Giosue Carducci

Enotrio Romano

Imi? i nazwisko	Giosue Alessandro Giuseppe Carducci
Data i miejsce urodzenia	27 lipca 1835 Valdicastello di Pietrasanta
Data i miejsce ?mierci	16 lutego 1907 Bolonia
Narodowo??	włoska
J?zyk	włoski
Dziedzina sztuki	poezja , publicystyka
Muzeum artysty	Dom Carducciego
Wa?ne dzieła
zbior wierszy Ody barbarzy?skie
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wiki?rodłach

Giosue Alessandro Giuseppe Carducci (wym. [ d? o z u ? ? k a r ? d u t t? i ] ; ur. 27 lipca 1835 w Valdicastello di Pietrasanta , zm. 16 lutego 1907 w Bolonii ) ? włoski poeta i historyk literatury . Przez swoich rodakow cz?sto był uznawany za tworc? narodowego i wieszcza zjednoczonych Włoch. Jako zwolennik wyrafinowanej estetyki kategorycznie odrzucił swobod? romantyzmu i czerpał głownie ze wzorcow antycznych oraz z włoskiej tradycji klasycznej. B?d?c długoletnim wykładowc? bolo?skiego uniwersytetu , brał intensywny udział w bie??cych dyskusjach politycznych oraz prowadził o?ywion? działalno?? krytycznoliterack?. Dorobek Carducciego zwie?czono w roku 1906 Nagrod? Nobla w dziedzinie literatury za ?tworcz? energi?, ?wie?o?? stylu i sił? liryczn?, tak charakterystyczne dla jego poetyckich arcydzieł” ^[1] .

Dzieci?stwo i młodo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Wczesna edukacja [ edytuj | edytuj kod ]

Giosue Carducci był pierworodnym synem wiejskiego lekarza Michele Carducciego (1808?1858), porywczego rewolucjonisty, ktory został skazany na rok zesłania za działalno?? spiskow? przeciwko monarchii, i Ildegondy Celli (1815?1870), corki zubo?ałego florenckiego złotnika ^[2] . Zapis imienia przyszłego noblisty nadal budzi spory. Niektorzy z jego biografow u?ywaj? formy Giosue, powołuj?c si? na zapis w ksi?dze metrykalnej ^[3] . Inni, liczniejsi, po dokładnym zbadaniu dokumentow, obstaj? przy formie akcentowanej Giosue ^[4] . Młody Carducci wcze?nie zacz?ł korzysta? z biblioteki ojca, poznaj?c dzi?ki temu zarowno klasyk?, jak i utwory po?wi?cone rewolucji francuskiej. Na reszt? ?ycia miał zapami?ta? Iliad? , Odysej? , Eneid? , Jerozolim? wyzwolon? , Histoire romaine ( Histori? Rzymu ) Charles’a Rollina i Histoire de la Revolution ( Histori? rewolucji francuskiej ) Adolphe’a Thiersa ^[5] . Rodzina Carduccich ?yła w ustawicznej n?dzy, Giosue nie miał wi?c szans na regularn? nauk?, zwłaszcza ?e na ?wiecie wkrotce pojawili si? jego bracia ? Dante (1837-1857) i Valfredo (1838-1919). Michele we własnym zakresie probował uzupełnia? braki w edukacji syna, ktory wkrotce znał na pami?? pierwsze cztery ksi?gi Metamorfoz oraz głowne dzieła romantyka Alessandra Manzoniego i karbonariusza Silvia Pellico ^[6] .

Konfliktowy charakter i wolnomy?licielskie pogl?dy Michele Carducciego sprawiły, ?e tylko w latach 1848-1849 musiał wraz z rodzin? trzykrotnie zmienia? miejsce zamieszkania. Osiedlili si? na dłu?ej we Florencji , gdzie Giosue z łatwo?ci? zdał egzaminy wst?pne do szkoły ?redniej prowadzonej przez pijarow ^[7] . We Florencji poznał w gronie dalszej rodziny Elvir? Menicucci (1835-1915), ktora dziesi?? lat po?niej zostanie jego ?on? i z ktor? b?dzie miał pi?cioro dzieci ^[8] . Wszystkim nada imiona kojarz?ce si? z włosk? literatur? (Francesco, Dante, Bice od Beatrice, Laura) lub z ideałami (Liberta znana jako Titti). Ju? wtedy Carducci stopniowo odchodził od romantycznych dzieł Schillera , Byrona i Pratiego , ktore dot?d były jego ulubion? lektur? ^[7] . W młodzie?czych dokonaniach wzorował si? raczej na odach Horacego i antycznych hymnach . Chocia? nie unikał tematyki miłosnej, od pocz?tku podejmował przede wszystkim problematyk? patriotyczn?, gwałtownie sprzeciwiaj?c si? sytuacji politycznej i społecznej we Włoszech. W jego poezji pojawiały si? rownie? religijne rozwa?ania dotycz?ce Boga i duchowo?ci, ktore szybko zostały wyparte przez za?arty antyklerykalizm ^[9] .

Czasy studenckie [ edytuj | edytuj kod ]

W roku 1853, po otrzymaniu stypendium, Carducci rozpocz?ł studia humanistyczne w Pizie . Tam zdobył popularno?? dzi?ki wyst?pieniom, w ktorych pot?piał włoskich politykow d???cych do scalenia podzielonego kraju. Rownie? pod tym wzgl?dem w pogl?dach poety szybko nast?piła zasadnicza zmiana i ju? wkrotce opowiedział si? jednoznacznie za zjednoczeniem Włoch ^[7] . Do młodego tworcy zwrocił si? wtedy z propozycj? wspołpracy Pietro Thouar , zało?yciel gazety ?Letture di Famiglia”. W pi?mie tym co miesi?c ukazywał si? dodatek ?L'Arpa del popolo”, w ktorym rozmaite teksty nale?ało opatrzy? komentarzem dla mniej wyrobionych czytelnikow. Wła?nie pod tytułem ?L'Arpa del popolo”, ju? w roku 1855, Carducci wydał szkoln? antologi? wierszy religijnych i patriotycznych, zawieraj?cych zarowno pie?ni Dantego , jak i ?piewki toska?skiej wsi ^[10] . Ofert? redaktorsk? poeta przyj?ł z entuzjazmem, poniewa? dzi?ki niej miał szans? po raz pierwszy wspomoc rodzin? ^[11] . Czuł si? zreszt? silnie zwi?zany ze wszystkimi mieszka?cami swoich stron. Kiedy w Toskanii wybuchła epidemia cholery , a jego ojciec i brat Dante nieustannie piel?gnowali chorych, przerwał nauk?, ?eby wspomoc swoich ziomkow ^[12] .

W roku 1856 uzyskał dyplom z filozofii i literatury za rozpraw? po?wi?con? poematom rycerskim i trubadurom . W tym samym roku opublikował w dodatku do ?Letture di Famiglia” swoje tłumaczenia fragmentow Georgik Wergiliusza i epod Horacego wraz z komentarzem. W pi?mie tym, jako głowny krytyk i publicysta, bronił zasad poezji klasycznej i odpierał ataki grupy florenty?skich romantykow ^[7] . Podobn? obron? podj?ło stowarzyszenie pod nazw? ? Przyjaciele Pedanci ”, ktorego Carducci został zało?ycielem i najwa?niejszym członkiem. Do tej grupy młodych literatow nale?eli rownie? Giuseppe Torquato Gargani , Giuseppe Chiarini i Ottaviano Targioni Tozzetti . Romantyzm , zwłaszcza w schyłkowym wydaniu sentymentalnym , był dla nich wrog? teori? zagraniczn?, zaprzeczeniem ojczystych tradycji i form? intelektualnej słu?alczo?ci wobec obcych kultur. Carducci przeciwstawiał mu bezwarunkowy podziw dla poezji włoskiej, ktorej mistrzami byli dla niego Giuseppe Parini , Vincenzo Monti , Ugo Foscolo , a nawet Pietro Metastasio ^[13] .

Rodzinne nieszcz??cia [ edytuj | edytuj kod ]

Trudn? sytuacj? finansow? i emocjonaln? poety pogł?biła jeszcze tragedia rodzinna, ktorej okoliczno?ci były ro?nie opisywane. 4 listopada 1857 roku doszło do gwałtownej sprzeczki mi?dzy Michele Carduccim a jego młodszym synem, ktory, od dłu?szego czasu nie mog?c znale?? pracy, zacz?ł zdaniem ojca schodzi? na zł? drog?. Po ostrej wymianie zda? podczas wieczornego spotkania Dante najprawdopodobniej zadał sobie ?miertelne pchni?cie no?em ^[14] . Zdaniem niektorych biografow nie mo?na jednak wykluczy?, ?e Michele w ataku furii zabił syna, a po?niej upozorował samobojstwo ^[15] . Zwolennicy tej wersji wydarze? powołuj? si? na zeznania słu??cej, ktora jednak nie widziała samego zaj?cia, za to, jak wi?kszo?? domownikow, była skłocona ze swoim chlebodawc?. Michele Carducci zmarł niecały rok po?niej. Jedni biografowie przyjmuj?, ?e po prze?ytym wstrz?sie, pod wpływem wyrzutow sumienia, załamał si? psychicznie i nigdy ju? nie wrocił do rownowagi. Inni uznaj? tak? interpretacj? za zbyt literack? i podkre?laj?, ?e Michele od dawna był powa?nie chory ^[16] . Obecnie uwa?a si? na ogoł, ?e koncepcja morderstwa jest bezpodstawna ^[17] . Giosue poruszony samobojstwem brata upami?tnił go pi?cioma sonetami wydanymi w tomie Juvenilia oraz pie?ni? Alla memoria di D.C. mortosi de ferro il IV novembre MDCCCLVII ( Ku pami?ci D.C., ktory zmarł od no?a 4 listopada MDCCCLVII ) ^[18] .

Kolejnym nieszcz??ciem w prywatnym ?yciu poety była ?mier? pierworodnego syna, Francesca, kilka dni po narodzinach. W najgorszym dla Carduciego roku 1870 najpierw umarła mu matka, a po?niej, zapewne na zapalenie opon mozgowych , trzyletni Dante. Podobno ju? w dniu tragedii powstał sonet Funere mersit acerbo ( Pogr??ył w gorzkiej ?mierci ), nawi?zuj?cy tytułem do hemistychu z szostej pie?ni Eneidy Wergiliusza . W tym fragmencie epopei Eneasz , schodz?c do podziemnego ?wiata, słyszy szloch zmarłych dzieci. O swoim bolu Carducci wspominał w kilku utworach. Synowi zadedykował rownie? jeden ze swoich najsłynniejszych wierszy Pianto antico ( Pradawny płacz ), w ktorym zestawił odwieczne odrodzenie ?ycia symbolizowane w mitologii przez drzewo granatowca z nagł? i nieodwracaln? ?mierci? ^[19] .

Praca pedagogiczna [ edytuj | edytuj kod ]

Szkoły ?rednie [ edytuj | edytuj kod ]

Carducci, mimo ?e mogł pracowa? jako prywatny guwerner, od pocz?tku szukał posady w szkołach publicznych. W roku 1856 zatrudnił si? jako gimnazjalny nauczyciel gramatyki i retoryki w San Miniato al Tedesco . Z uczniami omawiał głownie teksty Horacego, Lukrecjusza , Tacyta i Dantego . Te pedagogiczne do?wiadczenia i realia ?ycia w prowincjonalnym miasteczku po latach opisał z sympati? w Risorse di San Miniato al Tedesco ( Wspominki z San Miniato al Tedesco ). Ze wzgl?du na owczesne republika?skie i demokratyczne przekonania był pod stałym nadzorem karabinierow , a poniewa? zwierzchnicy uznali, ?e prowadzi si? niemoralnie, stracił prac? w szkole ^[10] . Władze Toskanii nie zgodziły si? rownie?, by obj?ł posad? w Arezzo , mimo ?e szukano tam nauczyciela, a on spełniał wszystkie warunki ^[20] . Po tych niepowodzeniach wrocił do Florencji i probował utrzyma? si? z korepetycji. Regularnie pracował tak?e w wydawnictwie Gaspera Barbery , gdzie odpowiadał za stron? j?zykow? i typograficzn? wznawianych dzieł Vittoria Alfieriego , Alessandra Tassoniego , Wawrzy?ca Wspaniałego i Salvatora Rosy ^[21] . Wreszcie, w roku 1860, z cał? rodzin? przeniosł si? do Pistoi , ?eby podj?? prac? nauczyciela łaciny i greki w tamtejszej szkole ?redniej ^[22] .

Uniwersytet Bolo?ski [ edytuj | edytuj kod ]

Ewolucja pogl?dow politycznych Carducciego i zmiany personalne w Ministerstwie Edukacji sprawiły, ?e mogł wreszcie liczy? na posad? adekwatn? do swoich ambicji i umiej?tno?ci ^[23] . W roku 1860 decyzj? ministra Terenzia Mamianiego obj?ł katedr? literatury włoskiej na uniwersytecie w Bolonii , gdzie pracował 44 lata ^[1] . Zast?pił na tej uczelni wykładowc?, ktory odmowił zło?enia przysi?gi na wierno?? krolowi ^[24] . Wiele wykładow Carducciego ukazywało si? po jakim? czasie w formie artykułow. Ju? swoj pierwszy odczyt wykorzystał w pi?ciocz??ciowym cyklu rozwa?a? O rozwoju literatury narodowej , w ktorym ze swad? zaprezentował dzieje włoskiego pi?miennictwa od zarania do ko?ca XVI wieku ^[25] . Zaproponowany przez poet? program zaj?? nie ograniczał si? jedynie do głownej trojki klasykow ? Petrarki , Dantego i Boccaccia . Carducci zamierzał przedstawi? swoim studentom, pocz?tkowo nielicznym, pełny kurs poezji i prozy włoskiej, uwzgl?dniaj?c tak?e po?niejsze epoki literackie ^[26] . Do dorobku naukowego tego okresu zalicza si? rownie? wydanie krytyczne dzieł Angela Poliziano przygotowane ze staranno?ci?, ktora spotkała si? z powszechnym podziwem ^[27] . Kontrowersje budziła natomiast działalno?? Carducciego w masonerii , ktora miała wtedy rozległe wpływy polityczne i od dawna d??yła do pełnego zjednoczenia Włoch ^[28] . W roku 1861 poeta wst?pił do bolo?skiej lo?y ?Galvani” i upami?tnił to wydarzenie wierszem Dopo Aspromonte ( Po Aspromonte ), w ktorym zło?ył hołd Garibaldiemu i zjadliwie skrytykował Napoleona III ^[29] . Sze?? lat po?niej sam zało?ył lo?? ?Felsinea”, ale po konflikcie z jej członkami całkowicie zaprzestał działalno?ci wolnomularskiej, tym bardziej ?e kontakt z masoneri? omal nie sko?czył si? dla niego karnym przeniesieniem na uniwersytet w Neapolu ^[30] .

W latach 70. XIX wieku Carducci zdobył sław? jako poeta i wyrazisty publicysta, wi?c na jego wykłady i wieczory dyskusyjne ?ci?gali entuzja?ci z całego kraju. Pisarz starał si? przekaza? słuchaczom wiar? w wielko?? ojczyzny i podkre?lał zalety rodzimej kultury. Ro?nicował przy tym wypowiedzi przekonuj?c zarowno tych, ktorzy odwoływali si? do tradycji arystokratycznych, jak i tych, ktorym bliskie były pogl?dy demokratyczne ^[31] . W?rod studentow Carducciego znale?li si? przyszli pisarze i poeci, ktorzy zapisali si? w historii włoskiej literatury, mi?dzy innymi: Giovanni Pascoli , Severino Ferrari , Adolfo Albertazzi , Manara Valgimigli , Guido Mazzoni i Luigi Federzoni . Od roku 1881 Carducci był członkiem Najwy?szej Rady Edukacji, dzi?ki czemu miał znaczny wpływ na ocen? dorobku naukowego kandydatow do prowadzenia wykładow. Z jego decyzji jednoznacznie wynika, ?e, dokonuj?c wyboru, kierował si? wył?cznie przyszłym dobrem uczelni i nie ulegał ?adnym uniwersyteckim naciskom. Zdarzało mu si? tak?e odrzuca? kandydatury osob, z ktorymi prywatnie utrzymywał bliskie stosunki ^[32] . W roku 1888 europejska renoma Carducciego była bezsporna, uznano wi?c za oczywiste, ?e to on wygłosi uroczyste przemowienie z okazji zjazdu studentow , ktory zorganizowano w Bolonii, by uczci? osiemsetn? rocznic? zało?enia uczelni ^[33] . Carducci nale?ał do pedagogow, ktorzy anga?owali si? w ?ycie studenckiej społeczno?ci, tote? w czasie pobytu na uniwersytecie w Heidelbergu zapoznał si? z zasadami działania burschenschaftow . Dzi?ki temu przyczynił si? do powstania bolo?skiej Goliardii ^[34] .

Ewolucja poetycka [ edytuj | edytuj kod ]

Imitacja antyku [ edytuj | edytuj kod ]

W roku 1857 ukazał si? pierwszy autorski tom Carducciego Rime , znany rownie? jako Rime di San Miniato ( Wiersze z San Miniato ), w ktorym zdecydowanie wyst?pił przeciwko romantyzmowi. Rime weszły po?niej w skład tomu Juvenilia , w ktorym poeta zaprezentował cał? swoj? tworczo?? z lat 1850-1860. Zbior ten w zakresie słownictwa i składni był na?ladownictwem pisarzy antycznych, a tak?e powrotem do nieco zapomnianych form włoskiej poezji neoklasycznej przełomu XVIII i XIX wieku: sonetu , canzony i ody ^[35] . Zapewne dlatego wczesn? tworczo?? Carducciego porownuje si? niekiedy z francuskim parnasizmem , cho? u włoskiego poety cech? szczegoln? było nasycenie tekstu pierwiastkami narodowymi, a nawet nacjonalistycznymi , oraz głoszenie ideałow moralnych wynikaj?cych z surowego patriotyzmu ^[36] . Wiersze z tego okresu wyra?nie ukazywały ewolucj? zapatrywa? politycznych młodego Carducciego. Po bitwie pod Magent? zjednoczenie Włoch przebiegało w bardzo szybkim tempie ^[37] . Poeta uznał wi?c ? wbrew dawnym ideałom i mimo szacunku, jakim darzył Garibaldiego i Mazziniego ? ?e w tym burzliwym okresie jedynym gwarantem trwało?ci nowego pa?stwa b?dzie ustroj monarchiczny . Napisał wtedy rojalistyczn? od? Alla Croce di Savoia ( Do krzy?a sabaudzkiego ), ktora powszechnie kr??yła w odpisach, a nawet była wykonywana przez Mariett? Piccolomini jako pie?? patriotyczna. Nadal jednak podkre?lał swoj? postaw? racjonalistyczn? i cho? w jego utworach zdarzały si? sporadycznie akcenty liryczne, to bezwzgl?dnie najwa?niejsze były ideały humanizmu i problematyka społeczna ^[38] .

Poezja walcz?ca [ edytuj | edytuj kod ]

W roku 1863 Carducci wydał pod pseudonimem Enotrio Romano płomienny hymn A Satana ( Do Szatana ), zainspirowany przemy?leniami Pierre’a-Josepha Proudhona i Jules’a Micheleta . W tym tek?cie zło?onym z 50 sze?ciozgłoskowych tetrastychow (schemat rymow abcb ) władca piekieł został ukazany jako wrog przebrzmiałego porz?dku, reprezentant wolnej my?li i post?pu symbolizowanego przez poci?g parowy ^[35] . Ten panteistyczny i antyklerykalny wiersz, sławi?cy zwyci?stwo rozumu nad teologi? chrze?cija?sk?, wywołał zgorszenie jednych i entuzjazm drugich, przynosz?c autorowi znaczny rozgłos ^[39] . W roku 1869 doł?czyły do niego utrzymane w zbli?onym tonie Polemiche sataniche ( Polemiki szata?skie ). Tekst samego hymnu wznowiono w radykalnej prasie, gdy obradował sobor watyka?ski I , co dodatkowo zaogniło postawy rewolucyjne ^[40] . Po latach sam Carducci uznał, ?e ten wiersz nie miał wielkiej warto?ci artystycznej, ale ?wiadczył o jego determinacji i był dowodem szczero?ci przekona? ^[41] .

W roku 1868 ukazał si? tom Levia Gravia , tak?e podpisany pseudonimem Enotrio Romano. Tematyka tego zbioru była bardzo zro?nicowana: przede wszystkim polityczna ( Per la proclamazione del Regno d’Italia ? Na proklamacj? Krolestwa Włoch , Roma o morte ? Rzym albo ?mier? ), ale tak?e historycznoliteracka ( Nel sesto centenario di Dante ? W sze??setn? rocznic? urodzin Dantego , Poeti di parte bianca ? Poeci ze stronnictwa gwelfow ), społeczna ( Carnevale ? Karnawał ), miłosna ( Per nozze in primavera ? Na ?lub wiosn? ) i ?ałobna ( In morte di G.B. Niccolini ? Na ?mier? G.B. Niccoliniego ) ^[35] . Jednak jak zwykle to polityka była dla Carducciego głownym ?rodłem inspiracji. Szczegolnie poruszyło go wydarzenie z 22 pa?dziernika 1867 roku: dwoch garybaldczykow podło?yło wtedy bomb? w rzymskich koszarach. Zgin?ło 23 ?uawow papieskich i czterech przypadkowych przechodniow, w tym dziecko. Gdy zamachowcy zostali zgilotynowani, Carducci uczcił ich ?mier? ?arliw? epod? , a dochod z broszurowego wydania tego wiersza przeznaczył na pomoc dla rodzin sprawcow ^[26] .

Wiersze jakobi?skie [ edytuj | edytuj kod ]

Rok 1871 przyniosł podsumowanie dotychczasowej poetyckiej tworczo?ci Carducciego. Ukazał si? wtedy tom Poesie ( Poezje ) podzielony na cz??ci Decennali ( Dziesi?ciolecia , 1860-1870) z wierszami politycznymi oraz Levia Gravia (1857-1870) i Juvenilia (1850-1857), b?d?cymi odwzorowaniem pierwszych edycji ^[42] . W tym wydaniu, podobnie jak w wi?kszo?ci nast?pnych, nie uwzgl?dniono chronologii powstawania utworow. Po?niej w zbiorach Carducciego cz?sto s?siadowały ze sob? zarowno wiersze młodzie?cze, jak i tworczo?? z okresu dojrzałego. Rownie? wznowienia poszczegolnych tomow niekiedy ro?niły si? zawarto?ci? i układem tekstow ^[43] . Spo?rod wierszy politycznych, opublikowanych wtedy po raz pierwszy, cz?sto przywołuje si? odezw? Sicilia e la rivoluzione ( Sycylia i rewolucja ), b?d?c? wezwaniem do walki o wolno?? narodow i unicestwienie tyranii ?od szczytow Karpat do Drawy / tam, gdzie j?czy zniewolona Wisła / tam, gdzie rozbrzmiewa płacz Bałkanow ” ^[44] .

Na przełomie lat 60. i 70. poeta pracował intensywnie nad jambami ( Idillo Maremmano ? Idylla maremma?ska ), epodami , odami , sonetami ( Woł ? Il Bove ) i przekładem wierszy Platena , Goethego i Heinego . Niektore z tych utworow ukazały si? w roku 1873 jako Nuove poesie , po?niej za? zostały ponownie wykorzystane w tomie Giambi ed epodi ^[45] . To wła?nie dzi?ki nim Carducci stał si? powszechnie znany. Jego bezpardonowe oskar?enia włoskich politykow wzbudziły burzliw? dyskusj? w kraju i zapewniły mu rozgłos europejski ^[46] . Głownymi tematami wierszy z tego okresu były idee wolno?ci i sprawiedliwo?ci, pogarda dla kompromisow w nowych Włoszech i polemika z papiestwem. Konwencja poezji jambicznej, ju? od czasow Archilocha kojarzonej z napastliw? satyr? , pozwoliła Carducciemu przy zachowaniu kunsztownej formy na nieoczekiwan? gwałtowno??, wyraziste inwektywy i sarkastyczne konstatacje ^[47] . Poeta ł?czył przy tym wyra?enia typowe dla wspołczesnego mu j?zyka politycznego ze słownictwem archaicznym, tworz?c w ten sposob pomost mi?dzy bie??c? problematyk? a tradycj?. W czterowierszach pisanych na ogoł siedmio- i jedenastozgłoskowcem zwracał si? przeciwko apatii i degrengoladzie moralnej pokolenia, ktore czerpi?c korzy?ci z risorgimenta , samo nie jest ju? zdolne do zdecydowanego działania. Wspominaj?c ludzi, ktorzy po?wi?cili si? walce o zjednoczenie ( Via Ugo Bassi ? Ulica Uga Bassiego , In morte di Giovanni Cairoli ? Na ?mier? Giovanniego Cairolego , Nostri santi e nostri morti ? Nasi ?wi?ci i nasi zmarli ), uznał, ?e ich ofiara poszła na marne, bo Włosi stali si? nikczemni i potrafi? jedynie rozpami?tywa? chwalebn? przeszło?? ^[35] . W tworczo?ci Carducciego okres radykalnych pogl?dow i nieprzejednanej zawzi?to?ci, zwany cz?sto faz? jakobi?sk? , osi?gn?ł punkt kulminacyjny w roku 1871. Po?niej poeta twierdził, ?e jest umiarkowanym w zapatrywaniach ?yrondyst? , a? wreszcie całkowicie zanegował swoje dawne przekonania ^[48] .

Apologia klasycyzmu [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Ody barbarzy?skie .

Słynny zbior Carducciego Ody barbarzy?skie ukazał si? w roku 1877, a jego kolejne, rozbudowane warianty w roku 1882 ( Nuove odi barbare ) i 1889 ( Terze odi barbare ). W tych wierszach probował nawi?za? do ?wiata staro?ytno?ci nie tylko, jak dot?d, za pomoc? stylizowanego słownictwa i tematyki, ale tak?e odtwarzaj?c iloczasowe miary wierszowe . Zainspirowany przez niemieckich filologow i poetow ? zwłaszcza przez Friedricha Gottlieba Klopstocka , ktory stworzył niemiecki odpowiednik heksametru ? starał si? odda? metrum łaciny i greki, wykorzystuj?c zasady akcentowe j?zyka włoskiego, czyli stosuj?c w odpowiednich układach oksytony , paroksytony i proparoksytony . O swoich zamiarach pisał: ?Ja, pochylony u stop muzy italskiej, najpierw całuj? t? stop? z pełn? poszanowania tkliwo?ci?, a nast?pnie staram si? przymierzy? jej koturny safickie , alcejskie , asklepiadejskie , w ktorych takt jej boska siostrzyca wodziła chory po paryjskim marmurze ?wi?ty? doryckich ” ^[49] .

Typowa dla Carducciego pasja moralizatorska i polityczna zostały tu ograniczone wyrafinowan? form?, co dało w efekcie przekaz logiczny i bardzo stonowany. W odach przewa?ały tematy historyczne ( Przed termami Karakalli ? Dinanzi alle terme de Caracalla , Na ?mier? Napoleona Eugeniusza ? Per la morte de Napoleone Eugenio , U ?rodeł Klitumna ? Alle fonti del Clitumno ), cho? poecie nie była obca tak?e nastrojowa liryka, czego przykładem jedne z jego najsłynniejszych wierszy Na dworcu kolejowym w jesienne rano ( Alla stazione in una mattina d'autunno ) i ?nie?yca ( Nevicata ) ^[50] . Carducci nazwał swoje ody ?barbarzy?skimi”, poniewa? ? jak przypuszczał ? tak okre?liliby je pisarze staro?ytni, gdyby mogli ich posłucha?. Dodał rownie? nie bez ironii, ?e w swojej ocenie, cho? z odmiennych powodow, nie ro?niliby si? od wspołczesnych Włochow ^[39] . W roku 1878 z okazji wizyty pary krolewskiej w Bolonii napisał od? Do krolowej włoskiej ( Alla regina d’Italia ) ku czci krolowej Małgorzaty , wielbicielki jego poezji. Tym samym zacz?ł uchodzi? za rzecznika oficjalnej kultury, co skłociło go z towarzyszami nale??cymi do obozu republikanow ^[50] . Na ostre ataki prasowe odpowiedział stwierdzeniem: ?Czy dlatego, ?e ona jest krolow?, a ja republikaninem, nie wolno mi okaza? uprzejmo?ci, a jedynie grubia?stwo? W ko?cu nigdzie nie zostało powiedziane, ?e poeta grecki i ?yrondysta musi przej?? bez pozdrowienia obok pi?kna i wdzi?ku” ^[51] .

Historia i wspomnienia [ edytuj | edytuj kod ]

W roku 1871 Carducci nawi?zał korespondencj? z Carolin? Cristofori Piva (1837-1881), kobiet? ambitn? i wykształcon?, z ktor? wkrotce poł?czyła go relacja miłosna. To uczucie, z ro?n? intensywno?ci?, trwało blisko sze?? lat, a wiedzieli o nim tylko najbli?si przyjaciele ^[52] . Carolina, w chwili poznania matka trojga dzieci i ?ona generała brygady, nazywana w dedykacjach Lin? lub Lidi?, stała si? adresatk? wielu jego wierszy. Do najbardziej znanych nale?y Do Wiktorii ( Alla Vittoria ), poetyckie wspomnienie podro?y do Brescii , gdzie wspolnie podziwiali antyczn? rze?b?, b?d?c? dla Carducciego klasycznym ideałem pi?kna ^[53] . Ze zwi?zku Carducciego z Carolin? urodził si? syn, Gino , ktorego generał Domenico Piva w dobrej wierze uznał za swojego prawowitego potomka ^[54] .

W okresie znajomo?ci z Carolin? powstał tak?e cykl Wiosny helle?skie ( Primavere elleniche ), wł?czony do zbioru Rime nuove . Było to liryczne zaproszenie ukochanej kobiety do podro?y po Grecji w poszukiwaniu znanego staro?ytnym szcz??cia na łonie natury, po?rod pi?kna i w kulcie poezji. Neoklasycyzm Carducciego nie był w tym wypadku ch?ci? odtworzenia minionej kultury, ale wyra?n? prob? nawi?zania do jej duchowych osi?gni?? ^[55] . W Rime nuove rownie istotne były reminiscencje z beztroskiego dzieci?stwa i melancholijne opisy krajobrazow ( Rimembranze di scuola ? Szkolne wspomnienia , Traversando la Maremma toscana ? Jad?c przez toska?skie Maremmy ). Nie bez racji krytycy dostrzegli w nich romantyczny sztafa?, ktory niegdy? Carducci tak ?arliwie zwalczał. Podobny ton pobrzmiewał w innych znanych wierszach z tego tomu Anacreontica romantica ( Romantyczny anakreontyk ) i Leggenda di Teodorico ( Legenda o Teodoryku ), ktorej epicki rozmach przywodził na my?l Victora Hugo ^{[56] [57]} . Szczegolne wra?enie wywarły na czytelnikach nietypowe dla Carducciego wiersze Ballata dolorosa ( Bolesna ballada ) i Visione ( Wizja ). Ukazane w nich pejza?e bez ?wiatła i ?ycia, wyra?aj?ce zagubienie, inercj? i przeczucie ?mierci, zapowiadały, mimo klasycznych rygorow formalnych, dekadenck? wra?liwo?? i symboliczne obrazowanie nadchodz?cej epoki literackiej ^[57] .

W tomie tym autor cz?sto przywoływał tak?e wydarzenia historyczne, po?wi?caj?c kilka utworow włoskiemu ?redniowieczu, a zwłaszcza epoce komun miejskich . W wierszu Su i campi di Marengo la notte del Sabato Santo 1175 ( Na polach pod Marengo w noc Wielkiej Soboty roku 1175 ) ukazał epizod z walk pomi?dzy Lig? Lombardzk? a cesarzem Fryderykiem Barbaross? ? ktorego wspierali rzekomo krolowie Polski i Czech ? kiedy to prawie ju? pokonana armia niemieckich feudałow zdołała uj?? z ?yciem dzi?ki wspaniałomy?lno?ci zwyci?zcow ^[50] . W cyklu dwunastu sonetow Ca ira , nawi?zuj?cych tytułem do pie?ni sankiulotow , Carducci przypomniał post?powe formy demokracji postulowane przez rewolucj? francusk? i marzył o społecze?stwie ludzi wolnych i rownych, w ktorym zgromadzenie obywateli b?dzie rozdzielało wszystkim ziemi? ^[38] . Zaskoczeni konserwaty?ci uznali te wiersze za frontalny atak na włoski ustroj, chocia? poeta wyja?niał, ?e jego utwory przywołuj? co prawda republik?, ale w niczym nie uwłaczaj? monarchii ^[58] .

Wa?n? cech? niektorych wierszy z tego tomu był wyra?niejszy ni? dot?d motyw tworczo?ci literackiej. Carducci opisywał w nich zalety sonetu albo podkre?lał mistrzostwo Homera , Wergiliusza i Dantego . Za manifest programowy uwa?a si? niekiedy wiersz Po?egnanie ( Congedo ), w ktorym poeta został ukazany jako rzemie?lnik trudz?cy si? w ku?ni i obcy sentymentalnym pi?knoduchom. Materi? przekuwan? na poezj? były tu miło??, my?li, chwała przodkow i wielko?? narodu ^[59] . W 1879 ukazał si? Il Parlamento ( Parlament ), pierwsza cz??? planowanej i nigdy nieuko?czonej epopei Pie?? o Legnano ( Dalle canzone di Legnano ), w ktorej Carducci zamierzał przypomnie? zwyci?stwo mediola?skiego ludu nad Fryderykiem Barbaross? i bohatersk? posta? Alberta da Giussano ^[60] .

Wiersze ostatnie [ edytuj | edytuj kod ]

Zbior Rime e ritmi , zbieraj?cy dorobek z lat 1887-1899, to 29 wierszy, w wi?kszo?ci rymowanych, w ktorych Carducci po raz kolejny podj?ł swoje głowne tematy: ojczyzna, dzieci?stwo, przyroda i ?mier?. Jednak j?zyk jego po?nej tworczo?ci stał si? schematyczny, bardzo ogolnikowy, a skojarzenia obci??yła profesorska erudycja ^[61] . Na wzor Pindara uciekł si? do wzniosłego krasomowstwa i gloryfikował przeszło?? kraju ( Wojna ? La guerra , Do miasta Ferrary ? Alla citta di Ferrara , Per il monumento di Dante a Trento ? Na pomnik Dantego w Trydencie ), opisuj?c Włochy z pozycji narodowego wieszcza, za ktorego sam si? uwa?ał. Du?? popularno?ci? cieszyła si? oda Ko?cioł polenta?ski ( La chiesa di Polenta ), w ktorej poeta przypomniał ?wi?tyni?, gdzie, jak podaje legenda, modlili si? Dante i Francesca da Rimini . Ko?cioł ten dzi?ki staraniom Carducciego udało si? podda? gruntownej renowacji ^[62] . W znanej romancy Jaufre Rudel po raz kolejny przywołał ?redniowiecze, tym razem prowansalskie, by opowiedzie? histori? trubadura i krzy?owca zakochanego w kobiecie, ktor? ujrzał po raz pierwszy dopiero przed ?mierci? ^[63] . Z kolei Presso una Certosa ( W pobli?u cmentarza ) to duchowy testament, w ktorym podkre?lał swoj? wiar? w sił? poezji i prosił Homera , by pozwolił mu zachowa? wen? w obliczu nadchodz?cej ?mierci ^[50] .

Carducci uporz?dkował cały swoj dorobek w dwudziestotomowej edycji dzieł zebranych, ktora ukazywała si? w latach 1889-1905. Mimo ?e dla potomnych pozostał przede wszystkim poet?, wiersze w tym wydaniu zmie?ciły si? w czterech tomach. W pozostałych znalazły si? monografie, traktaty, eseje i szkice literackie ^[64] .

Krytyka literacka i publicystyka [ edytuj | edytuj kod ]

Carducci nieustannie publikował artykuły, w ktorych popularyzował histori? literatury włoskiej albo komentował aktualne wydarzenia i sytuacj? społeczn?. Zaczepny, niezmiennie apodyktyczny, rzadko dopuszczał do dyskusji, za to niejednokrotnie pozwalał sobie na inwektywy pod adresem ludzi maj?cych inne przekonania polityczne lub odmienny gust ^[65] . Form? prasow? zyskały ju? jego najwcze?niejsze polemiki w gronie ?Przyjacioł Pedantow” . W styczniu 1859 pojawił si? pierwszy numer miesi?cznika ?Poliziano”, z napisanym przez Carducciego artykułem programowym, pismo jednak nie przetrwało nawet roku ^[66] . Od 1879 drukował swoje wiersze i rozwa?ania w przychylnym rz?dowi, literackim tygodniku ? Fanfulla della Domenica ” ^[67] . Nie stronił tak?e od znacznie l?ejszej w tonie, plotkarskiej ? Cronaca Bizantina ”, w ktorej jego artykuły były cz?sto najambitniejszymi tekstami ^[68] .

Carducci długo po?wi?cał si? badaniom niemal wył?cznie literatury ?redniowiecznej i renesansowej, co stanowiło przeciwwag? dla jego dziennikarskich wyst?pie? w sprawach bie??cych. Utrzymywał przy tym, ?e skontrastowane cechy dawnych epok znalazły ponowne odzwierciedlenie w czasach rewolucji francuskiej , ktorej zdobycze zniosły zarowno feudalny porz?dek , jak i ko?cielne nadu?ycia ^[69] . W latach 1860-1870 głownymi bohaterami jego rozwa?a? byli Girolamo Savonarola , Katarzyna del Ricci , Brunetto Latini , Guido Cavalcanti i przede wszystkim Dante . Po?niej pisał tak?e traktaty i eseje o autorach mu wspołczesnych, staraj?c si? na swoj sposob zachowa? obiektywizm ocen w wypadku pisarzy ? cho?by Alessandra Manzoniego ? ktorych tworczo?ci nie cenił. Obfito?? analiz Carducciego i sugestywno?? stylu sprawiły, ?e włoskie badania literackie lat 1870-1900 rozwijały si? w du?ej mierze pod znakiem jego pogl?dow ^[70] . Niektorzy krytycy uwa?ali nawet, ?e jako historyk literatury Carducci jest bardziej przekonuj?cy ni? jako poeta ^[71] . W jego polemikach i pracach krytycznoliterackich, ktorych wiele zebrano pod tytułem Confessioni e battaglie , trudno wyodr?bni? jasno sformułowane zasady teoretyczne. Były to raczej refleksje po wnikliwej i emocjonalnej lekturze, w ktorych szczegoln? wag? przywi?zywał do j?zyka omawianych dzieł. Za rownie istotn? uwa?ał drobiazgow? kwerend?, ktora umo?liwia usytuowanie danego utworu w okre?lonym kontek?cie historycznym i w biografii autora. Jego rozwa?ania wiele zawdzi?czały zarowno subiektywnym metodom De Sanctisa , jak i Sainte-Beuve’owi z jego skupieniem na psychologii tworcy ^[72] .

Nobel dla senatora [ edytuj | edytuj kod ]

Kariera polityczna [ edytuj | edytuj kod ]

Swoj? sław? literack? Carducci umiał zdyskontowa? na niwie politycznej. Posłem został ju? jako republikanin w roku 1876, cho? jego działalno?? okazała si? czysto symboliczna: liczba wykładowcow, ktorzy mogli wtedy zasiada? w parlamencie, była ustawowo ograniczona, a losowanie wyeliminowało go z grona wybranych ^[52] . Pod jego przewodnictwem w 1889 roku zało?ono Stowarzyszenie Dante Alighieri . Wymierny sukces polityczny odniosł dopiero w roku 1890, przyjmuj?c nominacj? na do?ywotniego senatora ^[39] . Jego zwi?zki z kr?gami zachowawczymi spotykały si? jednak z nieustann? krytyk?. Kiedy w roku 1891 zgodził si? zosta? ojcem chrzestnym sztandaru Uniwersyteckiego Koła Monarchistow, cz??? studentow zareagowała agresywn? demonstracj?, co sko?czyło si? dwutygodniowym zawieszeniem wykładow ^[73] . Z tego te? roku pochodzi cz?sto cytowana deklaracja ?wiatopogl?dowa Carducciego: ?W polityce ? Italia nade wszystko, w estetyce ? poezja klasyczna nade wszystko, w czynach ? szczero?? i siła nade wszystko” ^[74] . Podczas sprawowania mandatu Carducci wspierał imperialistyczn? polityk? Francesca Crispiego , ktory nawet po kl?sce pod Adu? podtrzymywał swoje skrajnie konserwatywne zapatrywania. Sprzeciwiał si? tak?e demokracji parlamentarnej i uchodził za piewc? Włoch militarystycznych ^[13] . W 1890 roku poznał swoj? ostatni? miło??, młod? poetk? Annie Vivanti , ktorej zadedykował wiersze Do Annie ( Ad Annie ) i Elegia Splugenu ( Elegia del Monte Spluga ) ^[52] . Ich nieocenzurowan? korespondencj? opublikowano dopiero w roku 2004 ^[75] . Do ostatnich chwil Carducci utrzymywał tak?e serdeczne stosunki z krolow? Małgorzat? Sabaudzk? , ktora w roku 1902 odkupiła cał? jego bibliotek?, zapewniaj?c mu do niej nieograniczony dost?p ^[76] .

Najwa?niejsza nagroda [ edytuj | edytuj kod ]

Pod koniec ?ycia Carducci, cho? nadal budził kontrowersje, był szanowanym autorytetem literackim i naukowym. Z okazji 35-lecia pracy profesorskiej został obdarowany gał?zk? wawrzynu z drzewa rosn?cego przy grobie Dantego w Rawennie oraz ksi?g? pami?tkow? zawieraj?c? nazwiska wszystkich jego studentow. Kiedy ze wzgl?du na hemiplegi? musiał w roku 1904 zaniecha? prowadzenia wykładow, parlament przyznał mu ? podobnie jak kiedy? Alessandrowi Manzoniemu ? do?ywotni? emerytur? ^[20] . Katedr? obj?ł po nim Giovanni Pascoli . W roku 1906 Giosue Carducci został wyro?niony Nagrod? Nobla w dziedzinie literatury . Komitet Noblowski czuł si? w obowi?zku podkre?li?, ?e poga?skie motywy w jego wierszach wcale nie oznaczały odrzucenia chrze?cija?stwa, a jedynie krytyk? bł?dnych posuni?? Ko?cioła. Schorowany Carducci nie zdołał pojecha? do Sztokholmu , ?eby osobi?cie odebra? nagrod?, go?cił natomiast u siebie ambasadora Szwecji. Zmarł na marsko?? w?troby dwa miesi?ce po?niej, 16 lutego 1907 roku ^[1] . Jego ?mier? upami?tnił wierszem Per la tomba di G. Carducci ( Na grob G. Carducciego ) Gabriele D’Annunzio , głowny przedstawiciel włoskiego dekadentyzmu ^[77] . Utwory Carducciego cz?sto inspirowały kompozytorow, ktorzy wykorzystywali je jako teksty swoich pie?ni ( Alfredo Casella ? Notte de maggio , Guido Alberto Fano ? Vere novo , Stanislao Gastaldon ? Viva il Re ) ^[78] .

Dom na przedmie?ciach Bolonii , w ktorym mieszkał od roku 1890 do ?mierci, obecnie jest siedzib? instytutu sprawuj?cego piecz? nad dorobkiem pisarza. W roku 1928, w pobliskim ogrodzie, dokonano odsłoni?cia pami?tkowego monumentu z kararyjskiego marmuru ^[52] . Pomnik ten, ukazuj?cy pisarza w otoczeniu alegorycznych grup figuralnych , został zaprojektowany przez Leonarda Bistolfiego . W uroczysto?ci uczestniczyli krol Wiktor Emanuel III , krolowa Helena i owczesny premier Benito Mussolini . Listy zebrane Carducciego w 22 tomach wydawano w latach 1938-1968. W korespondencji prywatnej poeta jawi si? jako człowiek dowcipny, porywczy, wierny swoim zasadom, a przy tym jako czuły kochanek ^[79] . Nazwiskiem noblisty nazwano kontrtorpedowiec , ktory w czasie II wojny ?wiatowej uczestniczył w 38 misjach bojowych. Jego nazwisko nosi rownie? krater na Merkurym . W roku 1907 toska?ska gmina Castagneto Maritimo, gdzie Carducci sp?dził dzieci?stwo, zmieniła nazw? na Castagneto Carducci . W pi??dziesi?t? rocznic? ?mierci Carducciego Poczta Włoska wydała znaczek z jego wizerunkiem.

Odznaczenia [ edytuj | edytuj kod ]

• Order Sabaudzki Cywilny
• Order Korony Włoch I i III klasy
• Order ?wi?tych Maurycego i Łazarza II, III i IV klasy
• Order Ro?y IV klasy (Brazylia) ^[80]

Głowne dzieła [ edytuj | edytuj kod ]

Wiersze [ edytuj | edytuj kod ]

• Juvenilia , 1850-1860 ( Juwenilia )
• Levia Gravia , 1861-1871 ( Lekkie i powa?ne )
• Giambi ed epodi , 1867-1879 ( Jamby i epody )
• Nouve poesie , 1871-1873 ( Nowe poezje )
• Intermezzo , 1874-1887
• Rime nuove , 1861-1887 ( Rymy nowe , w roku 1914 ukazało si? tłumaczenie trzech sonetow z cyklu Ca ira autorstwa Wincentego Rzymowskiego , a w roku 1936 krotki fragment Wiosen helle?skich w przekładzie Julii Wiele?y?skiej )
• Ody barbarzy?skie , 1873-1889 ( Odi barbare , przekład Julii Dicksteinowny 1923)
• Rime e ritmi , 1889-1898 ( Rymy i rytmy )

W Polsce pojedyncze wiersze Giosue Carducciego tłumaczyli mi?dzy innymi Edward Por?bowicz i Zenon Przesmycki . Niektore teksty zamieszczono w antologiach:

• Laurowo i jasno ? antologia wierszy laureatow Literackiej Nagrody Nobla , Wydawnictwo Bohdana Wrocławskiego, Warszawa 1994, ISBN  83-85996-11-7 .
• Poeci nobli?ci 1901-1993 , Anagram, Warszawa 1994, ISBN  83-86086-08-4 .
• Antologia polskich przekładow poezji włoskiej , Collegium Columbinum, Krakow 2006, ISBN  83-89973-14-6 .

Artykuły, monografie, wykłady [ edytuj | edytuj kod ]

• Delle poesie toscane di Angelo Poliziano , 1860 ( O wierszach toska?skich Angela Poliziano )
• Delle rime di Dante , 1864 ( O wierszach Dantego )
• Dante e l'eta sua , 1866 ( Dante i jego stulecie )
• Della varia fortuna di Dante , 1866-1867 ( O zmiennych losach Dantego )
• O rozwoju literatury narodowej , 1868-1871 ( Dello svolgimento della letteratura nazionale , przekład Heleny Grotowskiej 1914)
• La lirica classica nella seconda meta del secolo XVIII , 1871 ( Liryka klasyczna drugiej połowy XVIII wieku )
• A proposito di alcuni giudizi su Alessandro Manzoni , 1873 ( Na temat niektorych s?dow o Alessandrze Manzonim )
• Del rinovvamento letterario d’Italia , 1873 ( Odnowa literacka we Włoszech )
• Bozzetti critici e discorsi letterari , 1876 ( Szkice krytyczne i wykłady literackie )
• Delle poesie latine edite ed inedite di Ludovico Ariosto , 1879 ( O wydanych i niewydanych wierszach łaci?skich Ludovica Ariosta )
• Per la morte di Giuseppe Garibaldi , 1882 ( Na ?mier? Giuseppe Garibaldiego )
• Confessioni e battaglie , 1882?1884 ( Wyznania i bitwy )
• Petrarca e Boccacio , 1884 ( Petrarca i Boccacio )
• Storia del ≪Giorno≫ di Giuseppe Parini , 1888 ( Historia ?Dnia” Giuseppe Pariniego )
• Jaufre Rudel: poesia antica e moderna , 1888 ( Jaufre Rudel : poezja dawna i wspołczesna )
• Le tre canzoni patriottiche di Giacomo Leopardi , 1898 ( Trzy pie?ni patriotyczne Giacoma Leopardiego )
• Dello svolgimento dell'ode in Italia , 1902 ( O rozwoju ody we Włoszech )

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Bargellini Piero, Giosue Carducci , Morcelliana, Brescia 1934.
• Basilone Giuseppe, Guida allo studio dell'opera letteraria di Giosue Carducci , Federico & Ardia, Napoli 1953.
• Biagini Mario, Giosue Carducci. Biografia critica , Mursia, Milano 1976.
• Binni Walter, Carducci e altri saggi , Einaudi, Torino 1960.
• Chiarini Giuseppe, Memorie della vita di Giosue Carducci (1835-1907) raccolte da un amico , Barbera, Firenze 1920.
• Croce Benedetto, Giosue Carducci , Laterza, Bari 1946.
• Jeanrois Alfred, Giosue Carducci. L’homme et le poete , Champion, Paris 1919.
• Mattalia Daniele, Carducci , Paravia, Torino 1938.
• Petronio Giuseppe, Giosue Carducci. L’uomo ed il poeta , G. D'Anna, Messina 1930.
• Russo Luigi, Carducci senza retorica , Laterza, Roma-Bari 1970.
• Santangelo Giorgio, Carducci , Palumbo Editore, Palermo 1973.
• Saponaro Michele, Carducci , Arnoldo Mondadori, Milano 1940.
• Sborselli Gaetano, Il sentimento storico nella poesia del Carducci , Bellavista, Portici 1935.
• Sozzi Giuseppe, Vita e poesia giovanile di Giosue Carducci , G. D'Anna, Firenze-Messina 1961.
• Tomasin Lorenzo, Classica e odierna. Studi sulla lingua di Carducci , Olschki, Firenze 2007.
• Valgimigli Manara , Carducci allegro , Cappelli, Rocca san Casciano 1955.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Wiersze Carducciego po włosku
• Strona Instytutu Carducciego
• Nagroda Nobla 1906 . nobelprize.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-16)].
• Biogram w Encyklopedii Treccani
• Giosue Carducci ? dzieła w bibliotece Polona