Jan III Waza

Jan III Waza
	Deus protector noster ; Bog naszym obro?c? ; Bene faciendo neminem timemus ; Czyni?c dobrze nikogo si? nie boimy
	Krol Szwecji
Okres	od 29 wrze?nia 1568 ; do 17 listopada 1592
Poprzednik	Eryk XIV Waza
Nast?pca	Zygmunt III Waza
	Ksi??? Finlandii
Okres	od 1556 ; do 1563
Nast?pca	Eryk XIV Waza
	Dane biograficzne
Dynastia	Wazowie
Data urodzenia	20 grudnia 1537
Data ?mierci	17 listopada 1592
Ojciec	Gustaw I Waza
Matka	Małgorzata Leijonhufvud
?ona	Katarzyna Jagiellonka ; Gunilla Bielke
Dzieci	Zofia Johansdotter Gyllenhielm ; Juliusz Gyllenhielm ; August Gyllenhielm ; Lucrecja Gyllenhielm ; Izabella Wazowna ; Zygmunt III Waza ; Anna Wazowna ; Jan Waza
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jan III Waza (ur. 20 grudnia 1537 w zamku Stegeborg , zm. 17 listopada / 27 listopada ^[b] 1592 w Sztokholmie ) ? ksi??? Finlandii w latach 1556?1563, krol Szwecji w latach 1569?1592. Od 1581 pierwszy wielki ksi??? Finlandii.

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Syn Gustawa I Wazy i jego drugiej ?ony Małgorzaty Leijonhufvud . Wyznania protestanckiego . Ksi??? Finlandii od 1556. W 1562 po?lubił starsz? o 11 lat Katarzyn? Jagiellonk? . Zwi?zek mał?e?ski zawarty został w Wilnie ^[1]. Post?powanie brata krol Eryk XIV Waza uznał za zdrad? i w 1563 uwi?ził go wraz z Katarzyn? na zamku Gripsholm . W 1567 uwolnieni zostali przez Rad? Krolestwa. Nast?pnie, przy poparciu mo?nych Jan obalił rz?dy brata i obj?ł tron szwedzki ^[2]. W 1570 pokojem w Szczecinie zako?czył wojn? z Dani? ( połnocna wojna siedmioletnia ); w walkach z Rosj? 1572?1583 jego dowodcy zdobyli m.in. Narw? . W czasie elekcji 1573 roku był wysuni?ty jako kandydat do tronu polskiego ^[3]. Ponownie kandydował w elekcji 1575 roku ^[4].

W 1587 zgodził si? na elekcj? syna Zygmunta na tron polski; wykształcony, interesował si? teologi? i histori? , usiłował doprowadzi? do zbli?enia mi?dzy luteranizmem a katolicyzmem . Pod wpływem ?ony sprowadził do Szwecji zakon jezuitow a w 1576 zgodnie z jego wol? wprowadzono now? liturgi? wzorowan? na katolickiej ^[5]. Interesował si? sztuk?, szczegolnie architektur?. Po ?mierci Katarzyny po?lubił Gunnill? z ktor? miał syna Jana urodzonego w 1589 roku. W tym samym roku Jan III zawiedziony niech?ci? Polakow do walki przeciwko Moskwie probował ?ci?gn?? swojego syna do Szwecji. Jego decyzj? zablokowała arystokratyczna Rada Krolestwa ( Riksrad ), za co jej członkowie popadli w niełask?. Jan III chc?c złama? szwedzk? arystokracj? zawarł przymierze z Karolem Suderma?skim . Jednak b?d?c ju? ?miertelnie chory Jan przywrocił urz?dy odtr?conym arystokratom wymuszaj?c na nich przyrzeczenie, i? po ?mierci krola nie dopuszcz? Karola do rz?dow w kraju.

Jego dewiz? było łaci?skie zdanie ?Deus protector noster” (Bog jest naszym obro?c?). Po jego ?mierci jako zwolennika katolicyzmu odbył si? zjazd w Uppsali (przedstawicieli szlachty, magnaterii i kleru) ktory zniosł narzucon? przez niego liturgi? i ogłosił protestancki charakter pa?stwa ^[6].

Galeria [ edytuj | edytuj kod ]

portret autorstwa Ulriki Pasch, data nieznana
portret nieznanego autorstwa, II połowa XVI wieku, Muzeum Narodowe w Krakowie

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Starego stylu
↑ Kalendarz julia?ski/gregoria?ski

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Iwona Kienzler, Polki na tronach Europy . Warszawa 2014, s.219.
↑ Maciej Serwa?ski,Jozef Dobosz, Słownik władcow Europy nowo?ytnej i najnowszej . Pozna? 1998, s.187.
↑ Stanisław Płaza, Wielkie bezkrolewia, Krakow 1988, s. 17.
↑ Stanisław Płaza, Wielkie bezkrolewia, Krakow 1988, s. 71.
↑ Maciej Serwa?ski,Jozef Dobosz, Słownik władcow Europy nowo?ytnej i najnowszej . Pozna? 1998, s.188.
↑ Leszek Podhorodecki , Wazowie w Polsce. LSW Warszawa 1985, s. 75.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Larsson L.-O., Arvet Efter Gustav Vasa: En Berattelse Om Fyra Kungar Och Ett Rike , Wydawnictwo ?Prisma”, Stockholm 2005, ISBN 91-518-4203-3 .
Ericsson L., Johan III: En Biografi , Wydawnictwo ?Historiska Media”, Stockholm 2004, ISBN 978-9185057474 .
Praca zbiorowa: Svenskt biografiskt handlexikon , Wydawnictwo ?Albert Bonniers Forlag”, Sztokholm 1906, [on-line] T. I. s. 549?550 . ( szw. ) [dost?p 1 lutego 2011]
Praca zbiorowa: Nordisk familjebok , Wydawnictwo ?Nordisk familjeboks forlags aktiebolag”, Sztokholm 1910, [on-line] wyd. II. T. 12. s. 1432?1435 . ( szw. ) [dost?p 1 lutego 2011]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

List Jana III, krola szwedzkiego do Anny Jagiellonki, krolowej polskiej w sprawie wyboru na tron polski krolewicza Zygmunta z dnia 1 III 1587 roku . dziedzictwo.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-21)]. [dost?p 1 lutego 2011]

[1] Starego stylu

[2] Kalendarz julia?ski/gregoria?ski

[3] Iwona Kienzler, Polki na tronach Europy . Warszawa 2014, s.219.

[4] Maciej Serwa?ski,Jozef Dobosz, Słownik władcow Europy nowo?ytnej i najnowszej . Pozna? 1998, s.187.

[5] Stanisław Płaza, Wielkie bezkrolewia, Krakow 1988, s. 17.

[6] Stanisław Płaza, Wielkie bezkrolewia, Krakow 1988, s. 71.

[7] Maciej Serwa?ski,Jozef Dobosz, Słownik władcow Europy nowo?ytnej i najnowszej . Pozna? 1998, s.188.

[8] Leszek Podhorodecki , Wazowie w Polsce. LSW Warszawa 1985, s. 75.

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Englingerowie	Eryk VI Zwyci?ski (970?995) Olaf Skotkonung (995?1022) Anund Jakub (1022?1050) Emund Stary (1050?1060)
Stenkilowie	Stenkil Ragnvaldsson (1060?1066) Eryk VII Stenkilsson i Eryk VIII Poganin (1066?1067) Halsten (1067?1070) Anund Gardske (1070?1075) Hakan Ry?y (1075?1080) Inge I Starszy (ok. 1080?1084) Swen Ofiarnik (1084?1087) Eryk Arsall (1087?1088) Inge I Starszy (1088?1110) Filip (1110?1118) Inge II Młodszy (1118?1125) Ragnvald Okr?głogłowy (1125?1126) Magnus Silny (1125?1130)
Swerkerydzi i Erykidzi	Swerker I Starszy (1130?1156) Eryk IX (1156?1160) Magnus Henriksson (1160?1161) Karol VII (I) (1161?1167) Knut I (1167?1196) Kol / Bolesław (1167?1173) Swerker II Młodszy (1196?1208) Eryk X (1208?1216) Jan I (1216?1222) Eryk XI (1222?1229) Knut II Długi (1229?1234) Eryk XI (1234?1250)
Folkungowie	Waldemar Birgersson (1250?1275) Birger jarl (regent 1250?1266) Magnus I Birgersson (1275?1290) Birger I Magnusson (1290?1318) Mats Kettilmundsson (regent 1318?1319) Magnus II Eriksson (1319?1364) Eryk XII Magnusson (1356?1359) Haakon Magnusson (1362?1364)
dynastia meklemburska	Albrecht Meklemburski (1364?1389)
okres unii kalmarskiej	Małgorzata (1389?1412) Eryk XIII Pomorski (1396?1439) Engelbrekt Engelbrektsson (regent 1435?1436) Karol Knutsson Bonde (regent 1438?1440) Krzysztof Bawarski (1440?1448) Bengt Jonsson i Nils Jonsson (regenci 1448) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1448?1457) Jons Bengtsson i Eryk Axelsson (regenci 1457) Chrystian I Oldenburg (1457?1464) Kettil Karlsson Waza (1464 regent) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1464?1465) Kettil Karlsson Waza (1465 regent) Jons Bengtsson (1465?1466 regent) Eryk Axelsson (1466?1467 regent) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1467?1470) Sten Sture Starszy (1470?1497 regent) Jan II Oldenburg (1497?1501) Sten Sture Starszy (1501?1503 regent) Svante Nilsson Sture (1504?1512 regent) Eryk Trolle (regent 1512) Sten Sture Młodszy Svantesson (regent 1512?1520) Chrystian II Oldenburg (1520?1521) Gustaw Waza (regent 1521?1523)
Wazowie	Gustaw I (1523?1560) Eryk XIV (1560?1568) Jan III (1569?1592) Zygmunt (1592?1599) Karol, ksi??? Sudermanii (regent 1599?1604) Karol IX (1604?1611) Gustaw II Adolf (1611?1632) Krystyna (1632?1654)
Wittelsbachowie	Karol X Gustaw (1654?1660) Karol XI (1660?1697) Karol XII (1697?1718) Ulryka Eleonora (1718?1720)
Dynastia Heska	Fryderyk I (1720?1751)
Oldenburgowie	Adolf Fryderyk (1751?1771) Gustaw III (1771?1792) Gustaw IV Adolf (1792?1809) Karol, ksi??? Sudermanii (regent 1792?1796) Karol XIII (1809?1818)
Bernadotte	Karol XIV Jan (1818?1844) Oskar I (1844?1859) Karol XV (1859?1872) Oskar II (1872?1907) Gustaw V (1907?1950) Gustaw VI Adolf (1950?1973) Karol XVI Gustaw (od 1973)