Ten artykuł od 2019-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Nale?y poda? wiarygodne ?rodła w formie przypisow bibliograficznych . Cz??? lub nawet wszystkie informacje w artykule mog? by? nieprawdziwe. Jako pozbawione ?rodeł mog? zosta? zakwestionowane i usuni?te. Sprawd? w ?rodłach: Encyklopedia PWN  • Google Books  •  Google Scholar  •  Federacja Bibliotek Cyfrowych  • BazHum  • BazTech  • RCIN  • Internet Archive ( texts / inlibrary ) Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

El?bieta Batory

Erzsebet Bathory

Krwawa Hrabina z ?achtic

Data i miejsce urodzenia	7 sierpnia 1560 Nyirbator
Data i miejsce ?mierci	21 sierpnia 1614 ?achtice
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

El?bieta Batory , w?g. Bathory Erzsebet (ur. 7 sierpnia 1560 w Nyirbatorze , zm. 21 sierpnia 1614 w ?achticach ) ? arystokratka w?gierska zwana Krwaw? Hrabin? z ?achtic ? od nazwy zamieszkiwanego przez ni? zamku w ?achticach , ktorego nie nale?y myli? z poblisk? twierdz? w Trenczynie na Słowacji ( w?g. Csejte); siostrzenica ^[1] krola polskiego Stefana Batorego .

Rodzina [ edytuj | edytuj kod ]

El?bieta była członkini? jednego z najbogatszych i najpot??niejszych rodow szlacheckich Siedmiogrodu ; wi?zy pokrewie?stwa ł?czyły j? jednak nie tylko z przyszłym krolem Polski Stefanem Batorym, ale te? z lud?mi cierpi?cymi na ro?ne choroby psychiczne, co było zapewne skutkiem ci?głych mał?e?stw pomi?dzy członkami nieznacznej liczby tamtejszych mo?nych rodow. Jej ojciec, Jerzy Batory z linii na Ecsed , był pastorem. Po?lubił on swoj? dalek? kuzynk? Ann? z Batorych na Somlyo (siostr? polskiego krola) i razem z ni? zamieszkał w Ecsed; tam urodziła si? i wychowała El?bieta.

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Była kobiet? wielkiej urody, a przy tym pochwali? si? mogła wyj?tkow? inteligencj? ? nauczyła si? płynnie włada? w?gierskim , łacin? i niemieckim . Od wczesnych lat ?ycia uchodziła za osob? skłonn? do napadow gniewu.

Maj?c sze?? lat, była ?wiadkiem wydarzenia, ktore mogło mie? istotny wpływ na jej psychik? ? jeden z Romow , zapewniaj?cych rozrywk? mieszka?com zamku, został oskar?ony o sprzedanie dzieci Turkom . Został uznany za winnego i skazany na ?mier?; egzekucj? wykonano przez zaszycie skazanego m??czyzny w rozci?tym brzuchu konia. Podobny wpływ na El?biet? mogła wywrze? sytuacja, ktora miała miejsce około siedmiu lat po?niej ? jeden z jej kuzynow, owczesny ksi??? Siedmiogrodu, nakazał obci?? nosy i uszy 54 zbuntowanym chłopom.

W 1573 odbyły si? zar?czyny El?biety z Franciszkiem Nadasdym , za ktorego wyszła w wieku pi?tnastu lat. Istniej? zapisy, ?e miała ona wtedy ju? za sob? ci??? b?d?c? skutkiem zwi?zku z miejscowym chłopem ? dziecko (cork?) miano odda? wiejskiej rodzinie. Jednak?e zapisy te raczej zostały wymy?lone w po?niejszym okresie przez hrabiego Turzona ? po pierwsze El?bieta w ci??? musiałaby zaj?? w wieku 12 lat lub wcze?niej, a po drugie zwi?zek z chłopem był niemo?liwy i sko?czyłby si? w najlepszym razie wysłaniem El?biety do klasztoru (zgodnie z owczesn? obyczajowo?ci? tolerowano przedmał?e?skie romanse kobiet, o ile dotyczyły one m??czyzn o rownej lub wy?szej pozycji społecznej, a w przeciwnym razie kobiety karano). 8 maja 1575 we Vranovie nad Topl? odbyła si? pełna przepychu ceremonia ?lubna El?biety z dwudziestoletnim Nadasdym. Mał?e?stwo zamieszkało na W?grzech w zamku Sarvar , rodzinnej posiadło?ci rodziny Franciszka, ktory jako ?ołnierz wi?kszo?? czasu sp?dzał na walkach z Turkami. Samodzielnie zarz?dzaj?c maj?tkiem, El?bieta zasłyn?ła okrucie?stwem wobec sług, a tak?e utrzymywaniem kontaktow z licznymi kochankami obojga płci.

Pierwsze dziecko z Nadasdym ? corka Anna ? urodziło si? dopiero w 1585. W ci?gu nast?pnych dziewi?ciu lat na ?wiat przyszła jeszcze trojka dzieci: Urszula, Katarzyna oraz jedyny syn, Paweł.

El?bieta cz?sto odwiedzała ciotk?, Klar? Batory , organizuj?c? regularnie wyuzdane orgie. Mo?liwe, ?e wła?nie w takich okoliczno?ciach poznała Dorothe? Szantes, ktora podsyciła sadyzm El?biety. ^{[ potrzebny przypis ]}

Rankiem 4 stycznia 1604 zmarł nagle m?? El?biety, Franciszek, prawdopodobnie z powodu otrucia. Gdy ?ył, z ochot? pomagał ?onie w torturowaniu sług ^{[ potrzebny przypis ]} , zwłaszcza przyłapanych na kradzie?y albo niewykonaniu polecenia, lub tylko o to podejrzewanych.

B?d?c wdow? od zaledwie czterech tygodni, El?bieta Batory porzuciła ?ałob? i zacz?ła bywa? na cesarskim dworze w Wiedniu . Wi?kszo?? czasu sp?dzała jednak w ?achticach.

W 1604 El?bieta poznała niejak? Ann? Darvuli?, kobiet?, ktora ? korzystaj?c ze strachu El?biety przed nadchodz?c? staro?ci? ? rzekomo stała si? najprawdopodobniej głown? inspiratork? domniemanych zbrodni dokonywanych przez hrabin?. Pewnego dnia El?bieta w zło?ci miała uderzy? słu?k? tak mocno, ?e krew z nosa jej ofiary padła na twarz hrabiny; El?bieta, spojrzawszy w lustro, miała zauwa?y?, ?e znikn?ły jej zmarszczki. Darvulia miała wykorzysta? złudzenie, jakiemu uległa jej pani i przekaza? jej ?staro?ytn? m?dro??”: przez odebranie komu? krwi mo?na przej?? fizyczne i duchowe cechy tej osoby.

Od tej pory krwawe tortury miały sta? si? niemal?e codzienno?ci? na ?achtickim zamku. ^{[ potrzebny przypis ]} Słu??ce miały by? maltretowane nawet wtedy, gdy El?bieta ? chora i osłabiona ? nie była w stanie zej?? z ło?ka. Te pomowienia miały wywie?? si? z fałszywych oskar?e? Jerzego Turzona, ktory d??ył do zagarni?cia maj?tku hrabiny.

Proces i ?mier? [ edytuj | edytuj kod ]

El?bieta Batory pojmana została przez swego kuzyna, hrabiego Thurzo, palatyna W?gier. Jej proces rozpocz?ł si? na zamku w Bytczy kilka tygodni po?niej, 2 stycznia 1611. Stał si? wielk? publiczn? sensacj?; na sal? s?dow? ?ci?gały tłumy, by ?ledzi? jego przebieg. Decyzj? hrabiego Thurzo El?biet? s?dzono jedynie za wielokrotne przest?pstwa o naturze kryminalnej, natomiast o wampiryzm i czarnoksi?stwo oskar?ono jej sługi.

Czworo torturowanych wspolnikow El?biety w zeznaniach podało liczb? ofiar od trzydziestu do sze??dziesi?ciu, ale pi?ty ?wiadek ujawnił znaleziony w komodzie hrabiny rejestr zbrodni, wedle ktorego ?mier? z r?k El?biety i jej sług poniosło sze??set pi??dziesi?t osob.

Wspołuczestnikow zbrodni skazano na kar? ?mierci (wyroki wykonano 7 stycznia 1611), sam? za? El?biet? jako wysoko urodzon? dam? (ktora do ko?ca zaprzeczała postawionym zarzutom), na zamurowanie ?ywcem w jednej z komnat zamku, z otworem jedynie do podawania po?ywienia; miała tam przebywa? do ?mierci.

31 lipca 1614 podyktowała testament, w ktorym cały maj?tek zapisała dzieciom. W ten sposob unikn?ła gro?by skonfiskowania 1/3 jej maj?tku. Miesi?c po?niej znaleziono j? w celi martw?. ^{[ potrzebny przypis ]}

Kontrowersje [ edytuj | edytuj kod ]

Według w?gierskiego historyka Laszlo Nagy El?bieta Batory padła ofiar? spisku Habsburgow d???cych do zagarni?cia W?gier ^[2] . Oba domy popadły w konflikt ju? w 1571 r., gdy Krzysztof Batory (wuj El?biety) stan?ł na czele pospolitego ruszenia przeciwko Habsburgom, a jego brat Stefan został ksi?ciem Siedmiogrodu. Po koronacji tego? na krola Polski stosunki te uległy dalszemu pogorszeniu. W wojnie 1597?1602 cesarz Rudolf II Habsburg pokonał nast?pc? Stefana Batorego ? Zygmunta i zagarn?ł Siedmiogrod , jednak ju? w kilka lat po?nej w kraju wybuchło powstanie i władz? przej?ł Gabriel Batory . Poniewa? w Wiedniu obawiano si?, ?e zamo?na wdowa El?bieta wesprze swego kuzyna, postanowiono j? usun??. Dla urobienia opinii publicznej rozkr?cono machin? propagandow? i oskar?ono pozostaj?c? bez m?skiej opieki El?biet? o najobrzydliwsze zbrodnie, jakie wspołcze?ni mogli sobie wyobrazi?. Nadzor nad spraw? powierzono Jerzemu Thurzo , ktoremu nast?pnie jako jej krewnemu przypadła znaczna cz??? wielkiego maj?tku oskar?onej. W 1613 r. kampania wojenna przeciwko Batorym dobiegła ko?ca, a Habsburgom udało si? zlikwidowa? kolejn? dynasti? stoj?c? na drodze ich planow w Europie ?rodkowo-Wschodniej (por. Luksemburgowie , Jagiellonowie ).

W 1729 r. pisz?cy w duchu kontrreformacji jezuita Laszlo Turoczi w swoim dziele pt. Ungaria suis cum regibus compendio data ^[3] opisał proces El?biety wymy?laj?c przy tym mas? w?tkow, ktore na stałe weszły do obiegu (np. odmładzaj?ce k?piele w krwi młodych dziewcz?t). Za przyczyn? jej zwyrodnienia uznał on przej?cie E. Batory na luteranizm . W ten sposob narodziła si? czarna legenda krwawej hrabiny z Transylwanii , ktora z czasem ? zmieniana i upi?kszana ? przekształciła si? w histori? o Drakuli . ^{[ potrzebny przypis ]} Dzieło Turocziego miało te? prawdopodobnie na celu zdyskredytowanie owczesnego ksi?cia Siedmiogrodu Franciszka II Rakoczego , ktory był potomkiem El?biety Batory ^{[ potrzebny przypis ]} .

Po wielu badaniach historycy ^{[ kto? ]} uwa?aj?, ?e doszło do konceptualnego sporu przeciwko hrabinie. Morderstw nie mo?na było jednoznacznie udowodni?, opierały si? na plotkach ^{[4] [5]} . Po ?mierci m??a sama hrabina zarz?dzała rozległymi posiadło?ciami. Była inteligentn? i odnosz?c? sukcesy kobiet? ^{[6] [7]} .

El?bieta Batory we wspołczesnej kulturze [ edytuj | edytuj kod ]

• Posta? El?biety Batory stanowi podstaw? jednego z w?tkow powie?ci 62. Model do składania (1968) autorstwa Julio Cortazara .
• El?bieta Batory jest bohaterk? jednej z nowel filmowych, składaj?cych si? na film Waleriana Borowczyka Opowie?ci niemoralne (1974); powstała tak?e powie?? pt. Pani na Czachticach autorstwa Jozo Niznanskiego , na podstawie ktorej nakr?cono film pod tym samym tytułem .
• Wzmianka o El?biecie Batory pojawia si? w komiksie z serii Hellboy ? ukazana zostaje ?Straszliwa Dziewica z Joo”, czyli ?elazna dziewica , rzekome narz?dzie, za pomoc? ktorego hrabina zdobywała krew swych ofiar.
• El?bieta Batory wyst?puje rownie? w grze komputerowej Diablo II (2000). Jest okre?lana jako Hrabina, ale informacja o tym, ?e k?pała si? we krwi i została zamkni?ta w wie?y, jednoznacznie wskazuje na El?biet?.
• W grze BloodRayne (2002) El?bieta Batory wyst?puje jako boss , sadystyczna dr Bathory Mengele, ktora podaje si? za potomkini? El?biety Batory.
• W filmie Terry’ego Gilliama Nieustraszeni bracia Grimm z 2005 roku, pojawia si? posta? Krolowej Luster, grana przez Monic? Bellucci , zamkni?ta w wie?y nie?miertelna czarownica, dotkni?ta obsesj? na punkcie młodo?ci i urody. Krolowa Luster, pij?ca krew dziewic, rownie? wydaje si? by? wariacj? na temat El?biety.
• W 2006 roku powstał film Stay Alive , w ktorym fabuła tytułowej gry nawi?zuje do legendy o hrabinie El?biecie. Nawi?zanie do jej postaci pojawia si? rownie? w filmach Piła III oraz Eternal , a tak?e w Metamorphosis , ktory zawiera nawi?zanie do jej legendy, lecz koncentruje si? na corce hrabiny o tym samym imieniu. Nawi?zanie do El?biety Batory wyst?puje w filmie Hostel 2 (zabojczyni jednej z trzech dziewcz?t).
• W lipcu 2008 r. miał premier? film Bathory w re?yserii Juraja Jakubisko , jednego z najbardziej powa?anych słowackich tworcow filmowych. To pierwszy angloj?zyczny film tego re?ysera, oceniany przez Słowakow jako najdro?szy film nakr?cony w krajach Europy ?rodkowej (bud?et 10 mln EUR), i kr?cony z wielkim rozmachem ? 200 aktorow, 3000 statystow ^[8] .
• Jest ona jedn? z głownych bohaterek w powie?ci Dacre’a Stokera  (inne j?zyki) i Iana Holta pt. Dracula: Nieumarły (2009). Zabija swoje ofiary biczem z haczykami, a po?niej, gdy mdlej? z bolu, k?pie si? w ich krwi. Jest ona jednym z najpot??niejszych wampirow.
• Biograficznym filmem o El?biecie jest rownie? film The Countess (2009) ( Krwawa hrabina ).
• W 2009 roku pojawia si? jako jedna z antagonistek w trylogii fantasy dla młodzie?y Wojna czarownic (Klan Wilczycy, Lodowa Pustynia, Przekle?stwo Odi) autorstwa Maite Carranzy . Hrabina El?bieta staje si? nie?miertelna dzi?ki wypiciu krwi 650 czarownic Omar oraz talizmanowi z ich krwi i włosow.
• W drugim odcinku trzeciego sezonu serialu True Blood (2009), wampir Bill Compton trafia do posiadło?ci krola wampirow w Missisipi . Zostaje mu przydzielony pokoj, w ktorym, jak twierdzi Talbot ? kochanek krola, jest ło?e nale??ce niegdy? do El?biety.
• Posta? inspirowana osob? El?bieta Batory pojawia si? rownie? w grze komputerowej Dragon Age: Orgins ? Awakening (2010). Wyst?puje jako Baronowa z Czarnych Mokradeł, ktora jest magiem krwi i porywa dzieci z podlegaj?cych jej wiosek. Wygl?d oraz wypowiedzi postaci wskazuj? jednoznacznie na El?biet?.
• W 2010 roku wydana została powie?? napisana przez Rebecc? Johns Hrabina: Tragiczna historia El?biety Batory , ktora odwołuje si? do faktow historycznych, jednak?e jest fikcj? literack?.
• W 2011 roku powstał niemiecko-austriacki film Die Blutgrafin (czyli ?krwawa hrabina”), w ktorym w rol? El?biety Batory wcieliła si? Tilda Swinton .
• W 2012 James Rollins oraz Rebecca Cantrell rozpocz?li seri? ksi??ek The Order of the Sanguines Series , w skład ktorej wchodz? The Blood Gospel (2012) oraz The Innocent Blood (2013). W obu pojawia si? posta? hrabiny. Według fabuły, hrabina zostaje zamieniona w strigoi (wampira), ukryta w XVII wieku i wybudzona ponownie w dzisiejszych czasach. Hrabina zabija nie tylko dla podtrzymania swego ?ycia, ale rownie? w celu identyfikacji, kim tak naprawd? stała si? po przemianie.
• W 2013 roku powstał film Fright Night 2 w re?yserii Eduardo Rodrigueza , gdzie posta? inspirowan? El?biet? Bathory gra Jaime Murray .
• W 2015 roku w pi?tym sezonie serialu American Horror Story Lady Gaga wcieliła si? w posta? Hrabiny: biseksualnej wampirzycy.
• W powie?ci Ja, pot?piona (2012) El?bieta Batory wyst?puje jako dusza pot?piona, ktora chce mie? władz? nad całym ?wiatem. Jest pi?kna, gdy? wyk?pała si? w swoim ?yciu w krwi wielu dziewic. El?bieta opanowała cały ?wiat, lecz na krotko, gdy? jej dusza została zniszczona.

W muzyce [ edytuj | edytuj kod ]

Temat tajemniczego i mrocznego ?ycia El?biety Batory był wielokrotnie wykorzystywany przez wiele zespołow, głownie nurtu metalowego i rocka gotyckiego . W?rod nich s?:

• Bathory : nazwa zespołu, oraz zadedykowana jej piosenka ?Woman of Dark Desires”
• Clock DVA : utwor ?Buried Dreams”
• Cradle of Filth : album koncepcyjny Cruelty and the Beast
• Dissection : utwor Elizabeth Bathori (cover utworu zespołu Tormentor wymienionego poni?ej)
• Electric Wizard : utwor ?Torquemada 71”
• Kamelot : utwory ?Elizabeth I. Mirror Mirror”, ?Elizabeth II. Requiem For The Innocent”, ?Elizabeth III. Fall From Grace”
• Marduk : utwor ?Woman of Dark Desire” (cover zespołu Bathory)
• Menhir : utwor ?Woman of Dark Desire” (cover zespołu Bathory zamieszczony na albumie Thuringia )
• Sunn O))) : utwor ?Bathory Erzsebet”
• Tormentor : utwor ?Elisabeth Bathory”
• Untoten : album koncepcyjny Die Blutgrafin
• XIII. stoleti : utwor ?Elizabeth”
• Venom : utwor ?Countess Bathory”
• Forever Slave : utwor ?Erzebet Bathory’s song”
• Slayer : utwor ?Beauty Through Order”
• Bathory, Elizabeth : single japo?skiego zespołu gothic/industrial BLOOD
• Opera Diabolicus : utwor ?Blood Countess Bathory” z albumu 1614
• Ghost : utwor ?Elizabeth” z albumu ?Opus Eponymous”
• Emelyan XIII : utwor ?Elizabeth”
• X Japan : utwor ?Rose of pain"
• Cruel Force: utwor ?Queen of heresy"

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Julius d’Austria
• Gilles de Rais

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Carranza Matie: (seria) Wojna Czarownic ;
• Grzelak Wojciech: Czachticka pani , w: ? Rzeczpospolita ” nr 198 (5971), 2001-08-25-26, dodatek ?+Plus-Minus”.
• Ni?na?ski Jo?o: Pani na Czachticach ISBN  83-7132-862-1 .
• Miranda M.   Twiss   Miranda M. , Najwi?ksi zbrodniarze w historii , Arkadiusz A.   Czerwi?ski , wyd. 2, Warszawa: Muza, 2005, ISBN  83-7319-269-7 , OCLC   749956565   . brak strony (ksi??ka)

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Bathory ? film, produkcja czesko-słowacka, 2008 rok
• Stay Alive ? horror z 2006 roku wyprodukowany w USA