Geografia Norwegii ? dziedzina nauki zajmuj?ca si? badaniem Norwegii pod wzgl?dem geograficznym .

Norwegia le?y w Europie Połnocnej , zajmuj?c zachodni? i połnocn? cz??? Połwyspu Skandynawskiego . Jest jednym z najbardziej wysuni?tych na połnoc krajow ?wiata i jednocze?nie jednym z najbardziej gorzystych. Posiada jedn? z najdłu?szych i najbardziej rozbudowanych linii brzegowych na ?wiecie.

Poło?enie i powierzchnia [ edytuj | edytuj kod ]

Norwegia le?y w Europie Połnocnej , zajmuj?c zachodni? i połnocn? cz??? Połwyspu Skandynawskiego ^[1]   . Do Krolestwa Norwegii oprocz cz??ci kontynentalnej (norw. Hovedland ) nale?? rownie? archipelag Svalbard i wyspa Jan Mayen na połnocnym Atlantyku ^[1]   . Terytoria zale?ne Norwegii (norw. Biland ) to: Wyspa Bouveta na południowym Atlantyku a tak?e antarktyczna Wyspa Piotra I na Morzu Bellingshausena i Ziemia Krolowej Maud na Antarktydzie ^[1]   .

Całkowita powierzchnia Krolestwa Norwegii wynosi 384 484 km² (364 266 km² zajmuje l?d a 20 218 km² wody), przy czym powierzchnia Norwegii kontynentalnej to 323 808 km², archipelagu Svalbard: 60 299 km² a wyspy Jan Mayen: 377 km² ^[2] .

Terytorium kontynentalnej Norwegii oblewaj? od zachodu i południowego zachodu wody Morza Połnocnego , od połnocnego zachodu Morza Norweskiego a od połnocnego wschodu ? Morza Barentsa ; na południowym wschodzie cie?nina Skagerrak ^[1]   . Z uwagi na swoje poło?enie Norwegia posiada jedn? z najdłu?szych i najbardziej rozbudowanych linii brzegowych spo?rod wszystkich krajow ?wiata ? jej całkowita długo?? to 103 000 km (wliczaj?c wyspy) ^[3] . Wzdłu? wybrze?a kontynentalnej Norwegii le?y ponad 239 tys. wysp ^[3] , przy czym najwi?ksz? z nich jest Hinnøya (2 204 km²) ^{[1]   [4]} . Najwi?ksz? wysp? Krolestwa Norwegii jest Spitsbergen w archipelagu Svalbard (37 814 km²) ^[1]   .

Norwegia jest te? jednym z najbardziej wysuni?tych na połnoc krajow ?wiata. Kontynentalna cz??? Norwegii rozci?ga si? od 58° do 71°N, (wraz ze Svalbardem do 81°N) i od 5°E do 31°E (wraz z wysp? Jan Mayen od 9°W, a wraz z wysp? Wysp? Biał? do 33°E).

Norwegia graniczy ze Szwecj? na wschodzie (1666 km ^[5]   ) oraz z Finlandi? (709 km ^[5]   ) i Rosj? (191 km ^[5]   ) na połnocnym wschodzie ^[1]   .

Budowa geologiczna i rze?ba terenu [ edytuj | edytuj kod ]

Norwegia le?y na tarczy fennoskandzkiej zbudowanej głownie z granitu i innych skał powstałych 1?2 miliardy lat temu ^[6]   . Krajobraz został ukształtowany przez procesy erozyjne i glacjalne ? cech? charakterystyczn? s? rozległe penepleny ^[6]   . Hardangervidda w południowo-zachodniej cz??ci kraju jest najwi?ksz? peneplen? w Europie ^[7]   .

Norwegia jest krajem wy?ynno-gorzystym ? ponad 50% jej powierzchni le?y powy?ej 600 m n.p.m. ^[8]   ?rednia wysoko?? terenu wynosi 460 m, a najwy?szym wzniesieniem jest Galdhopiggen (2469 m n.p.m.) ^{[5]   [a]} .

Ci?gn?cy si? wzdłu? całego kraju ła?cuch Gor Skandynawskich jest, pod wzgl?dem geologicznym, przedłu?eniem gor Szkocji , Irlandii oraz znajduj?cych si? po drugiej stronie Atlantyku ameryka?skich Appalachow . Geolodzy twierdz?, ?e wszystkie te pasma tworzyły kiedy? jedno wielkie pasmo, przed rozpadem superkontynentu Pangei .

Podczas ostatniego zlodowacenia jak i w czasie poprzednich epok lodowych całe terytorium Norwegii było skute lodem. Ruch lodowcow wy?łobił gł?bokie doliny, ktore zostały zalane przez wod? z topniej?cych lodowcow tworz?c charakterystyczne fiordy ^[9] .

Tereny Norwegii wci?? przechodz? proces ruchow izostatycznych . Jest to proces bardzo powolny, jego tempo wynosi zaledwie kilka mm rocznie. Proces ten przebiega nieco szybciej w zale?no?ci od regionu kraju. Poziom morza si?gał do obecnej wysoko?ci 221 m n.p.m. w dzisiejszym Oslo (Aker), 25 m w Stavanger , 5 m w pobli?u połwyspu Stad , 180 m w Trondheim , 50 w Tromsø oraz 75 m w Kirkenes . Te tereny, stanowi?ce kiedy? dno morskie, nale?? do najlepszych rolniczo gruntow w kraju.

Obecne lodowce nie s? pozostało?ciami epoki lodowcowej, s? o wiele młodsze ^[10] . Podczas holoce?skiego optimum klimatycznego (od 7000 do 3000 r. p.n.e.) klimat był o około 3 °C cieplejszy ni? w drugiej połowie XX wieku. Wtedy to roztopiły si? wszystkie lodowce zajmuj?ce obecne terytorium Norwegii.

Sognefjord (drugi co do gł?boko?ci i długo?ci fiord ?wiata) oraz jezioro Hornindalsvatnet (najgł?bsze w Europie ) powstały w wyniku działania lodowcow.

Gory Skandynawskie zaczynaj? si? pasmem Setesdalsheiene , na połnoc od wybrze?a Skagerrak . W regionie Vestlandet , na zachodzie kraju pasmo jest silnie porozcinane fiordami. W tej cz??ci kraju znajduj? si? pasma Hardangervidda , Jotunheimen (z najwy?szym szczytem Norwegii Galdhøpiggen ? 2469 m), Sognefjell oraz Trollheimen . Znajduj? si? tu te? du?e lodowce jak: Jostedalsbreen , Folgefonna i Hardangerjøkulen . Dalej na połnoc ła?cuch skr?ca na wschod, na południe od Trondheim . Znajduj? si? tu pasma Dovrefjell i Rondane . Nast?pnie Gory Skandynawskie ci?gn? si? wzdłu? granicy ze Szwecj?. Im dalej na połnoc tym szczyty staj? si? łagodniejsze. Na połnocnym kra?cu ła?cucha znajduje si? pasmo Alp Lynge?skich , w okr?gu Troms . Ła?cuch ko?czy si? w okr?gu Finnmark , gdzie jest ju? jednak znacznie ni?szy i opada w okolicach Nordkapp do Morza Barentsa .

Gory Skandynawskie dziel? kraj na nast?puj?ce regiony:

Południowe wybrze?e . Znajduj?ce si? na południu kraju wybrze?a cie?niny Skagerrak i Morza Połnocnego to obni?enie terenu b?d?ce południowym ko?cem ła?cucha Gor Skandynawskich. Tereny te obejmuj? Stavanger na zachodzie i Oslofjord na wschodzie. Doliny usytuowane s? tu na osi połnoc-południe. Ta cz??? kraju jest pagorkowata, cho? znajduj? si? tu te? rowniny jak Lista i Jæren .

Południowy wschod . Tereny na wschod od gor s? zdominowane przez biegn?ce z zachodu na wschod doliny na wschodzie. Najdłu?sze doliny to Østerdalen i Gudbrandsdal . Znajduj? si? tu te? do?? du?e tereny nizinne, wokoł Oslofjordu, rzeki Glomma oraz jeziora Mjøsa .

Zachodnie fiordy . Na zachod od głownego ła?cucha gor teren wci?? jest bardzo gorzysty. Gory opadaj? stopniowo i schodz? bezpo?rednio do morza. Dominuj? tu wielkie fiordy jak np. Sognefjord lub Hardangerfjord . Za klasyczny przykład krajobrazu fiordowego uznaje si? cz?sto Geirangerfjord . Wzdłu? wybrze?a rozsiane s? szkiery ci?gn?ce si? na odcinku 1600 km z okolic Stavanger a? do Przyl?dka Połnocnego . Fiordy, oraz wi?kszo?? dolin, le?? na osi wschod-zachod. Dalej na połnocy kierunek lekko si? zmienia, na połnocno-zachodni ? południowo-wschodni.

Region Trondheim . Tereny te charakteryzuj? si? łagodniejszym krajobrazem, z zaokr?glonymi szczytami. Doliny schodz? si? w fiordzie Trondheimsfjord , gdzie tworz? wi?ksze niziny. Na połnocy znajduje si? dolina Namdalen , u wylotu ktorej le?y Namsos .

Z kolei połwysep Fosen oraz połnocne wybrze?a wokoł Leka zdominowane s? przez gory i w?skie doliny.

Połnocne fiordy . Tak?e na połnocy dominuj? bardziej strzeliste szczyty schodz?ce bezpo?rednio do morza, poprzecinane licznymi fiordami. W południowej cz??ci fiordy i doliny le?? zazwyczaj na osi wschod-zachod, natomiast na połnocy raczej na południowy wschod ? połnocny zachod. Pasmo Saltfjellet jest wyj?tkiem, bowiem tutaj doliny ci?gn? si? z połnocy na południe. Znajduj? si? tu te? jedne z najwi?kszych wysp Norwegii: Lofoty , Vesteralen i Senja .

Daleki połnocny wschod . L?d i jego wybrze?e na wschod od Przyl?dka Połnocnego s? mniej gorzyste ni? reszta kraju, ?rednia wysoko?? terenu nie przekracza 400 m. Le?y tu płaskowy? Finnmarksvidda . Fiordy s? du?e, szerokie i ci?gn? si? z południa na połnoc. Nie wyst?puj? tu typowe dla norweskiego wybrze?a szkiery . Fiord Varangerfjord jest jedynym du?ym fiordem w tym regionie, ktory biegnie ze wschodu na zachod.

Svalbard to archipelag wysp poło?ony na Oceanie Arktycznym . Wyspy te s? gorzyste, a szczyty przykryte lodowcami, szczegolnie we wschodniej cz??ci archipelagu, gdzie lodowce przykrywaj? blisko 90% powierzchni. Austfonna jest najwi?kszym lodowcem archipelagu oraz drugim w Europie (po Vatnajokull na Islandii ).

Jan Mayen . Daleko na połnocnym zachodzie, w połowie drogi z Norwegii na Grenlandi? , le?y samotna wyspa Jan Mayen . Jej najwy?szym szczytem jest Beerenberg , ktory jest jedynym czynnym wulkanem Norwegii.

Wyspa Bouveta . Ta mała wyspa le?y na Południowym Atlantyku , na 54° szeroko?ci geograficznej południowej i 3° długo?ci geograficznej wschodniej. Jest prawie całkowicie pokryta przez lodowce. Jest te? jedn? z najbardziej odosobnionych wysp na ?wiecie, zamieszkuj? j? jedynie ptaki oraz foki.

Wyspa Piotra I . Wyspa ta le?y na Południowym Pacyfiku , na 68° szeroko?ci geograficznej południowej i 90° długo?ci geograficznej zachodniej. Wyspa zdominowana jest przez wulkan oraz lodowce. Podobnie jak Wyspa Bouveta jest to terytorium zale?ne Norwegii, a nie cz??? krolestwa.

Ziemia Krolowej Maud to terytorium poło?one na Antarktydzie , do ktorego prawa ro?ci Norwegia. Jest to du?y wycinek kołowy si?gaj?cy do bieguna południowego . Prawie cały teren pokryty jest l?dolodem , gdzieniegdzie poprzebijanym przez nunataki . Znajduje si? tu norweska stacja arktyczna Troll . Jest to jedyna stacja na Antarktydzie, ktora nie le?y na l?dolodzie.

Nasłonecznienie, strefa czasowa oraz przypływy [ edytuj | edytuj kod ]

Na terenach poło?onych za kołem podbiegunowym wyst?puj? zjawiska nocy polarnej oraz dnia polarnego , ktorych długo?? zale?y od szeroko?ci geograficznej. W Longyearbyen sło?ce nie schodzi całkowicie poni?ej linii horyzontu od 19 kwietnia do 23 sierpnia, a noc polarna trwa od 27 pa?dziernika do 14 lutego. Dla porownania na Przyl?dku Połnocnym czas trwania obu zjawisk wynosi odpowiednio od 11 maja do 31 lipca oraz od 19 listopada do 22 stycznia. W Tromsø okresy te to odpowiednio od 17 maja do 25 lipca oraz od 26 listopada do 15 stycznia. Na kontynencie noc polarna nie jest całkiem ciemna. W Tromsø w ?rodku doby panuje zmierzch, natomiast w Longyearbyen w szczytowym okresie nocy polarnej panuje prawie całkowita ciemno??. Nawet w południowej cz??ci kraju ro?nice w nasłonecznieniu s? bardzo du?e zale?nie od pory roku. W Oslo w czasie przesilenia letniego sło?ce wschodzi o 03:54, a zachodzi o 22:54. Natomiast podczas przesilenia zimowego sło?ce pojawia si? o 09:18, a zachodzi ju? o 15:12.

Od 1 kwietnia do 10 wrze?nia w całej Norwegii, z wyj?tkiem wschodniego Finnmarku , sło?ce zachodzi po godzinie 20:00 (lub w ogole nie zachodzi z uwagi na dzie? polarny). Najkrotsze dni, gdy sło?ce zachodzi przed 16:00, przypadaj? na okres od 24 listopada do 7 stycznia w Stavanger , od 11 listopada do 19 stycznia w Oslo, od 4 listopada do 28 stycznia w Trondheim oraz od 18 pa?dziernika do 2 marca w Vardø .

Połnocna cz??? kraju le?y w strefie wyst?powania zorzy polarnej , chocia? czasami zjawisko to mo?na zaobserwowa? tak?e na południu.

Norwegia , podobnie jak Polska , u?ywa czasu ?rodkowoeuropejskiego . Wydłu?ony kształt kraju powoduje ro?nice w nasłonecznieniu dnia mi?dzy wschodem a zachodem kraju. W Vardø sło?ce wschodzi o 64 minuty wcze?niej ni? zwykle w tej strefie czasowej, a w Bergen 39 minut po?niej. W ten sposob Vardø zyskuje wi?cej ?wiatła w pierwszej cz??ci doby, trac?c w drugiej, a Bergen na odwrot. Czas letni (GMT + 2) u?ywany jest od ostatniej niedzieli marca do ostatniej niedzieli pa?dziernika.

Ro?nice mi?dzy odpływem a przypływem na południowym wybrze?u s? niewielkie natomiast na połnocy bardzo du?e. Ro?nice te wynosz? 0,17 m w Mandal , 0,30 m w Oslo i Stavanger, 0,90 m w Bergen, 1,80 m w Trondheim, Bodø i Hammerfest , a w Vadsø nawet 2,17 m.

Klimat [ edytuj | edytuj kod ]

Klimat Norwegii jest znacznie bardziej umiarkowany ni? to ma zazwyczaj miejsce na tej szeroko?ci geograficznej. Wi??e si? to z Pr?dem Połnocnoatlantyckim , ktorego przedłu?eniem jest Pr?d Norweski. Pr?dy te podnosz? temperatur? oraz przynosz? łagodne powietrze, ktore przemieszczaj?c si? wzdłu? wybrze?a trafiaj? do Arktyki . ?rednia temperatura stycznia w Brønnøysund ^[11] wynosi blisko o 15 °C wi?cej ni? ?rednia stycznia w Nome na Alasce ^[12] , chocia? obie miejscowo?ci le?? na tej samej szeroko?ci geograficznej. W lipcu ro?nica ta maleje do 3 °C. ?rednia temperatura stycznia w Jakucku na Syberii jest o 42 °C ni?sza ni? w ^[13] .

Opady [ edytuj | edytuj kod ]

Cz??? regionu Vestlandet oraz południowa cz??? regionu Nordland nale?y do najwilgotniejszych w całej Europie. W miejscowo?ci Brekke , w okr?gu Sogn og Fjordane , roczna wysoko?? opadow wynosi 3575 mm, w gorach i na wybrze?u mo?e nawet przekroczy? 5000 mm. W Lurøy , blisko koła podbiegunowego, ?rednia wysoko?? opadow wynosi 2935 mm. Na wybrze?u opady s? najsilniejsze na jesieni i wczesn? zim?, natomiast najsuchszym czasem jest okres od kwietnia do czerwca. Cz??ci fiordow poło?one w gł?bi l?du otrzymuj? mniej opadow. Roczna wysoko?? opadow w Lærdal wynosi 491 mm, w Levanger 750 mm i 300 mm w Skibotn w Lyngenfjordzie . Skibotn jest te? rekordzist? Norwegii pod wzgl?dem pogodnych dni. Tereny poło?one na wschod od gor, w tym Oslo, posiadaj? klimat bardziej kontynentalny, z mniejsz? ilo?ci? opadow i zazwyczaj cieplejszymi latami. Opady najsilniejsze s? w lecie i po?n? jesieni?, a wiosna i zima s? najsuchszymi porami. Doliny otoczone przez gory s? przewa?nie suchsze ni? otaczaj?ce je tereny. Wn?trze Finnmarku otrzymuje mniej ni? 400 mm opadow rocznie. Tereny niedaleko stolicy Svalbardu maj? najni?sz? ?redni? roczn? opadow wynosz?c? zaledwie 190 mm. Skjak posiada najni?sz? ?redni? roczn? na kontynencie ? 278 mm. Najni?sz? sum? opadow w kontynentalnej cz??ci kraju zanotowano w Hjerkinn , w Dovre ? 64 mm. ?rednia miesi?czna wysoko?? opadow waha si? od 5 mm w kwietniu w Skjak do 454 mm we wrze?niu w Brekke. W strefie przybrze?nej od Lindesnes do Vardø suma dni z opadami wynosi około 200 dni, jednak?e s? to z reguły opady do?? słabe. ?rednia ilo?? dni w roku z opadami przekraczaj?cymi 3 mm wynosi 77 w Blindern/Oslo , 96 w Kjevik/Kristiansand , 158 w Florida/Bergen , 93 w Varnes/Trondheim oraz 109 w Tromsø ^{[ potrzebny przypis ]} .

Temperatura [ edytuj | edytuj kod ]

Wzdłu? wybrze?a zimy s? znacznie łagodniejsze ni? w gł?bi l?du. Ro?nica temperatur mi?dzy najcieplejszym a najzimniejszym miesi?cem wynosi jedynie 11-15 °C. W Herøy amplituda wynosi 10 °C przy najni?szej temperaturze rownej 2,7 °C ^[14] . Amplituda w gł?bi l?du jest wi?ksza, dochodzi nawet do 30 °C w Karasjok . Najchłodniejsze zimy wyst?puj? w Finnmarksvidda na połnocy, jednak tak?e na południu zdarzaj? si? bardzo niskie temperatury, np. w Røros zanotowano -50 °C, a w Tynset ?rednia temperatura stycznia wynosi -13 °C.

Południowe wyspy w archipelagu Lofotow s? najbardziej na połnoc wysuni?tym obszarem, gdzie wszystkie zimowe miesi?ce maj? ?redni? temperatur? powy?ej 0 °C. Wiosna jest okresem, gdy kontrast temperatur mi?dzy połnoc? a południem kraju jest najwi?kszy. Tak?e na wiosn? ro?nice mi?dzy temperatur? za dnia i w nocy s? najwi?ksze. Doliny w gł?bi l?du oraz cz??ci fiordow s? mniej wietrzne i charakteryzuj? si? cieplejszymi latami. Niziny w Oslofjordzie s? najcieplejsze w lipcu, ?rednia dobowa temperatura wynosi tu 17 °C, ale nawet w poło?onej na połnocy Alcie (70°N) ?rednia temperatura lipca wynosi 13,5 °C, dzi?ki czemu w zachodnich fiordach popularnym widokiem s? sady owocowe. W gł?bi l?du najcieplej jest w ?rodku lipca, a na wybrze?ach w połowie sierpnia. Wilgotno?? w lecie jest niska. Pr?d połnocnoatlantycki rozdziela si? w Morzu Norweskim. Jedna cz??? trafia do Morza Barentsa na wschodzie, a druga dociera do wybrze?a Spitsbergenu i wpływa na klimat polarny , mi?dzy innymi powoduj?c niezamarzanie wod przybrze?nych, co jest rzadko?ci? w Arktyce . Wschodnie wybrze?a Svalbardu były zamarzni?te przez wi?kszo?? roku, jednak?e ostatnie ocieplenia klimatu skrociły ten okres.

?rednia miesi?czna temperatura waha si? od ?17,1 °C w styczniu w Karasjok (129 m n.p.m.) ^[15] do 17,3 °C w lipcu w Oslo-Studenterlunden (15 m n.p.m.) ^[16] . Najwy?sza ?rednia roczna temperatura wynosi 7,7 °C w Skudeneshavn , a najni?sza ?3,1 °C w Sihcajarvi (pomijaj?c wy?sze gory i Svalbard); to daje ro?nic? 10,8 °C mi?dzy tymi miejscowo?ciami. Taka sama ro?nica wyst?puje mi?dzy Skudeneshavn a Atenami ^[17] .

Najwy?sz? temperatur? w Norwegii było 35,6 °C w Nesbyen . Najni?sz? temperatur? zanotowano w Karasjok , gdzie termometry wskazały ?51,4 °C. Najcieplejszym miesi?cem w historii był lipiec 1901 r. w Oslo, ?rednia dobowa temperatura wyniosła 22,7 °C, a najzimniejszym luty 1966 r. w Karasjok, kiedy ?rednia dobowa temperatura wyniosła ?27,1 °C. Południowo-zachodnie wiatry oraz zjawisko fenu podnosz? temperatur? w w?skich fiordach. W Tafjordzie zanotowano temperatur? 17,9 °C w styczniu, a w Sunndal 18,9 °C w lutym.

Minimalna ?rednia dobowa temperatura w styczniu wynosi ?6,8 °C w Oslo, ?4,8 °C w Kristiansand, ?0,4 °C w Bergen oraz ?6,5 °C w Trondheim i Tromsø. Maksymalna ?rednia dobowa temperatura w lipcu wynosi 21,5 °C w Oslo, 20,1 °C w Kristiansand, 17,6 °C w Bergen, 18,4 °C w Trondheim oraz 15,3 °C w Tromsø ^[18] . W porownaniu z wybrze?em tereny w gł?bi l?du cechuj? si? wi?ksz? dobow? ro?nic? temperatur, szczegolnie na wiosn? i w lecie. W lipcu ?rednia dobowa temperatura w Lærdal wynosi 20,1 °C, a w Karasjok 17,8 °C. Jest to około 3 °C wi?cej ni? na wybrze?u na tej samej szeroko?ci geograficznej.

Dane klimatyczne niektorych miejscowo?ci w Norwegii; lata 1961-1990 (temperatury ?rednie dobowe)

Miejsce	Wysoko??	Temperatura (°C)					Opady	OW/DBS (dni)	Lato (dni)	?nieg >25 cm (dni)
		Stycze?	Kwiecie?	Lipiec	Pa?dziernik	Rok
Blindern/Oslo	94 m	-4,3	4,5	16,4	6,3	5,7	763 mm	188 / 179	133	30
Oslo-Gardermoen	202 m	-7,2	2,8	15,2	4,7	3,8	862 mm	172 / 145	115	76
Lillehammer	242 m	-9,1	2,3	14,7	3,8	2,9	660 mm	165 / 138	108	110
Geilo	810 m	-8,2	-1,1	11,2	2,1	1,0	700 mm	127 / 87	67	162
Sognefjellhytta	1413 m	-10,7	-5,8	5,7	-2,1	-3,1	860 mm	58 / ?	0	244
Tonsberg	10 m	-3,2	4,6	16,8	7,3	6,3	930 mm	194 / ?	136	9
Kristiansand	22 m	-0,9	5,2	15,7	8,1	7,0	1380 mm	205 / 175	145	21
Sola	7 m	0,8	5,5	14,2	8,8	7,4	1180 mm	215 / 201	144	0
Bergen	12 m	1,3	5,9	14,3	8,6	7,6	2250 mm	215 / 210	143	3
Lardal	24 m	-2,5	5,2	14,7	6,1	5,9	491 mm	193 / 155	124	0
Molde	20 m	0,5	4,7	13,5	7,5	6,7	1640 mm	198 / 187	118	54
Kongsvoll	885 m	-9,8	-2,5	9,9	1,4	-0,3	445 mm	115 / 67	9	127
Trondheim-Værnes	12 m	-3,4	3,6	13,7	5,7	5,0	892 mm	180 / 155	114	14
Rørvik	25 m	-0,9	3,6	12,8	6,6	5,6	1285 mm	186 / ?	106	9
Fauske	14 m	-4,1	1,9	13,0	4,4	3,9	1040 mm	163 / ?	95	88
Leknes	15 m	-0,4	2,3	12,0	5,8	4,9	1225 mm	172 / 163	79	39
Bardufoss	76 m	-10,4	-0,2	13,0	0,9	0,7	652 mm	134 / 114	77	126
Tromsø	8 m	-3,8	0,7	11,8	3,2	2,9	1000 mm	139 / 141	65	160
Kautokeino	330 m	-15,9	-4,1	12,4	-1,9	-2,5	360 mm	113 / 85	64	135
Kirkenes	10 m	-11,5	-2,0	12,6	0,9	-0,2	450 mm	125 / 120	65	140
Longyearbyen	28 m	-14,6	-11,0	6,5	-5,5	-6,0	210 mm	50 / ?	0	34
OW/DBS: Okres wegetacyjny/Dni bez szronu: Okres wegetacyjny to liczba dni w roku ze ?redni? dobow? temperatur? przekraczaj?c? 5 °C; Dni bez szronu to okres od ostatniego wiosennego szronu do pierwszego jesiennego (lata 1995-2009). Lato: Liczba dni ze ?redni? dobow? temperatur? przekraczaj?c? 10 °C; Według tej definicji lato zaczyna si? 12 maja w Oslo i Bergen, 21 maja w Trondheim i 11 czerwca w Bardufoss. ?nieg: liczba dni z pokryw? ?nie?n? przekraczaj?c? 25 cm (lata 1971?2000). Sognefjellhytta : Schronisko gorskie; du?a dzienna ro?nica temperatur w lecie; ?rednia w lipcu to 10 °C na poziomie linii drzew.

Jak wynika z tabeli klimat Norwegii jest bardzo zro?nicowany. Z wyj?tkiem Finnmarku tereny zaludnione poni?ej linii drzew cechuj? si? klimatem umiarkowanym lub subarktycznym. Na Svalbardzie i Jan Mayen panuje klimat polarny. Dokładniej klimat jest morski umiarkowany na południowo-zachodnim i cz??ciowo południowym wybrze?u (Bergen i Kristiansand); umiarkowany chłodny na nizinach na południowym wschodzie (Oslo); subpolarny na połnocno-zachodnim wybrze?u (Leknes); kontynentalny w dolinach i wy?ynach poni?ej linii drzew oraz na połnocnym wybrze?u (Geilo, Bardufoss i Kirkenes); tundra gorska wyst?puje powy?ej linii drzew na wszystkich terenach gorskich (Dovrefjell i Sognefjell). Tundra arktyczna wyst?puje na Jan Mayen i na archipelagu Svalbard, ł?cznie z Longyearbyen , a tak?e na pasie wybrze?a od Przyl?dka Połnocnego do Vardø . Klimat arktyczny wyst?puje tylko na Svalbardzie i Jan Mayen powy?ej wysoko?ci 400 m n.p.m. (najni?sze temperatury na Nordaustlandet ).

Klimat od 1990 r. . Temperatury w ostatnich latach s? wy?sze ni? wcze?niej, co uwa?a si? za konsekwencj? globalnego ocieplenia . W porownaniu z danymi sprzed 1990 r. w latach 1991?2009 temperatury w zimie s? o 1 °C ? 2,5 °C wy?sze. W lipcu ?rednia dobowa temperatura podniosła si? o 1 °C. W latach 1991-2009 ?rednia temperatura stycznia w Blindern/Oslo wyniosła -2,1 °C, a ?rednia dobowa lipca 17,4 °C. W Florida/Bergen dane te wyniosły odpowiednio 2,9 °C i 15,5 °C, dla Værnes/Trondheim ?0,6 °C i 15,1 °C, a dla Langnes/Tromsø ?2,4 °C i 12,2 °C. W porownaniu z latami 1961?90 na znacznie wi?kszym obszarze wybrze?a, ł?cznie z Kristiansand, Rørvik i Leknes, ?rednia temperatura utrzymuje si? powy?ej zera przez cały rok ^[19] .

Konsekwencj? ocieplenia s? dłu?sze lata i krotsze zimy, pokrywa ?nie?na topnieje szybciej na nizinach, gdzie temperatury oscyluj? w okolicy 0 °C, natomiast w wy?szych gorach opady ?niegu wzrosły. Według danych z ostatnich 19 lat du?e cz??ci terytorium Norwegii zmieniły klimat w porownaniu z latami 1961-1990. W Oslo i Trondheim klimat byłby umiarkowany morski, w Tromsø morski chłodny, w Lillehammer kontynentalny wilgotny. Du?a ilo?? terenow powy?ej obecnej linii drzew zostałaby zadrzewiona. Ocieplenie najbardziej widoczne jest na Svalbardzie, gdzie w latach 2005-2007 zanotowano najwy?sze temperatury w historii archipelagu ^[20] . Ponadto na kontynencie wzrosła liczba opadow, szczegolnie na jesieni i w zimie, zwi?kszaj?c erozj? i ryzyko powstawania osuwisk .

Ro?norodno?? biologiczna [ edytuj | edytuj kod ]

Du?e zro?nicowanie terenu i klimatu kraju powoduje wyst?powanie du?ej ro?norodno?ci siedlisk . ?yje tu około 60 tys. ro?nych gatunkow form ?ycia. Strefa norweskiego szelfu jest uznawana za bardzo bogat? w formy ?ycia ^[21] . Całkowita liczba gatunkow obejmuje 16 tys. gatunkow owadow (prawdopodobnie kolejne 4000 gatunkow czeka na opisanie), 20 tys. gatunkow glonow , 1800 gatunkow porostow , 1050 gatunkow mchow , 2800 gatunkow ro?lin naczyniowych , blisko 7000 gatunkow grzybow , 450 gatunkow ptakow (250 gatunkow gniazduje w Norwegii), 90 gatunkow ssakow , 45 gatunkow ryb słodkowodnych i 150 słonowodnych, 1000 gatunkow słodkowodnych bezkr?gowcow oraz 3500 gatunkow słonowodnych bezkr?gowcow ^[22] . Około 40 000 z tych gatunkow zostało opisanych naukowo. Czerwona ksi?ga gatunkow zagro?onych z 2006 r. wymienia 3886 gatunkow wyst?puj?cych w Norwegii lub jej wodach przybrze?nych ^[23] . 17 gatunkow nazwanych w ksi?dze to gatunki zagro?one na całym ?wiecie, np. bobr europejski , nawet je?li nie s? zagro?one w Norwegii. W ksi?dze znalazło si? te? 430 gatunkow grzybow, wiele z nich wyst?puje tylko w pozostało?ciach lasow pierwotnych. W Czerwonej Ksi?dze znalazło si? tak?e 90 norweskich gatunkow ptakow i 25 gatunkow ssakow. Od 2006 r. 1988 obecnych gatunkow zaklasyfikowano jako zagro?one lub nara?one na wygini?cie. 734 gatunki maj? status zagro?onych, a 285 gatunkow jest krytycznie zagro?onych, w?rod nich znajduj? si? mi?dzy innymi wilk szary , lis polarny oraz ?aba jeziorkowa .

Najwi?kszym drapie?nikiem w norweskich wodach jest kaszalot , najwi?ksz? ryb? jest rekin olbrzymi . Najwi?kszym l?dowym drapie?nikiem jest nied?wied? polarny , natomiast nied?wied? brunatny jest najwi?kszym drapie?nikiem na kontynentalnej cz??ci Norwegii. Najwi?kszym zwierz?ciem l?dowym jest ło? .

Ro?linno?? [ edytuj | edytuj kod ]

Szata ro?linna Norwegii jest bardzo zro?nicowana. Wyst?puje tu mniej gatunkow drzew ni? w Ameryce Połnocnej na tej samej szeroko?ci geograficznej. Powodem tego jest istnienie naturalnych barier utrudniaj?cych rozprzestrzenianie si? gatunkow na osi połnoc-południe. Przeszkody te to mi?dzy innymi Bałtyk , Morze Połnocne i Gory Skandynawskie . Wiele z obecnych gatunkow ro?lin zostało tu sztucznie wprowadzonych przez człowieka; mniej ni? połowa z 2630 norweskich gatunkow ro?lin wyst?puje naturalnie na tych terenach ^[24] . Około 210 gatunkow ro?lin wyst?puj?cych w Norwegii zostało uznanych za zagro?one, 13 gatunkow to gatunki endemiczne ^[25] . Parki narodowe w Norwegii zajmuj? zwykle obszary gorskie, tylko około 1,7% powierzchni lasow w kraju jest chroniona.

Cz??? gatunkow klasyfikowana jest jako gatunki zachodnie, z uwagi na ich mał? tolerancj? szronu i du?e zapotrzebowanie na wilgo?. Wyst?puj? one głownie na południowo-zachodnim wybrze?u si?gaj?c najdalej do Alesundu . Niektore z tych gatunkow wyst?puj? na dalszej połnocy, a? do Helgelandu (np. wrzosiec bagienny ) lub nawet Lofotow (np. Luzula sylvatica ). Łagodne temperatury wzdłu? wybrze?a sprawiaj?, ?e nawet w połnocnych regionach rosn? gatunki rzadko spotykane na tych szeroko?ciach geograficznych, np. kasztanowiec lub buk , ktore wyst?puj? za kołem podbiegunowym, w Steigen .

Gatunki klasyfikowane jako wschodnie potrzebuj? wi?cej ?wiatła słonecznego, mniej wilgoci i znosz? ci??kie zimy. Wyst?puj? one przede wszystkim na południowym wschodzie i w gł?bi l?du. S? to np. wawrzynek wilczełyko , poziomka twardawa i przetacznik kłosowy . Niektore z tych gatunkow wyst?puj? powszechnie na Syberii . S? te? gatunki umiarkowane, nie klasyfikuj?ce si? do dwoch poprzednich grup, wyst?puj? one przede wszystkim na południu jak np. d?b , jesion czy szczyr trwały .

W Norwegii wyst?puj? tak?e gatunki alpejskie. Ci??ko znosz? długie i ciepłe lato i nie mog? konkurowa? z gatunkami przyzwyczajonymi do takich warunkow. S? one popularne w połnocnej strefie tajgi, ale wyst?puj? tak?e w tundrze gorskiej i tundrze arktycznej . Najbardziej wytrwałe gatunki przystosowały si? przez wydłu?enie okresu kiełkowania do wi?cej ni? jednego sezonu. Przykładami gatunkow alpejskich s? jaskier lodnikowy , głodek i Wierzba zielna . 30 gatunkow alpejskich wyst?puj?cych w Ameryce Połnocnej w Europie ro?nie tylko w dwoch norweskich pasmach gorskich Trollheimen i Jotunheimen oraz w Saltdal na połnocy. Poza Norwegi? gatunki te wyst?puj? tylko w Kanadzie i na Grenlandii np. braya linearis i carex scirpoidea . Nie wiadomo dlaczego gatunki te maj? tak ograniczony zasi?g wyst?powania, ani dlaczego nie rozprzestrzeniły si? na inne rejony gorskie. Niektore gatunki alpejskie maj? wi?kszy zasi?g i wyst?puj? tak?e na Syberii jak np. rhododendron lapponicum . Cz??? tych gatunkow ro?nie powszechnie w Arktyce, a niektore tylko w Europie jak np. pełnik europejski .

W Norwegii wyst?puj? nast?puj?ce strefy ro?linne:

Strefa nemoralna [ edytuj | edytuj kod ]

Niewielki teren wzdłu? południowego wybrze?a small, od Soknedal do Fevik nale?y do strefy umiarkowanej typowej (nemoralnej). Strefa ta le?y 150 m n.p.m. i około 30 km w gł?bi l?du. Jest to dominuj?ca strefa ro?linna w zachodniej Europie na połnoc od południowej Francji . Najpopularniejszym gatunkiem jest tutaj d?b, przy czym praktycznie nie wyst?puj? tu gatunki typowe dla tajgi jak np. olsza szara , chocia? wyst?puje tu odmiana sosny . Strefa nemoralna zajmuje 0,5% powierzchni kraju (bez Svalbardu i Jan Mayen).

Strefa hemiborealna [ edytuj | edytuj kod ]

Strefa hemiborealna zajmuje 7% powierzchni Norwegii, w tym 80% Østfold i Vestfold . W strefie tej wyst?puj? gatunki typowe zarowno dla strefy nemoralej jak i borealnej. Gatunki strefy nemoralnej dominuj? na zboczach południowo-zachodnich i ?yznej ziemi, natomiast gatunki borealne zajmuj? głownie zbocza połnocne i gleby wilgotne. W niektorych rejonach gatunki te zajmuj? te same siedliska np. na glebach ubogich w składniki mineralne d?b i sosna rosn? obok siebie. Strefa ta ci?gnie si? wzdłu? wybrze?a od Oslofjordu na połnoc do Alesundu i urywa si? w Sunnmøre . W Oslo ro?linno?? tej strefy wyst?puje do wysoko?ci 200 m n.p.m. oraz w ni?szych pi?trach dolin i nizinach w pobli?u Mjøsy , ale w Lillehammer ju? nie. W południowych dolinach ro?linno?? tej strefy wyst?puje do wysoko?ci 300 ? 400 m. Strefa hemiborealna zajmuje te? doliny zachodniego wybrze?a i wielkie fiordy. Najbardziej wysuni?tym na połnoc skupiskiem ro?linno?ci tej strefy jest Trondheimsfjord i Frosta . Do gatunkow nemoralnych nale?? tu mi?dzy innymi: d?b szypułkowy , d?b bezszypułkowy , jesion wyniosły , wi?z gorski , klon zwyczajny , leszczyna pospolita , olsza czarna , lipa drobnolistna , cis pospolity , ostrokrzew , czere?nia , czosnek nied?wiedzi , buk zwyczajny oraz pierwiosnek bezłodygowy . Typowe gatunki borealne to ?wierk pospolity , sosna, brzoza omszona , olsza szara, topola osika , jarz?b , zawilec gajowy oraz fiołek Rivina .

Strefa borealna [ edytuj | edytuj kod ]

Gatunki strefy borealnej przystosowały si? do długiej i chłodnej zimy. Mo?na je rozro?ni? ze wzgl?du na długo?? okresu wegetacyjnego . Torfowiska s? powszechne, najwi?ksze wyst?puj? w strefie połnocno i ?rodkowoborealnej, tak?e powy?ej linii drzew. Stref? t? mo?na podzieli? na trzy mniejsze:

Strefa południowoborealna [ edytuj | edytuj kod ]

W strefie tej dominuj? gatunki borealne, szczegolnie ?wierk, chocia? wyst?puj? tu tak?e d?b i jesion. Strefa ta zajmuje 12% powierzchni kraju. Cz??? gatunkow w tej strefie wymaga cieplejszego lata (w strefie tej przez 3?4 miesi?ce ?rednia dobowa temperatura wynosi co najmniej 10 °C), dlatego te? nie wyst?puj? one lub s? bardzo rzadkie w strefie ?rodkowoborealnej. Niektore z gatunkow nie spotykanych na połnocy to: chmiel zwyczajny , lebiodka pospolita , olsza czarna i kalina koralowa . Strefa ta wyst?puje nad stref? hemiborealn? do wysoko?ci 450?500 m n.p.m. jak w Norwegii Wschodniej . We wschodnich dolinach si?ga kilku kilometrow w gł?b Gudbrandsdal i Østerdal , a? do Lom i Skjak w Ottadalen . Wzdłu? południowo-zachodniego wybrze?a strefa ta si?ga 400 m n.p.m. u uj?cia fiordow (np. Lærdal) i 300 m bli?ej wybrze?a. Na połnoc od Alesundu strefa ta dominuje na nizinach a? do wybrze?a, ł?cznie z wyspami np. Hitra ; na nizinach w Trøndelag do 180 m, w dolinach w gł?bi l?du jak no. Gauldalen i Verdalen do 300 m, a w Namdalen do 100 m. Strefa ta zajmuje tak?e rejony przybrze?ne i niektore fiordy na połnocy, jak Vikna , Brønnøy i Helgeland na połnoc od Ranfjordu , natomiast w gł?bi l?du na połnoc od Grongu na nizinach dominuje strefa ?rodkowoborealna. Tak?e na połnocy ? w Bodø , Fauske i Ofotfjordzie ? znajduj? si? odizolowane skupiska ro?linno?ci południowoborealnej. Norweskie rolnictwo skupia si? głownie w tej strefie oraz w strefie hemiborealnej.

Strefa ?rodkowoboreala [ edytuj | edytuj kod ]

Strefa ta zdominowana jest przez podszyty las składaj?cy si? przede wszystkim z gatunkow borealnych. Zajmuje ona 20% powierzchni kraju. ?wierk jest najpopularniejszy w Norwegii Wschodniej, Sørlandet , Trøndelag i Helgeland. Nie ro?nie on naturalnie na połnoc Saltfjell, ale jest tam sadzony przez człowieka. Na połnocy przewa?a brzoza, jednak mo?na te? tu znale?? sosn?, osik?, jarz?b, czeremch? pospolit? i olsz? szar?. Gatunki nemoralne nale?? tu do rzadko?ci. Podszycie jest dobrze rozwini?te chocia? niezbyt g?ste. Brzoza brodawkowata , jesion, przytulia wła?ciwa , malina wła?ciwa , bylica pospolita i woskownica europejska to gatunki tej strefy, ktore nie wyst?puj? na połnocy oraz na wy?szych wysoko?ciach. Strefa ta wyst?puje na wysoko?ci od 400 do 750 m w Norwegii Wschodniej, do 800 m w południowych dolinach, od 300 m do 600 m na południowo-zachodnim wybrze?u oraz od 180 do 450 m w Trøndelag. Dalej na połnocy ro?linno?? ta jest powszechna na nizinach do 100 m (Lofoty i Vesteralen), 200 m w Narwiku , 100 m w Tromsø, od 130 m do 200 m w dolinach okr?gu Troms oraz na nizinach u uj?cia Altafjord . W strefie znajduj? si? te? zazwyczaj najbardziej na połnoc wysuni?te o?rodki rolnicze; j?czmie? jest uprawiany a? do Alty na dalekiej połnocy.

Strefa połnocnoborealna [ edytuj | edytuj kod ]

Strefa połnocnoborealna le?y najbli?ej linii drzew, granicz?c ze stref? polarn? i jej subarktycznym klimatem. Liczba dni ze ?redni? temperatur? 10 °C waha si? pomi?dzy 30 a 60. Drzewa rosn? powoli i nie osi?gaj? okazałych rozmiarow; lasy nie s? tak g?ste jak na południu i nazywane s? lasami gorskimi ( norw. : Fjellskog). Strefa połnocnoborealna zajmuje 28% powierzchni kraju, w tym prawie połow? Finnmarku. W ni?ej poło?onych rejonach wyst?puj? tu drzewa iglaste, ale lini? drzew tworz? gatunki li?ciaste, przede wszystkim brzoza omszona ^[26] . W rejonach z bardziej kontynentalnym klimatem lini? drzew wyznaczaj? ?wierki i sosny. Powszechnie wyst?puj? tu tak?e gatunki alpejskie. Lasy brzozowe w Sikilsdalshorn si?gaj?ce do wysoko?ci 1320 m tworz? najwy?ej poło?on? granic? drzew w Norwegii. Zwykle granica ta przebiega tym ni?ej im bli?ej wybrze?a, a tak?e w ni?szych gorach gdzie wiej? silniejsze wiatry i zalega wi?cej ?niegu (na szczytach przybrze?nych). Strefa ta znajduje si? na wysoko?ci od 750 do 950 m n.p.m. w Norwegii Wschodniej; od 800 do 1200 m w wy?szych gorach. Na zachodzie linia brzegowa le?y na wysoko?ci około 500 m, dochodz?c si? do wysoko?ci 1100 m w wi?kszych fiordach jak np. Sognefjord . Wy?yny w Trøndelag i dalej na połnoc s? zdominowane przez ro?linno?? połnocnoborealn?, granica lasu przebiega tu na wysoko?ci około 800 m w Trøndelag, 600 m w gminie Rana , 500 m w Narwiku, 400 m w Tromsø, 100 m w Hammerfest oraz 200 m w Kirkenes. Wy?ej i dalej na połnoc zaczyna si? ju? tundra. Mi?dzy tymi strefami wyst?puj? skupiska brzoz (le?na tundra). Drzewa rosn?ce w pobli?u granicy lasu s? cz?sto wygi?te przez zalegaj?cy ?nieg oraz wiatr. Osi?gaj? wysoko?? od 2 do 4 m. Poza Norwegi? jedynymi regionami z granic? lasu tworzon? przez niewysokie drzewa li?ciaste s? Szwecja (przy granicy z Norwegi?), Islandia oraz połwysep Kamczatka .

Strefa połnocnoborealna jest niekiedy dzielona na dwie podstrefy. Kryterium tego podziału jest typ drzew tworz?cych granic? lasu. Drzewa iglaste zazwyczaj nie rosn? na takich wysoko?ciach jak brzoza gorska. ?wierk i sosna si?gaj? do wysoko?ci 1100 m w pa?mie Jotunheimen , do 400 m w Bergen (900 m na pocz?tku Sognefjordu), 900 m w Lillehammer, 500 m w Trondheim (750 m w Oppdal), 350 m w Narviku, 200 m w Harstad oraz 250 m w Alta. Najbardziej wysuni?ty na połnoc las sosnowy znajduje si? w Parku Narodowym Stabbursdalen w Porsanger .

Tundra [ edytuj | edytuj kod ]

Tundra gorska wyst?puje powszechnie w Norwegii. Zajmuje 32% powierzchni kraju (bez Svalbardu i Jan Mayen). W strefie tej, w pobli?u granicy drzew, wyst?puje do?? obfita szata ro?linna z paroma gatunkami wierzby jak np. wierzba lapo?ska osi?gaj?ca do 0,5 m wysoko?ci, powszechne s? te? borowka wysoka , jałowiec pospolity i zimozioł połnocny . Dolne rejony tej strofy były, a cz??ciowo wci?? s?, wykorzystywane jako pastwiska. Strefa ta si?ga do wysoko?ci 1500 m n.p.m. w Jotunheimen i Hardangervidda , 1300 m w Trollheimen i do około 800 m w Narwiku i Alpach Lynge?skich. Wy?ej ro?liny s? mniejsze, mchy i porosty wyst?puj? cz??ciej. Ro?liny wci?? pokrywaj? wi?kszo?? terenu. W najwy?szych rejonach dominuj? nagie skały, ?nieg i lodowce, ro?lin jest niewiele.

Najwy?ej poło?ona stacja meteorologiczna w Norwegii ? Fanaraken w gminie Luster le?y na wysoko?ci 2062 m. Tylko przez niecałe trzy miesi?ce w roku temperatura utrzymuje si? tu powy?ej 0 °C, a ?rednia lipca wynosi 2,7 °C. Mimo to na Galdhopiggen lodowiec schodzi tylko 100 m poni?ej szczytu, mo?na te? bez trudu natrafi? na mchy i porosty.

W połnocno-wschodnim Finnmarku (na połnocnej cz??ci połwyspow Varanger i Nordkinn ) na małej powierzchni tak?e wyst?puje tundra. Rownie? na Svalbardzie i Jan Mayen w miejscach nie zaj?tych przez lodowce wyst?puje ro?linno?? charakterystyczna dla tundry. Tundra ta uwa?ana jest za cz??? pustyni arktycznej .

Rejonami najbogatszymi w ro?linno?? s? fiordy na Spitsbergenie . Temperatury s? tu wy?sze, a klimat bardziej suchy, co powoduje mniej opadow ?niegu i szybsze jego topnienie. Krotki okres wegetacyjny i wieczna zmarzlina pod warstw? aktywn? gleby zapewnia wilgo?. Rosn? tu mi?dzy innymi: brzoza karłowata , malina moroszka , mak oraz dzwonek okr?głolistny .

Ocieplenie klimatu przesun?łoby znacznie t? stref? na połnoc oraz wy?ej nad poziom morza ^[27] .

Fauna [ edytuj | edytuj kod ]

Ta sekcja wymaga uzupełnienia informacji. Artykuł nale?y uzupełni? o istotne informacje : opisa? faun?. Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tej sekcji . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tej sekcji.

  Osobny artykuł: Lista ptakow Norwegii .

Surowce naturalne [ edytuj | edytuj kod ]

Oprocz ropy naftowej i gazu ziemnego, ryb i drewna Norwegia posiada zasoby rud metali ?elaznych i nie?elaznych. Wiele z tych rud było w przeszło?ci wydobywanych jednak?e obecnie eksploatacj? zarzucono z uwagi na nisk? zawarto?? metalu oraz wysokie koszty wydobycia. Najwi?ksze w Europie zło?a ilmenitu znajduj? si? na południowo-zachodnim wybrze?u. W?giel wydobywany jest na wyspach Svalbardu.

Surowce: ropa naftowa , mied? , gaz ziemny , piryt , nikiel , ?elazo , cynk , ołow , ryby oraz drewno .

?rodowisko [ edytuj | edytuj kod ]

Głowne problemy zwi?zane ze ?rodowiskiem w Norwegii to ograniczenie emisji gazow cieplarnianych , zanieczyszczenie wody i powietrza, zanikanie siedlisk i uszkodzenie raf koralowych. Ponadto kwa?ne deszcze niszcz? lasy i zanieczyszczaj? rzeki i jeziora, szczegolnie na południu kraju ( Sørlandet ). Wymarły tam gatunki dzikich łososi. Dzi?ki ograniczeniu emisji zanieczyszcze? w Europie ilo?? kwa?nych deszczow w Norwegii spadła na przestrzeni lat 1980?2003 o 40% ^{[ potrzebny przypis ]} . Modele klimatyczne przewiduj? zwi?kszenie ilo?ci opadow, szczegolnie w rejonach, gdzie poziom opadow ju? jest wysoki. Ponadto przewiduje si?, ?e opady b?d? bardziej obfite w krotkich odcinkach czasu, co mo?e powodowa? osuwiska i powodzie . Zimy prawdopodobnie b?d? łagodniejsze, a pokrywa lodowa na Oceanie Arktycznym mo?e latem całkowicie stopnie? ^{[ potrzebny przypis ]} . Zagra?a to przetrwaniu nied?wiedzi polarnych na Svalbardzie. Zarowno l?dowe jak i wodne gatunki b?d? musiały si? przenie?? na połnoc, niektore gatunki ju? zacz?ły migracj?. Ptaki przylatuj? wcze?niej, a drzewa wcze?niej kwitn?. Całkowita liczba gatunkow wzro?nie w zwi?zku z przybywaniem nowych ^[28] .

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Tollefsrud, J.; Tjorve, E.; Hermansen, P.: Perler i Norsk Natur ? En Veiviser . Aschehoug, 1991. ISBN  82-03-16663-6
• Olav O.   Gjærevoll   Olav O. , Plantegeografi , wyd. [2. utg.], [Trondheim]: Tapir, 1992, ISBN  82-519-1104-4 , OCLC   31753155   . Brak numerow stron w ksi??ce
• Asbjørn A.   Moen   Asbjørn A. , Nasjonalatlas for Norge: Vegetasjon , Arvid A.   Lillethun , Hønefoss: Statens Kartverk, 1998, ISBN  82-90408-26-9 , OCLC   47888617   . Brak numerow stron w ksi??ce
• Norwegian Meteorological Institute ( [1] ).
• Bjørbæk, G. 2003. Norsk vær i 110 ar. N.W. DAMM & Sønn. ISBN  82-04-08695-4
• Førland, E. Variasjoner i vekst og fyringsforhold i Nordisk Arktis . Regclim/Cicerone 6/2004.
• University of Oslo. Almanakk for Norge Gyldendal fakta. ISBN  82-05-35494-4
• Norway , [w:] Encyclopædia Britannica [dost?p 2021-12-16]   ( ang. ) .
• Norway . W: The CIA World Factbook . ( ang. ) .
• Norwegia. Warunki naturalne. , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2021-12-16]   .
• Spjeldnæs, Nils; Askheim, Svein; Thorsnæs, Geir: Norges høyeste fjell . W: Store norske leksikon . 2020-12-16. ( norw. ) .
• Hardanger Plateau , [w:] Encyclopædia Britannica [dost?p 2021-12-17]   ( ang. ) .
• Thorsnæs, Geir: Norges geografi . W: Store norske leksikon . 2021-05-18. ( norw. ) .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Geografia Norwegii

• NGU ? Geological survey of Norway . ngu.no. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-11-03)].
• Norwegian Meteorological Institute:Climate of Norway . met.no. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-10-27)].