Ten artykuł dotyczy osoby. Zobacz te?: inne znaczenie słowa Emiliano Zapata .

Emiliano Zapata

Data i miejsce urodzenia	8 sierpnia 1879 Anenecuilco
Data i miejsce ?mierci	10 kwietnia 1919 Morelos
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Emiliano Zapata (ur. 8 sierpnia 1879 w Anenecuilco , zm. 10 kwietnia 1919 w Morelos ) ? meksyka?ski rewolucjonista. Przywodca chłopskiej partyzantki w czasie rewolucji meksyka?skiej (1911?1917).

Młodo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Zapata był synem metyskiego chłopa, z mieszanej hiszpa?sko- nahua?skiej rodziny, ktory zajmował si? handlem ko?mi. W wieku 17 lat został osierocony i musiał si? zaj?? młodszymi bra?mi i siostrami. W 1897 r. został aresztowany za udział w prote?cie przeciwko posiadaczowi lokalnej hacjendy , ktory przywłaszczył sobie ziemi? nale??c? do drobnych rolnikow. Po amnestii i wyj?ciu na wolno??, Zapata prowadził agitacj? w?rod chłopow. Na przeszkodzie tej działalno?ci stan?ło jednak powołanie do wojska, gdzie musiał odsłu?y? sze?? miesi?cy. W zwolnieniu z armii pomocny okazał si? wła?ciciel ziemski, ktory potrzebował wtedy specjalisty od uje?d?ania koni. W 1909 r. Zapata został wybrany na przewodnicz?cego ?rady obronnej” swojej wsi, ktora miała na celu reprezentacj? chłopow w ich sporze o ziemi? z hacendados ^[1] . Po bezskutecznych negocjacjach z posiadaczami ziemskimi, Zapata i jego towarzysze sił? zaj?li cz??? posiadło?ci obszarnikow (na ktore składały si? głownie ziemie zagrabione wcze?niej chłopom) i rozdzielili je pomi?dzy siebie.

Rewolucja [ edytuj | edytuj kod ]

W 1910 r., w Meksyku miały miejsce wybory prezydenckie, w ktorych ?wygrał” (najprawdopodobniej na skutek ich sfałszowania) rz?dz?cy dyktator Porfirio Diaz . Jego kontrkandydat ? Francisco Madero , zagro?ony aresztowaniem musiał ucieka? do Stanow Zjednoczonych. Tam ogłosił si? prawowit? głow? pa?stwa, a nast?pnie przy pomocy popieraj?cej go chłopskiej partyzantki z powrotem wkroczył do Meksyku. Zapata i jego zwolennicy zdecydowali si? na poparcie Madero. W marcu 1911 r. Zapata z niewielkimi siłami zaj?ł miasto Cuautla i odci?ł w ten sposob drog? prowadz?c? do stolicy ? miasta Meksyk. Tydzie? po?niej Diaz ust?pił z urz?du i ratował si? ucieczk? do Europy. W tym czasie Zapata w sile 5 tys. ludzi wkroczył do stolicy stanu Morelos w Cuernavaca .

M.in. dzi?ki działaniom Zapaty, Madero mogł wkroczy? do miasta Meksyk w glorii zwyci?zcy. Zapata spotkał si? z Mader? i namawiał go, aby ten wywarł presj? na wielkich posiadaczy ziemskich, aby ci zwrocili ziemi? lokalnym wspolnotom ziemskim ? tzw. ejidos ^[2] Madero zbył milczeniem te pro?by, ze swojej strony za??dał od Zapaty rozbrojenia jego zwolennikow. Zaoferował mu nawet rekompensat? finansow?, dzi?ki ktorej mogłby on kupi? ziemi? dla siebie, ale Zapata odmowił. W tym czasie chłopscy powsta?cy zacz?li ju? pozbywa? si? broni, jednak wysłanie przeciwko nim oddziałow federalnych, na nowo zmobilizowało ich do walki.

W listopadzie 1911 r. Madero został ogłoszony oficjalnie prezydentem. Zapata ponownie spotkał si? z nim, ale znowu nic nie osi?gn?ł. W reakcji na to spotkanie Zapata ogłosił tzw. Plan de Ayala , ktory stał si? jego manifestem politycznym. W dokumencie tym uznano, i? ekipa prezydenta Madero sprzeniewierzyła si? celom rewolucji. Ponadto jego sygnatariusze zadeklarowali wszcz?cie z powrotem walki zbrojnej oraz obiecali powołanie tymczasowego prezydenta, do czasu kiedy b?d? mogły by? przeprowadzone nowe wybory. Rebelianci domagali si? przede wszystkim zwrotu zagrabionej ziemi i trzeciej cz??ci powierzchni wielkich gospodarstw, w zamian za odszkodowanie.

Działalno?? partyzancka [ edytuj | edytuj kod ]

W czasie działa? partyzanckich, Zapata rozdzielał pomi?dzy chłopow posiadło?ci obszarnikow, cz?sto przy tym palił zdobyte hacjendy, bez ?adnych odszkodowa?. Członkowie jego oddziałow wykonywali egzekucje na tych wszystkich, ktorzy sprzeciwiali si? ??daniom Zapaty. Zapaty?ci przyj?li prost? taktyk? unikania otwartej walki i prowadzili wojn? podjazdow?. Nierzadko mo?na było ich spotka? z karabinem gotowym do u?ycia podczas uprawiania roli, po sko?czonej walce cz?sto wracali do swoich gospodarstw i codziennych zaj??. Zapata płacił swoim ludziom poprzez podatki nakładane na lokalne miasta oraz z grabie?y dokonanych w bogatych maj?tkach. Jego uzbrojenie zostało w wi?kszo?ci zdobyte w walkach z oddziałami federalnymi.

Kiedy gen. Victoriano Huerta obalił Francisco Madero , a nast?pnie nakazał jego zamordowanie w lutym 1913 r., Zapata i jego ludzie przybyli na przedmie?cia Meksyku, ale nie zgodzili si? przył?czy? do oddziałow Huerty. Z tego te? powodu Huerta nie mogł rzuci? wszystkich swoich sił do walki z powsta?cami na połnocy (dowodzonymi przez Venustiano Carranz? i Pancho Vill? ). Carranza i Villa zdołali zgromadzi? do?? du?? liczb? ludzi pod swymi rozkazami a nast?pnie zmusili dyktatora do opuszczenia kraju w lipcu 1914 r.

Zapata wiedział, ?e stronnicy Carranzy (nazywani konstytucjonalistami) obawiaj? si? go. Zapaty?ci w tym czasie uro?li w sił?, i to nie tylko militarnie, ale tak?e udało im si? przyci?gn?? do swojego obozu ludzi spoza swego ?rodowiska. Na przykład Antonio Diaz Soto y Gama , ktory stał si? teoretykiem zapatystow i odpowiadał za ich oblicze programowe, a nast?pnie zało?ył parti? ludow?. Zapata po doj?ciu do władzy konstytucjonalistow, starał si? ich przekona? do zaakceptowania Planu de Ayala i ostrzegł ich, ?e w razie odmowy b?dzie kontynuował swoj? walk? a? do momentu spełnienia jego ??da?.

W pa?dzierniku 1914 r. Carranza zwołał zgromadzenie wszystkich sił rewolucyjnych. Pancho Villa, ktory dowodził partyzantk? na połnocy nie zgodził si? przyby? do stolicy, poniewa? uznał j? za terytorium wroga. Z tego te? powodu zdecydowano spotka? si? w Aguascalientes , gdzie przybyli zarowno zwolennicy Villi jak i Zapaty. Ustalono tam m.in., i? tymczasowym prezydentem zostanie gen. Eulalio Gutierrez . Z decyzj? t? nie pogodził si? z kolei Carranza, ktory ze swoimi zwolennikami przeniosł si? do Veracruz i ustanowił tam własny rz?d.

Przeciwko Carranzy [ edytuj | edytuj kod ]

W Meksyku znowu wybuchły walki, tym razem pomi?dzy stronnictwem umiarkowanym (Carranza) a radykalnym (Villa i Zapata). 24 listopada Zapata nakazał swoim oddziałom (nazywanym teraz ?Wyzwole?cz? Armi? Południow?”, ktora liczyła 25 tys. ludzi), aby wkroczyły do Meksyku. Mieszka?cy stolicy z zadziwieniem przygl?dali si? chłopom z prowincji, ktorzy chodzili od domu do domu i prosili o wod? i co? do jedzenia. Było to niezwykłe, poniewa? wszyscy spodziewali si? gwałtow i napa?ci. Dwa tygodnie po?niej Zapata i Villa spotkali si? na przedmie?ciach i przyrzekli sobie nawzajem wspoln? walk? o realizacj? postulatow Planu de Ayala i o ustanowienie cywilnego a nie wojskowego prezydenta.

Zapata doprowadził do stworzenia komisji rolnych, ktore zaj?ły si? rozdzielaniem ziemi. Po?wi?cał im wiele czasu i zabiegał o to, aby ich członkowie nie byli skorumpowani. Za jego spraw? doszło te? do ustanowienia Ziemskiego Banku Kredytowego, pierwszej instytucji tego rodzaju. Zapata czynił te? starania o zreformowanie przemysłu cukrowniczego i o przekształcenie go w społdzielnie. W tym czasie Zapaty?ci ponie?li pora?k? w probach przekonania Stanow Zjednoczonych do poparcia ich jako legalnej władzy. Prezydent USA ? Woodrow Wilson uznał rz?d Carranzy za prawowity i z nim utrzymywał stosunki. Oprocz tego rozpadł si? rz?d z tymczasowym prezydentem ? Gutierrezem, popieranym przez Zapat?.

W mi?dzyczasie toczyła si? zaciekła wojna domowa. Carranza odniosł kilka strategicznych zwyci?stw i zaj?ł wa?ne miasto Puebla . Było to mo?liwe dzi?ki opowiedzeniu si? po jego stronie zawodowych wojskowych, ktorym nie podobała si? radykalno?? Zapatystow. W 1917 r. Villa został ju? praktycznie pokonany, a Zapata był odizolowany. Pewny siebie Carranza zwołał zgromadzenie konstytucyjne, na ktore nie zaprosił z oczywistych wzgl?dow Zapaty. Przybyli tam delegaci uchwalili now? konstytucj? i wybrali Carranz? na prezydenta. Od tego momentu rozpocz?ło si? prawdziwe ?polowanie” na Zapat?. W jego uj?ciu nie pomagały ani wysokie nagrody, proby przekupienia jego towarzyszy, a tak?e niszczycielskie rajdy (w czasie ktorych mordowano chłopow i niszczono ich domostwa) wojsk federalnych na bazy Zapatystow w stanie Morelos.

Spisek i ?mier? [ edytuj | edytuj kod ]

Niedługo potem gen. Pablo Gonzalez , ktory dowodził rz?dow? operacj? przeciwko Zapacie, uknuł przeciwko niemu spisek. Polegał on na tym, ?e por. Jesus Guajardo udał si? do Zapaty, w celu odbycia tajnego spotkania na hacjendzie Chinameca w Morelos. Guajardo zdobył przychylno?? Zapaty w ten sposob, ?e wcze?niej w porozumieniu z Gonzalezem upozorował atak swoich ludzi na oddział rz?dowy, w ktorym zgin?ło 57 ludzi. Zapata wpadł w zasadzk? w umowionym wcze?niej miejscu i został zastrzelony przez ludzi Gonzaleza. Jego ciało zostało zabrane do Cuautli i tam te? Zapata został pochowany.

Zapatystowska Armia Wyzwolenia Narodowego , ktora działa w stanie Chiapas od 1994 r., w swojej działalno?ci powołuje si? na dziedzictwo pozostawione przez Emiliano Zapat?. Natomiast sam Zapata cieszy si? w Meksyku du?ym powa?aniem i jest uwa?any przez wielu za bohatera narodowego.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Pancho Villa
• Viva Zapata! - film Elii Kazana z Marlonem Brando w roli Emiliano Zapaty

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• A Knight, The Mexican Revolution , Cambridge, 1986
• Simon Sebag S.S.   Montefiore   Simon Sebag S.S. , John J.   Bew   John J. , Martyn M.   Frampton   Martyn M. , Potwory. Historia zbrodni i okrucie?stwa , Jerzy J.   Korpanty (tłum.), Warszawa: wyd. ?wiat Ksi??ki, 2010, ISBN  978-83-247-1548-0 , OCLC   750943322   . brak strony (ksi??ka)