Jan Fryderyk I
Johann Friedrich I

ksi??? elektor (niem. Kurfurst ) Saksonii
Okres	od 16 sierpnia 1532 do 24 kwietnia 1547
landgraf Turyngii
Okres	od 16 sierpnia 1532 do 24 kwietnia 1547
ksi??? (niem. Herzog ) saski
Okres	od 24 kwietnia 1547 do 3 marca 1554
Dane biograficzne
Dynastia	Wettynowie
Data i miejsce urodzenia	30 czerwca 1503 Torgau
Data i miejsce ?mierci	3 marca 1554 Weimar

Jan Fryderyk I , niem. Johann Friedrich I. der Großmutige (ur. 30 czerwca 1503 w Torgau , zm. 3 marca 1554 w Weimarze ), zwany Wspaniałomy?lnym ( Großmutige ) ? elektor saski (niem. Kurfurst von Sachsen ) i landgraf Turyngii 1532?1547, ksi??? saski (niem. Herzog von Sachsen ) 1547?1554. Przywodca zwi?zku szmalkaldzkiego , ?or?downik reformacji ”.

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Był najstarszym synem elektora saskiego Jana z ernesty?skiej linii Wettynow ; matka, Zofia z ksi???t meklemburskich na Schwerinie, zmarła 14 dni po jego narodzinach. Jego nauczycielem był Georg Spalatin , ktorego obdarzał wielkim szacunkiem przez całe ?ycie. Spalatin był przyjacielem i doradc? Marcina Lutra , ?nic wi?c dziwnego ? jak pisał Gottfried August Arndt ? ?e jego nauczanie rozbudziło w młodym ksi?ciu wiar? w lutera?sk? doktryn?” ^[1] . Dobrze znał histori?, a jego biblioteka nale?ała do najwi?kszych w Niemczech. Z Lutrem utrzymywał bliskie stosunki, a jego korespondencja ukazuje go jako zdecydowanego or?downika reformacji. Na zamku w Torgau zbudował kaplic? i zaprosił Lutra do odprawienia inauguracyjnego nabo?e?stwa ^[1] .

W roku 1526 po?lubił Sybill?, ksi??niczk? Julich-Kleve-Berg . Para miała czterech synow:

• Jana Fryderyka II (1529?1595), od 1554 ksi?cia saskiego, od 1572 ksi?cia saskiego na Koburgu i Eisenach ;
• Jana Wilhelma (1530?1573), od 1554 ksi?cia saskiego, od 1572 ksi?cia saskiego na Weimarze ;
• Jana Ernesta (1535?1535);
• Jana Fryderyka III (1538?1565), od 1554 ksi?cia saskiego.

Po wprowadzeniu przez ojca w arkana polityki i dyplomacji prowadził swe pierwsze negocjacje pokojowe z Hesj? w Creuzburgu i Friedewaldzie , czym ? ze wzgl?du na młody wiek ? zdobył sobie uznanie. Uczestniczył wraz z ojcem w obradach drugiego sejmu Rzeszy w Spirze (1529). Towarzyszył mu te? w wyje?dzie na sejm w Augsburgu w 1530, gdzie podpisał wraz z nim ? wyznanie augsburskie ”, a nast?pnie wprowadzał je w ?ycie. Swym zachowaniem zapewnił sobie trwał? niełask? cesarsk? ^[1] .

W 1532 roku został, po ?mierci ojca, elektorem i aktywnym przywodc? zwi?zku szmalkaldzkiego, a w 1535 zawarł sojusz z władcami Pomorza Zachodniego , ktorzy rok wcze?niej zdecydowali na sejmie w Trzebiatowie przyj?? luteranizm jako religi? pa?stwow? ^[2] (jego wizerunek, obok innych ksi???t saskich i pomorskich, widnieje na programowym gobelinie niemieckiej reformacji, b?d?cym jednocze?nie funkcj? portretu rodzinnego obu dynastii, tzw. oponie Croya ). Dla ugruntowania tego sojuszu w roku 1536 wydał sw? przyrodni? siostr? Mari? za ksi?cia pomorskiego Filipa I ( ?lub w Torgau ; ich narodzony w 1542 roku syn otrzymał po nim imi? Jan Fryderyk ^{[3] [4]} ). Uroczysto?ci ?lubne wraz z msz? w obrz?dku ewangelickim, ktor? koncelebrował Marcin Luter (a obecny był rownie? inny reformator Jan Bugenhagen ), odbyły si? na zamku w Torgau ^{[5] [4]} .

Przej?ciowo w latach 1539?1541 do wspołrz?dow w ksi?stwie saskim Jan Fryderyk dopu?cił swojego przyrodniego brata Jana Ernesta , ale oddawszy mu w podziale z listopada 1541 władz? nad Koburgiem i wło?ci we Frankonii , ponownie stał si? samodzielnym władc? ksi?stwa saskiego ^[6] . Kanclerz Gregor Bruck , ktory przez wiele lat roztropnie kierował polityk? zagraniczn? pa?stwa, był nadal jego doradc?, ale otwarta i impulsywna natura ksi?cia cz?sto powodowała odrzucanie propozycji tego do?wiadczonego polityka, co cz?sto wikłało kraj w niebezpieczne sytuacje, tym bardziej, ?e Janowi Fryderykowi brakowało przezorno?ci ^[1] . Stało si? to szczegolnie widoczne w 1544, kiedy to zel?ało niebezpiecze?stwo inwazji osma?skiej , a cesarz Karol V Habsburg ? pozyskawszy poparcie papie?a Pawła III , ktory był wła?nie w trakcie przygotowa? do soboru trydenckiego i potrzebował sojusznikow ? przyst?pił do walnej rozprawy ze Zwi?zkiem Szmalkaldzkim ^[7] .

Gdy w 1546 wybuchła I wojna szmalkaldzka Jan Fryderyk pomaszerował na czele swych wojsk na południe, ale niespodziewana inwazja Saksonii przez młodszego kuzyna Maurycego z alberty?skiej linii Wettynow ? ktory, mimo ?e protestant, rownie? został zwerbowany przez cesarza ? zmusiła go do powrotu. Udało mu si? odebra? wi?kszo?? ziem i odeprze? Maurycego, lecz nagle cesarz uderzył na połnoc i zaskoczył elektora. 24 kwietnia 1547 przegrał bitw? pod Muhlbergiem ^[7] , gdzie odniosł powa?n? ran? ci?t? twarzy (zniekształciła mu oczodoł i lewy policzek). Karol V wzi?ł go do no niewoli i kazał osadzi? na zamku w Wormacji ^[1] .

Cesarz skazał Jana Fryderyka ? jako przywodc? buntu ? na ?mier?, ale nie chc?c traci? czasu na obleganie Wittenbergi , gdzie broniła si? Sybilla, ?ona elektora, odroczył egzekucj? i przyst?pił do negocjacji. Jan Fryderyk, chc?c ocali? ?on? i synow oraz zapobiec zniszczeniu miasta, podpisał 19 maja 1547 kapitulacj? wittenbersk? , trac?c du?? cz??? dotychczasowych posiadło?ci i tytuł elektora na rzecz Maurycego Wettyna. Wyrok ?mierci zamieniono na do?ywotnie wi?zienie. Tymczasem nowy elektor Maurycy, zaniepokojony rosn?c? sił? Karola V, nagle zbuntował si? przeciwko cesarzowi i sprowadził na Rzesz? najazd krola Francji, Henryka II . Ta ?druga wojna szmalkaldzka” postawiła Karola w katastrofalnej sytuacji, z ktorej wyszedł zawieraj?c z przeciwnikami 2 sierpnia 1552 rozejm w Pasawie ^[8] ; jednym ze skutkow takiego rozwi?zania konfliktu było uwolnienie 1 wrze?nia Jana Fryderyka z wi?zienia. Osiadłszy na swych dziedzinach Turyngii zabiegał o utworzenie uniwersytetu w Jenie (do dzi? jego konterfekt widnieje na piecz?ci uniwersytetu), ale nieoczekiwanie zmarł w Weimarze (kilka lat przed zało?eniem uczelni przez Nikolausa von Amsdorfa ) 3 marca 1554 roku ? dziesi?? dni po ?mierci Sybilli ^[1] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Gottfried August Arndt: Archiv der Sachsischen Geschichte . T. 2. Leipzig: Weidmanns, Erben und Reich Verlag, 1785. [dost?p 2015-05-04].
• August Beck: Johann Ernst, Herzog von Sachsen-Coburg. W: Allgemeine Deutsche Biographie . T. 14. Leipzig: 1881.
• Kazimierz Kozłowski, Jerzy Podralski: Gryfici: Ksi???ta Pomorza Zachodniego . Szczecin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985. ISBN  83-03-00530-8 .
• Edward Rymar: Rodowod ksi???t pomorskich . Szczecin: Ksi??nica Pomorska, 2005. ISBN  83-87879-50-9 .
• Roderich Schmidt, Bildnisse pommerscher Herzoge des 15. bis 17. Jahrhundert , [w:] Roderich Schmidt, Das historische Pommern. Personen ? Orte ? Ereignisse , Wien?Koln?Weimar 2009 (Veroffentlichungen der historischen Kommision fur Pommern V, Forschungen zur pommerschen Geschichte 41), s. 179-225.
• Janusz W. Szyma?ski: Ksi???cy rod Gryfitow . Goleniow / Kielce: Oficyna Wydawnicza STON2, 2006. ISBN  83-7273-224-8 .
• Zbigniew Wojcik: Historia powszechna XVI-XVII wieku . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Biografia Jana Fryderyka na stronie WHKLMA (ang.)
• Biografia Jana Fryderyka na stronie NDB (niem.)