La Revolucion Industriala es l'ensemble dei fenomens de transformacions e d'evolucions de la societat e de l' economia que se debaneron en Europa Occidentala e dins lo nord-est deis Estats Units au segle XIX. Entraineron lo desvolopament de l' industria e dau capitalisme . Lei causas d'aquela evolucion, relativament longa car duret mai d'un segle, fogueron una tiera d'innovacions tecnicas que favorizeron la mecanizacion e l'integracion dei mejans de produccion dins un endrech unic (l' usina ) a l'entorn de maquinas costosas crompadas per de capitaus privats . Veguet una aumentacion sensa precedents dins l' istoria umana de la productivitat e lei sectors industriaus noveus se multipliqueron rapidament ( siderurgia , automobila , quimia ...).

Lei consequencias d'aquela evolucion fogueron forca nombrosas. Au niveu geopolitic , l'Occident venguet la premiera poissanca mondiala e lo capitalisme lo sistema economic e politic predominant. Au niveu economic, leis obradors individuaus disparegueron au profiech de companhias emplegant de centenaus o de miliers de salariats organizats segon de principis scientifics coma lo taylorisme o lo fordisme . Esplechada dins de condicions duras, aquela classa demandet pauc a cha pauc lo respecte de sei drechs fondamentaus . Aquo entrainet l'aparicion d'un model opausat au capitalisme , lo comunisme , que comencet una lucha acarnada contra son rivau.

La protoindustrializacion [ modificar | Modificar lo codi ]

La Revolucion Industriala es la consequencia de l'existencia d'un quadre ≪ protoindustriau ≫ aparegut en Europa dins lo corrent dau segle XVIII ^[1] . Era caracterizat per doas evolucions importantas que transformeron lentament lo quadre productiu eissit dau sistema feudau ^[2] . La premiera foguet lo declin progressiu dei privilegis que protegissian leis agents economics tradicionaus (companhias reialas, corporacions ...). La segonda, en partida responsabla de la premiera, foguet l'expansion dau mercat , especialament dins lo domeni textil. Entraineron pauc a cha pauc la mesa en placa d'una desparticion dei pretzfachs entre lei vilas (qu'avian lo mestritge dei capitaus e qu'asseguravan la finicion dei vestits ) e lei zonas ruralas (qu'avian la forca de trabalh ^{[3] [4]} ). Lei marchands o lei proprietaris circulant regularament entre lei vilas , lei borgs e lei campanhas, en particular lei teisseires, agueron un rotle sovent important dins aqueleis evolucions.

Aqueleis ensembles protoindustriaus eran presents dins mai d'una region dau continent . Pasmens, eran localizats dins d'endrechs precis e trabalhavan per de mercats determinats e relativament fixs. Per exemple, en Occitania , lei productors de lana de Lengadoc exportavan unicament sei produchs dins lo bacin mediterraneu . Una autra particularitat d'aquelei rets era son implantacion forta dins lo teissut sociau car, dins mai d'una region, resistigueron a l' industrializacion fins a la fin dau segle XIX ^[5] .

La Premiera Revolucion Industriala [ modificar | Modificar lo codi ]

Lei factors determinants [ modificar | Modificar lo codi ]

L' industrializacion foguet la consequencia de l'interaccion entre mai d'un factor :

• la creissenca demografica europea dau segle XVIII que permetet de formar de mercats internes relativament importants e de provesir la man d'obra necessaria ais activitats.
• lei progres agricolas que favorizeron una aumentacion de la produccion de norridura, capabla de sostenir la creissenca demografica ^[6] .
• lo melhorament dei vias de comunicacion ( rotas , canaus , ports ...) que favorizet lei cambis de marchandisas.
• l'aparicion dei premierei maquinas .
• la formacion d'un quadre legau permetent a la borgesia d'investir dins leis estructuras economicas novelas (circulacion pus liura dei capitaus , desvolopament dei bancas ...) ^[7] .

Aquelei transformacions fogueron iniciadas au Reiaume Unit gracias a una evolucion dau rotle de l' Estat que menet a l'adopcion de politicas pus liberalas . Pasmens, d'autrei poissancas l'imiteron coma Franca qu'engatjet de mejans importants per mantenir son reng de poissanca majora.

Lo desvolopament dau textil e de la metallurgia [ modificar | Modificar lo codi ]

L' industria textila foguet lo premier sector tocat per l' industrializacion au Reiaume Unit . D'efiech, a partir deis ans 1730 , diverseis invencions favorizeron la mecanizacion de la filatura e de la teissedura dau coton . La premiera innovacion importanta foguet la naveta volanta concebuda vers 1730 per John Kay ( 1704 - 1780 ). Forca utilizada a partir deis ans 1750 - 1760 , permetet d'aumentar forca la productivitat dei filaturas. Puei, aparegueron de maquinas de teissedura coma la spinning-jenny , lo water-frame e la mule-jenny . Aquela darriera, imaginada per Samuel Crompton en 1779 , permetet d'obtenir un fieu fin, resistent e de qualitat amb una productivitat ben superiora a aquela dei torns tradicionaus ^[8] .

La generalizacion d'aquelei maquinas a la fin dau segle XVIII entrainet la racionalizacion dei metodes de produccion textils en Anglaterra . Maugrat de resistencias importantas, lo proces s'impauset durant la premiera mitat dau segle XIX amb una transicion vers lo model de ≪ l' usina  ≫ mecanizada. Aqueu fenomen foguet acompanhat per de transformacions socialas coma la demenicion dei salaris dei teisseires, l'aparicion d'una classa obriera e la femenizacion deis emplecs. Au niveu tecnic, a partir de 1785 , la maquina de vapor se generalizet per produrre l' energia necessaria au foncionament dei teliers mecanics.

La metallurgia foguet l'autre sector economic que conoguet un desvolopament major durant la premiera fasa de la Revolucion Industriala. Coma per lo textil, diversei descubertas realizadas durant lo segle XVIII favorizeron aquela expansion gracias a de cambiaments progressius dins lei proces de fabricacion. Per exemple, vers 1710 - 1720 , l'usatge dau coc se desvolopet. Puei, vengueron l'aparicion dau laminador , de la maquina a alisar e dau puddlage ^[9] . Aquela darriera tecnica foguet forca importanta car permetet de convertir la fonda en acier per descarburacion . A partir deis ans 1780 , l'acier industriau trobet donc rapidament d'aplicacions dins la construccion d'infrastructuras o de naviris e l'extraccion de minerau de ferre aumentet (2,5 Mt a la fin dau segle XVIII, 10 Mt en 1800 e 50 Mt en 1850 ).

La generalizacion de l'usatge de la vapor [ modificar | Modificar lo codi ]

Lei transformacions dau teissut economic permesas per la mecanizacion fogueron possiblas gracias a l' invencion e a la generalizacion de la maquina de vapor . D'efiech, capabla de transformar de carbon en energia , aquela maquina permetet d'alimentar lei maquinas de produccion e d'accelerar lei transports amb lo desvolopament dau camin de ferre e dei naviris de vapor .

De mai, la construccion dei rets ferroviarias, iniciats dins leis ans 1830 en Europa Occidentala ^[10] , favorizet la difusion dei tecnologias e deis ideas novelas. Entrainet tanben la formacion dei premierei regions industrialas modernas en Anglaterra , dins lo nord-est de Franca o en Belgica . En America dau Nord , acceleret la conquista dau Far West per leis Estatsunidencs . D'un biais pus generau, favorizet l'expansion de la siderurgia e dei construccions metallicas e lei companhias ferroviarias fogueron a l'origina de la creacion de sistemas de manejament noveus ( division dau trabalh entre servicis, ierarquizacion, especializacion...) que prefigureron aquelei dau segle XX.

Lei premierei regions industrialas [ modificar | Modificar lo codi ]

La premiera Revolucion Industriala regardet un nombre limitat de pais e de regions. Son centre principau foguet Anglaterra onte lo fenomen comencet tre la fin dau segle XVIII. Gracias a aquela precocitat, l' industria anglesa predominet aisament fins a la fin dau segle XIX. Escocia foguet tanben tocada per lo movement. Sus lo continent , l' industrializacion comencet a partir deis ans 1820 - 1830 . Belgica i aguet un rotle decisiu car l'organizacion protoindustriala de Flandra capitet una conversion rapida gracias a la descuberta de ressorsas minieras importantas ^[11] . Lo nord-est de Franca , la vau de Ren e Soissa conogueron de movements similars. Enfin, un darrier pol industriau se formet dins lo nord-est deis Estats Units gracias a la difusion dei sabers tecnics britanics e ai besonhs dau mercat interior estatsunidenc ^[12] .

L'aparicion dau proletariat [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo desvolopament industriau aguet plusors consequencias que transformeron la societat dei pais industrializats. La premiera foguet la generalizacion progressiva dau model de l' usina integrada. Permetent d'aumentar considerablament la produccion de bens, entrainet la concentracion dei mejans de produccion dins un endrech unic e menet a la disparicion deis obradors domestics ruraus. Au meteis temps, se formet una classa de proto-obriers migrant entre lei zonas ruralas durant lei periodes de trabalhs agricolas (recoltas...) e leis usinas durant lo resta de l' annada . Un esforc important foguet entrepres per lei proprietaris industriaus per fixar aquela man d'obra (construccion d'ostaus, instauracion dau salariat...). Aquo foncionet lentament car la terra demoret longtemps lo cor de la richessa dins l'imaginari collectiu. Pasmens, lei vilas conogueron pauc a cha pauc una creissenca demografica importanta e vengueron lo centre de l'activitat economica .

Aqueleis evolucions afebligueron lo teissut artesanau dei zonas ruralas e l'emigracion vers lei vilas venguet la solucion unica per lei populacions pus pauras (fenomen d' exode rurau ). Marcadas per la perda de sei tradicions e per de condicions de trabalh forca duras, i constituigueron lo ≪ proletariat ≫ (o classa obriera) identificat per Marx ^[13] . Tre leis ans 1820 - 1830 , sei condicions de vida susciteron de revoutas violentas coma, per exemple, leis insureccions dei canuts liones de 1831 e de 1834 ^{[14] [15]} . Lo proletariat urban tenguet tanben un rotle important dins leis insureccions de la Prima dei pobles .

A partir deis ans 1850 , aquela classa comencet de s'organizar per defendre seis interes e portar sei revendicacions. Se turtet a l'oposicion dau poder que sostenia leis interes de la borgesia capitalista. Apres diversei luchas, aquo entrainet la definicion e l'adopcion de drechs noveus coma lo drech de crear un sindicat o lo drech de greva per permetre ais obriers de negociar un melhorament de sei condicions de vida. Pasmens, lo conflicte entre la borgesia e lo proletariat contuniet durant la mager part dau segle XX. D'efiech, leis adversaris dau capitalisme prepauseron de sistemas politics, sociaus e economics rivaus coma lo comunisme o l' anarquisme . Aquo entrainet d'insureccions e de guerras civilas dins mai d'un pais ^[16] . De mai, dins la vida vidanta deis usinas, la repression dau sindicalisme era frequentament organizada per lei patrons elei meteissei. Un cas extrem, mai pas unic, es aqueu d' Henry Ford que s'associet amb la mafia de Detroit per crear una mena de milicia privada destinada a combatre lei sindicalistas de sa companhia. La Revolucion Industriala es ansin un periode de tensions socialas creissentas fins a l'aparicion de movements obriers reformators e a la mesa en placa de politicas socialas pus favorablas ais obriers a la fin dau segle XIX.

La Segonda Revolucion Industriala [ modificar | Modificar lo codi ]

La Segonda Revolucion Industriala regardet premier lei pais industrializats durant la Premiera Revolucion. Pasmens, lo centre de l'industria mondiala migret pauc a pauc d'Anglaterra vers leis Estats Units . D'autra part, foguet un movement pus internacionau amb l'aparicion de centres industriaus dins d'autrei regions d' Europa ( Barcelona , vau de Po , Boemia ...) e en Japon .

L'aparicion de l'electricitat [ modificar | Modificar lo codi ]

Coneguda dempuei l' Antiquitat , l' electricitat venguet un objecte de recercas scientificas apres la fabricacion de la premiera pila electrica per Alessandro Volta ( 1827 - 1845 ) en 1800 . Leis etapas pus importantas d'aqueu proces fogueron la descuberta dins leis ans 1820 - 1830 dei leis depintant lo comportament d'un corrent electric per Andre-Marie Ampere ( 1775 - 1836 ), Georg Simon Ohm ( 1789 - 1854 ) e Michael Faraday ( 1791 - 1867 ). Puei, d' inventors coma Zenobe Gramme ( 1826 - 1901 ) e Thomas Edison ( 1847 - 1931 ) prepauseron lei premiereis aplicacions industrialas. Vers 1880 , leis Estats Units comenceron la construccion dei premierei rets d' esclairatge public e la ≪ fada electricitat ≫ venguet lo simbol dau progres ^[17] .

Leis aplicacions industrialas de l'electricitat aparegueron apres la concepcion dau transformator que permetet de transportar lo corrent sus de distancias importantas en 1890 ^[17] . D'efiech, aquo permetet d'alunchar lei centres de produccion e lei zonas de consumacion e donc d'esplechar de ressorsas alunchadas dei centres urbans. Per d'utilizacions pus reduchas, lo motor electric , aparegut vers 1880 , donet la possibilitat d'installar d'alimentacions individualas segon lei besonhs. De mai, a respecte dei mecanismes complexes de transmission de l'energia producha per lei maquinas de vapor (que necessitan d' engranatges e una maintenanca regulara), lo fieu electric es un mejan simple de metre en placa (e mens perilhos).

Leu, gracias a sa soplesa, l'electricitat entrainet una reorganizacion deis usinas segon una logica basada sus leis etapas de fabricacion. Aquo menet a l'estudi dei pretzfachs e autorizet una racionalizacion novela deis activitats. Aparegut dins leis ans 1910 ais Estats Units e generalizada en Europa dins l' industria de l'armament per lei necessitats dau premier conflicte mondiau , lo taylorisme ne'n foguet l'aspecte pus visible. Pasmens, de transformacions importantas afecteron lo resta de la societat amb la modernizacion deis infrastructuras (electrificacion, modes de transport...) e la formacion de companhias privadas poderosas capablas de mobilizar lei ressorsas, sovent privadas , necessarias a la construccion d'aqueu sistema.

Lo petroli [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo petroli foguet la segonda ressorsa majora de la Segonda Revolucion Industriala. Utilizat dempuei l' Edat Mejana coma combustible per de lumes dins plusors regions dau monde, trobet durant lo segle XIX d'aplicacions novelas coma font d' energia e materia premiera per l' industria quimica ^[18] . Son rafinatge moderne comencet vers leis ans 1850 - 1860 ais Estats Units ^[19] e, a la fin dau segle, una industria integrada d'esplecha e de rafinatge era estada creada a l'entorn de grops industriaus poderos coma la Standard Oil . Aquo suscitet un interes noveu per l' Orient Mejan onte lei premierei campanhas de cerca de jaciments petroliers fogueron organizadas au comencament dau segle XX.

La siderurgia [ modificar | Modificar lo codi ]

Dins la metallurgia , l'interes per l' acier aumentet encara durant la Segonda Revolucion Industriala. La dinamica d'innovacions de la premiera partida dau segle XIX contuniet donc e menet a de descubertas majoras coma lo convertissor Bessemer ( 1855 ) o lo proces Thomas ( 1877 ) ^{[20] [21]} . Aquo entrainet una demenicion dau cost de produccion de la tona d'acier durant lo darrier quart dau segle XIX. De mai, gracias a l'usatge de l' electricitat dins lei proces de produccion ( electrolisi , arc electric...), autorizet tanben la fabricacion d' aliatges noveus amb l'integracion de tungsten o de crome dins certaneis aciers .

Ansin, la demanda d'acier contuniet d'aumentar amb l'aparicion d'aplicacions novelas dins la construccion ( grataceus deis ans 1890 ^[22] ), dins la construccion navala (disparicion progressiva dei naviris de vela a partir de 1880 ), dins l' automobila (a partir deis ans 1890 ^[23] ) e dins l' aeronautica (a partir de la Premiera Guerra Mondiala ). En consequencia, la siderurgia venguet una dei basas fondamentalas de l' industria dei poissancas modernas .

L'aparicion de l'industria quimica [ modificar | Modificar lo codi ]

Fondada a la fin dau segle XVIII per lei trabalhs d' Antoine Lavoisier ( 1743 - 1794 ), la quimia moderna foguet marcada per una tiera de descubertas majoras durant tot lo segle XIX (sovent presentat coma lo ≪ Segle de la quimia ≫). Dins lo domeni de la quimia organica , l'estudi dau petroli multipliquet lo nombre de reactius e lei possibilitats de sintesi. Lei recercas sus l' azot meneron egalament a de progres majors en materia d' engrais (co que sostenguet la creissenca demografica europea ) e d' explosius . La fabricacion de compausats quimics simples, coma l' acid sulfuric o la soda , foguet tanben facilitada.

Leu, leis industriaus troberon d'aplicacions comercialas d'aquelei progres e de companhias especializats dins la quimia aparegueron. Un dei simbols d'aquela transformacion es lo grop alemand BASF que desvolopet leis aplicacions dau benzen e de sei derivats, especialament aquelei de l' anilina , per fabricar de colorants sintetics ^[24] . Aquo permetet a l' industria textila de s'afranquir dei productors de plantas tinctorialas e de contentar la demanda de vestits colorats . L'expansion dei materias plasticas favorizet tanben l'emergencia de companhias poderosas coma DuPont de Nemours ^[25] .

L'automobila [ modificar | Modificar lo codi ]

Durant la segonda mitat dau segle XIX, diverseis engenhaires e inventors , coma la familha Peugeot , assaieron de concebre un veicul automobil. Mai d'una invencion foguet necessaria per arribar a la premiera automobila vertadiera equipada d'un motor d'explosion quatre temps, d'un sistema de freinatge e de pneumatics eficac. La produccion se desvolopet a partir deis ans 1890 . Foguet un vector major de desvolopament industriau de la premiera partida dau segle XX amb l'introduccion dau taylorisme e de l'estandardizacion per Ford en 1913 ^{[26] [27]} . Aquo permetet una produccion de massa gracias a una organizacion metodica dau trabalh (division avancada dei pretzfachs, cronometratge de cada etapa, volontat d'optimizacion, introduccion de la cadena d'assemblatge...). Aqueleis evolucions novelas agueron una influencia majora sus l'ensemble dau monde industriau en permetent una aumentacion forca importanta de la productivitat . Vengueron ansin un model seguit dins totei lei pais apres la Premiera Guerra Mondiala . Dins aquo, agueron d'efiechs negatius sus la santat deis obriers en causa de la repetiticion dei pretzfachs.

Lei revolucions industrialas ulterioras [ modificar | Modificar lo codi ]

La generalizacion de l' automatica e de l' electronica dins leis ans 1970 e aquela dei tecnologias de l'informacion dins leis ans 2000 - 2010 son de cops dichas Tresena e Quatrena Revolucion Industriala. D'efiech, entraineron de transformacions importantas dins lei modes d'organizacion dau trabalh (demenicion de la man d'obra necessaria...) e dins l' oferta e la demanda (aparicion de l'economia numerica...). Pasmens, en despiech de son importancia economica , aquelei transformacions son generalament pas tractadas dins lo quadre dei revolucions industrialas dau segle XIX car cambieron mens la basa industriala de la societat moderna. De mai, agueron luoc dins de contextes socioeconomics forca diferents dei premierei revolucions industrialas.

Annexas [ modificar | Modificar lo codi ]

Liames internes [ modificar | Modificar lo codi ]

Bibliografia [ modificar | Modificar lo codi ]

Bibliografia sus l'istoria dei sciencias e dei tecnicas :

• (en) Fred Aftalion, A History of the International Chemical Industry , University of Pennsylvania Press, 1991.
• (fr) Matthieu Auzanneau, Or noir, la grande histoire du petrole , La Decouverte, 2015.
• (fr) Jean Baudet , Histoire des techniques , Vuibert, 2016.
• (fr) Serge Bellu, Histoire mondiale de l’automobile , Flammarion, coll. ≪ Histoire et Act ≫, 1998.
• (fr) Georges Delbart, ≪ Le centenaire de l’invention du procede Bessemer ≫, Atomes , n° 123,? junh de 1956, pp. 185-191.
• (en) Peter G. McLaren, Elementary Electric Power and Machines , Ellis Horwood, 1984.
• (fr) Dominique Pestre, Kapil Raj e Otto Sibum (dir.), Histoire des sciences et des savoirs. - tome 2 Modernite et globalisation , 2019.
• (fr) Daniel Rivet, L'acier et l'industrie siderurgique , Paris, Presses universitaires de France, coll. ≪ Que sais-je? ≫ (n° 561), 1978.
• (en) R. Norris Shreve e Joseph A. Brink Jr, The Chemical Process Industries , Nova York, McGraw Hill, 1977.
• (en) R. F. Tylecote, A History of Metallurgy , Londres, Maney Publishing, 1992.

Bibliografia sus lei modes de produccion preindustriaus :

• (fr) Jean Gimpel, La Revolution industrielle du Moyen Age , Seuil, coll. ≪ Points Histoire ≫, 1975.

Bibliografia sus l'istoria dei pais industrializats :

• (fr) Andre Kaspi , Les Americains. Naissance et essor des Etats-Unis 1607-1945 , Editions du Seuil, 1986.
• (fr) Gerard Noisiel , Une histoire populaire de la France , Agone, coll. ≪ Memoires sociales ≫, 2018.

Notas e referencias [ modificar | Modificar lo codi ]