Dynastia Qin

Cesarstwo Chi?skie w 210 p.n.e
Nazwa chi?ska
Pismo uproszczone 秦朝 Pismo tradycyjne 秦朝 Hanyu pinyin Qin Chao Wade-Giles Ch’in Ch’ao Wymowa ( IPA ) t???n ????u
Multimedia w Wikimedia Commons

Dynastia Qin ( chi?. upr. 秦朝 ; chi?. trad. 秦朝 ; pinyin Qin Chao ; Wade-Giles Ch’in Ch’ao ; wym. [ t ? ? ? n ?? ? ? u ]) ? pierwsza dynastia cesarska w Historii Chin , powstała w 221 p.n.e. po ich zjednoczeniu przez pa?stwo Qin , obalona w 207 p.n.e.

Dynastia Qin powstał w 221 p.n.e., po zjednoczeniu Chin przez krola Qin Zhenga, ktory po dokonaniu tego dzieła jako pierwszy chi?ski władca przyj?ł tytuł cesarza. Pierwszy Cesarz w trakcie swojego panowania dokonał szeregu reform, unifikuj?c nowo powstałe pa?stwo, oparte na scentralizowanej administracji oraz ujednoliconym prawie, pieni?dzu, miarach, wagach i pi?mie . Nadmierne wyeksploatowanie zasobow pa?stwa przez Pierwszego Cesarza oraz nieudolne rz?dy jego nast?pcy doprowadziły do obalenia dynastii przez rebeliantow ju? w 207 p.n.e., ale zwyci?zcy wykorzystali osi?gni?cia pa?stwowo?ci Qin, by na tej podstawie zbudowa? dynasti? Han . Tym samym dynastia Qin stworzyła podwaliny pod wszystkie przyszłe cesarskie dynastie w historii Chin.

Powstanie [ edytuj | edytuj kod ]

Koniec dynastii Zhou był okresem bardzo burzliwym, w ktorym wiele pa?stw walczyło o przywodztwo w ?wiecie chi?skim. W Epoce Walcz?cych Krolestw liczba chi?skich pa?stw malała, w zwi?zku z podbojem mniejszych przez wi?ksze. W 300 p.n.e. było ich jeszcze 11, ale w 256 p.n.e. ju? tylko siedem. W?rod najsilniejszych, najbardziej dynamiczne było pa?stwo Qin , ktorego władcy przeprowadzili reformy administracji i prawa, oparte na ideach szkoły legistow ^[1] . Z pocz?tkiem IV w. p.n.e. Qin podbiło Shu , zyskuj?c siln? baz? agrarn? w dzisiejszym Syczuanie , m.in. dzi?ki budowie systemow irygacyjnych ^[2] .

W połowie III w. p.n.e. rozpocz?ło ofensyw? na wschod, podporz?dkowuj?c sobie centralne, niewielkie pa?stwa ( Han , Wei i Zhao ). W 256 p.n.e. krol Qin, Zheng , obalił ostatniego krola z dynastii Zhou. Ostatecznie na placu bitwy pozostały trzy pa?stwa: Qin, Qi i Chu . W ostatniej serii kampanii, krol Zheng pobił obydwu przeciwnikow i w 221 p.n.e. ogłosił si? Pierwszym Cesarzem zjednoczonych Chin ^[1] .

Nowy tytuł, ?cesarz” ( huangdi , chi?. 皇帝 ), u?ywany w miejsce dotychczasowego ?krola” ( wang , chi?. 王 ), został stworzony przez poł?czenie słow u?ywanych wcze?niej jedynie w odniesieniu do prehistorycznych (legendarnych) m?drcow-władcow ( huang - dostojny i di - pan) ^[3] .

Panowanie Pierwszego Cesarza [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Qin Shi Huang .

Po zako?czeniu podboju cesarz rozpocz?ł gł?bokie reformy, by scali? i zjednoczy? pa?stwo. Aby uniemo?liwi? rewolty, zlikwidowano wszystkie prywatne armie mo?nowładcow ^[3] , ich bro? przetopiono, a mury cz??ci miast rozebrano ^[4] . Star? arystokracj? przeniesiono wraz z rodzinami do nowej stolicy cesarstwa ^[3] , zrywaj?c w ten sposob ich zwi?zki z ich dawnymi poddanymi. To zniszczenie dawnych wi?zow i poddanie ludno?ci centralnej, cesarskiej kontroli, pozwoliło rz?dowi na wykorzystanie ogromnej siły ludzkiej do projektow publicznych ^[5] .

Wykorzystuj?c te zasoby, cesarz poł?czył swoje pa?stwo buduj?c 6500 km drog, a dzi?ki przekuciu kanału Lingqu stworzono dług? na 2000 km drog? wodn? z centralnych do południowych Chin. Innym monumentalnym i ogromnie kapitało- i pracochłonnym dziełem było mauzoleum cesarskie, ktorego strzegła Terakotowa Armia ^[4] . Pierwszy Cesarz prowadził polityk? stałej ekspansji. Na połnocy przep?dzono koczownikow poza ła?cuch gorski Yin Shan , ktory stanowił tradycyjn? kulturaln? granic? pomi?dzy Chi?czykami a barbarzy?cami. Na południu w latach 221 ? 214 p.n.e. podbito tereny dzisiejszych prowincji Fujian , Guangdong i Kuangsi oraz połnocnego Wietnamu . ?rodła mowi? o przymusowym przesiedleniu poł miliona ludzi na nowo zaj?te terytoria ^{[6] [7]} . Nie jest natomiast prawdziwa legenda o budowie przez Pierwszego Cesarza Wielkiego Muru Chi?skiego . Maj?cy za zadanie zabezpieczy? połnocn? granic? generał Meng Tian rozpocz?ł prace na kilka lat przed ?mierci? władcy i najprawdopodobniej umocnił i rozbudował jedynie dawne wały, zbudowane przez pa?stwo Zhao ^[8] .

Dawne pa?stwa zlikwidowano, tworz?c w ich miejsce struktur? 36 (potem zwi?kszon? do 48) komanderii ( jun ), podzielonych na powiaty ( xian ). Ka?d? komanderi? zarz?dzał gubernator cywilny z pomoc? wojskowego komendanta, a ich poczynania nadzorował cesarski inspektor ^[5] . Tak?e naczelnicy powiatow byli mianowani i opłacani przez władze centralne ^[4] . Urz?dnicy, podzieleni na 18 rang ^[5] , zobowi?zani do składania regularnych sprawozda?, byli dokładnie kontrolowani przez rz?d na podstawie szczegołowych przepisow i groziły im surowe kary za niedopełnienie obowi?zkow ^[3] .

Kieruj?c si? nakazami filozofii legistycznej , ktora nie szanowała dawnych tradycji, a interesowała j? głownie skuteczno?? zarz?dzania, wprowadził w całym pa?stwie jednolite prawa i podatki, a tak?e nakazał standaryzacj? miar, wag, pieni?dza ^[5] (w postaci okr?głych monet z kwadratowym otworem, ktore stały si? standardem a? do czasow dynastii Qing ^[9] ), a nawet rozstawu koł wozow (co znacz?co ułatwiło transport w połnocnych Chinach, gdzie lessowa ziemia sprzyja powstawaniu gł?bokich kolein, a wcze?niejsze ro?nice wymuszały zmian? wozu na granicy pa?stwa ^[9] ). U?ywanie dawnych miar lub pisma zostało uznane za przest?pstwo ^[3] .

Nast?pn? scalaj?c? pa?stwo reform? było ujednolicenie rozmaitych wersji pisma , stosowanych w ro?nych krajach, do dwoch standardow: oficjalnego pisma małopiecz?ciowego i uproszczonego, stosowanego przez skrybow pisma kancelaryjnego . To ostatnie, łatwe do zapisania p?dzlem na deseczce, a po?niej na papierze i jedwabiu, stało si? podstaw? pisma chi?skiego u?ywanego do dzi?. Wszystkie te przemiany spowodowały gwałtown? krytyk?, dlatego cesarz, wraz ze swym kanclerzem Li Si przeprowadził ?reform? my?li”, likwiduj?c wszelkie dzieła historyczne podbitych pa?stw. Zachowane zostały jedynie egzemplarze w cesarskiej bibliotece ^[4] . Pozostawiono te? dzieła o charakterze praktycznym (o rolnictwie, medycynie, czy wro?biarstwie. Protesty uczonych, zwłaszcza konfucja?skich, stłumiono nakazuj?c egzekucj? 460 z nich (wedle tradycji zakopanych ?ywcem w ziemi) ^[9] . Po?niejsi konfucjani?ci nie omieszkali si? zrewan?owa?, przedstawiaj?c w swoich pismach cesarza jako okrutnego tyrana i zabobonnego oraz podejrzliwego megalomana ^[3] .

Upadek [ edytuj | edytuj kod ]

Qin Shi Huang stworzył pa?stwo niezmiernie scentralizowane, a przez to zale?ne od jako?ci ludzi sprawuj?cych rz?dy. Sam był bardzo pracowity, sam ustalił normy liczby przegl?danych dokumentow i sam ich przestrzegał; odbywał te? liczne podro?e inspekcyjne, sprawuj?c osobisty nadzor nad działaniem pa?stwa ^[10] . Rownocze?nie nadmiernie wyeksploatował zasoby pa?stwa, anga?uj?c setki tysi?cy ludzi do wielkich konstrukcji (wałow obronnych, pałacow i swego mauzoleum), okrutnie karz?c niewykonuj?cych zadania, bez znaczenia, czy była to ich wina, czy nie ^[11] .

W chwili, gdy w trakcie kolejnej podro?y cesarz nieoczekiwanie zmarł w 210 r.p.n.e., cesarstwo Qin uległo szybkiej dezintegracji. Li Si i naczelny eunuch, Zhao Gao , doprowadzili do koronowania, jako Drugiego Cesarza , młodszego z synow Qin Shi Huanga. Doszło jednak do konfliktu, i nowy cesarz skazał w 208 Li Si na ?mier? ^[12] . Zhao Gao opanował dwor i pozbył si? starej arystokracji i najwy?szych urz?dnikow Pierwszego Cesarza, zast?puj?c ich swoimi zwolennikami. Jego polityka, skutkuj?ca słabo?ci? cesarskiego rz?du, doprowadziła ju? w 209 p.n.e. do wybuchu rebelii pod wodz? Chen Shenga . Została ona wprawdzie stłumiona, ale szybko pojawili si? nast?pni buntownicy odwołuj?cy si? do dziedzictwa dawnych krolestw, tacy jak Xiang Liang i Liu Bang . W 207 Zhao Gao, sprawuj?cy urz?d kanclerza, zaaran?ował ?mier? Drugiego Cesarza, i wybrał na jego nast?pc? Ziyinga , ktory zabił z kolei jego. Ziying zrezygnował z tytułu cesarza, gdy? jego pa?stwo ograniczało si? jedynie do dawnych terytoriow krolestwa Qin. Ostatecznie bratanek Xiang Lianga (ktory wcze?niej zgin?ł w walce), Xiang Yu , zabił krola Ziyinga i dokonał eksterminacji reszty rodu panuj?cego Qin, ktory tym samym przestał istnie?. W wojnie domowej o dziedzictwo pierwszego cesarstwa, ktora wybuchła niedługo potem, Xiang Yu został jednak pokonany przez Liu Banga, zało?yciela dynastii Han ^[13] , przy czym ?ci?gło?? pomi?dzy Qin a Han była tego rodzaju, ?e nie byłaby wcale bł?dna charakterystyka tego przej?cia ujmuj?ca je głownie jako zmian? rodu panuj?cego ni? systemu czy metody rz?dzenia” ^[14] .

Władcy [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Patricia Buckley Ebrey: Ilustrowana historia Chin . Warszawa: Muza SA, 2002. ISBN  83-7200-872-8 .
• John King Fairbank: Historia Chin. Nowe spojrzenie . Gda?sk: Wydawnictwo Marabut, 1996. ISBN  83-85893-79-2 .
• W. Scott Morton, Charlton M. Lewis: Chiny: historia i kultura . Krakow: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello?skiego, 2007, seria: Ex Oriente. ISBN  978-83-233-2329-7 .
• Witold Rodzi?ski : Historia Chin . Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossoli?skich , 1974.
• Charles Sanft: The Qin Dynasty. W: Paul R. Goldin: Routledge Handbook of Early Chinese History . New York: Routledge, 2020, s. 146-159. ISBN  978-0-367-58066-7 .