Historia Polski 1764?1795 , historia Polski w czasach stanisławowskich ? historia Rzeczypospolitej Obojga Narodow od wyniesienia na tron krola Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku do likwidacji pa?stwa w wyniku III rozbioru Polski w 1795 roku.

Imperium Rosyjskie i Krolestwo Prus wspolnie przeprowadziły w 1764 roku elekcj? Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zamach stanu dokonany przez zamierzaj?c? przeprowadzi? reformy ustrojowe Famili? Czartoryskich poparło wkroczenie wojsk rosyjskich . W wyniku zr?cznej polityki cesarzowej Katarzyny II , ktorej udało si? podzieli? zwi?zany z Poniatowskim oboz reform i przeciwstawi? mu konserwatywny oboz magnacko-republikancki Rzeczpospolita zmuszona została zawrze? z Rosj? w 1768 roku traktat gwarancyjny, moc? ktorego stała si? protektoratem rosyjskim. Po stłumieniu przez wojska krolewskie i rosyjskie zawi?zanej w obronie niepodległo?ci konfederacji barskiej , Rosja, Prusy i Austria przeprowadziły w 1772 I rozbior Polski , potwierdzaj?c w 1775 roku traktat gwarancyjny. Rzeczywist? władz? w pa?stwie sprawowali kolejni rosyjscy przedstawiciele dyplomatyczni , bez zgody ktorych Stanisław August nie mogł podejmowa? ?adnych wa?nych decyzji politycznych. Według słow polskiego posła w Petersburgu Antoniego Augustyna Debolego w stosunku do Rzeczypospolitej Rosja trzymała si? zasady: zostawi? Polsk? przy ?yciu, ale aby zawsze konała ^[1] . Podj?ta przez Sejm Czteroletni w korzystnym poło?eniu mi?dzynarodowym Rzeczypospolitej proba reform, zako?czyła si? po zrzuceniu rosyjskiego protektoratu w 1789 roku i uchwaleniem Konstytucji 3 maja 1791 roku . Dzieło to obaliła jednak rosyjska interwencja 1792 roku , popieraj?ca konfederacj? targowick? . Przeprowadzony przez Prusy i Rosj? II rozbior Polski w 1793 roku znacznie zmniejszył terytorium Rzeczypospolitej. Insurekcja ko?ciuszkowska 1794 roku była ostatni? nieudan? prob? ratowania niepodległo?ci pa?stwa, zako?czon? III rozbiorem przeprowadzonym przez Austri?, Rosj? i Prusy w 1795 roku, abdykacj? Stanisława Augusta i formalnym wykre?leniem Rzeczypospolitej z mapy politycznej Europy .

Tło mi?dzynarodowe elekcji [ edytuj | edytuj kod ]

Po zako?czeniu w 1763 roku wojny siedmioletniej nast?piło zbli?enie Rosji i Prus w ramach tzw. systemu połnocnego. Ich przeciwwag? stanowiły pa?stwa południowe: Francja , Hiszpania , Austria i Imperium Osma?skie . Ju? po ?mierci Augusta III w 1763 roku, Rosja w grudniu tego roku zaproponowała Prusom w zamian za przymierze rozbior Rzeczypospolitej. Wspolne popieranie przez oba pa?stwa do korony polskiej Stanisława Poniatowskiego przypiecz?towało zawarte w 11 kwietnia 1764 roku przymierze rosyjsko-pruskie, ktorego tajny artykuł zakładał udzielenie pomocy zbrojnej Rosji przez Prusy w przypadku, gdyby jakie? mocarstwo europejskie poparło zbrojnie przeciwnika Poniatowskiego. Katarzyna II zdecydowana była tak?e ??da? uznania przez Rzeczpospolit? Ernesta Jana Birona , ktorego z pomoc? zbrojn? zainstalowała w lennym Ksi?stwie Kurlandii i Semigalii . Naturalnymi kandydatami do polskiej korony byli polscy krolewicze: Franciszek Ksawery Wettyn i Karol Krystian Wettyn . Jednak Francja i Austria porzuciły ich kandydatury gdy Turcja, obawiaj?ca si? wzrostu wpływow austriackich w przypadku zachowania na polskim tronie dynastii saskiej, opowiedziała si? za kandydatur? Piasta ^[a] . Przeciwny wpływom rosyjskim oboz magnacko-republikancki wysun?ł kandydatur? hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego . Austria i Francja opowiedziały si? jedynie za niczym nie skr?powan? woln? elekcj?, bez okre?lania warunkow, jakie miał spełni? kandydat.

Zamach stanu Czartoryskich w 1764 roku, wkroczenie wojsk rosyjskich [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Magnateria polska .

Jeszcze za ?ycia Augusta III, w 1763 roku, Czartoryscy przygotowywali zamach stanu przy zawi?zaniu konfederacji , ktora przy rosyjskiej pomocy pozwoliłaby im przeprowadzi? program reform. Postanowili wykorzysta? nadarzaj?c? si? okazj? i z poparciem wojsk rosyjskich narzuci? reformy, w chwili gdy przeciwna partia hetma?ska (magnacko-republikancka) pozbawiona była wydatnej pomocy zagranicznej. Ju? na wie?? o bezkrolewiu przesuni?to w rejon Kurlandii i Smole?ska 30-tysi?czny korpus wojsk rosyjskich. Rosja zmobilizowała w czasie polskiego bezkrolewia 100 tysi?cy ?ołnierzy. Na pro?b? przywodcow Familii Andrzeja Zamoyskiego i Augusta Aleksandra Czartoryskiego w granice Rzeczypospolitej wkroczyły wojska rosyjskie.

Wojna domowa w Rzeczypospolitej w 1764 roku [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Wojna domowa w Rzeczypospolitej 1764 .

Obecno?? wojsk Katarzyny II zakłociła w wielu miejscach przebieg sejmikow, niejednokrotnie zako?czonych krwawymi starciami. 16 kwietnia koniuszy wielki litewski Michał Brzostowski zawi?zał konfederacj? Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego . Dla poparcia konfederacji w granice Rzeczypospolitej bez zgody jej władz wkroczyły dwie kolumny wojsk rosyjskich w sile 7?8 tysi?cy ?ołnierzy. Pod ich osłon? zawi?zywano konfederacje wojewodzkie, niejednokrotnie zmuszaj?c sił? szlacht? do przyst?pienia. Stronnictwo hetma?skie wystosowało protest do dworow europejskich przeciwko wkroczeniu do Rzeczypospolitej wojsk rosyjskich.

  Zobacz te? kategori?: Członkowie konfederacji Czartoryskich (1764) .

Sejm konwokacyjny 1764 roku [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Sejm konwokacyjny (1764) , Komisja Skarbowa Koronna , Komisja Skarbowa Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego , Komisja Wojskowa Koronna i  Cło generalne .

22 senatorow i 46 posłow z partii hetma?skiej zaniosło protest o pogwałcenie prawa mi?dzynarodowego i odmowiło udziału w sejmie konwokacyjnym, obraduj?cym w chwili, gdy Warszawa otoczona była przez wojska rosyjskie. Czartoryscy uznali sejm jako skonfederowany i kontynuowali obrady. Sejm przeprowadził ograniczone reformy ustrojowe: wprowadzono zakaz przysi?gania posłow na instrukcje , kwestie skarbowe miano głosowa? wi?kszo?ci? głosow, utworzono komisje skarbowe koronn? i litewsk?, ograniczono władz? hetmanow w Koronie przez ustanowienie komisji wojskowej. Zniesiono cła prywatne, uchwalono lustracj? krolewszczyzn, wprowadzaj?c cło generalne . Jednocze?nie sejm konwokacyjny zatwierdził tytuł krola Prus, wyznaczył komisj? do uznania tytułu imperatorowej rosyjskiej, zatwierdził Birona w Kurlandii.

Stronnicy partii hetma?skiej po stawieniu oporu wojskom rosyjskim, wyparci zostali poza granice Rzeczypospolitej.

  Zobacz te? kategori?: Sygnatariusze manifestu uznaj?cego sejm konwokacyjny 1764 za nielegalny .

Elekcja i koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Komisja Wojskowa Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego .

Sejm elekcyjny otwarty 27 sierpnia 1764 roku przyznał tytuł imperatorski Katarzynie II, a 7 wrze?nia dokonał elekcji Poniatowskiego, ktor? podpisały 5584 osoby. Koronacji dokonano 25 listopada. W grudniu sejm koronacyjny odbyty w Warszawie przyznał braciom krolewskim tytuły ksi???ce, rozdał wakuj?ce urz?dy wył?cznie zwolennikom Czartoryskich. W?zeł konfederacji generalnej utrzymano na nieokre?lony przeci?g czasu.

Proba reform [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Szkoła Rycerska , Kanał Ogi?skiego i  Order ?wi?tego Stanisława .

W 1765 roku Stanisław August utworzył Szkoł? Rycersk? w Warszawie, ktorej komendantem został ksi??? Adam Kazimierz Czartoryski . Krol w 1765 utworzył Order ?wi?tego Stanisława, ktory nadawany był jego stronnikom. Ksi??? Michał Kazimierz Ogi?ski budował kanał , ktory miał poł?czy? przez Jasołd? i Szczar? rzeki Niemen i Dniepr . W 1766 roku utworzono Komisj? Mennicz?, ktora pracowała nad popraw? monety i doprowadziła do otwarcia mennicy pa?stwowej. Wojewodzkie komisje porz?dkowe zajmowały si? podnoszeniem miast z upadku. Wprowadzenie cła generalnego spotkało si? jednak z kontrakcj? Prus, ktore ustanowiły w 1765 roku w Kwidzynie komor? celn? zmuszaj?c statki polskie do opłaty 10% cła. Krol Prus Fryderyk II Wielki odst?pił od represaliow dopiero dzi?ki mediacji rosyjskiej i zobowi?zaniu Stanisława Augusta do wycofania cła generalnego.

Sejm Czaplica 1766 [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Sejm Czaplica .

Wobec wspolnego nacisku posła pruskiego Gedeona Benoit i rosyjskiego Nikołaja Repnina , sprzeciwiaj?cych si? wprowadzeniu głosowania wi?kszo?ci? w komisjach skarbowych, przy rownoczesnych ??daniach obozu saskiego rozwi?zania konfederacji, Czartoryscy zmuszeni byli zrezygnowa? z cz??ci swych projektow reform. Wprowadzono czopowe - szel??ne zamiast cła generalnego, zreformowano s?d asesorski .

Sprawa dysydencka [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Konfederacja słucka , konfederacja toru?ska i  Konfederacja radomska .

Rosja i Prusy wspolnie wyst?piły ??daj?c od Rzeczypospolitej rownouprawnienia dysydentow ( protestantow i prawosławnych ). Pod osłon? wojsk rosyjskich utworzono ro?nowiercze konfederacje toru?sk? i słuck?, d???ce do przyznania szlachcie innowierczej pełni praw politycznych. Z poduszczenia posła rosyjskiego Nikołaja Repnina szlachta katolicka zawi?zała konfederacj? radomsk? dla przywrocenia dawnych swobod szlacheckich. Pod gro?b? u?ycia wojsk rosyjskich konfederaci radomscy zostali jednak zmuszeni do wysłania do Katarzyny II swych przedstawicieli, z pro?b? o gwarancj? ustroju Rzeczypospolitej.

Sejm repninowski 1767-1768, protektorat rosyjski 1768 [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Sejm repninowski i  Prawa kardynalne .

W wyniku rosyjskiego przymusu na sejmikach przedsejmowych, uchwalono instrukcje dla posłow, w ktorych znajdował si? punkt o przyznaniu praw innowiercom. Sejm delegacyjny rozpocz?ł obrady pod w?złem konfederacji radomskiej, co uniemo?liwiało zerwanie go przy u?yciu liberum veto . Sejm pod kontrol? Repnina miał wyłoni? delegacj?, ktora miała przeprowadzi? ??dane zmiany ustrojowe. Prob? oporu w obronie wiary katolickiej podj?ł biskup krakowski Kajetan Ignacy Sołtyk . Sejm odbywał si? w czasie, gdy wojska rosyjskie otoczyły Warszaw?. Repnin sterroryzował posłow, rozkazuj?c porwa? przywodcow konfederacji radomskiej, nie godz?cych si? na dyktat rosyjski: biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka, biskupa kijowskiego Jozefa Andrzeja Załuskiego , hetmana polnego koronnego Wacława Rzewuskiego i jego syna Seweryna , ktorzy na 5 lat zostali zesłani do Kaługi . Delegacja sejmowa uchwaliła 26 lutego 1768 roku prawa kardynalne , podstawowe, niezmienne zasady ustrojowe Rzeczypospolitej, ktorych jedynym gwarantem stało si? Imperium Rosyjskie. Katarzyna II zagwarantowała tak?e prawa przyznane dysydentom.

  Zobacz te? kategori?: Członkowie delegacji sejmu nadzwyczajnego (1767?1768) do pertraktowania z posłem rosyjskim .

Konfederacja barska [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Konfederacja barska i  Koliszczyzna .

29 lutego 1768 roku w Barze na Podolu szlachta zawi?zała antyrosyjsk? konfederacj?, dla obrony wiary katolickiej i niepodległo?ci Rzeczypospolitej. Do konfederacji przył?czały si? kolejne wojewodztwa prowincji małopolskiej . Stanisław August wyraził zgod?, by stłumiły j? wojska rosyjskie wraz z wojskami Rzeczypospolitej. Jednocze?nie na Ukrainie wybuchł bunt hajdamakow , kozakow i chłopow pa?szczy?nianych, zwrocony przeciwko Polakom . Do konfederacji barskiej przyst?powały rzesze szlachty, a wkrotce obj?ła ona Wielkopolsk? i Litw? . Konfederaci korzystali z francuskiej pomocy finansowej i wojskowej, a w czasie trwania wojny rosyjsko-tureckiej (1768?1774) chronili si? na terytorium Imperium Osma?skiego. Oboz konfederatow był jednak wewn?trznie skłocony, prob? ratowania jedno?ci był ogłoszony przez generalno?? konfederacji 22 pa?dziernika 1770 akt bezkrolewia . Porwanie Stanisława Augusta dokonane przez konfederatow 3 listopada 1771 roku ostatecznie skompromitowało konfederacj? w oczach europejskich dworow.

I rozbior Polski 1772 [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: I rozbior Polski .

Podpisanie traktatow, dotycz?cych I rozbioru Rzeczypospolitej nast?piło w Petersburgu 5 sierpnia 1772 roku. 18 wrze?nia 1772 roku Rosja, Austria i Prusy notyfikowały Rzeczypospolitej fakt rozbioru, ??daj?c zwołania sejmu dla przeprowadzenia cesji . Opor łamały gro?by i dokuczliwa okupacja kraju przez wojska trzech mocarstw.

  Zobacz te? kategori?: Sygnatariusze I rozbioru Polski .

Sejm Rozbiorowy 1773?1775 [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Sejm Rozbiorowy (1773?1775) , Rada Nieustaj?ca i  Komisja Edukacji Narodowej .

W celu legalizacji dokonanego rozbioru, dyplomaci 3 pa?stw zaborczych doprowadzili do zwołania sejmu. Dla zabezpieczenia jego dzieła, zawi?zano konfederacj?, ktorej marszałkiem został Adam Poni?ski . Po złamaniu opozycji kilku posłow, m.in. Tadeusza Reytana , wyłoniono 99-osobow? delegacj? , składaj?c? si? z całkowicie zaufanych i kontrolowanych przez pa?stwa o?cienne posłow i senatorow, ktorej zadaniem było podpisanie traktatow cesyjnych. 18 wrze?nia 1773 delegacja podpisała traktaty podziałowe z przedstawicielami mocarstw. Sejm wprowadził te? zmiany ustrojowe, powołuj?c Rad? Nieustaj?c? przy krolu. Fundusze skasowanego zakonu jezuitow przyznano Komisji Edukacji Narodowej . Ponadto sejm ustalił jednolity podatek , przywrocił cła generalne, ograniczył w znacznym stopniu władz? hetmanow i unowocze?nił struktur? wojska. Szlachta uzyskała prawo zajmowania si? handlem, rzemiosłem i bankowo?ci?, wreszcie zapowiedziano ul?enie doli chłopstwa. Wszystkie konstytucje tego sejmu zostały obj?te gwarancj? rosyjsk?.

  Zobacz te? kategorie: Członkowie konfederacji Adama Poni?skiego 1773 , Członkowie delegacji Sejmu Rozbiorowego 1773?1775 .

System rz?dow krolewsko-ambasadorskich 1775?1788 [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Ambasadorowie i posłowie rosyjscy w Rzeczypospolitej 1763?1794 , Sejm 1776 , Sejm 1780 , Sejm 1782 , Sejm 1786 i  Zbior praw s?dowych .

Po narzuceniu Rzeczypospolitej gwarancji ustrojowych w 1775 roku, ambasador rosyjski Otto Magnus von Stackelberg stał si? faktycznym wspołrz?dc? pa?stwa. W Radzie Nieustaj?cej zawi?zano konfederacj? Andrzeja Mokronowskiego i Andrzeja Ogi?skiego . Sejm 1776 roku wzmocnił władz? Rady Nieustaj?cej nad ministrami, zniosł Komisje Wojskowe, ograniczył kompetencje hetmanow, oddał zwierzchno?? nad wojskiem Departamentowi Wojskowemu Rady Nieustaj?cej , powierzył zupełn? kontrol? nad maj?tkiem pojezuickim Komisji Edukacji Narodowej. Krol odzyskał prawo nadawania wszystkich szar? wojskowych.

Kanclerz Andrzej Zamoyski podj?ł nieudan? prob? kodyfikacji praw Rzeczypospolitej, odrzucon? przez sejm 1780 roku. Intryga Dugrumowej ostatecznie poro?niła opozycj? i krola. Zjazd Stanisława Augusta z Katarzyn? II w Kaniowie w 1787 roku nie doprowadził do rosyjskiej zgody na wyprowadzenie Rzeczypospolitej ze stanu nieczynno?ci.

  Zobacz te? kategorie: Członkowie konfederacji Andrzeja Mokronowskiego 1776 , Pobieraj?cy pensj? z kasy ambasady rosyjskiej w I Rzeczypospolitej .

Sejm Czteroletni [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Sejm Czteroletni , Lustracja dymow i podanie ludno?ci , Deputacja do Formy Rz?du , Przymierze polsko-pruskie , Konstytucja 3 maja , Zar?czenie Wzajemne Obojga Narodow i  Komisja Wojskowa Obojga Narodow .

Rosja osłabiona wojn? toczon? jednocze?nie z Turcj? i Szwecj? , zagro?ona przez Prusy zmuszona została do poprawienia poło?enia Rzeczypospolitej. Po otwarciu nowego sejmu w 1788 roku, zawi?zano konfederacj? Korony i Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego . 19 stycznia 1789 sejm pod lask? Stanisława Małachowskiego zniosł Rad? Nieustaj?c?. W maju 1789 roku pod presj? Prus Rosja ewakuowała swoje wojska i magazyny z terytorium Rzeczypospolitej. 22 czerwca 1789 Sejm uchwalił konstytucj? Lustracja dymow i podanie ludno?ci, proklamuj?c? pierwszy spis statystyczny ludno?ci. 29 marca 1790 zawarto sojusz zaczepno-odporny z Prusami, ktore zobowi?zywały si? przyj?? z pomoc? Rzeczypospolitej w razie jej zaatakowania przez Rosj?. Zwie?czeniem reform Sejmu Czteroletniego było uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 roku, ktora zmieniła Rzeczpospolit? z monarchii parlamentarnej w monarchi? konstytucyjn? , wprowadzaj?c tron dziedziczny.

  Zobacz te? kategori?: Członkowie konfederacji Sejmu Czteroletniego .

Konfederacja targowicka, wojna polsko-rosyjska 1792 [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Konfederacja targowicka i  Wojna polsko-rosyjska (1792) .

Spotkało si? to jednak z kontrakcj? Rosji, ktora zaniepokojona była zmian? ustroju Rzeczypospolitej, ktory gwarantowała od 1768 roku. Zawi?zana konfederacja targowicka, wyst?puj?ca w obronie dawnego ustroju, stała si? pretekstem do rosyjskiej interwencji. Po złamaniu oporu wojsk Rzeczypospolitej, Stanisław August przyst?pił do konfederacji targowickiej. Jej rz?dy skasowały dzieło Sejmu Czteroletniego.

II rozbior Polski [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: II rozbior Polski .

23 stycznia 1793 roku doszło do podpisania traktatu podziałowego Rzeczypospolitej mi?dzy Rosj? i Prusami. Do Wielkopolski wkroczyły wojska pruskie, ktorym stawiono nikły opor.

  Zobacz te? kategori?: Sygnatariusze II rozbioru Polski .

Sejm Grodzie?ski 1793 [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Sejm grodzie?ski (1793) i  Konfederacja grodzie?ska (1793) .

W celu przyj?cia przez Rzeczpospolit? narzuconych cesji terytorialnych, zwołano w czerwcu 1793 sejm do Grodna . Sejm obradował w otoczeniu wojsk rosyjskich. Opornych posłow porywano na polecenie. W celu przeprowadzenia rozbioru powołano konfederacj? grodzie?sk? (targowicka opowiadała si? za niepodzielno?ci? Rzeczypospolitej). Po uprowadzeniu opornych posłow przez posła rosyjskiego Jakoba Sieversa , delegacja sejmowa podpisała traktaty podziałowe.

Insurekcja ko?ciuszkowska 1794 [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Insurekcja ko?ciuszkowska .

Ostatni? prob? ratowania niepodległo?ci Rzeczypospolitej była insurekcja 1794 roku, skierowana przeciw Rosji i Prusom. Po pocz?tkowym sukcesie powsta?cow, oba wspołdziałaj?ce mocarstwa stłumiły j?, kład?c kres nadziejom na obron? niezawisło?ci pa?stwa.

III rozbior Polski, abdykacja Stanisława Augusta [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: III rozbior Polski .

24 pa?dziernika 1795 roku Rosja, Prusy i Austria porozumiały si? co do likwidacji Rzeczypospolitej. Ostatni krol Polski Stanisław August Poniatowski abdykował na rzecz Rosji 25 listopada 1795 roku.

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Rolnictwo [ edytuj | edytuj kod ]

Stale rosła produkcja rolna Rzeczypospolitej, wywoz zbo?a przez Gda?sk rosł nieprzerwanie od czasow saskich . Rolnictwo było jednak w porownaniu z innymi krajami mało wydajne, a wiele gruntow le?ało odłogiem.

Przemysł [ edytuj | edytuj kod ]

Kapitał w przemy?le lokowali przede wszystkim magnaci. Do manufaktur pierwszych fachowcow sprowadzano z zagranicy, a pracownikami byli najcz??ciej chłopi pa?szczy?niani . W Warszawie prosperowały ludwisarnie , huty i ku?nice w Ko?skich , Fabryka Broni w Kozienicach , fajansu w warszawskim belwederze , fabryki sukien w Staszowie i Machnowce, fabryka dywanow w Nie?wie?u , porcelany w Korcu , skor w Niemirowie, pasow w Słucku . Czynne były te? kopalnie miedzi pod Kielcami , soli w Busku, marmurow w D?bniku.

W czasach stanisławowskich istniało około 250 zakładow, w tym: ok. 45 manufaktur włokienniczych, 4 wytwornie wyrobow tytoniowych, 7 papierni, 10 krochmalni, 6 fabryk powozow, 9 garbarni i wytworni wyrobow skorzanych, 9 zakładow wyrobow metalowych, 10 manufaktur szklarskich i fajansowych, 9 kopalni i warzelni soli. Istniały 42 wielkie piece, 4 płytkie kopalnie w?gla kamiennego i 4 zakłady hutnicze metali kolorowych.

Handel [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Kompania Handlowa Polska .

W 1775 roku Rzeczpospolita zawarła traktaty handlowe z pa?stwami zaborczymi. Najbardziej niekorzystny był traktat z Prusami, wprowadzaj?cy 12% cło w Fordonie na towary wywo?one i przywo?one do Polski. Po pierwszym rozbiorze Prusy kontrolowały 95% eksportu Rzeczypospolitej.

Handel stopniowo przechodził w r?ce mieszczan. W 1776 roku przywieziono do Polski towary za 48 mln złotych, w tym wiele przedmiotow zbytku, wywieziono towary za 22 mln zł. Po odpadni?ciu targow lwowskich, doroczne wielkie kontrakty odbywały si? w Warszawie, Grodnie i Dubnie . Po utraceniu bezpo?redniego kontaktu z Gda?skiem, w celu o?ywienia polskiego handlu przez Morze Czarne , Antoni Protazy Potocki utworzył w 1783 roku Kompani? Handlow? Polsk?.

Finanse [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Kryzys bankowy w Polsce w 1793 .

W Rzeczypospolitej wyst?powały dwie formy kredytu: kredyt bankow kahalnych i kredyt w czasie kontraktow. W XVIII wieku banki kahalne miały w depozytach od 300 000 do 700 000 złotych polskich , zło?onych przez magnatow ?wieckich i duchownych na 7-10% rocznie. Oprocentowanie po?yczek udzielanych przez kahały na finansowanie handlu dochodziło do 22%. W latach 1770-1772 krol Prus Fryderyk II fałszował polsk? monet? i narzucał j? przemoc? Gda?skowi, Pomorzanom i Wielkopolanom. Kredytem słu?yły banki Teppera, Blanca, Cabrita, Schultza, Arndta, Meisnera, jednak w 1793 roku doszło do załamania systemu bankowego w Rzeczypospolitej.

Kwestie społeczne [ edytuj | edytuj kod ]

Sprawa wło?cia?ska [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Rzeczpospolita Pawłowska i  Uniwersał połaniecki .

W 1768 roku odebrano dziedzicom prawo miecza nad chłopem. Cz?ste były przypadki znoszenia pa?szczyzny i zamieniania jej na czynsz. Konstytucja 3 maja wzi?ła chłopow w opiek? pa?stwa. Wolno?? osobist? przyznał chłopom dopiero uniwersał połaniecki w 1794 roku.

Sprawa mieszcza?ska [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Komisje Dobrego Porz?dku , Prawo o miastach , Historia ?ydow w Polsce i  Czarna procesja .

W?rod 1,2 mln mieszka?cow miast Rzeczypospolitej, niecałe poł miliona stanowili mieszczanie polscy, wi?kszo?? stanowili ?ydzi, obok ktorych w miastach mieszkała, nieuznaj?ca praw mieszcza?skich szlachta. Zniesiono jednak niektore jurydyki miejskie i serwitoriaty , a prawo o miastach z 1791 roku poszerzyło prawa polityczne mieszczan.

O?wiata [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Towarzystwo do Ksi?g Elementarnych .

W czasach stanisławowskich podj?to prob? reformy nauczania uniwersyteckiego w duchu o?wiecenia. Uniwersytety miały sta? si? w zasadzie wy?szymi szkołami zawodowymi. Komisja Edukacji Narodowej powołała w 1775 roku Towarzystwo do Ksi?g Elementarnych, zamawiaj?ce podr?czniki, a szkoły wy?sze i ?rednie miały stanowi? jeden organizm. Komisja nie spotkała si? jednak z przychylno?ci? ogołu, a prowadzone przez ni? szkoły nie cieszyły si? popularno?ci?.

O?wiecenie w Polsce, rozkwit kultury i sztuki [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: O?wiecenie w Polsce , Styl Stanisława Augusta , Literatura polska ? o?wiecenie , Obiady czwartkowe , Monitor (czasopismo) , Zabawy Przyjemne i Po?yteczne i  Architektura rokokowa na kresach dawnej Rzeczypospolitej .

Na czasy stanisławowskie przypada kulminacja rozwoju o?wiecenia w Polsce. Stanisław August był mecenasem nauki, sztuki i literatury. Popierany przez krola program reform zyskał łamy Monitora Franciszka Bohomolca i Zabaw Przyjemnych i Po?ytecznych Adama Naruszewicza . Nast?pił rozkwit malarstwa. Obok autorow cudzoziemskich takich jak: Bernardo Bellotto (Canaletto), Marcello Bacciarelli , Jan Piotr Norblin , Jozef Maria Grassi , Jan Chrzciciel Lampi (starszy) , powstała rodzima szkoła malarstwa, do ktorej zaliczani s?: Daniel Chodowiecki i Franciszek Smuglewicz . W architekturze zaznaczył si? pewien zestaw cech stylowych znanych jako styl stanisławowski. Wielki wkład w rozwoj poezji polskiej wniosł biskup warmi?ski Ignacy Krasicki , nazywany ksi?ciem poetow polskich . Biskup smole?ski Adam Naruszewicz poło?ył zasługi w rozwoju polskiej historiografii .

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Szymon Askenazy , Die letzte polnische Konigswahl , Gottingen 1894, passim.
• Szymon Askenazy, Przymierze polsko-pruskie , Warszawa 1918, passim.
• Historia dyplomacji polskiej , t. 2, 1572?1795 , Warszawa 1982, s. 483-705.
• Dmitrij Iłowajski , Sejm grodzie?ski roku 1793 , Warszawa 1871, passim.
• Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczy?ska, Historia gospodarcza Polski , Warszawa 2003, s. 66-96.
• Walerian Kalinka , Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta. Dokumenta do drugiego i trzeciego podziału. cz. 1-2 , Pozna? 1868, passim.
• Walerian Kalinka, Sejm Czteroletni , t. 1-2, Warszawa 1991, passim.
• Łukasz K?dziela, Mi?dzy zdrada a słu?b? Rzeczypospolitej. Fryderyk Moszy?ski w latach 1792?1793 , Warszawa 1993, passim.
• Władysław Konopczy?ski , Dzieje Polski nowo?ytnej , t. 2, 1936, s. 282-411.
• Władysław Konopczy?ski, Fryderyk Wielki a Polska , Krakow 2010, passim.
• Władysław Konopczy?ski, Geneza i ustanowienie Rady Nieustaj?cej , Krakow 1917, passim.
• Władysław Konopczy?ski, Konfederacja barska , Warszawa 1991, passim.
• Władysław Konopczy?ski, Pierwszy rozbior Polski , Krakow 2012, passim.
• Tadeusz Korzon , Wewn?trzne dzieje Polski za Stanisława Augusta. 1764?94. Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego , t. 1-6, 1897-1898.
• Jozef Ignacy Kraszewski , Polska w czasie trzech rozbiorow 1772?1799 , Pozna? 1873, passim.
• Aleksander Kraushar , Ksi??? Repnin i Polska , t. 1-2, Warszawa 1900, passim.
• Robert Howard Lord , Drugi rozbior Polski , Warszawa 1984, passim.
• Stanisław Lubomirski, Pod władz? ksi?cia Repnina , Warszawa 1971, passim.
• Kazimierz Marian Morawski , Do charakterystyki okresu Rady Nieustaj?cej i genezy przymierza polsko-pruskiego , w: ?Kwartalnik Historyczny”, r. XXVII, Lwow 1913, s. 316-335.
• Prawo rzymskie. Słownik encyklopedyczny , Witold Wołodkiewicz (red.), Warszawa 1986, s. 226.
• Henryk Schmitt , Dzieje panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego , t. 1, Lwow 1868, passim.
• Henryk Schmitt, Dzieje panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego , t. 2, Lwow 1869, passim.
• Henryk Schmitt, Dzieje panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego , t. 3, Lwow 1880, passim.
• Henryk Schmitt, Dzieje panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego , t. 4, Lwow 1884, passim.
• Henryk Schmitt, Materyały do dziejow bezkrolewia po ?mierci Augusta III i pierwszych lat dziesi?ciu panowania Stanisława Poniatowskiego przedruk z Dziennika liter. z r. 1857 z niektoremi odmianami w tek?cie i z przydaniem dokumentow tam nie umieszczonych , t. 1, Lwow 1857, passim.
• Władysław Smole?ski , Konfederacja targowicka , Krakow 1903, passim.
• Władysław Smole?ski, Ostatni rok Sejmu Wielkiego , Krakow 1897, passim.
• Władysław Smole?ski, Przewrot umysłowy w Polsce wieku XVIII. Studya historyczne , 1891, passim.
• Wacław Sobieski , Dzieje Polski , t. II, Warszawa 1938, s. 55-59.
• Bartłomiej Szyndler, Powstanie ko?ciuszkowskie 1794 , Olsztyn 1994, passim.
• Zofia Zieli?ska, Polska w okowach ?systemu połnocnego” 1763-1766 , Krakow 2012, passim.