Chrystian III Oldenburski
(ur.
12 sierpnia
1503
w zamku
Gottorp
w
Szlezwiku
, zm.
1 stycznia
1559
w
Koldinghus
,
Kolding
) ? krol
Danii
i
Norwegii
od 1534, z dynastii
oldenburskiej
.
W pa?dzierniku 1536 na sejmie Chrystian III ogłosił
luteranizm
religi? pa?stwow? Danii, usun?ł dotychczasowych
biskupow
ze stanowisk i zaj?ł dobra ziemskie
Ko?cioła
. Wzorem
krola szwedzkiego
Gustawa I
wi?kszo?? pozyskanych w ten sposob gruntow zatrzymał w r?kach Korony, pozostałe nadał wiernej sobie szlachcie. Krol stał si? najwi?kszym posiadaczem ziemskim w kraju, co słu?yło wzmocnieniu jego władzy. W 1537 roku krol wprowadził Ordynacj? Ko?cieln?, formuj?c tym samym du?ski Ko?cioł narodowy, podporz?dkowany Koronie. W 1539 roku luteranizm ogłoszono w Norwegii, a w 1541 roku na
Islandii
. Tu tak?e władca przej?ł wi?kszo?? ziem Ko?cioła. Rozwi?zywał te? zakony, biskupow zast?pował protestanckimi nadintendentami, czyli krolewskimi namiestnikami.
Wymuszona zmiana wyznania nie znalazła jednak powszechnego poparcia. W listopadzie 1536 roku Chrystian musiał sił? (z pomoc? niemieckich najemnikow) zmusi? opornych wobec reformacji członkow
Rigsraad
(rady krolewskiej) do posłusze?stwa. Trzech katolickich biskupow zasiadaj?cych w radzie aresztowano i usuni?to z jej składu. W całym pa?stwie stosowano represje wobec nieust?pliwych hierarchow. Jeszcze w 1537 roku z Norwegii wyjechał
arcybiskup Trondheim
,
Olaf
. Na Islandii
biskup Holar
,
Jon Arason
zorganizował bunt, jednak został pokonany w 1550 roku pod
Sauðafell
i stracony. W 1542 zmarł w wi?zieniu
Mogens Lauritssøn
,
biskup Hamar
. W 1550 roku wydano pierwsze pełne du?skie tłumaczenie
Pisma ?wi?tego
, ktore u?ywano tak?e w Norwegii i na Islandii ? Biblia Chrystiana III
[b]
. Opozycja w tych dwoch ostatnich krajach była szczegolnie silna, gdy? tam ucisk wyznaniowy towarzyszył ograniczaniu swobod i podporz?dkowywaniu krajow Du?czykom.
Chrystian III opierał si? na doradcach
niemieckich
z ojczystego
Holsztynu
, co wywołało ostry sprzeciw ze strony mo?nych du?skich. Podczas jednego z sejmow przeforsowali oni uchwał? mowi?c?, ?e tylko Du?czycy mog? zajmowa? najwy?sze urz?dy pa?stwowe. Pod koniec lat trzydziestych krol, w obawie przed wspołdziałaniem opozycji z jego przeciwnikiem,
cesarzem
Karolem V Habsburgiem
, Chrystian wprowadził Du?czykow do swojego ?cisłego otoczenia. Z czasem zyskał sobie zaufanie du?skich elit na tyle, ?e w 1542 roku
Herredag
(rada panow, czyli zjazd stanu szlacheckiego) wyraził zgod? na wprowadzenie wysokiego podatku na pokrycie krolewskich długow w
Niemczech
: przeznaczono na a? 1/20 z ka?dego szlacheckiego maj?tku. Likwidacja zewn?trznych zobowi?za? krola działała na rzecz suwerenno?ci pa?stwa.
W 1537 pod naciskiem szlachty du?skiej i w reakcji na zbrojny opor Norwegow przeciwko re?imowi wyznaniowemu, Chrystian podporz?dkował
Norwegi?
du?skim instytucjom pa?stwowym, czyni?c j? faktyczn?
prowincj?
Danii. Norweska rada pa?stwa (
Riksradet
) uległa likwidacji, a zdominowana przez Du?czykow administracja narzucała
j?zyk du?ski
jako
urz?dowy
. Chrystian III rozbudował flot? du?sk? i uporz?dkował sie? krolewskiej administracji, rozwin?ł te? system kontroli nad maj?tkami i
lennami
krolewskimi.
W 1538 roku Chrystian, ktory jako
władca Szlezwika i Holsztynu
miał status ksi?cia
?wi?tego Cesarstwa Rzymskiego
, przyst?pił do
Zwi?zku Szmalkaldzkiego
, ligi protestanckich ksi???t niemieckich sprzymierzonych w walce przeciw
kontrreformacyjnej
polityce cesarza i krola Hiszpanii Karola V Habsburga. W 1541 roku zawarł przymierze z
krolem Francji
Franciszkiem I
, głownym wrogiem cesarza, ktory przygotowywał si? wła?nie do nowej wojny z
Habsburgami
. W tym samym roku podpisał z krolem Szwecji, Gustawem Waz?
traktat w Brosembro
. Władcy postanowili w nim pomaga? sobie w razie buntow poddanych lub obcego ataku, rozwi?zywa? wzajemne spory pokojowo i ustanowi? swobodny handel poddanych obu
monarchow
na terenie całej
Skandynawii
. W 1544 roku, po zako?czeniu wojny francusko-habsburskiej tak?e podpisał Chrystian podpisał pokoj z Karolem V w
Spirze
, na mocy ktorego zezwolił statkom z nale??cych do
Hiszpanii
Niderlandow
na ?eglug? przez
cie?nin? Sund
. W konsekwencji tego układu, kupcy holenderscy do?? szybko zdominowali handel bałtycki, w ktorym wcze?niej czołowe miejsce zajmowała niemiecka
Hanza
. Po 1544 roku Chrystian nie ingerował w ?ycie polityczne Rzeszy Niemieckiej.
Po ?mierci Chrystiana III pochowano w Katedrze w Roskilde, a krolem Danii i Norwegii został jego syn,
Fryderyk II
.
Panowanie Chrystiana III to okres narodzin
nowo?ytnej
Danii. Wysiłek, jako podj?ł krol i du?skie elity zmierzały ku likwidacji zagro?enia ze strony obalonego
Chrystiana II
i zabezpieczenia kraju przez ingerencjami zewn?trznych, głownie niemieckich pot?g (cesarz,
Lubeka
). Dania obroniła sw? niezale?no?? i mogła przyst?pi? do rywalizacji o
dominacj? nad Morzem Bałtyckim
. Rozwini?ty przez Chrystiana aparat władzy i flota wojenna dały podstaw? dla du?skiej pot?gi gospodarczej i militarnej w II połowie XVI i I połowie XVII wieku.
Chrystian, z łaski Bo?ej krol Danii, Norwegii, Gotow i Wenedow, ksi??? Szlezwika, Holsztynu, Stormarn i Dithmarschen, hrabia Oldenburga i Delmenhorst.
Chrystian III na monecie, ok. 1550 roku
Chrystian III w 1525 roku o?enił si? z
Dorot? sask?
i miał z ni? pi?tk? dzieci:
Islandia
jako cz???
Krolestwa Norwegii
| |
|---|
Islandia
jako cz???
Krolestwa Danii
| |
|---|
| Krolestwo Islandii
| |
|---|
