Ten artykuł nale?y dopracowa? : od 2015-01 → poprawi? styl ? powinien by? encyklopedyczny , od 2019-11 → poszerzy? o istotne informacje , od 2015-10 → doda? przypisy do tre?ci niemaj?cych odno?nikow do ?rodeł. Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Immanuel Kant

Data i miejsce urodzenia	22 kwietnia 1724 Konigsberg , Krolestwo Prus
Data i miejsce ?mierci	12 lutego 1804 Konigsberg
Narodowo??	niemiecka
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wiki?rodłach
Cytaty w Wikicytatach

Immanuel Kant (ur. 22 kwietnia 1724 w Krolewcu , zm. 12 lutego 1804 tam?e) ? niemiecki filozof , profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Albrechta w Krolewcu . Jeden z najwybitniejszych reprezentantow o?wiecenia ^[1] .

Kant zasłyn?ł głownie jako epistemolog i etyk , dotykaj?c te? estetyki , zagadnie? zaliczanych do filozofii przyrody i nauki ? w tym matematyki i fizyki ? oraz filozofii polityki . W tej pierwszej dziedzinie poł?czył wcze?niejsze doktryny racjonalistyczne i empiryczne . Podobnie jak cz??? racjonalistow i empirystow był krytyczny do w pełni realistycznego wyja?niania obserwacji, przez co jest zaliczany do idealistow . Charakterystycznym elementem jego doktryny była transcendentalno?? ? opinia, ?e podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu . Przez to jego epistemologia jest znana jako idealizm transcendentalny lub krytyczny i kontrastowana z idealizmem subiektywnym niektorych empirystow jak poprzedzaj?cy go George Berkeley . Cz??? pogl?dow Kanta odro?nia go te? od innych empirystow:

• spekulował o rzeczywisto?ci niedost?pnej zmysłom , konkretniej o rzeczach samych w sobie , ktore nazwał noumenami, a tak?e o Bogu ;
• wierzył w mo?liwo?? wiedzy a priori , tak?e wykraczaj?cej poza sam? logik? .

Z drugiej strony Kant był te? krytyczny do klasycznej metafizyki , np. dotychczasowych prob dowodzenia istnienia Boga ^[1] jak te u tomistow i G.W. Leibniza . Pod tym wzgl?dem kantyzm czerpie z empiryzmu; jest te? znany jako filozofia krytyczna .

Krolewiecki filozof to tak?e tworca deontologii ? jednego z głownych kierunkow etyki obok etyki cnot i konsekwencjalizmu ; etyka Kantowska jest kontrastowana zwłaszcza z utylitaryzmem ^{[ potrzebny przypis ]} .

Kant otwiera poczet klasycznych idealistow niemieckich ; do kantyzmu odwoływały si? te? neokantyzm (kontynuacja), fenomenologia (rewizja) oraz pozytywizm logiczny (opozycja). Z tego ostatniego wywodzi si? bli?szy Kantowi popperyzm znany te? jako krytyczny racjonalizm . Kantyzm wywarł te? wpływ na szkoły i kierunki, z ktorymi kontrastował; tomizm to system filozoficzny oparty na epistemologii realistycznej i d???cy do wiedzy drog? metafizyki, jednak jedn? z postaci neotomizmu jest tomizm transcendentalizuj?cy .

Dzieło Kanta Kritik der reinen Vernunft umieszczone zostało w Indeksie ksi?g zakazanych dekretem z 1827 roku ^[2] .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Immanuel Kant przez całe ?ycie zwi?zany był z Krolewcem. Jego ojciec był rzemie?lnikiem, a matka cork? pochodz?cego ze Szkocji rymarza . W dzieci?stwie Kant otrzymał surowe lutera?skie wykształcenie. Dom rodzicielski i Collegium Fridericianum , do ktorego ucz?szczał, znajdowały si? pod wpływem pietyzmu (zwłaszcza kaza? Franza Alberta Schultza ^[3] ).

W 1740 roku jako szesnastoletni chłopiec rozpocz?ł studia filozoficzne na Uniwersytecie Albrechta w Krolewcu . Na uniwersytecie, gdzie głownie po?wi?cał si? studiom przyrodniczym, zetkn?ł si? po raz pierwszy z filozofi? o?wiecenia pod wpływem Knutzena , ucznia Wolffa . Studia uniwersyteckie zamkn?ł prac? pt. Gedanken von der wahren Schutzung der lebendigen Krafte (1746). Zgł?biał mi?dzy innymi koncepcj? Leibniza . W 1746 roku był zmuszony przerwa? nauk? w zwi?zku ze ?mierci? ojca.

W latach 1746?1755 zarabiał na ?ycie, podejmuj?c si? prowadzenia prywatnych lekcji w okolicznych miejscowo?ciach, co pozwoliło mu pozna? elit? pruskiego społecze?stwa ^[4] . Jednocze?nie kontynuował własne badania filozoficzne i co kilka lat publikował nowe prace ? pierwsza ukazała si? w 1749 roku.

W 1755 opublikował anonimowo prac? Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels . W tym samym roku wydał prac? magistersk?: Meditationum quarundam de igne succincta delineatio i habilitował si? na podstawie pracy Principiorum primorum cognitionis methaphysicae nova dilucidatio , w ktorej starał si? powi?za? teori? Newtona z nauk? Leibniza. Po ?mierci Knutzena bezskutecznie zabiegał o katedr? po nim, pisz?c w tym celu dysertacj? Monadologia physica (1756). W tym okresie, zwanym przedkrytycznym, Kant napisał kilka prac z dziedzin: estetyki, etyki, teologii i metafizyki.

W 1755 roku uzyskał etat na uczelni, pocz?tkowo jako Privatdozent . Poniewa? pensja uczelniana na tym stanowisku nie była wysoka, nadal prowadził prywatne lekcje. Podobno komentował to słowami, ?e lubi towarzystwo pi?knych i wykształconych kobiet. Mimo tego do ko?ca ?ycia pozostał kawalerem. Przeszedł przez wszystkie szczeble kariery uniwersyteckiej, nim w 1770 roku, b?d?c czterdziestopi?cioletnim m??czyzn?, obj?ł katedr? logiki oraz metafizyki Uniwersytetu Krolewieckiego dzi?ki pracy De mundi sensibilis atque intelligibilis forma et principiis (1770). Był ju? wowczas uznanym wykładowc? i wpływowym filozofem. W tym czasie w jego my?leniu dokonał si? zwrot ku filozofii krytycznej.

Praca pedagogiczna na uczelni bardzo go absorbowała ? rzucił j? dopiero na trzy lata przed ?mierci?. Pomimo tego znajdował czas na prowadzenie samodzielnych bada? filozoficznych. Sp?dził na nich nast?pn? dekad?, czego efektem była publikacja napisanej w scholastycznym j?zyku obszernej Krytyki czystego rozumu w 1781 roku ? jednego spo?rod wa?niejszych dzieł w historii filozofii. Poniewa? ta praca spotkała si? z małym odzewem, w 1783 roku Kant wydał skromniejsze obj?to?ciowo i bardziej przyst?pne Prolegomena , zawieraj?ce wykład jego głownych idei. Pozostałe publikacje Kanta z okresu krytycznego to Uzasadnienie metafizyki moralno?ci z 1785 roku, b?d?ce uproszczon? wersj? Krytyki praktycznego rozumu z 1788 roku, oraz Krytyka władzy s?dzenia z 1790 roku. W swych dziełach zaj?ł si? kolejno teori? poznania , etyk? oraz estetyk? . Pod koniec tego okresu pozostawał Kant pod wpływem empiryzmu Hume’a .

Jego uczniowie ? w tym Reinhold , Beck i Fichte ? przeszli od kantyzmu do radykalnego w formie idealizmu . W 1799 roku Kant napisał list otwarty do Fichtego, w ktorym pot?pił takie praktyki. Uwa?a si?, ?e było to jego ostatnie wyst?pienie filozoficzne.

Dzi?ki Kantowi prowincjonalny Uniwersytet w Krolewcu stał si? uznan? uczelni?. Niezachowany dom Kanta znajdował si? przy Prinzessinenstraße na Woli Zamkowej . W dawnej katedrze krolewieckiej , w ktorej został pochowany i gdzie zachowało si? jego mauzoleum (proj. Friedrich Lahrs 1923), znajduje si? Muzeum Kanta; pami?tki z nim zwi?zane gromadzi te? Museum Stadt Konigsberg w Duisburgu .

Upami?tnienie w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

W Polsce upami?tnione s? miejsca zwi?zane z pobytem Kanta ? w Gołdapi pomnik przy ul. Lipowej, a w Jarnołtowie pami?tkowa tablica i rze?ba filozofa.

Rok 2024 władze wojewodztwa warmi?sko-mazurskiego ogłosiły Rokiem Immanuela Kanta ^[5] .

Filozofia Kanta [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Kantyzm .

W skrocie [ edytuj | edytuj kod ]

• Przestrze? i czas to, według Kanta, formy zmysłowej naoczno?ci.
• Wszystko, ka?da rzecz, ktor? widzimy, ma dla nas wymiary przestrzenne i zajmuje okre?lone miejsce w czasie.
• Sposob ludzi na postrzeganie wszystkiego w trojwymiarowej przestrzeni i w czasie jest jedyn? dost?pn? nam form? widzenia ?wiata.
• Jedynym dost?pnym sposobem my?lenia jest u?ywanie poj?? takich jak: stało?? ⇔ zmienno??; jedno?? ⇔ wielo??; przyczyna ⇔ skutek.

Wpływy [ edytuj | edytuj kod ]

Koncepcje Kanta miały wielki wpływ na filozofi? zachodni?. Ju? za jego ?ycia znalazły odbicie ? nie zawsze zgodne z jego intencjami ? w pracach Reinholda , Becka i Fichtego , po?niej za? ? Schellinga , Hegla oraz Novalisa . Po filozofii krytycznej nie sposob ju? było ujmowa? poj?? takich jak absolut , Bog czy istota na sposob, w jaki czyniono to przed Kantem: kantyzm dał pocz?tek ruchowi filozoficznemu, ktory zyskał miano idealizmu niemieckiego .

Pierwszym powa?niejszym krytykiem kantyzmu był Hegel . Uznał on t? filozofi? za nazbyt formaln?, abstrakcyjn? i ? przede wszystkim ? ahistoryczn?. Przeciwstawił jej koncepcj? bazuj?c? na wykrytym przez siebie prawie dialektyki . Dla odmiany Schopenhauer tworzył pod znacznym wpływem kantowskiego idealizmu transcendentalnego.

Po?rod filozofow dwudziestowiecznych do Kanta nawi?zywali w koncepcjach politycznych oraz etycznych mi?dzy innymi Habermas oraz Rawls , a autentyczne odrodzenie jego my?li miało miejsce w pracach neokantystow : Cohena , Natorpa , Hartmanna i Cassirera .

Kant wpłyn?ł te? na intuicjonistow matematycznych . Przeciwstawiali si? koncepcjom głoszonym przez logicystow (np. Fregego czy Russella ) oraz formalistow (np. Hilberta ).

Projekt wiecznego pokoju [ edytuj | edytuj kod ]

Opracowany przez Kanta Projekt Wieczystego Pokoju ( Zum ewigen Frieden ) ^[6] z 1795 formułuje postulaty dla osi?gni?cia trwałego pokoju mi?dzy pa?stwami:

Artykuły preliminaryjne (przygotowawcze):

1. ??aden traktat pokoju nie b?dzie poczytany za wa?ny, je?li potajemnie zachowa si? w nim materiał, ktory mogłby posłu?y? jako zal??ek przyszłej wojny”
2. ??adne samoistne pa?stwo (małe, czy te? du?e, to rzecz oboj?tna) nie mo?e by? nabyte przez jakie? inne pa?stwo drog? spadku, zamiany, kupna lub darowizny, gdy? jest ono społeczno?ci? ludzi, ktorej nikt ? procz niego samego ? nie mo?e rozkazywa? i dysponowa? ni?.”
3. ?wojska regularne ( łac. miles perpetuus dosł. ?wieczny ?ołnierz”) winny by? z czasem zupełnie zniesione”
4. ?w zwi?zku z zewn?trznymi zatargami pa?stwa nie powinny by? zaci?gane ?adne długi pa?stwowe”
5. ??adne pa?stwo nie powinno miesza? si? przemoc? do ustroju i rz?dow innego pa?stwa”
6. ??adne pa?stwo w stanie wojny z innym pa?stwem nie mo?e sobie pozwoli? na takie wrogie kroki, ktore musiałyby uniemo?liwi? wzajemne zaufanie w przyszłym pokoju, jak: wynajmowanie skrytobojcow ( percussores ), trucicieli ( venefici ), łamanie warunkow kapitulacji , nakłanianie do zdrady ( perduellio ) w kraju, z ktorym prowadzi si? wojn? itp.”

Artykuł 2 i 5 wydaj? si? protestem przeciw rozbiorom Polski ^[7] .

Artykuły definitywne (ostateczne):

1. ?ustroj obywatelski w ka?dym pa?stwie powinien by? republika?ski” ( podział władz )
2. ?prawo mi?dzynarodowe powinno opiera? si? na federacji wolnych pa?stw”
3. ?ogolno?wiatowe prawo obywatelskie powinno by? ograniczone do warunkow powszechnej go?cinno?ci”

Dalej nast?puj? dwa uzupełnienia ? ?o gwarancji wiecznego pokoju” i ?tajny artykuł do wiecznego pokoju”, oraz dwa dodatki, w ktorych autor porusza stosunek moralno?ci do polityki, przyznaj?c pierwsze?stwo tej pierwszej.

Dzieła [ edytuj | edytuj kod ]

Dzieła przedkrytyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsza faza

• 1749: Gedanken von der wahren Schatzung der lebendigen Krafte ? pierwsza praca wydana drukiem
• 1755: Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels
• 1755: Principiorum primorum cognitionis metaphysicae nova dilucidatio ( Neue Erhellung der ersten Grundsatze metaphysischer Erkenntnisse ) ? praca habilitacyjna

Druga faza

• 1763: Untersuchung uber die Deutlichkeit der Grundsatze der naturlichen Theologie und Moral ? praca napisana na konkurs Akademii Berli?skiej ? nie uzyskała nagrody
• 1763: Der einzig mogliche Beweisgrund zu einer Demonstration des Daseins Gottes
• 1763: Versuch den Begriff der negativen Großen in die Weltweisheit einzufuhren
• 1764: Beobachtungen uber das Gefuhl des Schonen und Erhabenen
• 1766: Traume eines Geistersehers, erlautert durch Traume der Metaphysik

Trzecia faza

• 1770: De mundi sensibilis atque intelligibilis forma et principiis ( Uber die Form und die Prinzipien der sinnlichen und intelligiblen Welt ) ? praca broniona przed obj?ciem katedry (O formie i zasadach ?wiata)

Dzieła krytyczne [ edytuj | edytuj kod ]

• 1781: Kritik der reinen Vernunft ( Krytyka czystego rozumu ) ? zmienione i poprawione drugie wydanie ukazało si? w 1787 roku
• 1783: Prolegomena zu einer jeden kunftigen Metaphysik, die als Wissenschaft wird auftreten konnen ( Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, ktora b?dzie mogła wyst?pi? jako nauka ) ^[8] .
• 1785: Grundlegung zur Metaphysik der Sitten ( Uzasadnienie metafizyki moralno?ci )
• 1788: Kritik der praktischen Vernunft ( Krytyka praktycznego rozumu )
• 1790: Kritik der Urteilskraft ( Krytyka władzy s?dzenia )
• 1797: Metaphysik der Sitten ( Metafizyka moralno?ci )

Inne dzieła [ edytuj | edytuj kod ]

• 1784: Idee zu einer allgemeinen Geschichte in weltburgerlicher Absicht
• 1786: Metaphysische Anfangsgrunde der Naturwissenschaft
• 1793: Die Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft ( Religia w obr?bie samego rozumu )

Publikacje po?miertne [ edytuj | edytuj kod ]

• 1882?1884: Reflexionen (wyd. Erdmann)
• 1889?1899: Lose Blatter (wyd. Reicke)
• 1939: Opus Postumum ? zostało opublikowane dopiero w 1938 roku

Polskie przekłady dzieł [ edytuj | edytuj kod ]

Wa?niejsze przekłady polskie

• Projekt wiecznego pokoju. Rozwaga filozoficzna Jozef Władysław Bychowiec
• Krytyka czystego rozumu , tłum. Piotr Chmielowski (1904) lub Roman Ingarden
• Krytyka praktycznego rozumu , tłum. Feliks Kierski , (1911)
• Krytyka władzy s?dzenia , tłum. Jerzy Gałecki (1986)
• Metafizyczne podstawy nauki o cnocie , tłum. Włodzimierz Galewicz (2004)
• Metafizyczne podstawy nauki prawa , tłum. Włodzimierz Galewicz (2006)
• Metafizyka moralno?ci , tłum. Ewa Nowak (2005)
• Religia w obr?bie samego rozumu , tłum. Aleksander Bobko (1993)
• Opus Postumum , tłum. Tomasz Kup? i Mirosław ?elazny (2019)

Literatura w j?zyku polskim

• Fr. Paulsen: Kant i jego nauka (tłumaczenie polskie 1903)
• Adam ?ołtowski : Filozofia Kanta (1923)
• Stefan Harassek : Kant w Polsce przed rokiem 1830 (1916)

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

  Wykaz literatury uzupełniaj?cej: Immanuel Kant .

• Co to jest O?wiecenie
• sapere aude
• Kant-Studien
• dom Kanta
• Bałtycki Uniwersytet Federalny im. Immanuela Kanta w Krolewcu

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Siegfried Marck, 1917, Kant und Hegel. Eine Gegenuberstellung ihrer Grundbegriffe , Tubingen.
• Karl Vorlander, 1924, Immanuel Kant. Der Mann und das Werk , Leipzig, 1992 Hamburg, 2003 Wiesbaden
• Tadeusz Kro?ski, 1966, Kant , Warszawa.
• W. Gromiec, 1976, Kant ? podmiot, osoba, pa?stwo celow , Wrocław.
• Marek Jan Siemek, 1977, Idea transcendentalizmu u Fichtego i Kanta , Warszawa.
• Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, 1979, System idealizmu transcendentalnego , Warszawa.
• Otfried Hoffe, 1994, Immanuel Kant , Warszawa.
• Leszek Kołakowski, 2006, Immanuel Kant , s. 7?16, [w:] O co nas pytaj? wielcy filozofowie , Krakow.
• Sławomir Mol?da, Kantowska krytyka eudajmonizmu pa?stwowego , ?Histmag.org”, 23 czerwca 2009.
• Mirosław ?elazny , Metafizyka czasu i wieczno?ci jako filozofia człowieka w idealizmie niemieckim od Kanta do Nietzschego , Toru? 1986.
• Mirosław ?elazny , Idea wolno?ci w filozofii Kanta , Toru? 1993 (II wyd. 2001).
• Mirosław ?elazny, Kant dla pocz?tkuj?cych , Toru? 2008.
• Tomasz T.   Kup?   Tomasz T. , Filozofia religii Immanuela Kanta , Toru?: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2008, ISBN  978-83-231-2308-8 , OCLC   316602317   . brak strony (ksi??ka)
• Michał Heller , Tadeusz Pabjan : Elementy filozofii przyrody . Krakow: Copernicus Center Press, 2014. ISBN  978-83-7886-065-5 .
• Kant , s. 161?184, [w:] Władysław Tatarkiewicz , 1988, Historia Filozofii , t. 2, PWN , Warszawa, ISBN  83-01-08652-1 .
• Immanuel I.   Kant   Immanuel I. , Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, ktora b?dzie mogła wyst?pi? jako nauka , Benedykt B.   Bornstein (tłum.), Janina J.   Suchorzewska (oprac.), Warszawa: PWN , 1993, ISBN  83-01-11368-5 , OCLC   749448916   . brak strony (ksi??ka)
• Leszek Kołakowski , O co pyta nas Kant? , [w:] Tygodnik Powszechny, 3/2006 (2949), 15 stycznia 2006 roku, ISSN   0041-4808 .
• Kant… , s. 137?164, [w:] Roger Scruton, 1989, A Short History of Modern Philosophy ? from Descartes to Wittgenstein , ARK, London , New York , ISBN  0-7448-0010-2 .
• Kant , s. 217?242, [w:] D. W. Hamlyn, 1987, The Pelican History of Western Philosophy , Penguin Books, London , ISBN  0-14-022863-2 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Polskoj?zyczne [ edytuj | edytuj kod ]

• Utwory Kanta w serwisie Wolne Lektury
• Sławomir Mol?da, Kantowska krytyka eudajmonizmu pa?stwowego , ?Histmag.org”, 23 czerwca 2009.
• Jerzy Kochan Niebieskie oczy Kanta
• Immanuel Kant, Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki ktora b?dzie mogła wyst?pi? jako nauka . filozofia.umk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-13)].
• Dzieła zebrane Immanuela Kanta . [dost?p 2013-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-29)].
• Immanuel Kant, Krytyka praktycznego rozumu
• Polskie Towarzystwo Kantowskie
• Wprowadzenie do filozofii transcendentalnej Immanuela Kanta (seria trzech tekstow)
• Dzieła Immanuela Kanta w bibliotece Polona

Angielskoj?zyczne [ edytuj | edytuj kod ]

• Brytyjskie Towarzystwo Kantowskie.
• Strona Steve’a Palmquista ? pełna systematyzacja tekstow Kanta + du?o artykułow. ( ang.  ?  niem. )
• Kant, Immanuel (1724?1804) ( ang. ) , Routledge Encyclopedia of Philosophy , rep.routledge.com [dost?p 2023-05-10].

Artykuły na Internet Encyclopedia of Philosophy ( ang. ) [dost?p 2018-06-27]:

• Matt M.   McCormick   Matt M. , Immanuel Kant: Metaphysics   . (Metafizyka Kanta)
• Colin C.   McLear   Colin C. , Kant: Philosophy of Mind   . (Kantowska filozofia umysłu)

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy ( ang. ) [dost?p 2018-08-07]:

Niemieckoj?zyczne [ edytuj | edytuj kod ]

• Immanuel Kant Utwory
• Niemieckie Towarzystwo Kantowskie.
• Uniwersytet w Marburgu ? teksty ?rodłowe w oryginale.