Selva intertropicala a Barro Colorado, (selva del Darien)
Panama
-
Colombia
La
selva pluviala
,
bosc umid
o
selva umida
, es un
bioma
caracterizat per de precipitacions abondantas durant tot l'an, amb de minimalas compresas entre 1750 e 2000 mm, e un clima amb de temperaturas enaucadas. Aquestes tipes de bosques son caracterizats per la presencia d'arbres nauts e espes, amb una granda diversitat d'especias. La
zona de convergencia intertropicala
, a un rotle significatiu, pr'amor qu'en granda part es la responsabla de la creacion d'aquestes tipes de biomas de la
Terra
.
La selva Daintree a
Queensland
,
Australia
.
Aperaqui 40 a 75% de totas las
especias
de la
Terra
son nadivas de la selva.
[1]
S'es calculat que mantun milions d'especias de plantas, d'insectes, e de
microorganismes
, encara son a descobrir. Las selvas pluvialas son nomenadas las "joias de la Terra", e la "
farmacia
mai granda del mond", pr'amor que s'i es descobert mai d'un quart dels
medicaments
naturals.
[2]
Las selvas produson 28% d'
oxigen
per
fotosintesi
a partir de
dioxid de carboni
.
La vida dins lo
sotabosc
d'una selva pluviala se troba restrencha en forca airals e se redutz a l'existencia d'organismes descompausaires de fuelhas pr'amor de la manca de
lutz
al nivel del sol. Aquo fa que sia possible de caminar pel bosc. Se lo
fulhatge
del brancatge es destruit o degalhat, la terra es d'aviat colonizada per un dens embolh vegetal en creissenca,
arbusts
e arbrilhons.
Las
formigas
talhadoiras de fuelhas son los principals erbivors dins la mager part de las selvas sud-americanas
S'estima que mai de 40% de l'oxigen produit e utilizat sus Terra proven d'aquestes espacis vegetals, e mai que coma o avem dit, lo bilanc net sia aproximativament de zero. Pasmens, son estats objecte de aclaridas e talhas non discriminadas dempuei mai d'un segle, co que reduguet rapidament son aira pel mond entier. Dins lo decenni de 1990, s'estima que i aguet una reduccion annadiera de
58 000
km
2
; 14% de la superficia de la Terra era coberta de selvas primarias, a l'ora d'ara, aqueste percentatge s'es reduit sonque a 6% e al ritme actual de
desforestacion
, aquestas auran desaparegut d'aici 40 ans. Las selvas primarias son reemplacadas per una vegetacion segondaria de creissenca rapida mas d'un interes menor del punt de vista de la conservacion dels ecosistemas. Los biologistas consideran qu'una granda quantitat d'especias son condemnadas a l'extincion ? benleu mai de 50 000 l'an ? pr'amor de l'eliminacion del sieu abitat.
Lo bilanc de
CO
2
e O
2
d'
Amazonas
sens perturbacion es nul, mas quand talham e cremam la fusta, aqueste equilibri se romp, absorbent de grandas quantitats d'oxigen e desliurant d'enormas quantitats de CO
2
. S'estima que la selva amazonica conten 1,1 · 10
11
tonas de carboni absorbit de l'atmosfera.
Podriam resumir las caracteristicas de la vegetacion de selva per:
- Clima
: caud umid (Af dins la nomenclatura de Koppen).
- Temperatura
mejana annadiera: oscilla entre 27 e
29 °C
, e mai a
400 m
d'altitud o un chic mai.
- Altitud
: se troba normalament al nivel de la terra cauda. Se se troba a d'estatges superiors, se deu parlar de selvas montanhosas o selvas anivoladas.
- Precipitacions
mejanas annadieras oscillant entre 1500 a
2 000 mm
e
3 000
mm
o mai. Dins lo cas del limit inferior cal precisar qu'aquestas pluejas devon esser forca plan repartidas tot l'an, co que fa referencia sonque a de climas amb una localizacion forca especifica.
Las selvas tropicalas e temperadas son estadas somesas a de talhas severas e a l'agricultura durant lo
segle XX
e l'aira coberta per las selvas a l'entorn del mond son en diminucion continuala. Los biologistas an calculat que lo nombre de grandas especias que se son estenchas son possiblament mai de 50 000 l'an; a aquesta proporcion, ditz
E. O. Wilson
d'Harvard University, un quart o mai de tota las especias de la Terra se podrian exterminar dins 50 ans que venon pr'amor de la supression d'abitat amb la destruccion de las selvas.
Un autre factor que provoca la perda de selva es l'expansion dels airals urbans. La Selva litorala que creis al long d'airals costiers d'Australia orientala es ara rara pr'amor del creissement linear per aculhir la demanda del torisme de solelh e de plaja.
Los bosques s'essent destruits a un ritme rapid, gaireben 90% de la selva d'Africa Occidentala es estada destruida dempuei l'arribada d'umans fa 2000 ans, Madagascar a perdut dos terces de sa selva pluviala originala. Amb los indexes actuals las selvas tropicalas en
Indonesia
desapareisseran en 10 ans e en
Papoa-Nova Guinea
en 13 a 16 ans.
En diverses paises, en particular en
Brasil
, la desforestacion foguet declarada una urgencia nacionala. La desforestacion d'
Amazonia
aumentet de 69% entre 2007 e 2008 en dotze meses, segon las donadas oficialas del Govern. La desforestacion podria destruire o damatjar grevament gaireben 60% de la selva amazonica en 2030, segon un nou raport de WWF.
Pasmens, lo 30 de genier de 2009, dins un article del
New York Times
se declaret: "Per una estimacion, per cada acre de selva tropicala perdut cada an, mai de 50 ectaras de nous bosques creisson jol tropic ..." Lo nou bosc inclutz los bosques segondaris en terras d'ancianas culturas e los bosques degradats.
La totalitat d'aquestas zonas representan aproximativament 17 milions d'ectaras de forest, valent a dire a l'entorn de 20% del total mondial.
Aqueste
biosistema
es compausat per una granda quantitat d'especias vegetalas e animalas. S'establisson de relacions de concurrencia per la lutz que constituis lo principal
factor limitant
per aquo aquestas selvas son ricas en
epifits
e
lianas
parasitas. Forca arbres an de contraforts. La
temperatura mejana
sempre supera los 20
grases Celsius
, la variacion de las temperaturas jornadieras es major que l'interanuala e la pluviometria generalament compresa entre 1500 e 4000 litres. Una de las caracteristicas principalas es la
biodiversitat
vegetala e animala. A l'entorn de 60% de totas las
especias
del planeta se troban en aqueste
ecosistema
extremament amenacat.
Lo sol, aqueste ecosistema conten 70% de las especias vegetalas conegudas. La sieuna vegetacion, caracterizada per l'estratificacion verticala, es nautament dominada per las plantas, subretot las especias de flors e los arbres. Se podon trobar entre 80 e 200 especias d'arbres per
ectara
pels bosques tropicals madurs. Pasmens, trobarem rarament mai que dos individus de la meteissa especia per ectara. Mai d'una o doas especias podran pas esser dominantas, levat dins de sectors especifics coma los
paluns
.
Las fuelhas an en general las extremitats forca alongadas que permeton d'accelerar l'evacuacion de l'aiga amor que l'aiga estancada priva de las foncions respiratorias e assimiladoiras de l'arbre e afavoris las plantas epifitas. I a paucs brotons amor que i pas de mala sason a superar. Quand existisson, son protegits per de pels, fuelhas segondarias.
Arbre que suporta sus lo tronc e las brancas, de nombrosas plantas epifitas dins lo
Parc Santa Elena
de
Costa Rica
Lo terme de
planta epifita
se referis a tota
planta
que creis subre un autre vegetal, l'utilizant solament coma suport, mas que lo
parasita
pas. Aquestas plantas son nomenadas de cops "plantas aerianas", pr'amor que rasigan pas sus lo
sol
. Malgrat aquo, existisson forca especias d'
algas
, inclusent las marinas, que son epifitas sobre d'autras especias aquaticas (
angiospermes
).
Las epifitas utilizan la
fotosintesi
per se porgir d'energia e (las que son pas aquaticas) obtenon l'umiditat de l'aire o de la plueja que se depausa subre la superficia del seu
amfitrion
. Las
rasics
se podon desvolopar primariament per adesion e las estructuras especializadas (coma las esquamas e copas) son las que recuelhon e mantenon l'
umiditat
.
Las plantas epifitas parasitan pas lo sieu anfitrion, mas creisson independentament en l'utilizar unicament coma suport fisic. L'avantatge mai evident respecte a las autras erbas restrenchas a la terra es que recebon mai de lutz dins los ecosistemas de bosques ombroses e se mantenon luenh dels
erbivors
. Malgrat aquo se podon desvolopar amb tanta densitat que arriban a damatjar la planta amfitriona.
Las epifitas pus conegudas son las
mofas
, los
liquens
, las
orquideas
, las
falguieras
e las
bromeliaceas
(coma la famosa
Tillandsia
), e mai que se poscan trobar dins totes los grops principals del
regne vegetal
. Las acumulacions de grandas epifitas se fan pus abondantament dins las selvas umidas tropicalas e bosques temperats plujoses, mas tant liquens coma mofas se troban pertot ont i a d'arbres.
Las epifitas son una de las sieis subdivisions de las
formas vitalas de Raunkjaer
.
Existisson diferents tipes de selvas pluvialas: la
selva tropicala
, que se pot diferenciar en equatoriala e subtropicala; e la
selva pluviala temperada
.
[3]
La pluviisilva equatoriala (o tropicala) es localizada en zonas prepa de l'
equator
. Se caracteriza per un clima uniforme amb temperaturas sempre nautas e precipitacions abondantas durant tot l'an amb un grand excedent d'aiga. Los arbres son nauts e son forca jonchs de tal biais qu'an pas de brancas en la part inferiora e los brancatges son contunhos projectant una ombra forca espessa.
La pluviisilva tropicala (o subtropicala) es localizada al litoral de subrevent entre 10° e 25° de
latitud
, on existis un cicle annal de pluejas amb una longa sason umida qu'alterna amb una aura de pluejas escassas e de temperatura mai freda. Lo bosc es similar a l'equatorial mas amb mens d'especias e mens de lianas. Per contra, son abondants los
epifits
, las plantas aderidas als troncs, brancas e fuelhas.
La pluviisilva temperada se caracteriza per de condicions climaticas pus moderadas, mas uniformas durant tot l'an. Aquestas condicions son presentas en zonas equatorialas e tropicalas a granda altitud, pels litorals orientals entre 25° e 40° de latitud, e pels litorals occidentals entre 35° e 55°. Lo bosc diferis dels anteriors en que i a relativament paucas especias, los arbres son mens nauts amb un gra de cobertura mens dens, e amb una vegetacion desvolopada dins l'estrat inferior.
Distribucion generala de selva umida de
clima temperat
.
Los bosques temperats cobrisson una granda part del mond mas los de tipe umid (las selvas pluvialas temperadas) apareisson solament dins paucas regions.
La majoritat se troban dins de climas oceanics umids:
Autres presents en climas subtropicals umids:
En climas continentals plujoses:
Autres climas:
Per los bosques temperats umids d'America del Nord la definicion de P.B. Alaback
[4]
es amplament acceptada
[5]
:
- Precipitacion annala superiora a 1400 mm.
- Temperatura mejana annala entre 4 e 12 °C
Pasmens, la precipitacion annala requerida depend de factors com la distribucion de la plueja al long de l'an, las temperaturas durant lo cors de l'an e la presencia de la
nebla
. Las definicions dins d'autres paises ont i a de bosques temperats umids son diferentas. Per exemple la definicion per aquestes tipes de bosques australians es ecologica pusleu que climatica:
- La cobertura del brancatge ocupa almens 70% del cel.
- Lo bosc es compausat principalament pels arbres, que necessitan pas una regeneracion pels incendis mas que son plantolier es capable de se regenerar jos l'ombra e en clarianas naturalas.
[6]
Bosc temperat umid de
Nova Zelanda
Los bosques temperats umids amassan las caracteristicas seguentas:
- Relativa proximitat a l'ocean, normalament amb de montanhas litoralas. Necessitan la proximitat de l'ocean per moderar la variacion sasoniera de la temperatura, creant d'iverns mai suaus e d'estius mai fresques que per las zonas continentalas. Forca d'aquels bosques an de
neblas
d'estiu que los mantenon fresques e umids los meses pus cauds. Las montanhas litoralas aumentan la plueja pels pendisses qu'agachan la mar.
- Los
incendis forestiers
son rars pr'amor de l'umiditat granda e constanta del bosc.
- Los
epifits
, inclusent las mofas, son abondants. Coma aquestas plantas an pas acces a l'umiditat del sol, dependon de l'umiditat atmosferica e de la plueja.
Las
ecoregions
ont se troban aquestes bosques son: Bosques de fulhoses e mixtes en clima temperat e Bosques de coniferas en clima temperat.
Los bosques temperats umids an los nivels de
biomassa
mai enaucats de totes los ecosistemas terrestres e son notables per la granda talha dels arbres coma lo
Sequoia
, l'
Avet de Douglas
, la
Picea sitchensis
etc.
Localizacion de las selvas tropicalas del mond
La selva pluviala tropicala es un tipe de
bosc
que se desvolopa dins l'espaci intertropical. Aqueste terme es reservat al bosc tropical umid de contunh, ont
plou
un minimum de 1750
litres
per
metre carrat
l'an, e per contra se nomena
jungla
quand i a una sason seca pro longa per se diferenciar del primier.
Semblaria que, globalament, los bosques tropicals emmagazinan (leugierament) mai de carboni que co qu'en produison e participarian de fait a la reduccion dels gases d'efieche de serra. En practica, la demesida de las superficias oblitera un pauc aqueste bilanc. Pasmens, i a de temptativas interessantas de plantacions a escala granda de bosques destinats a esser potz de carboni (gardant en memoria la pauretat ecologica d'aquestes tipes de mitan).
Lo bosc assegura la preservacion de la biodiversitat, ten un rotle important dins lo cicle de l'aiga. Permet tanben una esplecha forestiera per las necessitats umanas.
L'
industria farmaceutica
utiliza de moleculas eissidas del bosc.
La selva tropicala es presentas dins tres regions de la terra:
Se desvolopa sonque en zona
equatoriala
mas sens se poder formar a l'est del continent que ten una longa sason seca. Espandida per
Liberia
,
golf de Guinea
e lo bacin del
riu Congo
. Fa un milion d'ans subiguet las consequencias de cambiaments climatics qu'afecteron l'evolucion de la vegetacion. Es de las tres la d'
aira
menora.
La Selva Atlantica, es una formacion vegetala
brasiliera
. Las
selvas atlanticas
presentan d'
arbres
amb fuelhas largas perennas. I a una granda diversitat d'
epifitas
, coma las
bromeliaceas
e las
orquidieas
. Se deu pas confondre amb la
Selva Amazonica
especialament en
Brasil
.
[7]
Foguet la segonda
selva tropicala
majora en ocurrencia e importancia en
America del Sud
, principalament en Brasil. Acompanhava tota la linha del
litoral
brasilier del
Rio Grande do Sul
al
Rio Grande do Norte
(regions
meridionalas
e
nord-est
). Dins las regions sud e
sud-est
arribava fins a
Argentina
e
Paraguai
. Cobria d'importants seccions de serres del
Replanat Brasilier
, e era contunha amb la selva amazonica. Pr'amor del
desboscament
, principalament a partir del
segle XX
, se troba uei extremament reduida, essent una de les selvas tropicalas mai amenacadas del mond. Malgrat que sia reduida a paucs fragments, majoritariament discontinus, la
biodiversitat
del sieu
ecosistema
es una de las magers del planeta
[7]
.
Paisatge ribieirenc d'Amazonas
Es la mai granda de totas, ocupa una granda part de
Brasil
e dels paises vesins. Mantenguet lo clima e la vegetacion estables al long de milions d'ans.
Dins la selva d'
Amazonas
se troba sus
10 000 m²
prep de 100 especias d'arbres. La nautor mejana dels arbres vira a l'entorn dels 55 metres. Lo nombre d'
insectes
e d'
animals
es encara desconegut. Es forca amenacada per l'extension de l'agricultura que utilitza la tecnica de l'
eissartatge
, es a dire cremar la vegetacion e semenar subre las cendres.
La Selva Amazonica es situada al nord d'America del sud, enrodant lo riu d'Amazonas, que va de la "Quebrada de Apacheta", al pe del "Nevado Misti", fins a l'ocean Atlantic, coma se vei sus l'imatge de dreta. Aproximadament, sas coordenadas son: Latitud = 12° Nord ? 12° 30’ Sud e longitud = 42° Oest - 77° Oest.
- Clima
: lo clima es tropical : caud e umid amb precipitacions abondantas durant tot l'an sens gairas variacions sasonalas. Per aquesta rason los arbres de la selva an pas una epoca especiala per
florir
o far de
fruits
.
- Temperatura
: la mejana de la
temperatura
a miegjorn es entre
27
ºC
e
32 °C
.
- Precipitacions
: lo total de las pluejas annadieras passa los 2000
litres
e la reparticion de las precipitacions, que es forca uniforme al centre de la region, o es pas tant a la periferia, ont entre los meses de
junh
e
agost
(ivern de l'
emisferi
sud) la plueja demesis de prep d'un terc marcant co que seria una sason seca.
- Altitud
: la selva amazonica se troba, gaireben tota, a aperaqui 300 metres subre lo nivel de la mar, e mai que d'unes punts mai nauts se troben a 2000 metres de nautor al
Macizo de las Guayanas
.
- Vents
: la selva amazonica es afectada pels
vents aliseus
, que provocan l’
efiech de Fohn
responsable de la precipitacion orografica: quand una massa d'aire umid circula cap a una massa montanhosa, s'enauca fins a arribar a la cima d'aquesta, ont se refreja, se condensa e cai jos forma de precipitacions. Merce a l'efiech dels vents aliseus, se troban de selvas dins de luocs ont, sens aqueste efiech, i auria de sabanas.
En Amazonia i vivon a l'entorn de dos milions e mieg d'especias d'insectes, de desenas de miliers de plantas e aperaqui 2000 especias d'aucels e
mamifers
, co que constituis l'ensemble de vida mai grand del planeta. La
biodiversitat
aumenta del nord al sud de la region. Fins ara son estat estimadas 438 000 especias de plantas amb interes economic e ne demoran forca de registrar. Se considera que la valor de la selva coma proveseira de fruits,
latex
e autras activitats sosteniblas es 50 cops superiora a la del sieu usatge recent coma pastenc pels bovins. Se considera que la selva amazonica possedis 50% de la
biodiversitat
mondiala. I demoran 70% de las especias terrestras animalas e vegetalas del planeta.
Se descobrisson novas especias cada jorn. D'unas d'aquestas especias an de proprietats medicinalas encara desconegudas. En Amazonia brasiliera se troban un terc dels arbres del planeta.
Un ectara de bosc tropical pot albergar dusca 50 arbres. I a prep de 400 especias diferentas d'Orquideas e de flors exoticas.
La vegetacion de las selvas d'Amazona se pot devesir en tres tipes, segon son aucada e la filtracion del sol
- La volta del bosc
: I dominan los arbres gigants (acacia); son aucada fluctua entre los 40 e los 60m. Es lo nivel que recep mai de radiacions solaras e mai ric en especias animalas (aucels, insectes, mamifers).
- Nivel intermediari
: Aqui las especias comencan de s'adaptar a l'ombra. Lo nivel intermediari correspon a las especias que se trapan entre los 40 los 10 m d'aucada.
- Sotabosc
: La lutz i arriba gaireben pas e existis una abondancia d'organismes descomposaires de fuelhas.
En Amazonia abita 33% de las 30 milions d'especias d'insectes terrestres, en mai de 300 especias de reptils.
De las 483 especias de mamifers que vivon en Brasil, 324 vivon en Amazonia (67%), amb mai de 30 especias de
monins
, d'unes descoberts recentament. I a aperaqui mila especias diferentas d'aucels (11% de totas las especias d'auceles conegudas del planeta).
L'ictiofauna continentala d'America del Sud, se pot considerar coma la de majora riquesa, i incluent qualques 60 familhas, de centenats de genres e entre 3000 e 5000 especias. Per lo bacin d'
Amazonas
s'estiman que i a qualques 2300 especias de peisses, mas d'unes consideran que ne mancan al mens 30% e mai de descobrir encara, sia lo bacin fluvial pus ric del mond. S'es estimat que la diversitat en segments fluvials de 20 km. varia entre 80 e 256 especias piscicolas. A l'entorn de 85% son d'Ostariophysi, dels quals 43% son de Characoidei, 39% de Siluriformes e 3% de Gymnotoidei. Los 15% restant se distribuisson entre Lepidosirenidae, Osteoglossidae, Nandidae, Cichlidae, Cyprinodontidae, Poecilidae, Scianidae, Lepidosirenidae, Engraulidae, Clupeidae, Soleidae, Symbranchidae, Tetraodontidae, Gobiidae i Potamotrygonidae. Dins aquesta ictiofauna tan rica, podem trobar de peisses pulmonats (Lepidosiren paradoxa), l'unic poecilid ovipar (Fluviphylax pygmaeus), de peisses electrics (Gimnotiformes) o una immensitat de pichons peisses ornamentals coma lo tetra cardenal (Paracheirodon axelrodi).
Construccion tipica dels pobles d'Amazonia
Vint milions de personas an fait d'Amazonia brasiliera son lar. D'unas an pas encara agut de contacte amb lo mond desvolopat e desconeisson l'amenaca que pesa sus sa subrevivenca. La populacion indigena brasiliera arriba a 200 000 personas, que se despartisson en 120 nacions e representan 1% de la populacion de Brasil.
Texte de traduire
Porcion de
texte angles
de traduire en occitan
Vista per dejos e per dessus de la superficia marina d'un manglar.
Texte de traduire
Porcion de
texte angles
de traduire en occitan
Traduccion del texte angles :
La
mangrova
o manglar es un
bioma
format per
arbres
e
arbustas
molt tolerants a la
sal
, ... .
[8]
Los manglars son especialament susceptibles ....
[9]
Los manglars tenen lor nom dels arbres que los formen, los
mangles
.
- ↑
https://web.archive.org/web/20081205135329/http://www.rainforests.net/variables.htm
web de rainforests.net acces 04-01-2009
- ↑
[1]
- ↑
Model:Ref-livre
- ↑
Alaback, P.B. 1991:
Comparative ecology of temperate rainforests of the Americas along analogous climatic gradients
. Rev. Chil. Hist. Nat. 64: 399?412.
- ↑
A Review of Past and Current Research
.
- ↑
Floyd, A. 1990:
Australian Rainforests in New South Wales, Volume 1
. Surrey Beatty & Sons Pty Ltd, Chipping Norton, NSW.
- ↑
7,0
et
7,1
Los Zoos Europeus, units per salvar la Mata Atlantica
.
- ↑
Hogarth, Peter J. (1999).
The Biology of Mangroves
Oxford University Press, Oxford.
- ↑
Mazda, Y.; Kobashi, D. and Okada, S. (2005) "Tidal-Scale Hydrodynamics within Mangrove Swamps"
Wetlands Ecology and Management
13(6): pp. 647-655
- (ca)
Postigo, Luis,
Ciencias Naturales
, Barcelona: Editorial Ramon Sopena S. A., 1976.
- (en)
Butler, R. A, (2005)
A Place Out of Time: Tropical Rainforests and the Perils They Face
, Published online: Rainforests.mongabay.com.
- (en)
Richards, P. W, (1996).
The tropical rain forest
, Cambridge University Press(2
a
edicion), (
ISBN 0-521-42194-2
).
- (es)
Vila, Pablo,
Geografia de Venezuela. Tomo II
, especialament, lei partidas XVII e XVIII. Caracas: Ministerio de Educacion, 1965.
- (en)
Hogarth, Peter J. (1999). The Biology of Mangroves Oxford University Press, Oxford.
- (en)
Mazda, Y.; Kobashi, D. and Okada, S. (2005),
"Tidal-Scale Hydrodynamics within Mangrove Swamps"
, Wetlands Ecology and Management 13(6), pp. 647-655.
- (en)
Strahler, Arthur N. Geografia Fisica, (6
a
edicion). Barcelona: Omega, 1982, pp. 372-378, (
ISBN 84-282-0351-2
).
- (en)
Whitmore, T. C, (1998)
An introduction to tropical rain forests
, Oxford University Press (2
a
edicion), (
ISBN 0-19-850147-1
).
- (en)
Floyd, A. 1990:
Australian Rainforests in New South Wales
, Volume 1. Surrey Beatty & Sons Pty Ltd, Chipping Norton, NSW.
- (en)
Alaback, P.B. 1991:
Comparative ecology of temperate rainforests of the Americas along analogous climatic gradients
, Rev. Chil. Hist. Nat. 64: 399?412.
- (en)
Cox, P. M.; Betts, R. A.; Collins, M.; Harris, P. P.; Huntingford, C.; Jones, C. D. (2004).
"Amazonian forest dieback under climate-carbon cycle projections for the 21st century"
. Theoretical and Applied Climatology 78. Bibcode 2004ThApC..78..137C. doi:10.1007/s00704-004-0049-4
Suls autres projectes Wikimedia :