Geomorfologia

Geomorfologia ? nauka o formach rze?by powierzchni Ziemi ^[1] oraz procesach je tworz?cych i przekształcaj?cych. Zajmuje si? opisem ( morfografia ), pomiarem ( morfometria ), genez? ( morfogeneza ) i wiekiem ( morfochronologia ) form powierzchni Ziemi. Bada ona zarowno pojedyncze formy (wydzielaj?c genetyczne typy form) jak i zespoły form (wydzielaj?c genetyczne typy rze?by) ^[2].

Procesy kształtuj?ce powierzchni? Ziemi dzieli si? na dwa rodzaje:

procesy endogeniczne , wywołane działaniem czynnikow pochodz?cych z wn?trza Ziemi, np. wulkanizm , plutonizm , trz?sienie ziemi , ruchy izostatyczne ,
procesy egzogeniczne , wywołane działaniem czynnikow zewn?trznych, takich jak: sło?ce ( procesy wietrzeniowe ), woda ( procesy fluwialne ), wiatr ( procesy eoliczne ), lod ( procesy glacjalne ), pływy i fale morskie ( procesy abrazyjne ), oraz uderzenia ciał niebieskich .

Geomorfologia jest nauk? interdyscyplinarn?, czerpi?c? wiedz? zarowno z nauk geograficznych jak i geologicznych .

Geomorfologia jako nauka [ edytuj | edytuj kod ]

Geomorfologia jako samodzielna cz??? geografii wyodr?bniła si? na pocz?tku XIX w., nosiła nazw? morfologii i zajmowała si? pomiarem i opisem form rze?by powierzchni Ziemi. Pocz?tkowo uwa?ano, ?e powierzchnia Ziemi została ukształtowana przez procesy maj?ce ?rodło w jej wn?trzu, tzw. procesy endogeniczne . Zasada aktualizmu geologicznego skłoniła jednak badaczy do przyj?cia nowego pogl?du. Według zasady aktualizmu formy powierzchni Ziemi powstały jako wynik działania procesow działaj?cych na powierzchni jak i maj?ce swoje ?rodło we wn?trzu Ziemi. Naukowcami, ktorzy propagowali ten pogl?d jako wła?ciwy, byli m.in. K. Gilbert (1877), W.M. Davis (1905) czy W. Penck (1924). Zwrocili oni uwag? na rol? procesow zewn?trznych na kształtowanie form powierzchni Ziemi. Doceniono stoki i procesy denudacyjne zachodz?ce na ich obszarze jako ?rodło informacji na temat procesow rze?botworczych. Analiza drobnych elementow form pozwoliła na rozwoj obecnie panuj?cego w geomorfologii kierunku - geomorfologii dynamicznej.

Podział geomorfologii [ edytuj | edytuj kod ]

Wraz z rozwojem tej nauki, ze wzgl?du na zadania i metody badawcze, wyodr?bnił si? podział na:

geomorfologi? historyczn? gdzie, na tle budowy geologicznej i innych elementow ?rodowiska, na podstawie analizy wygl?du, rozmiarow, wieku i pochodzenia napotkanych form rze?by wnioskuje si? o siłach i procesach rze?botworczych i etapach rozwoju rze?by. Stosuje si? tu metod? dedukcyjn?;
geomorfologi? dynamiczn? gdzie, przy znajomo?ci praw fizyki, bada si? bezpo?rednio przebieg i intensywno?? procesow rze?botworczych. Stosuje si? tu metod? indukcyjn?.

Podział ze wzgl?du na cel i zakres wyodr?bnia:

geomorfologi? ogoln? zmierzaj?ca do poznania typow rze?by i praw opisuj?cych ich powstawanie w skali całej Ziemi;
geomorfologi? regionaln? zmierzaj?c? do poznania form rze?by, ich pochodzenia i rozwoju, na okre?lonym obszarze ^[2]

Cykl geograficzny [ edytuj | edytuj kod ]

Wspolne działanie tych procesow prowadzi do ci?głej ewolucji rze?by Ziemi . Gdyby nie nast?powało ro?nicowanie si? powierzchni Ziemi spowodowane czynnikami wewn?trznymi, procesy erozyjne doprowadziłyby do całkowitego wygładzenia powierzchni ziemi w ci?gu kilku milionow lat. Gdyby za? nie działała erozja, procesy tektoniczne wytworzyłyby skalisty krajobraz o dramatycznych ro?nicach wysoko?ci, nieprzyjazny dla istot ?ywych. W rzeczywisto?ci zachodzi ci?gła obrobka powierzchni, ktor? mo?na schematycznie opisa? w kategoriach tzw. cyklu geograficznego (wspołcze?nie stosuje si? rownie? okre?lenie cykl denudacyjny ). Charakterystyka cyklu denudacyjnego zale?y od ?rodowiska klimatycznego, o jakim mowa ? w obszarach suchych dominuje np. działanie erozyjne wiatru, w obszarach wilgotnych: wody, a w obszarze klimatu polarnego: lodu. Poni?szy opis przybli?a przebieg procesow przy umiarkowanych temperaturach i opadach, czyli m.in. na terenie Polski.

Cykl rozpoczyna si? z chwil? wypi?trzenia si? jakiego? bloku skalnego ponad otoczenie ? mo?e by? to jednorazowe wydarzenie tektoniczne lub cz??? wi?kszego procesu orogenezy . Z biegiem czasu deszcze, nasłonecznienie i ruchy masowe prowadz? do przekształcenia litej powierzchni skalnej (? skała macierzysta ”) w gleb? , ta za? mo?e zosta? pokryta szat? ro?linn?. Odmłodzona, wyniesiona powierzchnia staje si? szczegolnie podatna na erozj? wodn?, w niedługim czasie zaczyna wi?c rozwija? si? sie? rzeczna . Działanie erozyjne wody polega przede wszystkim na rze?bieniu w stokach dolin rzecznych oraz transport zerodowanego materiału w doł rzeki, z obszarow ?rodłowych, do miejsca sedymentacji . Rozdrobniony materiał skalny gromadzi si? w sto?ki napływowe , w korytach rzek, jak rownie? w deltach , a tak?e jest dostarczany do morz . Transport skał oraz depozycja materiału w innych miejscach prowadzi do obni?ania si? szczytow gorskich i wygładzania rze?by; cofaj?ce si? rzeki zdzieraj? powierzchnie wzniesie?, a na odsłoni?tych stokach działaj? ruchy masowe : spełzanie, osuwiska, obrywanie i in. Ostatecznym rezultatem tego procesu jest wykształcenie si? ?prawie rownej” penepleny , czyli powierzchni denudacyjnej prawie pozbawionej wi?kszych wyniesie?. Je?li nie zadziałaj? inne procesy tektoniczne, powierzchnia ta jest praktycznie "martwa" geologicznie. Szybko?? procesow geomorfologicznych mierzy si? w jednostkach Bubnoffa .