21 Dywizjon Pancerny (21 dpanc) ? pancerny pododdział rozpoznawczy Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej .

Formowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Dywizjon nie wyst?pował w pokojowej organizacji wojska . Został sformowany w mobilizacji alarmowej, w dniach 13-16 sierpnia 1939 roku w Łucku dla Woły?skiej Brygady Kawalerii w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym ^[1] . Według innych autorow w grupie czerwonej ^[2] . Jednostk? mobilizuj?c? był 12 batalion pancerny ^[3] . 17 sierpnia ?ołnierze zło?yli przysi?g? , po czym pododdział przegrupował si? do wsi Teremno. W dniach 18-19 sierpnia dywizjon przetransportowany został kolej? z Łucka do Radomska przez Lwow , Krakow i Cz?stochow? . 19 sierpnia jednostka zakwaterowana została w Woli Jedli?skiej i podporz?dkowana dowodcy Woły?skiej Brygady Kawalerii ^[4] . 28 sierpnia gen. dyw. Juliusz Rommel dokonał przegl?du dywizjonu, a nast?pnie odebrał defilad? wszystkich jednostek brygady. Noc? 29/30 sierpnia dywizjon przegrupowano do rejony miejscowo?ci Ostrowy, bli?ej granicy jako odwod Woły?skiej BK.

21 dpanc w kampanii wrze?niowej [ edytuj | edytuj kod ]

O godz. 4.30 1 wrze?nia 1939 roku jako pierwszy w kontakt bojowy z oddziałami niemieckiej 4 Dywizji Pancernej wszedł 1 pluton czołgow rozpoznawczych, ktory wraz z 4 szwadronem kolarzy Woły?skiej BK tworzył Oddział Wydzielony "Dankow". Oddział ten tocz?c potyczki wycofał si? na połnocny brzeg Liswarty, a nast?pnie na pozycje 19 pułku ułanow . Natomiast 2 pluton czołgow rozpoznawczych ok. godz. 9.00 wykonał kontratak wraz pododdziałami 21 pułku ułanow z rejonu wsi Mokra III w kierunku wsi Mokra II, ?cieraj?c si? rownie? z czołgami niemieckimi. (Nadmieni? nale?y, i? pomimo monitow dowodztwa dywizjon karabinow? amunicj? ppanc. otrzymał dopiero 1 wrze?nia po południu, a amunicj? ppanc. do armat kal. 37 mm wz. 1918 dopiero 2 wrze?nia). W wyniku natarcia sił niemieckich 2 pluton wycofał si?, stracił jednak 1 czołg TKS zapo?niony, ktory wycofywał si? wraz z natarciem niemieckim w ogniu szwadronu ckm 12 pułku ułanow . Rownie? proba rozpoznania rejonu wsi Mokra I przez jeden z plutonow samochodow pancernych, przyniosła strat? jednego pojazdu wz. 34 zniszczonego. Ok. godz.15 po przełamaniu stanowisk obronnych brygady przez ok. 50 czołgow niemieckich wykonał kontratak 2 pułk strzelcow konnych , ktory wsparł szwadron samochodow pancernych i 2 pluton czołgow rozpoznawczych. Pojawienie si? pojazdow pancernych dywizjonu spowodowało dezorientacj? załog niemieckich czołgow, ktore ostrzeliwały si? wzajemnie. W trakcie tych walk utracono 2 nast?pne sam. panc. wz. 34 ^[5] . 2 wrze?nia brygada wraz z dywizjonem wycofała si? do lasow nadle?nictwa Łobodno, gdzie zaj?ła stanowiska obronne. 21 dywizjon w godzinach przedpołudniowych wsparł kontratak 11 batalionu strzelcow , a po godz.16 szwadron czołgow rozpoznawczych wsparł kontratak 21 puł. maj?cy na celu dotarcie do odci?tego 2 psk w lesie Łobodno. Utracono jako zniszczone od ognia artylerii niemieckiej 4 czołgi TKS i 1 motocykl. Noc? 2/3 wrze?nia 21 dywizjon jako oddział osłonowy ubezpieczał wycofanie si? Woły?skiej BK, przekroczył Wart? w rejonie miejscowo?ci Wa?ne Młyny.

3 wrze?nia dywizjon wycofał si? wraz z brygad? do okolic Rz?sawa, otrzymał wreszcie amunicj? ppanc. do działek i km. Noc? 3/4 wrze?nia wycofuj?c si? osi?gni?to rejon Głupice, Dru?bice. 4 i 5 wrze?nia prowadzono rozpoznanie w kierunku Kamie?ska i Gor Borowskich i walki patroli. I pluton czołgow zniszczył niemiecki patrol motocyklowy z 3 motocyklami, zdobył mapy z poło?eniem niemieckiego XVI Korpusu Armijnego. Dokonano przegl?du i napraw sprz?tu, stan bojowy 5 wrze?nia wynosił 8 czołgow i 5 sam. panc. 5/6 wrze?nia brygada wraz z 21 dywizjonem wycofana została do rejonu miejscowo?ci Wadlewo. 6 wrze?nia dywizjon prowadził patrole pojazdami pancernymi i posiadanymi samochodami i motocyklami, ?cieraj?c si? z patrolami niemieckimi, rozbito kilka patroli, wzi?to je?cow, ale uszkodzeniu uległy wszystkie samochody pancerne. 6/7 wrze?nia wycofano si? w kierunku połnocnym, dywizjon zaj?ł rejon Andrespola, gdzie ubezpieczał brygad? 7 wrze?nia od strony Brzezin, tocz?c walki z patrolami niemieckimi. Tego dnia jak i w poprzednich kwatermistrzostwo dywizjonu przywiozło ze składow w Łodzi paliwo i zaopatrzenie dla dywizjonu. Noc? 7/8 wrze?nia dywizjon wraz z brygad? przeprawił si? przez rzek? Mroga pod Kołacinem w lasy nadle?nictwa Brzeziny na zachod od Cyrusowej Woli. Rzut techniczny rozkazem dowodcy dywizjonu wycofał si? do Łodzi ^[6] . W trakcie odpierania atakow niemieckiej 10 DP, 8 wrze?nia dywizjon 2 psk wraz z szwadronem pancernym zbiorczym kpt. J. ?ymierskiego (3 czołgi TKS i 2 sam. panc. wz. 34) i szwadronem zbiorczym pieszym por. L. Kozioradzkiego, wykonali kontratak, ktorym powstrzymali wroga koło wsi Lubowidza. Poległo kilku ?ołnierzy dywizjonu, wielu odniosło rany i utracono jeden samochod pancerny. Pozostały samochod pancerny wspierał walk? 12 puł. w godzinach popołudniowych. Noc? 8/9 wrze?nia wraz z Woły?sk? BK, 21 dywizjon pancerny dotarł do lasow Głowno-Łepkowice, tam 9 wrze?nia mjr Gli?ski otrzymał od dowodcy brygady rozkaz samotnego przebijania si? do rejonu Warszawy, gdy? brygada miała maszerowa? bezdro?ami. Dywizjon maszerował w trzech grupach; pluton techniczno-gospodarczy z Łodzi przedarł si? do Skierniewic, sk?d przez Puszcz? Kampinosk?, ?yrardow dotarł 10 wrze?nia do Warszawy. Pozostało?? szwadronu sam. panc. dojechała samotnie do Warszawy i poł?czyła si? z plutonem tech.-gosp. Mjr Gli?ski z wi?kszo?ci? dywizjonu przemie?cił si? wraz z Woły?sk? BK przez Skierniewice do Bolimowa, w trakcie marszu utracono pozostałe czołgi TKS, po czym wieczorem 10 wrze?nia przez Babice dojechał do Warszawy.

Wszystkie trzy grupy skoncentrowały si? w Otwocku 11 wrze?nia, sk?d 21 dywizjon pojechał przez Lublin, Chełm Lubelski, Włodzimierz Woły?ski do macierzystego garnizonu w Łucku. 14-16 wrze?nia z pozostało?ci 21 dywizjonu pancernego (1 czołg TKS) i resztek 81 dywizjonu pancernego (pluton bojowy z 1 czołgiem TKS z nkm FK wz. 38, 2 samochodow pancernych wz. 34 i taboru pomocniczego pod dowodztwem ppor. W. Chachaja). Pojazdy kołowe prowadziły patrolowanie rejonow Horchowa, Kowla i Włodzimierza Woł. Patrol dwoch samochodow pancernych po przeprawieniu si? przez Bug pomi?dzy U?ciuługiem, a Hrubieszowem rozbiły patrol motocyklowy z niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej i wzi?ł do niewoli dwoch je?cow. Od 17 wrze?nia oddział mjr. Gli?skiego poruszał si? na czele grupy gen. Piotra Skuratowicza w kierunku Lwowa. Noc? 17/18 wrze?nia nast?piło rozł?czenie rzutu kołowego i patroli pancernych w marszu ku granicy. Dwa patrole (jeden pod dowodztwem por. Cwaliny z 21 dywizjonu) 18 wrze?nia dostały si? do niewoli sowieckiej. 19 wrze?nia do oddziału mjr. Gli?skiego doł?czyła grupka ?ołnierzy 16 dywizjonu artylerii motorowej ppor. J. Webera ze znalezionym i naprawionym czołgiem R-35 porzuconym przez 21 batalion czołgow lekkich. 20 wrze?nia rano oddział mjr. Gli?skiego przekroczył granic? z W?grami na Przeł?czy Tatarskiej ^[7] . Oficerowie zostali internowani w obozie w Esztergon , a ?ołnierze w Nagykanizsa .

Pojazdy dywizjonu przekazane W?grom [ edytuj | edytuj kod ]

W dniach 20 ? 26 wrze?nia zdano w Beregszas ^[8] :

• 1 samochod ci??arowy Polski Fiat 621 L
• 1 czołg rozpoznawczy TKS
• 2 samochody Polski Fiat 621 L: w tym ci??arowy, z ?kas? i kancelari? dywizjonu” i transporter czołgu
• 1 ?łazik” Polski Fiat 518 (by? mo?e był to PF 508)
• 1 samochod ci??arowy Polski Fiat 621 L, nr rej. 13603
• 1 motocykl Sokoł 1000 M 111 z wozkiem bocznym.
• 1 motocykl Sokoł 1000 M 111 ^[a]

21 wrze?nia zdano w Munkaczu:

• 8 samochodow ci??arowych Polski Fiat 621 (1 Polski Fiat 621 warsztatowy pozostał w Voloc)
• 1 ci?gnik g?sienicowy C7P
• 2 motocykle CWS M111 z wozkiem bocznym (by? mo?e 2 nast?pne zdano 22 wrze?nia)

24 wrze?nia zdano w Csop:

• 1 ?łazik” Polski Fiat 508

19 wrze?nia zdano w Jasinii ( K?rosmez?) na w?gierskim Zakarpaciu

• 2 samochody nieokre?lonych rodzajow i marek

Organizacja i obsada personalna [ edytuj | edytuj kod ]

Dowodztwo (poczet dowodcy)

• dowodca - mjr br. panc. Stanisław Gli?ski
• adiutant - por. br. panc. Feliks Budzimir Cwalina († 1940 Charkow )
• kwatermistrz ? ppor. Antoni Micherdzi?ski ^[9]
• st. strz. panc. Jan Krasi?ski († 2 IX 1939)

szwadron czołgow rozpoznawczych nr 21 (13 czołgow TKS )

• dowodca szwadronu - por. kaw. Leszek Kazimierz Kozioradzki ^[9]
• dowodca I plutonu - ppor. rez. Eugeniusz Chomentowski ^[9]
  • dowodca czołgu - kpr. Stanisław Rymar
  • kierowca czołgu - st. strz. panc. Eugeniusz Rejent (ranny 4 IX 1939)
• dowodca II plutonu ? sier?. pchor. Julian Zaturski
• dowodca czołgu - plut. Marcin Wieliczko († 1 IX 1939)
• dowodca czołgu - kpr. Romanowski († 8 IX 1939)
• szef szwadronu - plut. Tadeusz Izdebski

szwadron samochodow pancernych typ A nr 21 (8 wozow bojowych wzor 34-II)

• dowodca szwadronu - kpt. br. panc. Jozef ?ymierski
• dowodca I plutonu - por. kaw. Jan Franciszek Petecki
• dowodca II plutonu - sier?. pchor. rez. Kazimierz Zaj?c
  • dowodca wozu - plut. Edward Dziuba (ci??ko ranny 1 IX 1939)
  • st. strz. panc. Wincenty Prejs (lekko ranny 5 IX 1939)
• szef szwadronu - sier?. Jan Krawczy?ski

pluton techniczno-gospodarczy

• dowodca plutonu- por. br. panc. Stanisław Marcin Wartak ^[10]
• szef plutonu - st. sier?. Bazyli Lewin
• st. sier?. Jozef P?kala
• sier?. Krawczy?ski
• plut. Stanisław Ryczko
• plut. Witold Zammel
• strz. panc. Jakub Akerman

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Krzysztof M. Gaj : Polska bro? pancerna w 1939 roku - organizacja wojenna i pokojowa jednostek . O?wi?cim: NapoleonV, 2014. ISBN  978-83-7889-122-2 .
• Adam Jo?ca: Wrzesie? 1939 : pojazdy Wojska Polskiego: barwa i bro? . Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Ł?czno?ci, 1990.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie . Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN  83-204-3299-5 .
• Rajmund Szuba?ski : Polska bro? pancerna 1939 . Warszawa: Bellona, 2011. ISBN  978-83-11-12106-5 .
• Jan Tarczy?ski, Krzysztof Barbarski, Adam Jo?ca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939 . Pruszkow: Oficyna Wydawnicza "Ajaks"; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głownego PSZ, 1995. ISBN  83-85621-57-1 .
• Marian ?ebrowski : Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 - 1947 . Londyn: Zarz?d Zrzeszenia Koł Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
• Stanisław Wartak, Udział 21 Dywizjonu Pancernego w wojnie 1939 r. , Wojskowy Przegl?d Historyczny Nr 3 (97), Warszawa 1981, s. 159
• Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna ?Piotrkow” 1939 . Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN  83-11-07836-X . brak strony w ksi??ce
• Stanisław Watrak. Udział 21 dywizjonu pancernego w wojnie 1939 . ? Wojskowy Przegl?d Historyczny ”. 3, s. 159-174, 1981. Warszawa: Wydawnictwo "Czasopisma Wojskowe". ISSN   0043-7182 .  
• Jan Tarczy?ski: 12 Batalion Pancerny . Pruszkow: Wydawnictwo Ajaks, 1995, seria: Zarys historii wojennej pułkow polskich w kampanii wrze?niowej. Zeszyt 49. ISBN  83-85621-60-1 .
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza bro?. Plan mobilizacyjny ?W” i jego ewolucja . Warszawa: Oficyna Wydawnicza ?Adiutor”, 2010. ISBN  978-83-86100-83-5 .