Iliada ( gr. ?λι?? Ilias ) ? obok Odysei drugi z eposow, ktorych autorstwo tradycja przypisuje Homerowi . Oba utwory datuje si? na VIII lub VII wiek p.n.e. ? stanowi? wi?c one najstarsze zabytki literatury greckiej i europejskiej w ogole. Oba poematy s? eposami heroicznymi . Powstały prawdopodobnie w Jonii na wybrze?u Azji Mniejszej ? ?wiadczy o tym przede wszystkim ich j?zyk, ktory mo?na scharakteryzowa? jako archaiczny dialekt jo?ski z elementami dialektu eolskiego . Metrum stanowi heksametr daktyliczny . Tematem utworu jest gniew Achillesa i zwi?zane z nim epizody wojny troja?skiej . Tytuł utworu pochodzi od wyra?enia he Ilias poiesis ? pie?? o Ilionie ( Troi ).

Autorstwo i czas powstania [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Homer .

Datowanie utworow jest sporne. Panuje szeroka zgoda, ?e Iliada jest starsza ni? Odyseja . Oba utwory musz? by? starsze od dzieł Hezjoda , Prace i dni i Teogonia wykazuj? bowiem wiele ?ladow znajomo?ci epiki homerowej. Odyseja wydaje si? za? młodsza od Iliady , poniewa? jej autor systematycznie pomija zawarte ju? w Iliadzie zdarzenia, rozwijaj?c przy tym stale wiele zawartych w niej w?tkow; co wi?cej, oba utwory w wielu aspektach dopełniaj? si?. Wi?kszo?? badaczy uwa?a, ?e oba utwory powstały w VIII wieku p.n.e., ewentualnie w VII wieku p.n.e., niektorzy przesuwaj? jednak czas powstania Iliady na IX wiek p.n.e. Sama tre?? poematow ka?e umieszcza? je na pocz?tku okresu archaicznego : ?wiat przedstawiony w poematach, mimo ?e wydaje si? nieraz celowo archaizowany przez autora, przenoszony do czasow legendarnych bohaterow czasow myke?skich, wykazuje jednak zgodno?? ze ?wiadectwami archeologicznymi i wszelkimi rekonstrukcjami historycznymi kultury materialnej i duchowej Grekow VIII i VII w. p.n.e. Charakterystyczne s? cho?by podobie?stwa mi?dzy opisami ?ycia codziennego w eposach homerowych a scenami rodzajowymi przedstawianymi przez greckie malarstwo wazowe w stylu geometrycznym. Na obecny kształt poematu wpłyn?ła redakcja z VI wieku p.n.e., dokonana z polecenia tyrana Pizystrata . Redakcja ta była zarazem pierwszym spisaniem Iliady , ktora w pierwotnej postaci nale?y do literatury oralnej. Samo istnienie redakcji Iliady za Pizystrata jest jednak podwa?ane, gdy? milcz? o nim najstarsze ?rodła greckie, np. Herodot ? w tym stanie rzeczy odpowied? na pytanie, kiedy Iliada została spisana, nie jest mo?liwa.

Homer, ktoremu tradycja przypisuje autorstwo Iliady i Odysei , jest postaci? otoczon? legendami. Ju? Grecy okresu klasycznego i hellenistycznego nie mieli o nim pewnych wiadomo?ci ? istniało wiele pogl?dow, co do miejsca jego narodzin i ?ycia, przy czym najcz??ciej wymieniano ? zgodnie ze sławnym dystychem Antypatra z Sydonu ? Itak?, Smyrn?, Pylos, Argos, Kolofon, Ateny i Chios. Miejsc tych Grecy doszukiwali si? prawdopodobnie na podstawie tego, ?e w wielu z tych miejscowo?ci działały szkoły lub jakiego? rodzaju zrzeszenia rapsodow , nazywaj?cych si? ?homerydami”, potomkami Homera; przemierzali oni Grecj? recytuj?c jego poematy. Najcz??ciej jako miejsce urodzenia Homera wymienia si? miasta jo?skie, zwłaszcza Chios i Smyrn?. Na jo?sko?? Homera wskazuje fakt, ?e eposy homeryckie pisane s? rodzajem dialektu jo?skiego oraz to, ?e Jonia w okresie archaicznym znacznie wyprzedzała pod wzgl?dem rozwoju gospodarczego i kulturowego pozostałe regiony Grecji.

Niezale?nie od historyczno?ci samego Homera, przypisywane mu utwory s? dziełem aojdow , w?drownych ?piewakow w rodzaju takich bohaterow homerowych jak Femios czy Demodokos . Imi? Homera mo?e by? imieniem znacz?cym (jak zazwyczaj imiona greckie, nie mo?e to wi?c by? silny argument przeciw jego historyczno?ci) ? utworzonym od przyrostka hom (?razem”) i czasownika aro, ararisko ; w cało?ci oznacza wi?c ono składacza wierszy.

Od XVIII wieku samo istnienie Homera podawano w w?tpliwo??. Sami staro?ytni pocz?tkowo przypisywali mu autorstwo bardzo wielu innych ni? Iliada i Odyseja eposow (tzw. eposow cyklicznych, np. Tebaidy ), poematow heroikomicznych ( Batrachomyomachia , Margites ) i Hymnow homeryckich . O wspolnym autorze Iliady i Odysei ?wiadczy przede wszystkim jednolicie wysoki poziom artystyczny utworow (zwłaszcza w porownaniu z zachowanymi tylko we fragmentach, ale powszechnie uwa?anymi za dalekie od doskonało?ci Odysei i Iliady eposami cyklicznymi), jednolito?? j?zykowa i wersyfikacyjna obu dzieł, jednolito?? przedstawionej kultury. Ro?nice tre?ciowe mi?dzy epopejami ?wiadcz?ce o ro?no?ci autorow dotycz? przede wszystkim uj?cia znaczenia snow i wro?biarstwa oraz stosunku do bogow, zwłaszcza Zeusa i Przeznaczenia. Bardzo odmienny jest te? nastroj poematow: nie mo?na jednak uwa?a? tego za argument przeciw jedno?ci autorstwa Iliady i Odysei , ro?nice te spowodowane s? bowiem przede wszystkim odmienno?ci? ich tematyki. W staro?ytno?ci istniał pogl?d, ?e ro?nica nastroju poematow pochodzi st?d, ?e Iliad? Homer stworzył w młodo?ci, Odysej? na staro??.

Od czasow Herodota zacz?ło utrwala? si? przekonanie, ?e Homer jest autorem jedynie Iliady i Odysei . Filolodzy aleksandryjscy napisali wiele studiow o Homerze ? powstał w?rod nich pogl?d, ?e Iliad? i Odysej? napisały dwie ro?ne osoby. Głosz?cych ten pogl?d nazywano chorizontes ? rozdzielaj?cymi. Opierano si? przy tym na wykazywaniu ro?nych niespojno?ci w dziele Homera ? jako jego surowy krytyk zasłyn?ł ju? wcze?niej Zoilos .

Jako jeden z pierwszych, w czasach nowo?ytnych, kwesti? Homera podj?ł Giambattista Vico . Nowy okres w badaniach nad Homerem otworzyła praca Conjectures academiques Francois Hedelina (1664, wyd. bezimiennie dopiero w 1715). Ju? dla Vica kluczowe znaczenie miał zwi?zek Homera z literatur? ludow?: jego ?odkrycie prawdziwego Homera” oznacza doszukiwanie si? rzeczywistych ?rodeł dzieła literackiego nie w konkretnej osobie, ale w całej rzeczywisto?ci historycznej danej epoki; Iliada jest wi?c tu przede wszystkim zbiorowym dziełem Grekow, owocem okre?lonego etapu ich historii. Vico był jednak autorem słabo znanym w swoich czasach, wiar? w historyczno?? Homera zachwiała przede wszystkim preromantyczna recepcja literatury ludowej w o?wieceniowej Anglii. Ju? w 1723 ukazał si? tam zbior ballad staroangielskich, w ktorych wydawca wyra?a pogl?d, ?e podobnego rodzaju utwory układał w?drowny ?piewak Homer, a dopiero po?niej zł?czono je w obie epopeje. Podobnego rodzaju uwagi zawiera bardziej znany zbior ballad Thomasa Percy’ego Reliques of ancient English poetry (1765): Percy ?ałuje, ?e nie znalazł si? angielski Homer, ktory z rozproszonych ballad stworzyłby wielkie dzieło epickie. Przełomem w kulturze o?wieceniowej Anglii były Pie?ni Osjana Jamesa Macphersona (1765) ? ukazały si? one jako rzekomy przekład pie?ni celtyckich (dopiero po?niej wykazano, ?e s? one z cał? pewno?ci? nieautentyczne). Osjan stał si? postaci? powszechnie znan? w Anglii i całej preromantycznej Europie, a na jego podobie?stwo zacz?to wyobra?a? sobie Homera. Przedstawiano go sobie odt?d jako poet? pierwotnego, naturalnego, ludowego. Uczynił tak John Brown w dziele History of the rise and progress of poetry (1764), dochodz?c do takich wnioskow przez zastosowanie metody porownawczej: zestawiaj?c Homera z dziełami poezji ludowej wielu kultur, w tym nawet irokeskiej. Robert Wood w Essay on the oryginal genius of Homer (1769) na podstawie analizy rzekomej działalno?ci Osjana, ktory miał nie zna? pisma, wywodził, ?e tak jak pie?ni Osjana przez całe wieki pie?ni Homera przekazywano ustnie, a zebrali i spisali je dopiero Solon i Pizystrat, tak jak Macpherson spisał pie?ni celtyckie.

Friedrich August Wolf w dziele Prologomena ad Homerum wykazywał, ?e epopeje homerowe s? tworem wielu poetow, zlepkiem przekazywanych ustnie pie?ni, z ktorych niektore uło?ono w artystycznej formie dzi?ki redakcji za Pizystrata w Iliad? i Odysej? .

Samo powstanie ?kwestii homeryckiej” czy te? ?sporu o Homera” miało ?rodło w o?wieceniowej niech?ci do autorytetu i w jego ogolnym d??eniu do gruntownej rewizji dawnych twierdze?, na dobre wybuchł on jednak dopiero w XIX wieku, kiedy stał si? jednym z podstawowych zagadnie? filologii klasycznej. Powstały wtedy dziesi?tki teorii o pochodzeniu eposow homerowych, cz?sto deprecjonuj?cych ich warto?? artystyczn?, postrzegaj?cych je jako prymitywne, przypadkowe zbitki archaicznych pie?ni. Do najbardziej znanych nale?? Erweiterungstheorie (teoria rozszerzania) Gottfrieda Hermanna i Liedertheorie Karla Lachmanna . Według Lachmanna Iliada powstała z poł?czenia krotkich pie?ni ludowych tworzonych ustnie, co ma tłumaczy? istniej?ce w niej sprzeczno?ci wewn?trzne. Według Hermanna poematy Homera uzyskały obecn? posta? na skutek długotrwałego dodawania do dawniejszej krotkiej pie?ni nowych epizodow.

Wspołczesna nauka stoi na stanowisku, ?e ?kwestii homeryckiej” nie da si? rozstrzygn?? ostatecznie ze wzgl?du na brak wystarczaj?cej ilo?ci ?rodeł. Jest jednak pewne, ?e ? inaczej ni? to głosili badacze XIX-wieczni ? oba utwory posiadaj? wyj?tkowo spojn? i nawet symetryczn? konstrukcj?. Uczonych, ktorzy przypisuj? obu poematom homeryckim jedno??, nazywa si? unitarystami; tych, ktorzy im odmawiaj? jedno?ci i widz? w nich kompilacje, pluralistami ? unitary?ci stanowi? obecnie znaczn? wi?kszo??. Ro?nice nastroju mi?dzy Iliad? a Odysej? oraz szeroka zgoda, ?e Iliada jest utworem starszym, od czasow Pseudo-Longinosa dały pole przypuszczeniom, ?e Iliada stanowi młodzie?cze dzieło Homera, za? Odyseja pochodzi z okresu jego staro?ci . Robert Graves przypuszczał, ?e Iliad? napisał m??czyzna, Odysej? kobieta. Panuje tak?e zgoda, ?e jej ?rodłami musz? by? ludowe podania i pie?ni, przekazywane przez pie?niarzy ( aojdow ) i recytowane przez rapsodow . Mimo ?e poematy homeryckie s? pierwszymi zachowanymi greckimi tekstami literackimi, nie wydaje si?, by rzeczywi?cie były najstarszymi ? uczeni s? zgodni, ?e ze wzgl?du na ich artystyczn? kunsztowno?? musiały je poprzedza? długie lata rozwoju literatury niepisanej. Tak?e sami Grecy nie widzieli w Homerze pierwszego poety ? w mitach przechowały si? informacje o poetach wcze?niejszych, z ktorych najbardziej znanym jest Orfeusz . Nie zachowały si? natomiast ?adne teksty literackie kultury myke?skiej ? tabliczki zapisane po grecku pismem linearnym to niemal wył?cznie rachunki gospodarcze.

Iliada powstała jako tekst niepisany. Od dawna dziwiło, jak mo?na tworzy? i zachowywa? jedynie w pami?ci tak długi utwor. Dlatego te? du?e uznanie zdobyły XX-wieczne badania nad literatur? oraln? ? według bada? Milmana Parry’ego i Alfreda Lorda w wielu tradycjach literatury oralnej ?piewak przedstawiaj?cy utwor literacki nie ma w pami?ci gotowej formy utworu, ale za ka?dym razem odtwarza go inaczej, korzystaj?c z szeregu gotowych formuł. Tłumaczy to typowe cechy formalne Iliady i Odysei , zwłaszcza retardacje, rozbudowane porownania i stałe epitety ? s? one, obok fragmentow wyuczonych na pami?? ?klockami”, z ktorych ?piewak buduje epopej? w czasie ?piewania lub ktore daj? mu czas na budowanie narracji w czasie wyst?pu. Zarazem badana przez Parry’ego i Lorda epika ludowa odznacza si? znaczn? niezmienno?ci? wielu podstawowych elementow nawet w ci?gu wielu pokole?.

Tło historyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Jako najstarszy i zarazem bardzo obszerny grecki dokument pisany Iliada jest jednym z najwa?niejszych ?rodeł dla historii i okresu przedarchaicznego i wczesnego okresu archaicznego w dziejach staro?ytnej Grecji, a tak?e okresow wcze?niejszych. Zawarte w niej mity zawieraj? reminiscencje wydarze? historycznych, a przedstawione przez ni? szczegołowe opisy ?ycia Achajow i Troja?czykow stanowi? materiał do rekonstrukcji ?ycia w Grecji homerowej i przedhomerowej.

Najstarsza cywilizacja Grecji, kultura egejska z centrum na Krecie , zachowała si? w pami?ci Grekow tylko jako niejasne mity koncentruj?ce si? wokoł osoby krola Minosa . Ludy cywilizacji egejskiej nie posługiwały si? j?zykiem greckim. Około XVI wieku p.n.e. tereny po?niejszej Grecji, a nast?pnie sama Kreta, padły łupem pierwszych plemion greckich, z ktorych najwi?ksze znaczenie mieli Achajowie i Jonowie . Ludy te wykorzystuj?c osi?gni?cia cywilizacji egejskiej zbudowały now?, pierwsz? greck? cywilizacj? ? kultur? myke?sk? . Tak?e ona zachowała si? w pami?ci Grekow niemal wył?cznie w mitach ? w czasach cywilizacji myke?skiej mo?na umie?ci? wszystkie najwa?niejsze greckie mity bohaterskie, rozgrywa si? w nich tak?e akcja Iliady .

W odro?nieniu od w du?ej mierze pokojowej cywilizacji minojskiej, cywilizacja myke?ska miała charakter militarny. Silna była w niej pozycja społeczna m??czyzny-wojownika. Typowe budowle s? w pewnej mierze wzorowane na krete?skich pałacach, w odro?nieniu od nich stanowi? jednak pot??ne fortyfikacje. Wyprawy wojenne i łupieskie nale?ały do głownych zaj?? społecze?stwa myke?skiego. Forma pa?stwowa to liczne, drobne krolestwa, z obecnymi przy tym silnie formami demokracji plemiennej. Do najwa?niejszych krolestw nale?ały Mykeny , Orchomenos i Tiryns ? Ateny nie miały jeszcze wi?kszego znaczenia, a liczne o nich wzmianki w Iliadzie s? prawdopodobnie wstawkami po?niejszymi. Krolami s? najwa?niejsze postacie eposu: najpot??niejszy Agamemnon , jego brat Menelaos , władca Myrmidonow Achilles czy krol niewielkiej Itaki Odyseusz . Do XIX wieku kultur? myke?sk? uwa?ano za po?niejszy wymysł ? ten stan rzeczy zmieniły przede wszystkim badania archeologiczne Heinricha Schliemanna , ktory gł?boko wierzył w prawdziwo?? wiadomo?ci przekazanych przez Homera. Cho? wiele informacji o kulturze myke?skiej zawartych w Iliadzie dzi?ki odkryciom archeologicznym okazało si? prawd?, nie s? jednak prawd? same przedstawione w niej wydarzenia. Odczytanie przez Michaela Ventrisa i Johna Chadwicka u?ywanego przez Myke?czykow pisma lineranego B nie pozwoliło przypisa? historyczno?ci bohaterom Iliady i ich czynom.

W czasach, w ktorych mo?na lokowa? akcj? Iliady , kultura myke?ska chyli si? ju? ku upadkowi. ?wiadcz? o tym tak?e mity, ktore o wiele wi?ksz? pot?g? ni? bohaterom spod Troi przypisuj? wcze?niejszym pokoleniom herosow : Heraklesowi , argonautom , Tezeuszowi . W samej Iliadzie znajduje to wyraz w wypowiedziach pami?taj?cego czasy Heraklesa Nestora . Upadek rzeczywistej Troi nast?pił w XII wieku p.n.e., co zgadza si? z obliczon? na podstawie Iliady i innych mitow przez staro?ytnych filologow dat? 1183/1184 p.n.e. Wkrotce jednak cywilizacja myke?ska upadła ? niedługo po upadku Troi, w XII/XI wieku p.n.e. Zniszczyło je przybyłe prawdopodobnie z Bałkanow inne plemi? greckie ? Dorowie . W odro?nieniu od u?ywaj?cych br?zu Achajow znali oni ?elazo . Zaj?li wi?kszo?? Peloponezu, Kret? i wiele wysp greckich. Jonowie, do ktorych by? mo?e nale?ał Homer, pozostali na kontynencie greckim jedynie w Attyce ? wi?kszo?? emigrowała, tworz?c kolonie w Azji Mniejszej, z ktorych najwa?niejsz? był Milet . Dawne plemiona achajskie przetrwały w rejonach oddalonych i zacofanych ? w Arkadii i na Cyprze, a tak?e w Beocji i Tesalii, gdzie jednak nie stanowiły warstw rz?dz?cych.

Iliada opowiada nie tylko o ludach greckich, ale tak?e o niegreckich Troja?czykach, mieszka?cach warownej osady Troja w Troadzie poło?onej na połnocno-zachodnim kra?cu Azji Mniejszej, wzdłu? cie?niny Dardanele . Troada jest te? miejscem, gdzie toczy si? akcja utworu i trwaj?ca dziesi?? lat wojna troja?ska . Poło?enie Troi jest wyro?nione z punktu widzenia handlu i celow strategicznych, dlatego te? Troada stawała si? cz?sto ofiar? najazdow. Miasto opisywane w Iliadzie lokalizuje si? jako eksplorowane po raz pierwszy przez Heinricha Schliemanna stanowisko archeologiczne na wzgorzu Hissarlik w widłach rzek Skamander i Simois . Odkryto tam kilka warstw osadniczych ? nie ustalono, ktora z nich jest Troj? homerow?, najcz??ciej wskazywano na warstw? siodm? lub szost?. O pochodzeniu mieszka?cow Troi nie wiadomo nic pewnego ? mity ł?cz? ich z Dardanami , Teukrami i Frygami .

Po upadku kultury myke?skiej rozpocz?ł si? kilkuwiekowy okres nazwany ?ciemnymi wiekami Grecji”. Pod koniec tego okresu powstały poematy homeryckie. W Iliadzie i Odysei mieszaj? si? odziedziczone po dawnych pokoleniach informacje o czasach sprzed najazdu Dorow z przedstawieniem realiow czasow wspołczesnych ich tworcy. Szczegolnie charakterystyczne s? tutaj wyst?puj?ce w Iliadzie wzmianki o ?elazie , ktore w czasie zdobywania Troi z pewno?ci? nie było znane Achajom. ?wiat społeczny Iliady przejawia zarazem cechy kultury myke?skiej i wspołczesnej Homerowi arystokracji jo?skiej. Widoczne jest to w wyra?nym w Iliadzie silnym napi?ciu mi?dzy krolami a arystokracj?, co jest ?wiadectwem zachodz?cego w czasach Homera zmierzchu monarchii. Tak?e wiele scen rodzajowych to sceny z ?ycia codziennego Grekow VIII wieku p.n.e.

Forma i wymowa utworu [ edytuj | edytuj kod ]

Dzieło obejmuje 15 537 wierszy. W III wieku p.n.e. filolodzy aleksandryjscy podzielili poemat na dwadzie?cia cztery ksi?gi ? podział ten nie stanowi wła?ciwego składnika kompozycyjnego. Kompozycja utworu jest zwarta ? cała akcja podporz?dkowana jest ?ci?le przewodniemu motywowi, ktorym jest gniew Achillesa. Homer nie opisuje całej wojny troja?skiej, ale wybiera tylko jeden jej w?tek, potrafi?c dzi?ki temu da? bardziej sugestywny obraz wydarze?, ni? mo?na by to uczyni? posługuj?c si? rozwlekł?, szczegołow? narracj?. Wiele szczegołow dotycz?cych wojny znajduje si? w Odysei . Iliada przejawia wszelkie cechy eposu bohaterskiego, jest te? wzorem dla tego gatunku w literaturach europejskich, zwłaszcza nowo?ytnych. Charakterystyczny styl eposu homeryckiego w znacznej mierze kształtuje specyfika u?ytych ?rodkow stylistycznych, zwłaszcza porowna? i epitetow.

Symetri? budowy wida? na przykład w tym, ?e pierwsza ksi?ga, w ktorej Achilles zostaje ogarni?ty gniewem i ??dz? zemsty, odpowiada ksi?dze ostatniej, w ktorej wyzwala si? z gniewu. Sceny batalistyczne i pokojowe rownomiernie si? przeplataj?, widoczny jest namysł w ich budowie i rozmieszczeniu. Same sceny batalistyczne tak?e przewa?nie posiadaj? symetryczn? konstrukcj?: ka?da rozpoczyna si? rankiem, a ko?czy z zapadni?ciem nocy. Porownania rozmieszczone s? za? tak, by wyodr?bnia? i podkre?la? poszczegolne fazy walki.

Fabuła ma charakter epizodyczny ? da si? wyodr?bni? wyra?ne, autonomiczne epizody , co mo?na traktowa? jako dowod oparcia utworu o samodzielne pie?ni epickie. Epizody te s? jednak starannie i kunsztownie przeplatane. W eposie homeryckim struktur? cechuje tzw. paralelizm fabularny ? stałe przenikanie si? i korespondencja dwoch płaszczyzn fabularnych, ?wiata ludzi i ?wiata bogow. Wydarzenia zachodz?ce w ?wiecie bogow warunkuj? wydarzenia w ?wiecie ludzi i odwrotnie ? przeplataj?ce si? wydarzenia z obu ?wiatow wzajemnie si? wi?c powielaj?. Bohaterowie ?wiata ziemskiego zwi?zani s? z bogami przez wi?zy rodzinne, a decyzje i nagłe interwencje bogow, bez ktorych ingerencji nie odbywa si? ?adne wa?niejsze zdarzenie, s? jednym z głownych motywow ich działa?.

Jednolito?? widoczna jest w budowie postaci ? ka?da ma okre?lony, wyra?ny charakter. Charakter ten pozostaje w wyra?nym zwi?zku z uwarunkowaniami społecznymi i obyczajowo?ci?, działania bohaterow podlegaj? za? ocenie moralnej, niejednokrotnie wyra?anej wprost przez narratora. Mimo ?e głowne wydarzenia warunkowane s? przez boskie interwencje, ka?da posta? ma indywidualny, wyra?nie zarysowany charakter ? mo?e te? przeciwstawia? si? woli boskiej, co jako hybris (pycha) przewa?nie sprowadza na ni? kl?sk?. Tak?e bogowie s? zindywidualizowani. Ich motywacje nie ro?ni? si? od ludzkich, rz?dz? nimi ludzkie ambicje i nami?tno?ci. Co wi?cej, ?wiat bogow stanowi jedno z najwa?niejszych ?rodeł obecnego w Iliadzie a obcego poetyce epiki klasycystycznej komizmu .

Narracja jest powolna i rozlewna. Narrator jest wszechwiedz?cy, a przedstawiane wydarzenia relacjonuje obiektywnie. Szczegolnie wyrazi?cie ujawnia si? w inwokacji oraz w zdarzaj?cych si? bezpo?rednich zwrotach do publiczno?ci, czasem zapowiadaj?cych dalszy bieg akcji, czasem te? przypominaj?cych wydarzenia przeszłe. Pozwala to na znaczne skroty w budowaniu fabuły, na unikanie suchej i nu??cej relacji ze wszystkich faktow zwi?zanych z przedstawianymi wydarzeniami. Swoich my?li narrator nie wyra?a zwi??le ? sentencje, przysłowia i błyskotliwe gnomy zdarzaj? si? wprawdzie, ale do?? rzadko.

Charakterystyczne dla stylu utworu jest u?ycie powtarzaj?cych si? w tek?cie wielokrotnie formuł zło?onych oznaczaj?cych pocz?tek lub koniec wypowiedzi wymienianej osoby, ktora okre?lana jest stałym epitetem ? np. ?rzekł o szybkich nogach Achilles”, ?odpowiedział Dzeus, co obłoki gromadzi”, ?odpowiedział pot??ny wodz Agamemnon”. Podobne formuły wyst?puj? zreszt? nie tylko w celu zaznaczenia pocz?tku lub ko?ca przemowy, ale te? dla opisu pewnych stałych i typowych sytuacji ? posiłkow, ofiar, uczt, rozpocz?cia i zako?czenia walki czy zjawisk przyrodniczych. Według bada? Parry’ego i Lorda u?ycie takich stałych formuł wynika z faktu, ?e ?piewak przy tworzeniu utworu dysponuje ju? gotowym materiałem słownym.

Charakterystyczny styl poematow homeryckich buduj? tak?e szczegolnie rozbudowane porownania, ? porownanie homeryckie ”. Jest ich w Iliadzie ponad 200. Stanowi? one bardzo rozbudowane obrazy, w ktorych sam moment porownania zaznaczony jest krotko, natomiast jego drugi człon szczegołowo i barwnie rozwija zarysowan? ide?, niekiedy przybieraj?c posta? samodzielnego epizodu. Porownanie homeryckie niejednokrotnie przedstawia ono zachowania ludzi lub ? rzadziej ? czynno?ci przedmiotow, w zestawieniu z zachowaniami zwierz?t lub zjawiskami przyrodniczymi. Wida? to np. we fragmencie:

Przegl?d tre?ci [ edytuj | edytuj kod ]

Epos obejmuje okres około 49 dni z dziesi?tego ? ostatniego roku wojny troja?skiej .

Μ?νιν ?ειδε, θε?, Πηλη??δεω ?χιλ?ο? ? Menin aejde, thea, Peleiadeo Achileos ? Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa...

Tak rozpoczyna si? Iliada , ktorej głownym motywem, zapowiedzianym w inwokacji , jest opowie?? o tym, jak najwi?kszy grecki wojownik ? Achilles (syn Tetydy i Peleusa, ojciec Neoptolemosa) ? w gniewie porzuca walk? z Troja?czykami, po tym, jak Agamemnon (brat Menelaosa, m?? Klitajmestry, ojciec Ifigenii) odbiera mu brank? Bryzejd? .

Rozgniewany Achilles prosi swoj? matk? Tetyd? , by ubłagała Zeusa , by ten pomogł Troja?czykom, a tym samym zaszkodził Achajom. Zeus zsyła Agamemnonowi sen maj?cy go skłoni? do szturmu na Troj?. Jednak wodz chce to zrobi? podst?pem, udaj?c wycofanie swoich wojsk. Dochodzi do bitwy, przerwanej, by mogł odby? si? pojedynek Menelaosa i Parysa : m??a porwanej Heleny i tego, ktory j? porwał. W pojedynku zwyci??yłby Menelaos, gdyby nie interwencja bogini Afrodyty , ratuj?cej Parysa i przenosz?cej go do komnat Heleny.

Zawieszenie broni zrywa strzał z łuku rani?cy Menelaosa; łucznik został do tego czynu namowiony przez Aten? , ktora nie chce zako?czenia wojny. Bitwa rozpoczyna si? na nowo, m?stwem odznacza si? w niej Diomedes . Trojanie musz? przebłaga? nieprzychyln? im Aten?; Hektor udaje si? do Troi, by prosi? swoj? matk? Hekabe i kobiety troja?skie o modły przed pos?giem bogini. Spotyka swoj? ?on? Andromach? z synem Astyanaksem ; nast?puje wzruszaj?ce po?egnanie bohatera z rodzin?.

W słabn?cej bitwie dochodzi do nierozstrzygni?tego pojedynku mi?dzy Hektorem i Ajasem . Nast?puje zawieszenie broni w celu pogrzebania poległych. Zeus zakazuje bogom brania udziału w bitwie. Gdy walki znow wybuchaj?, Trojanie zyskuj? przewag?, spychaj?c Achajow a? do obozu przy okr?tach; nie wracaj? na noc do miasta. Zaniepokojeni obrotem spraw Achajowie prosz? Achillesa o powrot w ich szeregi, ten jednak odmawia. Greckim zwiadowcom, Odyseuszowi i Diomedesowi, udaje si? zaskoczy? we ?nie i zabi? sojusznikow Trojan, Rezosa i jego dru?yn?.

Wznowion? ?witem bitw? pocz?tkowo znacz? sukcesy Achajow, jednak raniony Agamemnon musi opu?ci? jej pole; innym rannym pomaga Nestor . Widz?cy to Achilles wysyła po wie?ci swego przyjaciela Patroklosa , a ten dowiaduje si? o grozie poło?enia: walki tocz? si? ju? przy samych okr?tach. W krytycznej sytuacji sprzyjaj?ca Grekom Hera usypia Zeusa, jednak obudzony bog przywraca przewag? Troja?czykom ? Hektor ju? staje na greckim okr?cie i woła o pochodni?, by przez podpalenie statkow odci?? Achajom mo?liwo?? powrotu do ojczyzny.

Tymczasem Patroklos uprasza u Achillesa po?yczenie jego zbroi i wyrusza na pomoc Grekom. Mimo obietnicy, ?e poprzestanie na wyparciu Trojan z obozu, upojony szeregiem zwyci?stw Patroklos dociera a? do murow Troi i ginie z r?ki Hektora.

Achilles wraca do walki; chc?c pom?ci? ?mier? przyjaciela: dokonuje wielkich czynow, w ko?cu zabija te? Hektora. Ojciec Hektora, krol Troi, Priam przybywa do obozu Grekow w przebraniu ?ebraka, aby wybłaga? zwrot ciała syna. Wzruszony wspomnieniem swego starego ojca Achilles spełnia jego pro?b? ? tak ko?czy si? gniew Achillesa. W mie?cie odbywa si? pogrzeb Hektora ; walki zostaj? wstrzymane na czas uroczysto?ci.

Odbior i znaczenie Iliady [ edytuj | edytuj kod ]

?wiat grecki [ edytuj | edytuj kod ]

W staro?ytnej Grecji rola poematow Homera była podstawowa dla całej kultury, a ich znaczenie niepodwa?alne (cho?, zwłaszcza w po?niejszym okresie, poddawane były z ro?nych wzgl?dow krytyce). Znajomo?? Homera była w?rod Grekow powszechna i stanowiła podstaw? wykształcenia. Była te? czynnikiem jednocz?cym rozproszony ?wiat grecki. Tre?? poematow Homera wpłyn?ła tak?e znacz?co na usystematyzowanie religii greckiej, zwłaszcza wierze? dotycz?cych bogow olimpijskich .

Homer był szkoł? literatury greckiej, szczegolnie poezji, wywarł te? wpływ na proz?, pocz?wszy od dzieł Herodota . Epika rozwijała histori? wojny troja?skiej w tzw. cyklu epickim , opowiadaj?cym o wydarzeniach poprzedzaj?cych Iliad? , dziej?cych si? mi?dzy Homerowymi eposami oraz rownoległych z Odysej? i od nich po?niejszych (do czasow wspołczesnych zachowały si? jedynie streszczenia i krotkie urywki tych utworow). Tak?e grecka liryka i dramat czerpały tematy z obu eposow jak okruchy Homerowych uczt , jak miał powiedzie? Ajschylos . Wzorowanie na Homerze było widoczne tak?e w formie; heksametr stał si? wierszem eposu a? do ko?ca greckiej (a po?niej i łaci?skiej) staro?ytno?ci.

Od Homera zaczyna si? te? krytyka literacka oraz nauka o literaturze, zwana przez staro?ytnych gramatyk?, a nast?pnie filologi? . Jej podstaw? były badania uczonych skupionych wokoł Biblioteki Aleksandryjskiej . Do najbardziej znacz?cych badaczy i komentatorow dzieł Homera nale?eli Zenodot z Efezu , Arystofanes z Bizancjum oraz Arystarch z Samotraki .

Bezpo?rednim dowodem popularno?ci Homera w staro?ytno?ci s? setki zachowanych papirusow z tekstami z obu eposow, głownie Iliady .

Rzym [ edytuj | edytuj kod ]

Dzieła Homera wywarły wielki wpływ tak?e na literatur? i kultur? staro?ytnego Rzymu . Pierwszym dziełem epickim literatury rzymskiej jest przekład Odysei autorstwa Liwiusza Andronikusa , z pochodzenia Greka (połowa III wieku p.n.e. ) ? jest to te? pierwsze znane tłumaczenie utworu poetyckiego w całej literaturze europejskiej. Odusia była napisana wierszem saturnijskim , w po?niejszej epice rzymskiej wypartym przez heksametr daktyliczny .

Istniały tak?e łaci?skie tłumaczenia Iliady , o niewielkiej warto?ci poetyckiej, lecz wykształceni Rzymianie czytali Homera w oryginale. Był on natchnieniem epiki rzymskiej ? Enniusz rozpoczyna swoje napisane heksametrem daktylicznym Roczniki ( Annales ) od sceny, w ktorej poecie ukazuje si? dusza Homera. Tre?ci? Rocznikow s? dzieje Rzymu, wywodzone od Troja?czyka Eneasza . Kontynuuje ten temat Wergiliusz w Eneidzie , utrwalaj?c w tej epopei pochodzenie Rzymian z Troi. Uznana za rzymski epos narodowy Eneida jest po cz??ci rzymsk? Odysej? , opisuj?c? w?drowk? Eneasza, po cz??ci Iliad? , traktuj?c? o walkach w Italii. Tak wi?c Rzymianie uznali si? za spadkobiercow Troi.

W I wieku powstał wyci?g z Iliady , tzw. Homer łaci?ski ( Homerus Latinus ). W II lub III wieku ukazały si? dwa teksty prozatorskie: przypisywany Diktysowi z Krety Dziennik wojny troja?skiej ( Ephemeris belli Troiani ), opowiadaj?cy histori? od porwania Heleny po ?mier? Odyseusza oraz przypisywana Daresowi Opowie?? o upadku Troi ( De excidio Troiae historia ), relacjonuj?ca wydarzenia od ?mierci Laomedona do upadku miasta z punktu widzenia Troja?czykow. Te trzy utwory zast?piły w zachodnim ?redniowieczu sam? Iliad? i stały si? na długi czas jedynym ?rodłem, z ktorego poznawano dzieła Homera.

?redniowiecze [ edytuj | edytuj kod ]

Wraz z upadkiem cesarstwa zachodniego przypiecz?towany został podział Europy na cz??? łaci?sk? i greck?. Znajomo?? greki w Europie Zachodniej zanikła, a wraz z ni? znajomo?? oryginalnych tekstow Homera. Historia wojny troja?skiej nadal jednak oddziaływała na kultur? poprzez przerobki i przekłady, a przede wszystkim przez bardzo cenion? w ?redniowieczu Eneid? . Z Troi wywodzili swoj rod Ostrogoci , Frankowie i Brytowie , a sympatia odbiorcy przesun?ła si? z niepohamowanego w czynach Achillesa na bli?szego rycerskim ideałom obro?c? ojczyzny, Hektora .

W XII wieku pojawiło si? znow wzmo?one zainteresowanie tematyk? wojny troja?skiej. Powstaje oparty na Homerze łaci?skim oraz utworach Diktysa i Daresa Romans troja?ski ( Le Roman de Troie , ok. 1160 ) autorstwa Benoit de Sainte-Maure’a . Licz?cy 30 000 wersow opowiada histori? od wyprawy Argonautow do ?mierci Ulissesa , dostosowan? do owczesnych czytelniczych gustow przez wprowadzenie rycerskiego obyczaju i dwornej miło?ci. Na jego podstawie Guido delle Colonne napisał łaci?sk? Opowie?? o zniszczeniu Troi ( Historia destructionis Troiae , 1287 ), popularniejsz? od pierwowzoru i przetłumaczon? po?niej na wiele j?zykow. Inspiruje ona powstanie wielu innych utworow, nieraz ju? bardzo od Homera odległych. ?Odzyskanie” przez kultur? zachodni? autentycznych eposow spowoduje kres tego rodzaju tworczo?ci, cho? utwory te b?d? istnie? nadal jako literatura popularna w?rod mniej wykształconych warstw społecznych.

Odmienna ni? na zachodzie Europy sytuacja miała miejsce we wschodniej cz??ci cesarstwa, w Bizancjum . Homer miał tu nadal znacz?c? pozycj? w edukacji i w lekturze ludzi wykształconych, zarowno kleru, jak i kr?gow dworskich (był np. czytany i cytowany przez Ann? Komnen? ). Uczeni bizantyjscy kontynuowali te? prac? nad obja?nianiem obu poematow; autorem obszernych komentarzy, bazuj?cych na ?rodłach staro?ytnych, był Eustathios , biskup Thessaloniki .

Powstały te? proby interpretacji eposow na gruncie nauki chrze?cija?skiej, maj?ce wyja?ni? to, co owczesny czytelnik mogłby uzna? za niewła?ciwe i podkre?li? u?yteczno?? tworczo?ci Homera. Tego rodzaju pisma pozostawił Michael Psellos , a autor poematow dydaktycznych, Joannes Tzetzes , w Alegoriach Iliady i Alegoriach Odysei widział w bostwach homeryskich pradawnych ludzi. Tzetzes stworzył te? Wydarzenia przedhomerowe, homerowe, pohomerowe ( Ta pro Homeru, la Homeru. ta meth Homeru ), pisany heksametrem utwor obejmuj?cy cało?? legend troja?skich. W pewnym stopniu wzorowana była na Homerze tak?e oryginalna epika bizantyjska, m.in. epos Bazyli Digenis Akritas z X wieku. W schyłkowym Bizancjum pojawiły si? nawet utwory ł?cz?ce zachodni romans rycerski z tradycj? homerow?, m.in. przekład Le Roman de Troie czy opowie?? Stary rycerz ( Ho presbys hyppotes ), ktorej tre?? zaczerpni?to z poda? Okr?głego Stołu, a form? z Iliady .

Odrodzenie i czasy po?niejsze [ edytuj | edytuj kod ]

Bli?sze kontakty miast włoskich z Bizancjum spowodowały wzrost zainteresowania Homerem. Proces ten rozpocz?ł si? w połowie XIV wieku. Słabo znaj?cy grek? Petrarka pisał do osoby, ktora ofiarowała mu ok. 1354 roku manuskrypt Homera: ?Twoj Homer jest dla mnie niemy, ja dla niego głuchy. Ciesz? si? samym patrzeniem, cz?sto go obejmuj? i wzdycham: wielki m??u, jak?e chciwie bym ci? słuchał!”. Ostatecznie Petrarka poznał tre?? Iliady i Odysei z prozatorskiego przekładu na łacin?, sporz?dzonego dla Boccaccia . W wi?kszej liczbie greckie r?kopisy zacz?ły napływa? do Włoch od połowy XV wieku, staj?c si? obiektem wielkiego zainteresowania uczonych. Zacz?to domaga? si? te? przekładow eposow na łacin?. Jedn? z pierwszych bardziej udanych, cho? niekompletnych prob był przekład proz? 16 ksi?g Iliady autorstwa Lorenza Valli (1442-1444), uzupełniony przez Francesca Aretina w roku 1460 (Aretino przetłumaczył te? cał? Odysej? ) oraz heksametryczny ksi?g II-V piora Angela Poliziana (ok. 1472). Łacina była j?zykiem warstw wykształconych całej zachodniej Europy, mogli wi?c czytelnicy zapozna? si? z tre?ci? autentycznych poematow Homera. Pierwsze drukowane wydanie eposow w oryginale nast?piło w roku 1488 we Florencji.

W XVI wieku zaczynaj? pojawia? si? tłumaczenia Iliady na j?zyki narodowe ? przy czym długo s? to utwory do?? swobodne pod wzgl?dem wierno?ci przekładu, nieraz jednak b?d?ce wybitnymi dziełami własnej literatury. Pierwsze ukazało si? tłumaczenie hiszpa?skie (jeszcze w połowie XV wieku), potem prozatorskie francuskie (1530). Francuski przekład wierszem ukazał si? w 1545 roku, ale obejmował tylko 10 pierwszych ksi?g (uzupełniony został w 1577 roku). Był on podstaw? do wydania angielskiego z roku 1581. Angielski pełny przekład Iliady , b?d?cy pierwszym poetyckim tłumaczeniem cało?ci eposu na j?zyk nowo?ytny, ukazał si? w latach 1598?1611 i był dziełem George’a Chapmana . W tym czasie ukazał si? te? wierszowany przekład niemiecki (jednak na ?klasyczne” tłumaczenie Iliady , piora Johanna Heinricha Vossa , czekali Niemcy a? do roku 1793). Pierwszego polskiego tłumaczenia fragmentu eposu dokonał Jan Kochanowski ok. 1577 roku.

Mimo ju? do?? dobrej w warstwach wykształconych znajomo?ci Homera, poznawany był on przede wszystkim w przekładach, tak?e licznych i cz?sto wznawianych łaci?skich, a czytelnik epoki odrodzenia formował swoj gust literacki przede wszystkim na literaturze rzymskiej. Wzorem epopei pozostawała wci?? Eneida ? Julius Caesar Scaliger , autor renesansowej Poetyki (1561) stawiał Wergiliusza ponad ?prymitywnym” Homerem.

Ten os?d, przeniesiony ju? na grunt literatury nowo?ytnej, nasilił si? z ko?cem XVII wieku, w trakcie ? sporu staro?ytnych z nowoczesnymi ” ( Querelle des Anciens et des Modernes ). Przedstawiciele ?nowoczesnych”, ktorym przewodził Charles Perrault , krytykowali tworcow staro?ytnych, wynosz?c ponad nich dzieła swojej epoki, obecnie ju? nieraz całkowicie zapomniane. Szczegolnym celem atakow stał si? Homer: ganiono ordynarnych i głupich bohaterow, wadliw? budow? poematow i nielogiczne porownania, a nade wszystko wulgaryzm poezji, w ktorej pojawia si? bydło, łajno i gnojowka, a bohater jest przyrownywany do osła. Krytyka ta, nie napotkawszy pocz?tkowo we Francji wi?kszego oporu, przeniosła si? tak?e do Anglii, gdzie spotkała si? ze znacz?cymi kontrargumentami znawcow literatury staro?ytnej z o?rodkow uniwersyteckich. Wkrotce odpowied? dała tak?e francuska uczona Anne Dacier we wst?pie do swojego przekładu Iliady (1699), a potem w pracy O przyczynach zepsucia smaku literackiego ( Des causes de la corruption de go?t , 1714), kwestionuj?cej gust literacki i artystyczny baroku . Drugim klasycystycznym tłumaczeniem był przekład angielski autorstwa Alexandra Pope’a (1715-1720).

W XVIII wieku narodziła si? te? nowo?ytna ?kwestia homerowa”, a spory i dyskusje nad autorstwem i pierwotnym kształtem poematow nie ograniczały si? wył?cznie do kr?gow filologicznych, powoduj?c rosn?ce zainteresowanie oboma utworami. Thomas Blackwell (1735) oraz Robert Wood wydali obszerne studia o Homerze; Wood, w opublikowanym w 1769 roku Essay of the Original Genius and Writing of Homer dowodził, ?e Homer nie znał pisma, a jego utwory dłu?szy czas przekazywane były ustnie. Te i inne pogl?dy rozwin?ł i uporz?dkował Friedrich August Wolf w Prologomena ad Homerum (1795), twierdz?c, ?e zr?b eposow powstał w X wieku p.n.e., natomiast ich obecny kształt jest efektem trwaj?cych cztery wieki, a? do ich pierwszego spisania, zmian i deformacji. Praca Wolfa stała si? pocz?tkiem zagorzałej dyskusji specjalistow, owocuj?cej nie tylko rozwojem filologii klasycznej, ale i bada? literackich w ogole.

Nowe spojrzenie na eposy jako na zbior tradycji ustnej przyczyniło si? do głoszonego w romantyzmie pogl?du o Iliadzie i Odysei jako tworczo?ci ludowej. Cho? to przekonanie romantykow w ?wietle po?niejszych bada? zostało uznane za zbyt daleko id?ce, pozwoliło zerwa? z dotychczasowymi normami estetycznymi i inaczej spojrze? na poetyk? eposow. W wieku XIX Homer zacz?ł stawa? si? obowi?zkowym elementem wykształcenia, obecnym w szkołach wszystkich krajow zwi?zanych z kultur? europejsk?. Od czasow romantyzmu coraz cz?stsze s? literackie i kulturalne echa poezji Homera, niejednokrotnie zaczerpni?te z niej motywy czy imiona bohaterow maj? wymiar symbolu.

Wspołcze?nie, mimo mnogo?ci kulturowych nawi?za? do bohaterow i zdarze? wojny troja?skiej, pisarze i poeci cz??ciej ni? Iliad? inspiruj? si? symbolem w?drowki, poszukiwa? i powrotu z Odysei . W okresie najnowszym Iliada jest obecna w literaturze fantastycznej , ch?tniej ni? literatura głownego nurtu si?gaj?cej do formy eposu ? bezpo?rednio nawi?zuj? do niej takie utwory jak Troja Davida Gemmella czy Ilion Dana Simmonsa . Wojna troja?ska jest te? tematem filmow (swobodn? ekranizacj? Iliady jest Troja ) czy komiksow. Bohaterowie i sceny z Iliady s? te?, od czasow staro?ytnych, przedmiotem licznych wyobra?e? plastycznych.

Iliada w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

W Polsce ?redniowiecznej, podobnie jak w całym kr?gu europejskiej kultury zachodniej, Iliada była znana w łaci?skich przekładach i przerobkach. W pocz?tku wieku XVI ( 1504 ) pojawił si? Homer w spisie wykładow Akademii Krakowskiej , w 1527 roku po raz pierwszy wymieniona jest w nim Iliada . W 1563 roku została wydana w Krakowie Historia barzo pi?kna, ucieszna, u ka?demu stanu i?cie po?yteczna... O zburzeniu a zniszczeniu onego sławnego a znamienitego miastha y pa?stwa troja?skiego ? polska wersja romansu rycerskiego Le Roman de Troie .

Pierwszym polskim przekładem Iliady , obejmuj?cym cz??? III ksi?gi, jest pisana trzynastozgłoskowcem Monomachija Parysowa z Menelausem Jana Kochanowskiego (ok. 1577 ). Nawi?zania od Iliady s? obecne tak?e w Odprawie posłow greckich . W roku 1598 we Lwowie ukazał si? wzorowany na Iliadzie , licz?cy połtora tysi?ca wersow utwor Krzysztofa Wolthazego Hipothezis Illiadi Xi?g Homerowich .

W wiekach XVII i XVIII w polskich szkołach dominowała łacina, a za mistrza epopei uwa?any był Wergiliusz . Polski czytelnik poznawał Iliad? poprzez przekłady wpierw łaci?skie, a potem francuskie, rzadziej włoskie. Dopiero w 1791 roku zacz?ł si? ukazywa? cz??ciami pierwszy polski przekład cało?ci Iliady autorstwa pijara Franciszka Ksawerego Dmochowskiego , pisany trzynastozgłoskowcem (cało?? wydano w latach 1791? 1801 ). Dmochowski wspomagał si? w pracy francuskim przekładem Anne Dacier oraz angielskim Alexandra Pope’a . Przekład Dmochowskiego stał si? klasyk? literatury polskiej, przyczynił si? te? do utrwalenia roli trzynastozgłoskowca jako polskiego wiersza epickiego.

Około 1805 roku rozpocz?ł prace nad przekładem Iliady Stanisław Staszic . Cało?? ukazała si? dopiero w 1815 roku, w tomie VI Dzieł . Ten przekład nie zdobył jednak ani popularno?ci, ani uznania, podobnie jak wydane w 1814 roku tłumaczenie profesora Akademii Krakowskiej, Jacka Idziego Przybylskiego .

W pocz?tku XIX wieku , ju? na fali wywołanej teori? Wolfa i mod? wczesnego romantyzmu, wzrosło zainteresowanie Iliad? . Grecysta Gotfryd Ernest Groddeck opublikował w ?Dzienniku Wile?skim” artykuł O nowym mniemaniu wzgl?dem poematow ?Iliady” i ?Odysei” Homerowi przypisywanych ( 1805 ). W gimnazjach klasycznych uczniowie poznawali du?e fragmenty obu utworow Homera w oryginale. Student Groddecka, Adam Mickiewicz , skonstruował fabuł? Gra?yny na wzor Iliady , wzorowany jest na niej tak?e epicki styl Pana Tadeusza . Brak było jednak znacz?cych przekładow, cho? do?? swobodnego tłumaczenia fragmentow ksi?gi I, XVII i XXI dokonał w 1846 roku Juliusz Słowacki .

Dopiero pod koniec XIX wieku ukazały si? trzy pełne przekłady Iliady , wszystkie napisane heksametrem polskim : Pawła Popiela ( 1880 ), Augustyna Szmurły ( 1887 ) i Stanisława Mleczki ( 1894 ). ?aden tych przekładow nie znalazł trwałego miejsca w literaturze polskiej; jak pisze Jerzy Łanowski : zbyt skromny talent wszystkich trzech tłumaczy dał si? tym przekładom szybko zestarze? , cho? Iliada Popiela była ulubion? lektur? Henryka Sienkiewicza ^[1] ? pisarza, ktorego tworczo?? miewa znamiona ?wiadomej homeryckiej stylizacji.

W 1896 roku opublikowane zostaje 8 ksi?g Iliady w tłumaczeniu Lucjana Rydla . Poeta wraca do rymowanego trzynastozgłoskowca; modne wowczas przekonanie o ?ludowo?ci” Iliady zaowocowało stylizacj? j?zyka poematu na gwar?. Podobny zabieg zastosował w przekładzie urywkow Iliady Michał Pawlikowski , u?ywaj?c gwary goralskiej i, jak pisze Łanowski, do parodystycznego szczytu doprowadzaj?c chłopoma?sk? interpretacj? . Fragmenty Iliady rymowanym trzynastozgłoskowcem opublikował w 1918 roku Kazimierz Przerwa-Tetmajer .

Iliad? Rydla miał ilustrowa? Stanisław Wyspia?ski (powstało 11 rysunkow do ksi?gi pierwszej), w ktorego tworczo?ci Homer odgrywał znacz?c? rol?: inspirowane Iliad? s? wczesne utwory Meleager oraz Protesilas i Laodamia , w cało?ci jest na niej oparty dramat Achilleis , a jej echa mo?na odnale?? tak?e w Akropolis i Nocy listopadowej .

W XX wieku znajomo?? Homera była elementem ?redniego wykształcenia, a tre?? Iliady była rozpowszechniana tak?e w przeznaczonych dla młodszych czytelnikow przerobkach, jak Wojna troja?ska Jana Parandowskiego ( 1927 ). Brakowało jednak dobrego wspołczesnego przekładu eposu ? wydane w 1921 roku tłumaczenie autorstwa Jana Czubka zostało przyj?te niezbyt przychylnie. Nast?pny przekład, wydany dopiero 40 lat po?niej w Londynie ( 1961 ) w zaledwie w 1500 egzemplarzach, czyli tłumaczenie Ignacego Wieniewskiego , pocz?tkowo nie miało szans rozpowszechnienia w Polsce (wznowiło je w 1984 roku Wydawnictwo Literackie ). W okresie powojennym wydawano wi?c przede wszystkim Iliad? Dmochowskiego, poddan? pewnym adaptacjom przez Tadeusza Sink? . Kolejnego przekładu Iliady , opublikowanego w cało?ci w 1981 roku w serii Biblioteka Narodowa przez Zakład Narodowy im. Ossoli?skich , dokonała Kazimiera Je?ewska . W 2022 roku nakładem Towarzystwa Naukowego KUL ukazało si? tłumaczenie autorstwa Roberta Chodkowskiego .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• R?kopisy Iliady
• Codex Townleianus
• 100 najlepszych ksi??ek Norweskiego Klubu Ksi??ki
• Sen Agamemnona

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Maria Cytowska , Hanna Szelest , Literatura grecka i rzymska w zarysie . PWN, Warszawa 1983, ISBN  83-01-02224-8 .
• Jerzy J.   Łanowski   Jerzy J. , Marek M.   Starowieyski   Marek M. , Literatura Grecji staro?ytnej w zarysie. Od Homera do Justyniana , Warszawa: PWN, 1996, ISBN  83-01-11891-1 , OCLC   749494937   . Brak numerow stron w ksi??ce
• Jerzy Łanowski, Pie?? o gniewie , w: Homer, Iliada . Proszy?ski i S-ka, ?Biblioteka antyczna”, Warszawa 1999, ISBN  83-7255-009-3 .
• Jerzy Łanowski , Wst?p , w: Homer, Iliada . Zakład Narodowy im. Ossoli?skich , BN II, Wrocław 1981, ISBN  83-04-00628-6 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Iliada

Zobacz w Wiki?rodłach tekst Iliady

• Tekst Iliady , ed. D. B. Monro i Th. W. Allen ( gr. )
• Tekst Iliady w przekładzie Kazimiery Je?ewskiej
• Iliada ? pie?? o gniewie , esej Jerzego Łanowskiego
• Iliada w serwisie Wolne Lektury