Fairey Swordfish

Maszyna zabytkowa lataj?ca w składzie Royal Navy Historic Flight
Dane podstawowe
Pa?stwo	Wielka Brytania
Producent	Fairey Aviation Co. Ltd
Typ	samolot torpedowo - bombowy , rozpoznawczy
Konstrukcja	jednosilnikowy dwupłat zastrzałowy o konstrukcji metalowej z cz??ciowo płociennym pokryciem i stałym podwoziem
Załoga	3
Historia
Data oblotu	31 marca 1933
Lata produkcji	1936 ? 18 sierpnia 1944
Wycofanie ze słu?by	1945
Dane techniczne
Nap?d	patrz tabelka
Moc	patrz tabelka
Wymiary
Rozpi?to??	13,87 m
Długo??	10,87 m
Wysoko??	3,80 m
Powierzchnia no?na	56,39 m²
Masa
Własna	patrz tabelka
Startowa	patrz tabelka
Osi?gi
Pr?dko?? maks.	patrz tabelka
Pr?dko?? wznoszenia	2,5 m/s czas wznoszenia na pułap 1524 m 10 min
Pułap	3261 m
Zasi?g	1657 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 karabin maszynowy Vickers kal. 7,7 mm (w kadłubie) 1 karabin maszynowy Vickers K lub Lewis kal. 7,7 mm (strzelca) torpeda kal. 533 mm o masie 680 kg lub bomby, miny i pociski rakietowe o masie do 680 kg
U?ytkownicy
Wielka Brytania , Kanada
Rzuty
Multimedia w Wikimedia Commons

Fairey Swordfish ? brytyjski pokładowy samolot torpedowo-bombowy i rozpoznawczy okresu II wojny ?wiatowej , zbudowany w 1935 roku w wytworni Fairey Aviation Co. Ltd

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

W 1933 roku w angielskiej Fairey Aviation Company Limited, z własnej inicjatywy firmy skonstruowano samolot bombowo-torpedowy i rozpoznawczy oznaczony jako TSR I (Torpedo-Strike-Reconnaissance). Prototyp został oblatany w dniu 31 marca 1933 roku. Samolot miał typow? dla brytyjskich samolotow torpedowych tego okresu, konserwatywn? konstrukcj? dwupłata z odkrytymi kabinami trzyosobowej załogi i stałym podwoziem. Nap?dzany był silnikiem gwiazdowym Bristol Pegasus II M (640 KM). Po katastrofie prototypu 11 wrze?nia 1933, wytwornia zbudowała drugi ulepszony prototyp, TSR II , tym razem uwzgl?dniaj?c tak?e wymagania brytyjskiego Ministerstwa Lotnictwa na samolot torpedowy nr S.15/33. W celu polepszenia osi?gow, otrzymał on silnik o wi?kszej mocy Bristol Pegasus III M3 (690 KM). Dokonano w nim rownie? niewielkich zmian konstrukcyjnych, w tym przedłu?ono tyln? cz??? kadłuba i zmieniono kształt usterzenia. Drugi prototyp został oblatany 17 kwietnia 1934 roku. W toku prob, wyposa?ono go rownie? w pływaki, z ktorymi odbył pierwszy lot 10 listopada 1934. Po wszechstronnych probach, prowadzonych m.in. na lotniskowcu HMS Courageous , samolot został oceniony jako udana konstrukcja i zaakceptowany na uzbrojenie brytyjskiego lotnictwa Marynarki Wojennej, otrzymuj?c nazw? Swordfish (od gatunku ryby ? miecznika ). 23 kwietnia 1935 fabryka otrzymała pierwsze zamowienie na 86 sztuk. Pierwszy seryjny samolot został oblatany 31 grudnia 1935 , a produkcja na wi?ksz? skal? ruszyła w 1936 .

Pierwsz? i przez długi czas jedyn? wersj? seryjn? był Fairey Swordfish Mk. I , budowany zarowno w podstawowej wersji samolotu pokładowego bombowo-torpedowo-rozpoznawczego z podwoziem kołowym, bazuj?cego na lotniskowcach , jak i w ro?ni?cej si? jedynie podwoziem wersji wodnosamolotu pływakowego.

Po wybuchu II wojny ?wiatowej , pomimo opracowania jego nast?pcy Fairey Albacore , produkcja Swordfisha w wersji torpedowej była kontynuowana. Wyprodukowano ł?cznie 992 sztuki wersji Mk.I do 1941 roku, z tego ostatnie 300 w zakładach Blackburn Aircraft , gdzie przeniesiono j? z uwagi na przeci??enie zakładow Fairey. Kolejne wersje produkował jedynie Blackburn.

Wkrotce po wybuchu wojny okazało si?, ?e konstrukcja samolotu jest ju? przestarzała i jako samolot torpedowy mo?e odnosi? sukcesy jedynie w braku przeciwdziałania lotnictwa przeciwnika. W roli tej zast?piono go wi?c nowszymi konstrukcjami, lecz mimo to produkcj? Swordfisha kontynuowano, z nowym przeznaczeniem, jako samolotu nadaj?cego si? do zwalczania okr?tow podwodnych . W 1943 roku rozpocz?to produkcj? nowej wersji samolotu Swordfish Mk. II . Głown? ro?nic? w konstrukcji było przystosowanie go do przenoszenia niekierowanych pociskow rakietowych do zwalczania okr?tow podwodnych . Zastosowanie tego uzbrojenia wymagało pokrycia dolnej cz??ci płata blach? w celu uchronienia go przed płomieniami wylotowymi z silnikow rakiet . Ponadto wi?kszo?? samolotow tej wersji miała mocniejszy silnik Bristol Pegasus 30 (750 KM / 552 kW). W wersji tej zbudowano do 1944 roku 1080 samolotow (ł?cznie z przebudowanymi na Mk. IV).

W celu zwi?kszenia mo?liwo?ci wykrywania w nocy wynurzonych okr?tow podwodnych, prowadzono od grudnia 1939 proby nad zastosowaniem radaru pokładowego do obserwacji powierzchni morza. Pod koniec 1943 rozpocz?to produkcj? ostatniej wersji samolotu Swordfish Mk. III , ro?ni?cej si? od wersji Mk. II zastosowaniem radaru ASV Mk. X, ktorego osłon? umieszczono mi?dzy goleniami podwozia . Kabina nawigatora-operatora radaru została zakryta. Samoloty te miały silniki Pegasus XXX. Zbudowano 320 samolotow tej wersji.

Samoloty wersji Mk. II i III operuj?ce z małych lotniskowcow eskortowych i statkow handlowych z pokładem startowym ( MAC-ship ? Merchant Aircraft Carrier), były przystosowane do montowania rakietowych przyspieszaczy startowych ( JATO ), skracaj?cych rozbieg z 200 do 82 m.

Wersja Swordfish Mk. IV były to montowane w Kanadzie samoloty wersji Mk. II, słu??ce do szkolenia lotnikow morskich. Z powodu u?ywania w warunkach mro?nych zim, wyposa?ono je w zakryt? oszklon? kabin? załogi. Skompletowano w ten sposob co najmniej 15 samolotow (dokładna liczba nie jest znana).

Produkcj? seryjn? samolotow Fairey Swordfish zako?czono 18 sierpnia 1944 roku, po wyprodukowaniu we wszystkich wersjach 2392 samolotow.

Wersje samolotu Fairey Swordfish:

• Mk. I ? wersja podstawowa pokładowego samolotu torpedowego i rozpoznawczego lub wodnosamolotu
• Mk. II ? wersja do zwalczania okr?tow podwodnych, uzbrojona w niekierowane pociski rakietowe, cz??? z mocniejszym silnikiem Bristol Pegasus 30
• Mk. III ? wersja do zwalczania okr?tow podwodnych, wyposa?ona w radar ASV Mk. X, pociski rakietowe i silnik Pegasus 30
• Mk. IV ? wersja szkolna samolotu Mk. II, montowana w Kanadzie i posiadaj?ca zakryte kabiny .

U?ycie w lotnictwie [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsze samoloty Fairey Swordfish Mk. I zostały dostarczone w lipcu 1936 roku do 825 dywizjonu Fleet Air Arm (FAA) ? lotnictwa brytyjskiej Marynarki Wojennej , stacjonuj?cego na lotniskowcu HMS Glorious . Nast?pnie były sukcesywnie dostarczane do pozostałych dywizjonow ? 811, 812, 810, 820, 821, 822, 823, 824 i 814, zast?puj?c do 1938 roku samoloty Fairey Seal , Blackburn Baffin i Blackburn Shark i staj?c si? jedynym u?ywanym typem brytyjskiego pokładowego samolotu torpedowego, do 1940 roku. Tu? po wybuchu wojny, do stycznia 1940, utworzono ponadto dywizjony 815, 816, 818 i 819 FAA, zwi?kszaj?c liczb? bojowych dywizjonow Swordfishy do 14, bazuj?cych na lotniskowcach . U?ywane były ponadto w jednostkach szkolnych, a nast?pnie tak?e w jednostkach nabrze?nych. Wodnosamoloty Swordifsh u?ywano na cz??ci pancernikow i kr??ownikow jako maszyny rozpoznawcze.

W czasie II wojny ?wiatowej samoloty Fairey Swordfish po raz pierwszy wzi?ły udział w akcji bojowej ju? 14 wrze?nia 1939 , atakuj?c nieskutecznie okr?t podwodny U-30 . Samoloty te nast?pnie u?ywane były aktywnie w kampanii norweskiej . 13 kwietnia 1940 wodnosamolot pokładowy Swordfish pancernika HMS ?Warspite” oddał du?e usługi, rozpoznaj?c niemieckie niszczyciele w fiordzie podczas bitwy morskiej o Narwik , co doprowadziło do ich zniszczenia. Ta sama załoga nast?pnie zatopiła tego dnia niemiecki okr?t podwodny U-64 , b?d?cy pierwszym U-Bootem zatopionym w II wojnie ?wiatowej przez lotnictwo marynarki brytyjskiej (pierwszy okr?t przez RAF zatopiony został w marcu). Samoloty te wspierały te? desant w Narwiku . Samoloty bazuj?ce w Wielkiej Brytanii wzi?ły udział w kampanii francuskiej , podczas ktorej głownie u?ywane były do minowania wod za pomoc? lotniczych min morskich , ponosz?c spore straty. Swordfishe były te? pierwszymi alianckimi samolotami bombarduj?cymi terytorium Włoch ? Genu? 14 czerwca 1940.

Pomimo ?e w chwili wybuchu wojny Swordfish był samolotem przestarzałym, z powodu swojej niskiej pr?dko?ci i słabej zwrotno?ci niemaj?cym szans w starciu z my?liwcami wroga, stanowi?cym tak?e łatwy cel dla artylerii przeciwlotniczej , lecz w warunkach pocz?tkowego etapu wojny w Europie, rzadko stykaj?c si? z przeciwdziałaniem lotniczym, odnosił paradoksalnie spore sukcesy. Potwierdził przy tym swoje zalety, jak dobre własno?ci lotne, odporno?? i niezawodno??. Na Morzu ?rodziemnym , w zmienionej sytuacji politycznej, Swordfishom przyszło walczy? z pancernikami francuskimi ( atak na Mers-el-Kebir i na pancernik ?Richelieu” ). Spore sukcesy odnosiły Swordifshe w walkach z włosk? marynark?. Najwi?kszy sukces to atak 21 samolotow tego typu startuj?cych z lotniskowcow w nocy z 11 na 12 listopada 1940 roku, ktore w dwoch nalotach zaatakowały jednostki floty włoskiej w porcie Tarent , w wyniku czego uszkodzono 3 pancerniki włoskie i kr??ownik. Podczas bitwy koło przyl?dka Matapan 28 marca 1941 , torpedy samolotow Swordfish unieruchomiły kr??ownik ? Pola ”, umo?liwiaj?c jego zatopienie.

W maju 1941 roku samoloty Fairey Swordfish z dywizjonow 810 i 818 z lotniskowca HMS ?Ark Royal” oraz z dywizjonu 825 z lotniskowca HMS ?Victorious” wzi?ły udział w akcji poszukiwania niemieckiego pancernika ? Bismarck ”. Po kilkakrotnych atakach, 2 torpedy zrzucone przez samoloty Swordfish trafiły ?Bismarcka”, z tego jedna uszkodziła mu ster , uniemo?liwiaj?c jego ucieczk?. Sukces ten miał kluczowe znaczenie dla całej operacji wytropienia, po?cigu i w konsekwencji zatopienia niemieckiego okr?tu.

W po?niejszym okresie samoloty Fairey Swordfish zostały zast?pione w roli samolotow torpedowych przez nowsze konstrukcje i ich podstawowym zadaniem stała si? osłona konwojow oraz wyszukiwanie i zwalczanie niemieckich okr?tow podwodnych. Od ko?ca 1941 roku u?ywano ich na lotniskowcach eskortowych , a od 1943 na 19 statkach z pokładem lotniczym MAC-ships .

  Osobny artykuł: Lista okr?tow podwodnych zatopionych przez samoloty Fairey Swordfish .

W lotnictwie polskim samolotow Fairey Swordfish nie u?ywano. Polscy lotnicy spotkali jednak te samoloty w bazie naprawczej nr 38 w Llandow w Walii, gdzie je oblatywali po remontach. Tak?e grupa polskich pilotow płyn?cych na lotniskowcu ?Furious” do Takoradi w Afryce na przełomie 1940/41 roku latała na nich okazyjnie w lotach bojowych jako członkowie załog. Ostatni lot bojowy wykonał Swordfish ze 119. dywizjonu, miało to miejsce na kilka godzin przed kapitulacj? III Rzeszy.

Opis konstrukcji [ edytuj | edytuj kod ]

Trzymiejscowy samolot torpedowo-bombowy i rozpoznawczy, przeznaczony do operowania z lotniskowcow, lub wodnosamolot rozpoznawczy operuj?cy z wyrzutni katapultowych . Jednosilnikowy dwupłatowiec zastrzałowy o konstrukcji metalowej, pokryty płotnem. Kadłub konstrukcji kratownicowej, w przedniej cz??ci pokryty blach?. Z przodu kadłuba silnik, za nim zbiorniki oleju i paliwa. W ?rodkowej cz??ci trzy odkryte kabiny załogi w układzie tandem . Przed pilotem i nawigatorem znajdowały si? wiatrochrony . Usterzenie klasyczne, statecznik poziomy podparty zastrzałami. Skrzydła były składane do tyłu w celu ułatwienia hangarowania, składały si? z cz??ci centralnych i dwoch cz??ci zewn?trznych. Gorny płat o lekkim skosie i nieco wi?kszej rozpi?to?ci. Załoga: 3 osoby, z przodu: pilot, za nim nawigator-bombardier i strzelec-obserwator (czasami latano bez nawigatora). Podwozie samolotu klasyczne, stałe, z kołkiem ogonowym. Pod tyln? cz??ci? kadłuba hak hamuj?cy. Samolot był wyposa?ony w nadmuchiwany za pomoc? spr??onego powietrza ponton ‘dinghy’ dla załogi, w komorze w lewym gornym skrzydle.

Uzbrojenie strzeleckie: 1 stały zsynchronizowany karabin maszynowy pilota Vickers 7,7 mm umieszczony w prawej burcie kabiny, zasilany z ta?my i 1 ruchomy karabin maszynowy Vickers K lub Lewis 7,7 mm na tylnym stanowisku strzeleckim, obsługiwany przez strzelca. Uzbrojenie podwieszane na zamku podkadłubowym i kilku zamkach pod dolnym płatem, w postaci torpedy lotniczej kaliber 457 mm, miny morskiej o masie 680 kg lub bomb o masie ł?cznej 730 kg. Stosowano głownie bomby o masie 113 kg i 225 kg lub bomby gł?binowe . Na o?miu dodatkowych zamkach pod skrzydłami mo?na było podwiesi? bomby o?wietlaj?ce . Wersje Mk. II i Mk. III mogły przenosi? 8 niekierowanych pociskow rakietowych 127 mm na prowadnicach pod dolnym płatem. Wersja Mk. III nie przenosiła uzbrojenia pod kadłubem z uwagi na osłon? radaru.

Nap?d ? 1 silnik gwiazdowy Bristol Pegasus, 9-cylindrowy, osłoni?ty pier?cieniem Townenda , ?migło trojłopatowe, metalowe, o stałym skoku i ?rednicy 3,56 m.

Dane lotno-taktyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Krzysztof Zalewski, Samolot torpedowy Fairey Swordfish , ?Morza, Statki i Okr?ty” nr 4/1998, ISSN 1426-529X.
• Bartłomiej Balcarz, Michał M. Mietelski, ?TBiU 135 Samolot torpedowy Fairey Swordfish”, Warszawa, Wydawnictwo MON, 1990, ISBN  83-11-07782-7 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Zdj?cia