Dyrekcja Kolei w Bydgoszczy ? terytorialny organ zarz?dzania kolej? z siedzib? w Bydgoszczy .

Historia dyrekcji [ edytuj | edytuj kod ]

Okres pruski [ edytuj | edytuj kod ]

Krolewska Dyrekcja Pruskiej Kolei Wschodniej (niem. Konigliche Direktion der Ostbahn ) powstała zarz?dzeniem krola Prus Wilhelma IV z dnia 3 listopada 1849 z przekształcenia Krolewskiej Komisji Kolei Wschodniej. Poprzednia instytucja powstała w 1848 w Trzciance w celu kontroli pa?stwowej nad Towarzystwem Akcyjnym buduj?cym lini? kolejow? z Krzy?a do Krolewca przez Pił? , Bydgoszcz i Tczew . Nowo powstała dyrekcja została zlokalizowana w Bydgoszczy w nieruchomo?ciach przy Nowym Rynku 8 i 9. Była to ? obok dyrekcji Kolei Westfalskich w Paderborn ^[1] ? pierwsza dyrekcja kolei pa?stwowych w Europie i na ?wiecie ^[2] . Jej zadaniem było projektowanie, budowa oraz rozbudowa linii kolejowych na terenie wschodnich prowincji Prus ^[1] .

Pocz?tkowo, do wrze?nia 1852, działała w Szczecinie Deputacja Dyrekcji Kolei Wschodniej zajmuj?ca si? dalsz? budow? drog ?elaznych. Jesieni? 1852 nadzor nad wszystkimi problemami dotycz?cymi rozbudowy i eksploatacji sieci kolejowej w Prusach Wschodnich obj?ła administracja w Bydgoszczy .

Wraz z rozwojem Kolei Wschodniej zadania dyrekcji stale rosły. W 1857 składała si? z 6 wydziałow, a ?rodki wydane na budow? torow, urz?dze? stacyjnych i drog dojazdowych do stacji wyniosły 25 mln talarow, z czego 73% przypadło na lini? Krzy? Wielkopolski ? Bydgoszcz ? Tczew ? Krolewiec z odgał?zieniem do Gda?ska ^[1] .

Krolewska dyrekcja kolei wschodniej podlegała bezpo?rednio ministrowi handlu, przemysłu i robot publicznych. Do dnia 1 pa?dziernika 1873 podlegali jej nast?puj?cy wy?si urz?dnicy ^[2] :

• wy?szy inspektor ruchu, do ktorego obowi?zkow nale?ało nadzorowanie personelu słu?by ruchu i kierowanie całokształtem gospodarki materiałowej; w po?niejszym okresie dodano mu do pomocy inspektora budowy kolei;
• nadmistrz maszynowy, ktory nadzorował tabor kolejowy, warsztaty naprawcze i personel parowozowy;
• głowny zarz?dca ekspedycji kolejowych, ktory czuwał nad odprawami podro?nych i przesyłek oraz analizował i badał w ograniczonym zakresie za?alenia składane na pion słu?by handlowej.

Zatrudnienie dyrekcji w 1875 wynosiło 349 pracownikow ^[1] .

Do obowi?zkow dyrekcji nale?ały czynno?ci ogolnoadministracyjne zwi?zane z przewozem osob i przesyłek, opracowanie rozkładu jazdy poci?gow, synchronizacja taborowa słu?b kolejowych, utrzymanie obiektow kolejowych, taboru i urz?dze?, budowa i przebudowa torow. W kompetencji dyrekcji znajdowały si? rownie?: dyspozycje wagonowe dla poszczegolnych stacji zgodnie z zapotrzebowaniem klientow oraz zaopatrzenie materiałowo-techniczne. Materiały przechowywano w magazynach i składnicach kolejowych, przede wszystkim w Warsztatach Głownych w Tczewie i Zakładach Budowy Rozjazdow Kolejowych w Bydgoszczy . Do statutowych obowi?zkow krolewskiej dyrekcji kolei wschodniej nale?ało tak?e rozpatrywanie wnioskow i wypłacanie odszkodowa? za zabicie lub zranienie pasa?erow podczas podro?y ^[2] .

Od 1875 dyrekcja kolei w Bydgoszczy przej?ła obowi?zki zwi?zane z rozliczaniem przewozow mi?dzynarodowych (pasa?erskich, baga?owych, ekspresowych i towarowych), pocz?tkowo na linii kolejowej Warszawsko-Bydgoskiej . Lini? t? otwarto 4 grudnia 1862 zgodnie z umow? prusko-rosyjsk?. Jej nowo zbudowanym odcinkiem po stronie pruskiej (podległej Kolei Wschodniej) była linia kolejowa Bydgoszcz ? Toru? ? Otłoczyn . 1 kwietnia 1875 powołano Niemiecko-Rosyjski Zwi?zek Kolejowy, ktorego kierownictwo powierzono Dyrekcji Kolei Wschodniej ^[1] . Tym samym Bydgoszcz była pierwszym miastem na ziemiach polskich, w ktorym rozliczano mi?dzynarodowe przewozy kolejowe ^[2] .

W 1880 zreorganizowano zarz?dzanie kolejami w Prusach i utworzono Krolewski Pruski Zarz?d Kolejowy. Przestano u?ywa? nazwy Kolej Wschodnia , a placowk? przemianowano na Krolewsk? Dyrekcj? Kolejow? w Bydgoszczy, zło?on? z Krolewskich Komisji Kolejowych w Berlinie , Pile , Bydgoszczy , Gda?sku , Toruniu , Krolewcu oraz Kolei Wewn?trzpomorskiej w Szczecinie (po?niej tak?e w Słupsku , Poznaniu i Olsztynie ) ^[1] . Komisje zmieniono w Krolewskie Kolejowe Urz?dy Ruchu podległe dyrekcji w Bydgoszczy. Urz?dowi ruchu w Bydgoszczy podlegały linie: Piła ? Bydgoszcz ? Toru? , Bydgoszcz ? Tczew i Laskowice Pomorskie ? Jabłonowo (bez stacji: Piła, Toru?, Tczew, Jabłonowo) ^[1] .

W wyniku rosn?cego wci?? potencjału kolejnictwa, 1 kwietnia 1895 nast?piła reorganizacja pruskiej administracji kolejowej. W miejsce Krolewskiej Dyrekcji Kolejowej w Bydgoszczy powstały Dyrekcje Kolei Pa?stwowych z siedzibami w: Bydgoszczy , Poznaniu , Gda?sku , Szczecinie i Krolewcu ^[2] . Dyrekcja w Bydgoszczy zarz?dzała liniami kolejowymi o długo?ci 1529 km, a liczba zatrudnionych pracownikow kolejowych w 1897 si?gała 11 tys. osob ^[1] . Nowo zorganizowana dyrekcja składała si? z 3 wydziałow ^[1] :

• ogolnego ? zajmował si? organizacj? administracji, kontrol? dochodow, sprawami kadrowymi,
• eksploatacyjnego ? opracowywał rozkłady jazdy, zajmował si? słu?b? stacyjn?, poci?gow?, telegraficzn?, kontrol? obrotu wagonow, dru?yn poci?gowych i parowozowych,
• technicznego ? zajmował si? utrzymaniem i budow? torow, budowli i urz?dze?, słu?b? warsztatow?, zakupem i magazynowaniem towarow oraz taboru.

Ni?szym szczeblem zarz?dzania były inspekcje: ruchu, przewozow i maszynowo-warsztatowa ^[1] .

Okres polski [ edytuj | edytuj kod ]

Wraz z odzyskaniem niepodległo?ci pruska dyrekcja kolei w Bydgoszczy straciła racj? bytu. Zarz?dzaniem liniami kolejowymi, ktore znalazły si? na terytorium Polski zaj?ła si? pocz?tkowo dyrekcja okr?gowa z siedzib? w Bydgoszczy, a na terytorium Niemiec, dyrekcja z siedzib? w Berlinie . W 1921 rz?d polski, organizuj?c kolejnictwo na terenie Pomorza utworzył dla tego terenu Dyrekcj? Okr?gow? Kolei Pa?stwowych w Gda?sku , ktorej siedzib? był budynek byłej pruskiej dyrekcji (przyznany Polsce przez Mi?dzysojusznicz? Komisj? Podziału Mienia). Jeden z wydziałow tej dyrekcji, Wydział Kontroli Dochodow, miał siedzib? w Bydgoszczy ^[2] .

Doceniaj?c bydgoskie tradycje i do?wiadczenia, Ministerstwo Komunikacji utworzyło w 1922 Biuro Rozrachunkow PKP z siedzib? w Bydgoszczy . Biuro to uległo znacznej reorganizacji w 1938, za? po II wojnie ?wiatowej nast?piło dalsze zwi?kszenie jego zakresu działalno?ci. W 1923 w budynku umieszczono rownie? kolejow? przychodni? lekarsk?, a w latach 1927?1932 tak?e agendy radomskiej DOKP (przeniesione w 1932 do Chełma ) ^[2] .

Z uwagi na wrogi stosunek Senatu Wolnego Miasta Gda?ska do Polski, od 1926 rozwa?ano przeniesienie Dyrekcji Okr?gowej Kolei Pa?stwowych z tego miasta do Bydgoszczy , Torunia lub Gdyni . Za Bydgoszcz? przemawiały m.in.: rozwini?ty w?zeł kolejowy, istnienie du?ych warsztatow naprawczych , a przede wszystkim obszerny budynek Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy , ktory mogł pomie?ci? wszystkie wydziały DOKP w Gda?sku. Mimo tego na podstawie uchwały rz?du z 22 lipca 1933 DOKP Gda?sk przeniesiono do Torunia, pozostawiaj?c w Gda?sku nowo utworzone Biuro Gda?skie PKP. Nowo zbudowany gmach w Toruniu (przeznaczony pierwotnie dla urz?du wojewodzkiego, obecnie siedziba Urz?du Marszałkowskiego wojewodztwa kujawsko-pomorskiego) nie pomie?cił wszystkich wydziałow urz?du. Z tego powodu przeniesiono tam prezydium, wydział ruchu, mechaniczny, drogowy, personalny, finansowy, biuro wojskowe i kas? dyrekcyjn?, za? do funkcjonuj?cego w Bydgoszczy wydziału kontroli dochodow przeniesiono wydział taryfowy, pracowniczy, zasobow, sanitarny, archiwum, drukarni? i bibliotek? dyrekcyjn? ^[1] . Ogołem do Bydgoszczy sprowadziło si? około 300 urz?dnikow wraz z rodzinami ^[1] .

W budynku dyrekcji miało tak?e siedzib? tak?e Centralne Biuro Rozrachunkow Zagranicznych PKP, ktore na pocz?tku 1939 zatrudniało 244 osoby. Oprocz tego, od 1937 mie?ciła si? w budynku dyrekcja Francusko-Polskiego Towarzystwa Kolejowego S.A. , ktore wybudowało (wspolnie z PKP) i zarz?dzało magistral? w?glow? ?l?sk ? Gdynia (dyrektorem towarzystwa był in?. Jan Getter-Girther) ^[3] . W 1936 wyodr?bniono lini? z poszczegolnych dyrekcji okr?gowych PKP i powołano samodzielny Zarz?d Kolei Herby Nowe-Gdynia z siedzib? w Bydgoszczy ^[1] .

W 1945 Bydgoszcz była przej?ciow? siedzib? Dyrekcji Okr?gowych Kolei Pa?stwowych w Gda?sku , po czym utworzono Rejonow? Dyrekcj? Kolei Pa?stwowych w Bydgoszczy z dniem 1 pa?dziernika 1975. W 1970 budynek dyrekcji stał si? własno?ci? Zarz?du Kolei Pa?stwowych oraz wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej ^[1] . W budynku działało nieprzerwanie Centralne Biuro Rozrachunkow Zagranicznych PKP, ktore przej?ło wszelkie rozliczenia zwi?zane z obrotem wagonow w komunikacji mi?dzynarodowej. W 1980 dokonywało ono rozlicze? z 36 pa?stwami Europy, Azji i Afryki ^[1] .

W okresie powojennym w gmachu dawnej Dyrekcji Kolei Wschodniej znajdowały si? komorki organizacyjne PKP :

• Centralne Biuro Rozrachunkow Zagranicznych (w strukturze PKP Cargo)
• Obwod Lecznictwa Kolejowego
• Zakład Kujawski oraz inne komorki organizacyjne PKP Cargo : Biuro Rachunkowo?ci i Podatkow, Biuro Ekspedycji
• Komorki TK Telekom , PKP Energetyka i inne.

Statystyki [ edytuj | edytuj kod ]

Stan taboru kolejowego podlegaj?cego pod Dyrekcj? Kolei Wschodniej w Bydgoszczy ^[2] :

• 1853 ? 629 wagonow, w tym 132 osobowe, 23 baga?owe i 497 towarowych;
• 1857 ? 100 parowozow, 165 wagonow osobowych, 40 wagonow baga?owych i 1396 wagonow towarowych;
• 1876 ? 199 parowozow po?piesznych, 44 parowozy osobowe, 300 parowozow towarowych, 44 parowozy tendrzaki ? ł?cznie 587 parowozow; 877 wagonow osobowych, 213 wagonow baga?owych; 10715 wagonow towarowych i 68 wagonow pocztowych.

Stan linii kolejowych podlegaj?cych pod Dyrekcj? Kolei Wschodniej w Bydgoszczy ^[2] :

• 1867 ? 912 km linii kolejowych.
• 1876 ? 1513 km linii kolejowych, w tym 740,23 km linii dwutorowych, 2659 rozjazdow , w tym 155 podwojnych rozjazdow angielskich i 110 pojedynczych rozjazdow krzy?owych, 43 mosty kolejowe o prze?wicie ?wietlnym 10 metrow w ka?dym prz??le; w tym 22 murowane i 41 ?elaznych (w tym mosty kolejowe w Bydgoszczy i Most Portowy ), 1530 mniejszych mostow i 104 wiadukty.
• 1894 ? 4833 km linii kolejowych ^[1] .

Obszar działania [ edytuj | edytuj kod ]

W okresie swego funkcjonowania, a? do czasu reorganizacji kolejnictwa pruskiego w 1895 Dyrekcja zarz?dzała liniami kolejowymi na obszarze prowincji Prus od Berlina i Stralsundu , a? po Kłajped? i Białystok . Były to prowincje: Prusy Zachodnie (Gda?sk, Kwidzyn), Pomorze (Szczecin, Koszalin, Stralsund), Prowincja Pozna?ska (Pozna?, Bydgoszcz) i Prusy Wschodnie (Krolewiec, Olsztyn) ^[2] . Po reorganizacji obszar kompetencji dyrekcji bydgoskiej został ograniczony do obszaru nieco wykraczaj?cego poza rejencj? bydgosk? .

Dyrektorzy [ edytuj | edytuj kod ]

Przewodnicz?cy Krolewskiej Dyrekcji Kolei Wschodniej [ edytuj | edytuj kod ]

• 1849?1853 ? Adolf Friedrich von Wernich ^[1]
• 1853?1856 ? Friedrich Eduard Salomon Wiebe (1804?1892) ^{[1] [4]}
• 1856?1858 ? Georg Wilhelm Offermann (1819?1902) ^{[1] [5]}
• 1859?1863 ? Karl Heinrich Eggert ^[1]
• 1863?1867 ? Albert von Maybach (1822?1904), po?niejszy minister, kierownik Urz?du Kolei Rzeszy w Berlinie i poseł do sejmu pruskiego, w 1889 przyznano mu godno?? Honorowego Obywatela Bydgoszczy ^{[1] [6]}
• 1867?1874 ? Erhard von Mutius (1821?1880) ^[1]
• 1874?1881 ? Eduard Wex (1827?1902) ^{[1] [7]}

Prezydenci Krolewskiej Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy [ edytuj | edytuj kod ]

• 1881?1898 ? Engelbert Pape (1827?1909) ^{[1] [8]}
• 1898?1903 ? Carl Naumann (1836?1908) ^[1]
• 1903?1905 ? Johannes Schulze-Nickel (1848-) ^[1]
• 1905?1908 ? Arthur Krueger ^[1]
• 1908?1915 ? Ludwig Pedell (1854?1922) ^{[1] [9]}
• 1915?1920 ? Paul Halke ^[1]

Siedziba [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Budynek Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy .

• Dyrekcja Kolei w Bydgoszczy w latach 1849?1853 mie?ciła si? w kamienicy przy Nowym Rynku 8.
• W 1853 została przeniesiona do budynku dworcowego .
• W latach 1886?1888 wzniesiono dla niej monumentalny gmach administracyjny w stylu manieryzmu niderlandzkiego . Budynek powstał przy ul. Dworcowej 63 w Bydgoszczy , ok. 300 m od zabudowa? dworca kolejowego Bydgoszcz Głowna , za? koszt jego budowy wyniosł 1,45 mln marek ^[10] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Transport kolejowy w Bydgoszczy
• Historia kolei w Bydgoszczy

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Czajkowski, Edmund: 134 bydgoskiego w?zła kolejowego , [w:] Kalendarz Bydgoski 1985
• Mierzy?ski, Jan: 125 rocznica powstania dyrekcji kolejowej w Bydgoszczy , [w:] Kronika Bydgoska V (1971-73), Bydgoszcz 1980
• Pi?tkowski, Andrzej: Kolej Wschodnia w latach 1842?1880 , O?rodek Bada? Naukowych im. W. K?trzy?skiego w Olszynie, Olsztyn 1996
• Widernik, Mieczysław: Magistrala w?glowa ?l?sk-Gdynia i jej znaczenie w okresie mi?dzywojennym , [w:] Zapiski historyczne TNT XLXIX Rok 1984 z.2
• Zakrzewski, Bogdan: 130 lat bydgoskiej kolei , [w:] Kalendarz Bydgoski 1980