?l?sk Opolski

Opolszczyzna

Herb
Pa?stwa	Polska
Stolica	Opole
Wa?niejsze miejscowo?ci	K?dzierzyn-Ko?le , Nysa , Prudnik , Strzelce Opolskie
Poło?enie na mapie Polski ?l?sk Opolski
50°40′02,30″N   17°55′43,16″E / 50,667306   17,928656
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

?l?sk Opolski, Opolskie, Opolszczyzna ( ?l.   Opolski ?l?nsk , niem.   Oppelner Schlesien , cz.   Opolske Slezsko ) ? niejednoznaczne okre?lenia regionu administracyjnego , ktorego głownym miastem jest historyczna stolica Gornego ?l?ska ? Opole .

W pierwotnym znaczeniu termin ?l?sk Opolski był u?ywany jako synonim rejencji opolskiej , tzn. oznaczał cz??? Gornego ?l?ska w ramach pa?stwa niemieckiego w okresie mi?dzywojennym . Obejmował m.in. Gliwice , Zabrze i Bytom ^{[1] [2]} .

?l?sk Opolski mo?e by? rozumiany jako zachodnia cz??? historycznego Gornego ?l?ska, ktora wskutek procesow historycznych nabrała odr?bnych cech i charakteru od wielkoprzemysłowej wschodniej cz??ci ^[3] . Wspołcze?nie termin ?l?sk Opolski rozumie si? cz?sto jako obszar to?samy z wojewodztwem opolskim ^{[2] [4]   [1] [3] [5]} i u?ywa zamiennie z terminem Opolszczyzna ^[3] . W tym znaczeniu obejmuje on tak?e m.in. Brzeg i Namysłow , ktore historycznie nale?? do Dolnego ?l?ska ^{[6] [a]} oraz skrawki wojewodztwa, ktore w ogole na ?l?sku nie le??.

Nazw? ?l?sk okre?lano pocz?tkowo krain? zamieszkał? przez ?l??an i z czasem ^[2] (XII?XIII w.) ^[8] zacz?to tak nazywa? cał? prowincj? obejmuj?c? ziemie dzisiejszego Dolnego ?l?ska ^[2] . Ziemie na wschod od Przesieki ?l?skiej okre?lano raczej jako ?obszar opolski”, ?Opolskie” ( de Opol ) ^[2] , a od XIII w. jako ?ksi?stwo opolskie” ( ducatus Opoliensis ) ^{[2] [8]} . W poł. XV w. zacz?to stosowa? poj?cia Dolny ?l?sk (dawny ?l?sk) oraz Gorny ?l?sk (dawna ziemia opolska, Opolskie) ^[8] . Terminy ?l?sk Opolski i Opolszczyzna pojawiły si? jednak dopiero w XX w. ^{[2] [9]}

?l?sk Opolski w ro?nym znaczeniu i kontekstach [ edytuj | edytuj kod ]

Ustalenie dokładnych i konkretnych granic ?l?ska ^[10] , jak rownie? granic wewn?trznych tej krainy ^{[11] [12]} , przysparza trudno?ci ^{[10] [11]} . Obszary wyznaczone przez czynniki polityczne, etniczne i ko?cielne, tworz?ce dan? krain? historyczn? , powinny si? ze sob? pokrywa?, tymczasem na ?l?sku na przestrzeni wiekow zgodno?? ta była zakłocana wskutek wojen, zmian granic pa?stw i diecezji. Kluczowym ^[12] i jednocze?nie najbardziej zmiennym był czynnik polityczny ^[10] .

Szczegolne problemy z ustaleniem, jak dokładnie rozumie? Gorny ?l?sk pojawiły si? w czasie powstawania wspołczesnych pa?stw narodowych. Skutkiem arbitralnego podziału całego ?l?ska w XVIII w., a nast?pnie ?l?ska Austriackiego i ?l?ska Pruskiego po I wojnie ?wiatowej , było powstanie nowych subregionow. Powstały terminy m.in. ?l?sk Cieszy?ski , Ostoberschlesien , czy wła?nie ?l?sk Opolski. Przy tworzeniu podziału administracyjnego ani strona niemiecka, ani polska, ani czeska, nie brały ?ci?le pod uwag? podziałow historycznych ^[13] . Na przestrzeni dziejow, pod ro?nymi władzami, poj?cie Gornego ?l?ska wcale nie było jednoznaczne ^[14] .

?l?sk Opolski jako rejencja opolska [ edytuj | edytuj kod ]

Według historyka Bernarda Linka terminu ?l?sk opolski u?ył prawdopodobnie jako pierwszy Eugeniusz Romer w trakcie I wojny ?wiatowej. Oznaczał on rejencj? opolsk?. W latach 20. XX w. termin ?l?sk Opolski (pisany ju? du?? liter?) oznaczał nadal rejencj? opolsk?, ale ju? bez powiatow przył?czonych do II Rzeczypospolitej po plebiscycie ^[6] . Według innych ?rodeł autorem terminu był Piotr Pampuch ^{[5] [15]} . Nazwa ?l?sk Opolski zast?powała okre?lenie ?niemiecki Gorny ?l?sk”, ktorego strona polska u?ywała niech?tnie. Analogicznie w Niemczech stworzono termin Ostoberschlesien (Wschodni Gorny ?l?sk), aby nie musie? mowi? o ?polskim Gornym ?l?sku” ^[6] .

Forma niemiecka Oppelner Schlesien pojawia si? ju? w latach 60. XX wieku w niemieckich tytułach i streszczeniach polskich publikacji naukowych wydawanych przez Instytut ?l?ski w Opolu ^[16] . Funkcjonuj?ca ju? w obiegu naukowym i w?rod tłumaczy forma ta zostaje przyswojona przez organizuj?c? si? mniejszo?? niemieck? w wojewodztwie opolskim, ktora w 1990 roku utworzyła Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemcow na ?l?sku Opolskim ( Sozial-Kulturelle Gesellschaft der Deutschen im Oppelner Schlesien ) ^[17] .

?l?sk Opolski jako historyczne obszary ksi?stwa opolskiego [ edytuj | edytuj kod ]

W Geografie Bawarskim z IX w. mo?na odnale?? informacj?, ?e na obszarze dzisiejszego Dolnego ?l?ska zamieszkiwały plemiona Dziadoszan i ?l??an , a na południowy wschod od ?l??an, odgrodzony Przesiek? ?l?sk? , mieszkał lud Opolan ^[18] . W XII w. poj?cie ?l?sk odnosiło si? do obszaru na zachod od Przesieki ?l?skiej ^[19] . Wraz z rozbudow? administracji prowincji ko?cielnej nazwa ta zacz?ła odnosi? si? do obszaru dzisiejszego Dolnego ?l?ska ^[20] . Piastowie rz?dz?cy na Dolnym ?l?sku u?ywali tytułu ksi???t ?l?ska ^[11] , natomiast na wschod mie?cił si? ?obszar opolski”, ?Opolskie” ^[20] , rz?dzony przez ksi???t opolskich ^[11] . St?d poj?cie ?l?sk Opolski stosowane bywa w odniesieniu do historycznych obszarow ksi?stwa opolskiego czy opolsko-raciborskiego ^[4]   , ktore to mo?na uzna? za rdze? po?niejszego Gornego ?l?ska ^[11] .

Rozro?nienie na Opolszczyzn? i ?l?sk zanikło w połowie XV w. ^[21] Wowczas z samym poj?ciem ?l?ska zacz?to kojarzy? jeszcze wi?kszy obszar ^{[20] [21]} , wł?czaj?c terytorium ksi?stw gorno?l?skich. Było to spowodowane m.in. ?l?sk? organizacj? ko?cieln? na tych ziemiach i faktem, ?e władcy Czech po przej?ciu ksi?stw ?l?skich nazywali siebie ?panami ?l?ska” ^[21] . Aby uwzgl?dni? dawne podziały, w XV w. pojawiły si? terminy Dolny ?l?sk (łac. Silesia Inferior ) oraz Gorny ?l?sk (łac. Silesia Superior ) oznaczaj?cy dawn? Opolszczyzn? ^[8] . Maj?c na my?li cały ?l?sk, posługiwano si? wowczas terminem oba ?l?ski (łac. Utraque Silesiae ) ^{[8] [22]} .

?l?sk Opolski jako wojewodztwo opolskie [ edytuj | edytuj kod ]

Wiosn? 1945 ?l?sk znalazł si? niemal w cało?ci w granicach pa?stwa polskiego. Utworzono wojewodztwo ?l?sko-d?browskie , ktore obejmowało przedwojenny polski Gorny ?l?sk, Zagł?bie D?browskie i dawn? rejencj? opolsk? ^[23] . Powiaty brzeski i namysłowski nale?ały wowczas do wojewodztwa wrocławskiego ^[24] . W 1950 powołano wojewodztwo opolskie obejmuj?ce obszar przedwojennej rejencji opolskiej z wył?czeniem wielkoprzemysłowych powiatow: bytomskiego, gliwickiego i zabrza?skiego, oraz bez powiatu dobrodzie?skiego. Przył?czono za to dwa dolno?l?skie powiaty ? brzeski i namysłowski. W 1975 odł?czono od wojewodztwa opolskiego powiat raciborski na rzecz wojewodztwa katowickiego, oraz cz??? powiatu oleskiego na rzecz wojewodztwa cz?stochowskiego. W 1999 powiat oleski wrocił do wojewodztwa opolskiego ^[4]   , razem z gmin? Praszka i gmin? Rudniki nale??cymi historycznie do ziemi wielu?skiej ^{[25] [26]} .

Oprocz tradycyjnych przymiotnikowych nazw obszarow regionalnych, jak Opolskie , powstały po?niej tak?e nazwy z przyroskiem ?(szcz)yzna . Nazwa Opolszczyzna istnieje od co najmniej lat 50. XX w. ^[9] Tego typu toponimy z formantem ?szczyzna s? z punktu widzenia gramatyki j?zyka polskiego poprawnie utworzonymi od przymiotnika ze zrostkiem przymiotnikowym -ski (jak: lubelski → Lubelszczyzna, suwalski → Suwalszczyzna, rzeszowski → Rzeszowszczyzna, etc.) ^{[27] [28]} Wbrew czasem spotykanym opiniom nazwa Opolszczyzna nie jest rusycyzmem ^{[b] [9]} .

Ze wzgl?du na kwestie etniczne i charakter gospodarki ^[29] czasami w ?wiadomo?ci społecznej umiejscawia si? Opolszczyzn? wr?cz poza Gornym ?l?skiem ^[12] (cho? to w Opolu mie?ciła si? historyczna stolica Gornego ?l?ska) ^[1] . U niektorych autorow spotyka si? podział wewn?trzny powojennego ?l?ska na Dolny ?l?sk, Gorny ?l?sk i ?l?sk Opolski ^[29] .

Z kolei inni autorzy, podkre?laj?c jedno?? historycznego Gornego ?l?ska, sprzeciwiaj? si? nawet okre?laniu wojewodztwa opolskiego ??l?skiem Opolskim”, czy ?Opolszczyzn?” ^[30] . Przedstawiciele Ruchu Autonomii ?l?ska sprzeciwiaj? si? w ogole u?ywaniu nazw ?l?sk Opolski czy Opolszczyzna , poniewa? uwa?aj? je za sztuczne poj?cia z czasow komunistycznych, wymy?lone po to, aby podzieli? Gorny ?l?sk i ?ci?lej kontrolowa? mieszkaj?cych na tym obszarze ?l?zakow i Niemcow ^[31] . Postuluj? scalenie ziem Gornego ?l?ska jako historycznie i kulturowo zwi?zanych ze sob? ^[32] .

Od 1991 działa Zwi?zek Gmin ?l?ska Opolskiego z siedzib? w Opolu zrzeszaj?cy 33 gminy z wojewodztwa opolskiego, ktory podj?ł si? zadania gromadzenia, przetwarzania i przekazywania informacji w zakresie rozwoju społecznego i gospodarczego, doradztwa, szkole? i wymiany do?wiadcze?, promocji gmin ^{[33] [34] [35]} .

Obrona wojewodztwa przed likwidacj? [ edytuj | edytuj kod ]

W obliczu planow likwidacji wojewodztwa opolskiego w 1998 ujawniła si? wr?cz zaskakuj?co silna wi?? regionalna i determinacja w walce o jego utrzymanie ^[36] . Odr?bnego wojewodztwa zgodnie bronili opolscy politycy, samorz?dowcy, ?rodowisko naukowcow ^{[c] [4]   [37]} i lokalne media ^[4]   . Obywatelski Komitet Obrony Opolszczyzny wspolnie z Towarzystwem Społeczno-Kulturalnym Niemcow na ?l?sku Opolskim zebrali 200 tys. podpisow pod protestem przeciw likwidacji wojewodztwa ^[36] . Kulminacyjnym momentem było utworzenie tzw. ła?cucha nadziei ? wzdłu? najwa?niejszej drogi przecinaj?cej region kilkadziesi?t tysi?cy ludzi, trzymaj?c si? za r?ce, demonstrowało poparcie dla zachowania własnego wojewodztwa ^{[38] [39]} . Przytaczano argumenty m.in. o przywi?zaniu mieszka?cow do regionu opolskiego i poczuciu dumy z niego, mowiono o wielokulturowo?ci obszaru, a w ramach historycznych argumentow powoływano si? na ksi?stwo opolsko-raciborskie. Wyra?ano obawy przed utrat? podmiotowo?ci ^[36] i marginalizacj? regionu ?l?ska Opolskiego ^{[36] [40]} , je?li miałby by? on podzielony przez wojewodztwa ze stolicami w Katowicach i Wrocławiu ^[40] . Ostatecznie w lipcu 1998 uchwalono ustaw? o podziale kraju na 16 wojewodztw, w tym wojewodztwo opolskie ^[36] .

Regionalizacja fizycznogeograficzna ?l?ska Opolskiego [ edytuj | edytuj kod ]

Około 75% obszaru ?l?ska Opolskiego (rozumianego jako wojewodztwo) zajmuje najbardziej wysuni?ta na południe cz??? Nizin ?rodkowopolskich ? fragment Niziny ?l?skiej (połnocna, ?rodkowa oraz południowo-wschodnia cz??? Opolszczyzny) oraz skrawek regionu Nizin Południowowielkopolskich (rejon Byczyny wchodz?cy w skład Wysoczyzny Wieruszowskiej ). Do makroregionu Niziny ?l?skiej na obszarze Opolszczyzny nale?? mezoregiony: Kotlina Raciborska , wschodnia i ?rodkowa cz??? Pradoliny Wrocławskiej , Rownina Opolska , Rownina Ole?nicka , Rownina Grodkowska , Dolina Nysy Kłodzkiej , Rownina Niemodli?ska oraz Płaskowy? Głubczycki . Pod wzgl?dem ukształtowania powierzchni ?l?sk Opolski jest rodzajem niecki, ktorej centraln?, najbardziej obni?on? cz??ci? jest dolina Odry . Na południowym zachodzie niziny s? domkni?te Sudetami Wschodnimi (mezoregion Gory Opawskie ), oraz Przedgorzem Sudeckim (mezoregiony: Przedgorze Paczkowskie , Obni?enie Otmuchowskie i Wzgorza Strzeli?skie ). Od wschodu niziny ogranicza kraw?d? Wy?yn ?l?sko-Krakowskich z mezoregionami: Chełm i Prog Wo?nicki ^[41] .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

W uproszczonym uj?ciu mo?na stwierdzi?, ?e ?l?sk Opolski na przestrzeni dziejow nale?ał do nast?puj?cych organizmow pa?stwowych ^[4]   :

• czeskiej monarchii Przemy?lidow (921?990)
• polskiej Piastow (990?1339)
• czeskiej Luksemburgow i Jagiellonow (1339?1526)
• austriackiej Habsburgow (1526?1763)
• pruskiej Hohenzollernow (1763?1918)
• pa?stwa niemieckiego (1818?1945)
• pa?stwa polskiego (od 1945) ^[4]   .

Uchwał? Rady Ministrow Rz?du Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej z 14 marca 1945 roku na terenach ?l?ska Opolskiego, ktore zostały wł?czone do Polski w wyniku II wojny ?wiatowej, powstał Okr?g ?l?sk Opolski , w ktorym władz? mieli sprawowa? specjalni pełnomocnicy, wyposa?eni w szerokie kompetencje ^[42] . 15 sierpnia 1945 prymas kardynał August Hlond wydał postanowienie o ustanowieniu odr?bnej Administratury Apostolskiej ?l?ska Opolskiego ze stolic? w Opolu i wyznaczenie pierwszego administratora ? ks. Bolesława Kominka ^[43] .

Okres Republiki Weimarskiej sprzyjał rozwojowi idei samorz?du terytorialnego. Przeprowadzane spisy ludno?ci podporz?dkowane były celom politycznym, spis z 1910 wykazał blisko 582 tys. osob podaj?cych j?zyk polski jako ojczysty i tylko ponad 51 tys. polski i niemiecki (dwuj?zyczni). Spis z roku 1925 wykazał ju? tylko ponad 151 tys. osob podaj?cych j?zyk polski jako ojczysty i 384 tys. dwuj?zycznych. Był to wynik polityki germanizacyjnej , presji politycznej, ekonomicznej i administracyjnej ^[44] .

Miasta [ edytuj | edytuj kod ]

Najwi?ksze miasta wspołczesnej Opolszczyzny:

Lp.	Herb	Miasto	Ludno?? (30 czerwca 2020)	Powierzchnia 31 grudnia 2017 (km²)
1.		Opole	128 012	148,88
2.		K?dzierzyn-Ko?le	60 383	123,71
3.		Nysa	43 580	27,51
4.		Brzeg	35 491	14,61
5.		Kluczbork	23 396	12,35
6.		Prudnik	20 887	20,50
7.		Strzelce Opolskie	17 766	29,97
8.		Namysłow	16 650	22,61
9.		Krapkowice	16 105	21,01
10.		Głuchołazy	13 435	6,83

• 
  Opole
• 
  K?dzierzyn-Ko?le
• 
  Nysa
• 
  Brzeg
• 
  Kluczbork
• 
  Prudnik
• 
  Strzelce Opolskie

Ludno?? [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: ?l?zacy .

Na ?l?sku Opolskim mieszkaj? głownie grupy narodowo?ciowe: Polacy , Niemcy , Czesi oraz grupa ludno?ci okre?laj?ca si? jako ?l?zacy w znaczeniu osobnej narodowo?ci. W Polsce nie jest uznawana narodowo?? ?l?ska , podobnie w Czechach. Wi?kszo?? Niemcow mieszka w okolicy Prudnika , Krapkowic , Opola i Strzelec Opolskich .

Przy analizowaniu sytuacji socjologicznych panuj?cej na pocz?tku XX wieku podkre?la si?, ?e ?l?zacy ze ?l?ska Opolskiego nie posiadali rozwini?tej ?wiadomo?ci narodowej i przekonania o uczestnictwie we wspolnocie narodowej. Elementem jednocz?cym t? zbiorowo?? była wi?? regionalna. Poza nieliczn? grup? otwarcie manifestuj?c? sw? polsko??, autochtoniczni ?l?zacy ze ?l?ska Opolskiego piel?gnowali swe polskie elementy kulturowe nie jako wyraz ł?czno?ci z narodem polskim, lecz jako elementy miejscowego folkloru i swojskiej kultury, dzi?ki ktorej mogli odro?ni? si? od Niemcow ^{[45] [46]} .

Z drugiej strony znane s? wyniki spisow narodowych z pocz?tku XX wieku (1910) gdzie 53% ludno?ci rejencji opolskiej zadeklarowało j?zyk polski jako j?zyk ojczysty ^[47] (nie była to jednak deklaracja narodowo?ciowa).

Jednym z elementow to?samo?ci kulturowej rodzimych ?l?zakow s? u?ywane przez nich gwary , ktore od wiekow pozwalały rozpoznawa? swoich i obcych. Wzmacniaj? one spojno?? grupy, a ich wyzbycie si? rownoznaczne jest z porzuceniem wspolnoty. Jednak?e nale?y zwroci? uwag?, ?e autochtoni z ludno?ci? napływow? u?ywaj? j?zyka literackiego , a gwarami posługuj? si? w rodzinie i obr?bie własnej zbiorowo?ci ^[48] . Na terenie ?l?ska Opolskiego wyst?puj? gwary: niemodli?skie , prudnickie , opolskie, oleskie .

W?rod autochtonicznych ?l?zakow istnieje silna wi?? z własnym małym terytorium i jego społeczno?ci? lokaln?. Badania socjologiczne przed 1990 r. wykazały jednak, ?e ponad 50% autochtonow na ?l?sku Opolskim za ziemi? rodzinn? uwa?a swoj? miejscowo?? lub okolice. Wykazano, ?e ?l?zakow cechuje silna orientacja lokalna i regionalna i słaba orientacja na Polsk? jako ojczyzn? . Charakterystyczne jest przywi?zanie do rodzinnych stron i niech?? do migracji w inne regiony Polski. Podstaw? emocjonalnej wi?zi do rodzinnych stron jest silne poczucie zakorzenienia swojej rodziny, ktora mieszka tu od pokole? ^[49] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz hasło Opolszczyzna w Wikisłowniku

• wojewodztwo opolskie , rejencja opolska
• ?l?sk , Dolny ?l?sk , Gorny ?l?sk

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Bernard B.   Linek   Bernard B. , Dzieje ?l?ska Opolskiego , [w:] Dorota D.   Simonides (red.), ?l?sk Opolski. Dziedzictwo i wspołczesno?? , Opole: Oficyna Piastowska, 2005, ISBN  83-89357-21-6   .
• Danuta D.   Kisielewicz   Danuta D. , Historyczne uwarunkowania odr?bno?ci regionu ?l?ska Opolskiego , ?Pogranicze. Polish Borderland Studies”, 3 (1), 2015, s. 7?18   .
• Renata Pysiewicz-J?drusik, Andrzej Pustelnik, Beata Konopska: Granice ?l?ska . Wrocław: Wydawnictwo Rzeka, 1998. ISBN  83-911532-0-7 . }
• Joachim J.   Bahlcke   Joachim J. , Gorny ?l?sk ? studium przypadku powstawania: regionow historycznych, wyobra?e? o obszarach kulturowych, historiograficznych koncepcji przestrzeni , [w:] Joachim J.   Bahlcke , Dan D.   Gawrecki , Ryszard R.   Kaczmarek (red.), Historia Gornego ?l?ska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu , Gliwice: Dom Wspołpracy Polsko-Niemieckiej, 2011, ISBN  978-83-60470-41-1   .
• Stanisław S.   Jałowiecki   Stanisław S. (red.), Biała ksi?ga obrony wojewodztwa opolskiego a.d. 1998. Tom 2 , Opole: Instytut ?l?ski w Opolu, 1998, ISBN  83-86708-59-X   .
• Arno Herzig , Krzysztof Ruchniewicz , Małgorzata Ruchniewicz : ?l?sk i jego dzieje . Wrocław: Wydawnictwo Via Nova, 2012. ISBN  83-911532-0-7 .
• Jan Kubok: Walory przyrody i krajobrazu miast i gmin wojewodztwa opolskiego . Opole: Instytut ?l?ski w Opolu, 1996. ISBN  83-86708-24-7 .
• Ro?cisław R.   ?erelik   Ro?cisław R. , Dzieje ?l?ska do 1526 roku , [w:] Marek M.   Czapli?ski i inni red. , Historia ?l?ska , wyd. 2., Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007, ISBN  978-83-229-2872-1   .