Efes
Descobridor o inventaire
Data de descoberta
Contrari
Color
Simbol de quantitat
Simbol d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
la libraria de Cels a Efes
Caracteristicas
Region:	Asia menora
Epoca:	segle X abC - -560
Liga:	liga de Delos

Efes (en turc: Efes ; en grec ancian  : ?φεσο? / Ephesos  ; en latin : Ephesus ; en itit  : ?????? / Apa?a ) es una de la mai ancianas e importantas citutats gregas d' Asia menora , la primiera d' Ionia .

Quitament se los restes sian situats gaireben a set quilometres a l'interior de las terras, pres de las vilas de Selcuk e Ku?adası dins l'Oest de l'actuala Turquia , Efes era dins l'Antiquitat, e encara a l'epoca bizantina , un dels ports mai actius de la mar Egea ; es situat pres de la boca del grand fluvi anatolian Caistros (ara Kucuk Menderes ).

L’ Artemision , lo grand sanctuari dedicat a Artemis , la divesa tutelaria de la ciutat, qu’era una de las Set Meravilhas del mond e que balhava a Efes forca de sa celebritat, era tanben a l'origina situat sus la broa. Es l'obra combinada dels sediments correjat pel Caistros, dels cambiments climatics, e benleu d'accidents sismics, qu’explica lo desplacament progressiu de la costa cap a l'Oest, e l'ensablament subsequent dels ports de la vila, preludi de lor abandon.

Situacion geografica [ modificar | Modificar lo codi ]

Efes es situada sul litoral oest de l' Asia Menora , la Turquia actuala, al cor d’ Ionia , al nord es de l’illa de Samos  ; ocupa lo fons d’una de las nombrosas baias de la costa de l'Asia Menora, tancada al sud pel cap Trogilion o cap Mical , e s’acabant al nord peninsula d’Eritreas . Se situa pres de la boca del Caistros , fluvi tres encaissat dins una val enrodada Pels massisses montanhoses del Tmolos al nord, de Mesogeu al sud. A l’interior de las terras, la val del Caistros constituis un via de comunicacion naturala. E diferentas depressions geologicas ofrisson de punts de passatges cap al reire pais. Forca rotas ligan Efes a sas vesinas Magnesia del Meandre , Claros e Sardes ^[1] .

La vila d’Efes es plan marcada per aqueste releu a l’encop constrenhent e impausant amb d’alentorns plan accidentats, que s'organizan a l’entorn de tres pueges: lo mager es lo mont Panayır Da?, l'antic Peion, o Cheileton pels Bizantins ^[2] , e que figura sus de monedas efesianas, un pueg massis dominat per tres sucs que l'altitud varia entre 105 e 155 metres . Pot absorbar sens domatge las pluejas mai violentas, a causa de sas crebassas e sos barrancs, que constitussion tanben un atot defensiu en cas de conflicte. Mas aquestas depressions geologicas son un obstacle quand s’agis de menar l’aiga fins al cor de la ciutat. Una val estrecha separa aqueste pueg d'una montanheta al sud, lo Bulbulda?, l'antic Lepre Akte o Preion, que s'espandis pres de quatre quilometres cap a l'est e l'oest, e culmina a pres de 350 m . Lo darrier pueg, al nord del Peion, es aquesta d'Ayasoluk, l'Elibaton dels Bizantins ^[2] , que lo nom ancian es desconegut; es de nautor modesta, d’onchanta e set metres, e sa largor de cinc cents metres, provesissent un site defensiu de tria, malgrat l'absencia de font.

Foguet un port important dins l'Antiquitat, - una descripcion d'Efes facha per Plini l'Ancian indica que ≪ la mar avia l'abitud de pujar fins al temple de Diana  ≫ - mas l'ensemble de la zona s'ensablet pauc a pauc, e la vila se trapa ara a pres de set quilometres de la costa egea. En efiech, lo Caistros desembocava a l'origina dins un golf que las broas tocavan los tres pueges d’Efes. Pendent lo periode olocen , lo nivel de la mar s'aucava de mia de 100 m , co qui limitava lo transport dels sediments del Caistros cap al larg; se pausavan dins la baia que colomava pauc a pauc. Al comencament del primier milenari AbC, lo nivel de la mar era encora dos metres sota lo nivel actuel, e la boca del Caistros dins lo golf d'Efes era alara situat a mai de 10 km de son luoc actual, a unes 3,5 km al nord d'Ayasoluk ^[3] . Pendent lo segle VIII Ab C , la costa sud del golf d'Efes avia avancat cap al terme nord de la val d'Arvalya, al nord del Bulbulda?, per formar una baia pichona proche del Panayır Da?, davant lo luoc ocupat mai tard pel teatre. La limita nord d’aquesta baia era constituida d'una estrecha peninsula, que poiria esser lo cap Tracheia mencionat per Estrabon ^[4] dins sa localizacion del vialtge de Smyrna ^[5] . A l’est del cap se dobrissia una autra baia, correspondent al port de Koressos. Las doas baias fogueron colomadas a la fin de l'epoca ellenistica pels sediments correjats pel Caistros, e tanben per dos rius secondaris, lo Selinus e lo Marnas ^[6] , co que menara lo restabliment de la vila sota Lisimac e l’adobament d'un port novel. Lo problema contunhet a se pausar tot lo long de l'istoria de la vila: ne resulta una migracion de las infrastructuras portuarias cap a de sites a l'oest, sempre mai alunhat del nucleu urban primier. La terras pauc a pauc ganhadas sus la mar venon paluns: pauseron donc un problema de salubritat e demandava d’obras d’assecament sens que serian pas utilizables.

La region d’Efes beneficia d’un climat agradable, de tipe mediterraneu , que, conjugat a las oportunitats ofertas pel releu, presenta forca avantatges. Atal, a causa de sa fertilitat renovelada de contunh, la larga val del Caistros es un luoc ideal per la cultura de las cerealas, e per l’elevatge dels cavals. Tanben, los nombroses plan qu’enrodan la ciutat son plan adaptats per l’elevatge ovin. Enfin, los pueges ofrisson lors penjals doces a la cultura dels arbres fruchiers e dels oliviers .

L’Antiquitat Nauta [ modificar | Modificar lo codi ]

De la Preistoria a l'epoca arcaica [ modificar | Modificar lo codi ]

L'ocupacion de la region d'Efes ven del milenari V. Ab C , coma lo mostra diferentas descobertas arqueologicas (fragments de ceramica e d' obsidiana ) fachas al sud de la Porta de Magnesia ^[7] . De sites del Neolitic fogueron identificats a Cukurici Hoyuk ^[8] e a Arvalya Hoyuk ^[4] . Lo primier establiment uman important s’encontrava pasmens suls penjals nord-est del pueg d'Ayasoluk: es datat per la presencia de ceramica de la fin de l' edat del bronze . Al segle XVI Ab C , s'encontava uan basa d'epoca miceniana , que demora una tomba datada per la presencia de ceramica de l'epoca Elladica Recent III A2 ^[7] , e una paret de grands blots rectangulars. S’identifica sovent lo site amb Apasa, la darriera capitala del reialme d'Arzawa, mencionada dins las fonts ititas del regne de Mursili II ^[9] : lo nom grec Ephesos seria la forma ellenizada d’aqueste toponim, mas l’ipotesi demora controversiada.

La tradicion grega atribuis la fondacion d'Efes a Androclos ^[10] , un dels filhs del rei Codros . Coma aquesta dels autres establiments Ionians, la colonizacion d'Efes ven del segle X. Lo site era alara ocupada pels Leleges e los Carians ^[11] e los colons se confrontan al cult de la divesa maire Cibela , culte alara dominant dins la majora partida de l’ Anatolia . Per se conciliar las populacions autoctonas, los Grecs opteron per una politica de sincretisme en fusionant los cultes d’ Artemis e de Cibela ^[12] .

Lo primier establiment fortificat se trapa a unes 1 200 metres a l’oest de l’Artemision, al port de Koressos. Aqueste emplacament primitiu es uei situat sota lo sol palundenc que remplacet la laguna primiera. Aquesta aglomeracion d’origina sembla aver estat plan fortificada. Un cop la comunautat establida, la ciutat foguet governada per de reis: la monarquia era un mode de govern espandit dins lo bacin mediterraneu. Entre lo seger X e lo comencament del VII Ab C , la monarquia foguet remplacada per una oligarquia aristocratica, que a son torn foguet remplacada per de tirans .

Vers 675, la ciutat venguet dins las mans dels Cimmerians , un poble scit venent de l’estepa de l’ Orient Mejan , que destrusis lo tot primier altar dedicat a Artemis, pendent la presa de la vila. Aquesta destruccion foguet la conesquencia de la resistanca dels Efesians, que, amb la Frigia del rei Midas , fogueron un dels rares pobles a s’opausar a aquesta conquista.

Es a aquesta epoca, a la mitat del segle VII, qu'aparegueron las primieras monedas publicas e taxas ^[13] . Amb lo vam de l'activitat portuaria e comerciala, de las taxas portuarias fogueron realizadas al comencament del segle VI. La ciutat s'enriquis sempre mai e, en 570, quand los Samians se doteron d’un temple monumental, los Efesians podavan pas suportar de la potencia e l’esplendor de lor ciutat sia passada. Decidigueron donc de far bastir un temple mai grandiosa encara, e, per co far, esiteron pas a far venir d’arquitectes de Crete.

La ciutat ven a aquesta epoca un verai fogal cultural. Forca escolas fogueron creadas: medecina, retorica, filosofia, etc. Aquesta profusion culturala faguet d’Efes un centre intellectual e artistic de tria dins lo mond mediterraneu. Aquo se realiza per un agrandiment de la ciutat a l’est, cap a l’Artemision. Aqueste espandiment es lo fach de la construccion forca bastits publics coma lo gimnas e l’estadi: aquestes eran en periferia de la ciutat, que lo cor era ocupat per de demorancas.

Vers 561, la vila passa jol contrarotle de la Lidia e de son rei Cresus . Financia la construccion des coloman pendent de l'edificacion del temple ^[14] . Sota sa dominacion, los Efesians fogueron constrents d’abandonar lor establiment al Koressos e de s’establir a l’entorn de l’Artemision. Cresus volgava en efiech aflaquir lo potencial defensiu de la ciutat. Aqueste desplacament resulta tanben de la necessitat vitala per la ciutat, menada a l’asfixia per l’aument rapid de sa populacion, de trobar d’espacis per se desvelopar.

A partir de 547, e apres la desfacha de Cresus a la batalha de la Pteria (batalha de l'Alis), la ciutat passa jos la dominacion persa : l’emperi persa, en plen espandiment, absorbava progressivament los reialmes vesins. Lo reialme de Lidia, que s'espandissia alara sus tota l'Asia Menora, faguet pas excepcion. Efes, quitament se joga un rotle central en Asia Menora, era d’un biais en marge dels afars lidians. Aquesta relativa independencia politica la plac a l’abris de las destruccions de la conquista. Vivent dins una relativa autonomia, la ciutat ne cercava pas a defendre lo reilame que dependava e per que era pas afogat. Mai, los Persas mostreron pas cap de marca d’ostilitat al vejaire de gaireben totas las ciutats d’Ionia. En conformitat de la practica ancestrala dels sobeirans de l’Orient Mejan, los Persas imposeron pas res a las ciutats novelament conqueridas. Pas cap de culte oficial foguet pas instaurat, la presencia de l’ocupant se faguet de biais discret, e cada ciutat conservava sas institucions. D’aquesta tutela persa e Efes, las fonts parlan forca pauc ^[15] .

L'epoca classica [ modificar | Modificar lo codi ]

Efes sembla jogar un rotle minim dins la revolta de l'Ionia contra la tutela Persa, que provoca la primiera guerra medica . La ciutat es partida integranta de l'union de las dotze ciutats creadas per Aristagoras de Milet , teorician de la liberacion de l'Ionia, mas demora en segond plan al resoecte de Milet , figura de proa de la revolta e principala victima de la desfacha. Efes se borna a portar un sosten logistic als insurgents. Sas nautors son lo teatre d'un afrontament entre lo cors expedicionari grec menat pel fraire d'Aristagoras e aquestas del satrapa Artafern , qu’emporta fin finala la victoria.

A la fin de la primiera guerra medica, Efes gaireben levet de la tutela dels Persas. La patz de Callias de 449 pasmens lo balha pas qu’una proteccion relativa contra lis Persas, demorats a proximitat. Efes rejonh donc la liga de Delos ^[16] , formada apres lo conflicte jos l'egidi d' Atenas . Amb lo temps, e coma las autras ciutats, Efes ven mens una aliada qu'un contributor a tresaur de la Liga. S’encontra dins una situacion ambigua, tiralhat entre una aleujanca confortabla mas pesuga a Atenas, e una volontat ferotja, coma las autras ciutats d'Ionia, de gardar son independencia.

Lo debanament del long periode que va de la fin de las Guerras medicas al comencament de la guerra de Pelopones es mal conegut, al subjecte d’Efes: trop pauc d’inscripcions d’aquesta epoca demoran. D’un biais gaireben segur, Efes desapareis de la scena politica internacionala, e contunha son existencia mejans sas activitats comercialas e religiosas. Sul plan interior, la ciutat es partejada entre los partisans d'Atenas, que meton en avant la relativa proteccion que beneficia la ciutat contra la menaca persa latenta, e los partisans d’ Esparta , que troban en la ciutat lacedemoniana una valor refugi contra l’egeminia ateniana. Aquesta oposicion dels dos camps, que se trapa dins un grand nombre de ciutats de l’ensems mond grec, animara la vida politica d’Efes de la mitat del segle V AbC fins a 335 gaireben.

Efes se placa del costat d'Atenas al comencament de la guerra del Peloponnes mas, sus l'instigacion d'Alcibiad, se revolta en 412 , amb lo reste de l'Ionia, contra la ciutat atica. L'aventura es de corta durada: l’Ionia es tornada a l’obesissanca vers 411 - 410 per Atenas.

En 404 , l’egemonia ateniana passet e la liga de Delos es dissolguda; la ciutat d'Ionia tornan jos tutela persa. L’impopularitat d’Atenas es tan granda que lo partit proesparciata pren lo poder a Efes. Tampauc fa l'unanimitat e Atenas garda de partisans dins la ciutat. En 395 , un capvirament proatenian se realiza alara que lo rei esparciata Agesilas II es de passatge a Efes dins l’encastre de sa campanha contra lo satrapa Tissafern. Alara que prepausava sos servicis per la restauracion de l’Artemision, victima d’un incendi Pendent de combats, de quitar subra la ciutat. La campanha d’Agesilas s’acaba pasmens per la liberacion de las ciutats d’Ionia de la tutela persa.

Lo climat politic demora tendut fins a 371 , ont la batalha de Leuctra acaba amb supremacia esparciata sul mond egeu. Egenmionia tebea que seguis aguet pauc d'impacte sul mond anatolian. Pasmens, Efes, membre de l' anfictiomia de Delfes , ven implicada dins la Tresena Guerra sagrada .

Los Persas, profiechan del desordre del mond grec, torna prene l'Ionia. Lor novela dominacion es similaaria a aquesta d’avant las Guerras medicas: la sola mesura contrenhenta es la contribucion financiera exigida pel grand rei . Pel reste, las activitats comercialas, religiosas e culturalas d’Efes sont atal pas perturbadas. Es en 350 que l’esculptor Escopas de Paros auria decorat las colomnas de l’Artemision ^[17] . Pasmens, Parmenion e Atal , de passatge en Ionia a la prima de 336 per preparar l’assalt de las tropas d’ Alexandre sus l’Orient, son aculhits en liberators pels Efesians.

Alexandre lo Grand passa a son torn per l’Ionia l'an seguent; prepausa a la ciutat de participar a tornar bastir l’Artemision destruch en 356 . Los Efesians refusan aqueste geste genros, arguissent qu'aparten pas a un dieu de bastir un temple per un autre dieu, e preferigueron lancar una vasta campanha de recamp de fons sus l’ensemble de l’Ionia.

Efes era demoradar a l’escart de la dominacion macedoniana realizada progressivament jos l’influencia de Felip II a partir de la mitat del segle IV. Jos tutela macedoniana, contunha, coma lo reste de l'Ionia, a viure en tota autonomia, fins a que l’emperi d’Alexandre esclate e que las garrolhas fratricidas per sa succession comencen.

L’epoca ellenistica [ modificar | Modificar lo codi ]

A l'epoca ellenistica, Efes ven un centre administratiu de tria. Jol contrarotle macedonian a la mort d’Alexandre, l’Ionia e l’Asia Menora en general passan en 301 jol contrarotle de Lisimac . Aqueste passament de poder se realiza a la seguida de la batalha d’Ipsos, ont Lisimac ganha sus Antigon lo Borni . L'anciana ciutat tornet esser fondada per Lisimac. Es a Lisimac que la vila deu la construccion de son barri, encora visible uei. Lo diadoc embelis, assanis e agrandis la ciutat en i transferissent los abitants de Colofon. Comptava alara unes 100 000 abitants. Son teatre podava aculhir 24 000 espectators.

Quand Lisimac pren las ciutats d’Ionia, de trapa facia a una coalicion formada pauc avant 315 la Liga Ioniana . Aquesta confederacion, que las estructuras son gaireben semblablas a aquesta de la liga de Delos , amassa l’ensems de las citats d’Ionia amb per objectiu d’associar lors economics e militars. Una reunion d’aquesta confederacion se ten Efes ^[18] . Es a aquesta confederacion que buta subran en 284 una partida de l’Asia Menora rebela, apres l’execucion per Lisimac de son propre filh. La repression de la revolta s’acaba per la reconquista brutala d’Efes ^[19] .

Efes passa enseguida lo contrarotle dels Seleucids, una dinastia eissuida de Seleuc , un dels Diadocs. Lo periode dels diadocs s’acaba gaireben al moment ont despareis Lisimac. A l’escasenca, lo mond ellenistic se trapa partejat entre las novelas dinastias, creadas pels ancians generals d’Alexandre. Los Seleucids ocupan donc un reialme que s’espandis de la Mediterranea a l’ Indus . Pasmens, ocupan pas l’integralitat de l’Asia Menora, e Efes se trapa al centre dels conflictes d’influencias e d’interes que se liuran los Seleucids a l’est, los reis de Pergam al nord e los Lagids en Egipte . Atal, Ptolemeu de Milet, un filh del rei lagida Ptolemeu II , foguet tuat a Efes en 260 o 259 per sos mercenaris pendent una revolta.

L’Asia menora passa d’una man a una autra. Dominadas pels atalidas , las ciutats anatolianas prenon pauc a pauc lor independencia. De tirans prenon alara lo poder. Aquestes son cacats per Antioc II que dona lors libertats a totas las ciutats.

A la favor des guerras de Siria , Efes integra l’emperi maritim dels lagidas. En 197 , es de nou conquerida per Antioc III , co cala la reintegracion de l’Anatolia dins lo sen seleucida.

Eumen II , de la dinastia dels atalidas , los reis de Pergam , que s’era aliats al Romans per contrar l’espandiment seleucida cap a la mar Egea , obten amb la patz d’Apamea en 188 lo contrarotle d’una partida de l’Asia Menora. Efes se trapa dins la region novelament atribuida e demorara jos la dominacion Atalids Fins al regne d' Atal III . Las fonts mostran de relacions qu’entretenon los sobeirans de Pergam a Efes: des raports cordials e de fisanca, per exemple lo preceptor d’Atal III venia d’Efes ^[20] .

A la mort d’Eumen II, Atal II pren lo cap del reialme de Pergam e contunha d’entretener de ligams estrechs amb Efes, ligams subretot economics e culturals. L’ingerencia sempre mai granda de l’Emperi roman dins los afars orientals mena Atal III, qu’arriba al poder en 138 , apres son paire Atal II, de legar progressivament sos bens privats als romans. Aquestes prengueron alara lo contrarotle progressiu del reialme pergamian, malgrat l’oposicion d’Eumen III. La porta era alara oberta per l’integracion de l’Anatolia e d’Efes dins lo mond roman.

Organizacion politica [ modificar | Modificar lo codi ]

D’en primier governada per una monaquia , la ciutat evoluis cap a un sistema democratic Pendent una transicion encara mal conegut. Lo poder reial se vei progressivament aflaquit pel desir de poder de las grandas familhas, que despereles degueron se defendre facia aux velleitat d’emancipacion de las massas popularias. De tirans espelisson, coma Pitagoras vers 600.

Los conselhs prenon lo relais de la trania que sia dins lo foncionament de la ciuta que dins l’organizacion de la vila. La bole es l’organ de la ciutat que fa los decrets e assegura lo foncionament de la ciutat. Lo boleuterion, es a dire lo luoc ont ten sesilha lo conselh, se trapa benleu a l'emplacament l’odeon qu’uei encara demora ^[21] .

Al contrari d’Atenas, Efes possedis pas d’ecclesia: lo poble s’amassa sur l’ agora a d’intervals irregulars, mas a pas de Conselh estructurat coma l'es la bole; son rotle es mai consultatiu qu’executiu. Lo territori e la populacion son repartits en tribus portant caduna un nom, desperelas subdivizadas en quiliastias. A l’epoca ellnistica, i a cinc tribus ^[22] . Caduna ten nombre egal a la bole, que deuria esser compausada d’un cinquantenat de membres. Lo chiffre es discutit, que lo nombre de tribus e lonombre de representants per caduna foguet modificat.

Lo pritaneu, mena d'ostal de vila de la ciutat, fa facia al boleuterion. Lo bastit es associat al temple consacrat a Estia Boulaia, ont brutlava un fuoc de contunh ^[23] . Sebla, segon de fonts, qu'auria pas Espel itavant l’epoca de Lisimac, co que voldria dire que lo foncionament de la ciutat a l’epoca classica era sensiblament diferent d’aqueste de las autras ciutats. Pasmens, las competencias de las. assembladas son pro proches del model corrent. Lo forca grand nombre de decrets accordant lo drech de ciutat a d’estrangies ^[24] mostra qu’Efes era atractiva.

Lo pritaneu aculhis de ceremonias importantas, de banquets e de recepcions. Es subretot lo setge del conselh dels pritanes ^[25] , versemblablament al nombre de dos. En de forca raras escasenca, un dels dos podava esser eponime. La foncion es, a Efes, un eritatge de la foncion reiala ancestrala: es al pritaneu que se tracta dels afars d’Estat. A partir del segle III Ab C al mens, las decisions dels pritanes son somesas a la bole.

Lo grammateus es un magistrat que las foncions son proches dels consols mager actuals ^[26] . Sa foncion sembla far doble emplec amb aquesta dels pritanes. De fach, los pritanes, Al cap de l’instancia deliberativa, s’ocupan dels aspectes reglamentaris e decisionals; lo grammateus , el, es garant de l’aplicacion e del contrarotle de la bona realizacion de las decisions. Beneficiant d'una aura d’excellencia, es al cap de la policia locala, mena de milicia urbana, que los Romans gardaran l’usatge jol Naut Emperi. Lo quita nom de la foncion rebat benleu las competencias d'expression orala deu fa prova lo titulari de la foncion.

Tot coma a Esparta, i a a Efes una gerosia, es a dire un conselh dels ancians governant la ciutat ^[27] . Son recrutament es aristocratic; per tradicion, los membres fan sesilha a vida e de biais ereditari. Lor nom es consignat sus un registre, que permet de contrarotlar en permanencia la composicion d’aqiuesta assemblada. A partir del comencament de l'epoca ellenistica, veire avant, es victima de la concurrencia del recrutament popular de la bole: desfacha de sas competencias civilas, sas prerogativas merman progressivament al sanctuari ^[28] , las decisions d’aqueste conselh son alara somesas a l’aprobacion de la bole e del poble: s’agis d’una instancia de proposicion e non pas de decision. Ocupa pasmens una placa importanta a Efes, dins la mesura ont servis de ligam entre lo sanctuari e la ciutat.

La gerosia possedis lo sieu gimnasiarc ^[29] , es a dire lo magistrat encargat de la bona tenguda de las competicions se debanant dins l’encastre de las ceremonias religiosas. N’es lo mesme, coma dins l'ensemble de las ciutats del mond grec, la carga del gimnasi ^[30] . Sa foncion pot semblar a una liturgia , que ten a sa carga l’ensemble dels costs necessaris al bon foncionament de l’edifici e de las activitats ligadas.

Enfin, las competencias de la gerosia son partejada per una autra categoria de magistrats, los epicletas ^[31] , intermediaris entre lo poble e lo conselh. De fach fan pas sesilha.

Se sap pas ont la gerosia fasia sesilha, mas se sap que l’ensems de la vida civica de la ciutat s’articula a l’entorn d’un espaci central que constituis l’ agora . Dins lo cas d’efes, Se dich ≪ agora d’Estat ≫. A partir de l’epoca classica, pren una dimension comerciala, que confirma la mencion dins las fonts d’agoranomas ^[32] , ces a dire d'un magistrat encargar de mantener l’ordre e de reprimir las fraudas. Es associat a d’autres magistrats encargats d'assegurar la seguretat de las carrieras e de far regnar l’ordre public. Aquestes magistrats, que los noms son desconeguts, son jos la responsabilitat del grammateus .

Las doas autras titulaturas importantas e Efes son los Coretas e los ellenodics. Los primiers doneron lor nom a una carriera d’Efes, l’artera mager que servis de referencia per s’orientar suls plans de la vila. Contenia a l'epoca las abitacions e tanben los luocs de reunions d’aquesta confrairia ^[33] . Los Coretas organizat en una mena d’ordre social. Membres de la nauta societat, forman tanben un cors d’armada poderos e robust que la ciutat sap utilizar. La defensa de la ciutat lor es especialament confiada. Atal un espaci lor es reservat dins lo domeni del sanctuari.

Los ellenodics ^[34] son encargar de presidir los jocs sacrats, d’i mantener l’ordre e la disciplina. S’encargan tanben de la distribucion dels premis. Per aquo, fan un jurament e devon justificar detz meses de demoranca dins l’ellenodiceu, lo bastit reservat a lor albergament, avant la tenguda de las Olimpiadas.

Las activitats culturalas e economicas [ modificar | Modificar lo codi ]

Las activitats culturalas [ modificar | Modificar lo codi ]

Los efesians agradan subretot lo ≪ bel ≫. Existis donc a Efes dos domenis artistics: l’art oratori, e l’art ≪ material ≫. S’i trapa un cert nombre d’especialistas de l’expression. Del vejaire artistic, i a mai sovent paricipan aquestes darriers dins diferents concors que ritman la vida de la ciutat ^[35] . Dins aquestes darriers existisson doas menas de competicons. D’un costat, los concors gimnics, ont participan los atletas ? professioals o non ? dins de competicions esportivas e atleticas, e de concors lirics, ont rivalizan d’especialistas de la paraula e del cant. Aquestes dos tipes de concors son sota la responsabilitrt dels Ellenodics.

Los concors lirics Se debanan dins lo teatre ^[36] de la ciutat. Aqueste se trapa suls penjals del Panayir Da?. L’ensemble dels concors se debanan a Efes, que sia d’Olimpia o d’Artemisia o d’autres concors que son los Efesia, los Romaia ^[37] o los Balbillea ^[38] (mai tardier e fora de nostre encastre cronologic), comportavan los dos tipes de competicions. I a diferentas competicions liricas. Caduna ten del domeni de competencia de diferents domenis de la lenga e del geste. Atal, se vei de concors d’actors ^[39] . Las fonts mencionan mai d’un cop de comedians, a vegada enfants ^[40] , o de mimes ^[41] . Aqueste darriers podavan se gropar en companhia e anavan de concors en concors, e aquo, dins l’ensemble del mond grec. Tanben, las inscripcions fan estat d’un grand nombre de pantomimes ^[42] .

Aquestas esprovas, que lo debanament en granda partiada semblable a aquestes dels grands concors panellenics, s’i realizant de memorablas targas verbalas. Es possible que pendent afrontaments verbals que los poetas Callinos e Ipponax an podut desvolopar tot lor talent. Aqueste darrier es un poeta satiric que foguet expulsat d’Efes vers 540 per la volontat del tiran Atenagoras. Trapa alara refugi a Clazomenes ont contunha son obra. Conegut per son fisic diforme, era la victima d'una trufaria dels esculptors Boupalos e Atenis, que lo caricaturavan ^[43] . Sa grossieretat de pensada e de sentiment e sa vulgaritat, e tanben son manca flagrant de gost e sas referencias permanentas a de sujectes exclusivament locals l’empacheron d’obtener una quian que sia celebritat en Atica o endaom mai dins lo mond grec. Es considerat mai sovent coma l’inventor de la parodia ? coma estil literari ? e d’un metre particular, scazon o choliamb. Aqueste tipe de talh metric, e lo ritme es una forma plan apropriada per l’estil burlesc dels poemas d’Ipponax. Per mostrar l’ambiguitat de la pensada del poeta i a son celebre aforisme: ≪ I a dos jorns ont la femna es un plaser: lo jorn ont se l’acasa, e lo jorn ont se l’aclapa ≫.

Los concors gimnics se debanaban dins l’estadi, que se trapa al nord de la ciutat. Tanben s’i debanavan l’ensems de las competicions esportivas ^[44] .

Los atletas constituissian una ≪ casta ≫ d’esperela ^[45] . Coma los competitors lirics e literaris, lor victoria fa l’ufan de la ciutat ^[46] e la renommada pels quita atletas. Las victorias son mai sovent inscrichas sus lors epitafs. Aqueste estatut particular s’aficha encora per la presencia de mai d’un gimnasi dins la ciutat. Aqueste edifici es lo simbol de l’educacion dins lo mond grec. L’educacion fisica es indissociabla de l’educacion civica.

Compausats de doas partidas ^[47] . Lo gimnasi es sota la direccion del gimnasiarc ^[48] , Que lo pretzfach principal es d’assegurar la gimnasiarquia. Aquesta liturgia consistis dins lo financiament de l’ensemble de co qu’es necessari al foncionament normal del gimnasi, que sia lo provesiment o l’entreten del luoc. Aqueste darrier fa de compte directe a l’instancia que l’elegissia, que sia la bole pel gimnasi municipal, o de la gerosia pel gimnasi del sanctuari. Lo rotle del gimnasiarc, coma garant del bon foncionament de l’institucion ≪ esportiva ≫, es subretot per la ciutat. En efiech, es merce al el que la ciutat raia per las victorias dels atletas ^[49] . Lo gimnasi es consacrat al dieu Asclepi ^[50] .

En mai dels poetas, que Callinos e Ipponax son los exemples mai coneguts, aqueste que s’enconta en foca grand nombre a Efes son los sofistas qu’ocupan una placa de tria dins l’activitat intellectuala de la ciutat. En efiech, es aquesta categoria d’intellectuals que los tocavan en partiada la mission d’educacion ^[51] . Los Sofistas ^[52] son los fondators de l’ensemble dels metodes de pensada que se desveloperon pendent l’Antiquitat. Luenh de las criticas realizadas per Platon , estigmatizant atal de biais pejoratiu l’obra dels sofistas, aquestes son a l’origina de la retorica.

Las escolas de sofisticas an un rotle important a Efes. Al dela de la sola educacion dels pichons efesians, donan a la ciutat un potencial intellectual que li conferis un estatut de centre intellectual. Existis diferents tesmonis de sofistas venent d’autres ciutats demandant a la bole lo drech de ciutat a Efes ^[53] .

Los grecs fasian la diferencia entre la sophrosune (saviesa ? mesura/moderacion) e sophia (saviesa ? saber). d’entre aquestes que s'interessavan a aquesta darriera, i aguet primier los sophoi (savis, bubretot los Set Savis), puei los philosophoi (cercaire de sophia, filosofs). Al contrari del sophos o del philosophos que tendon a transformar lors discipol en sophoi e philosophoi a lor torn, los sofistas volon pas formar d sophistai , mas, concretament, de gents capables de soscar, a prene de decsions, a argumentar e a governar.

Lor ensenhament es pro carestios. Alara sola una minoritat podava s’ofrir aqueste tipe d’ensenhament ^[54] . Aquesta formacion es subretot practica e lo desvolopament d’aquesta mena a la naissenca de la retorica a partir del segle IV Ab C.

Atal, dins lo cas d’Efes, los sofitas desapareisseon pauc a pauc de las fonts a partir d’aqueste periode, per esser remplacats pels retors e lors talhiers ^[55] . Sens pasmens esser totalament activita suplantada qu’i de sofitas a Efes fins a l’epoca imperial. La renomada d’aquestes mestres era una font d’ufan Per la ciutat ^[56] e passant las limitas d’aquestas. D’estudiants del mond entier se roncavan a Efes per s’ofrir lors servicis ^[57] . Aqueste ensenhament era de qualitat e reconegut dins una granda partida del mond grec ^[58] .

A costat d’aquestes especialistas del lengatge e dels discors i a los filosofs. Lo mai celebre d’entre eles a Efes es Eraclit . Sa pensada e son obra mostran la vivacitat culturala d’Efes. Tot coma sos confraires, Eraclit anava al culte de las Musas. Lo luoc d’aquesta devocion, atestat a Efes ^[59] , es lo Museu o Mouseion ^[60] . Encara se sap pas s’aqueste bastit seguet s’evolucioncaracteristicas dels Mouseion a l’epoca ellenistica, es a dire la transformacion en ≪ centre de recerca ≫.

I a enfin los talhiers dels grammateis ^[61] . Aquestes ≪ gramaticians ≫ son encargats de l’ensenhament e de l’aprendisstge de la lectura e de l’escritura. Es per exemple d’entre eles qu’Atal II recrutet lo preceptor que fara l’educacion de son nebot.

I a pas o pauc d'arquitectes o d’esculptors a Efes ^[62] , coma testimonia lo metode que la ciutat utiliza per la construccion e la decoracion de l’Artemision, es a dire emplegar d’arquitectes d’esculptors estrangiers a la ciutat ^[63] .

Organizacion socioeconomica [ modificar | Modificar lo codi ]

Eritiera de la tradicion monarquica, l’aristocracia efesiana dispausava a l’origina de la proprietat e del contrarotle del patrimoni fonzier de la ciutat. Aquestas grandas familhas gerissian lo cap de la ciutat e occupavan los postes claus de son organizacion, que sia las diferentas magistraturas, las professions intellectualas ^[64] o los diferents peirats.

A la favor dels capivaraments politics del segle VI, l’aristocracia perd pauc a pauc son influencia. Es despossedada de sas proprietats, confiant lor cultura e lo provesiment de la cutaut al paisans. Del mesme biais que dins l’esemble del mond grec, lo regim aristocratica es remplacat per ≪ l’institucion ≫ democratica. Pasmens, avent perdut lo contrarotle ≪ total ≫ de la ciutat, la classa ≪ aristocratica ≫ encara demora poderosa e garda tot son prestigi, e tanben una certa influencia. Atal, las confrairias de Coretas ^[65] son revelatricas d’aquesta marca de l’aristocracia sus la societat efesiana que recrutan exclusivament al sen de las grandas familhas aristocraticas. Del mesme biais que l’oplit devia financiar son equipament, los membres d’aquestas confrairias devian assumir d’espereles los cost de crompa e d’enrtreten de lor equipament militar. Al contrari d’Atena i a pas a Efes un desvolopament de l’infanteria peduga. Jamai pas cap de contingent massis vendra a d’Efes.

Se l’aristocracia demora presenta e gaireben influenta, la majora partida de la societat efesiana es constitisda per las categorias ≪ mejanas ≫ que los membres Mai sovent an de professions dichas ≪ liberalas ≫. I a a Efes Ephese un fum de ≪ pichons ≫ mestiers que lo rotle es fondamental. Per exemple i a forniers. La val del Caystre es plan adaptada a la cultura del blat. La ciutat n’era excedentaria ^[66] . Forca revoltas ^[67] ligadas a las variacions del pretz del quita blat ^[68] Se debaneron.

Los forniers eran sota la responsabilitat de l’agoranoma encargat del contrarotle de l'agora. Aqueste espaci public era lo centre neuralgic de la ciutat, coma centre ≪ politic ≫ de la ciutat e benleu encara mai marcat a Efes coma centre de comerci. Situada just a proximitat del port ^[69] , era l’espaci dedicat als escambis comercials, que sia per las mercas arribant a Efes, aquestas que ne sortissian o aquelas que s’escambiavan los efesians entre eles.

A causa de la situacion geografica d'Efes, lo port ocupa una placa de tria dins l'activitat economica de la ciutat. Era doberta per una estatua colossala de Poseidon ^[70] . Efes comptava forca talhier de textil ^[71] que la produccion passava la sola produccion domestica tradicionala. I a tanben de ressaires de fusta e de marbre.

Enfin existis un grand nombre de pichons artesans. La revolta provocada contra la predicacion de sant Pau ^[72] mostra l’influencia d’aqueste grop socioprofessional e de son organizacion. Demetrius era un orfebre ue realizava de pichons Artemision d’argent per vendre. Coma el, la majora partida dels artesans d’efes expleitava l’imatge e la celebritat del temple a lors benefici. La denegacion d’Artemis per sant Paul, de son culte, e en consequencia de son temple, fa prejudici a aquestes artesans, que l’activitat decreis a mesura que lo nombre de pelegrins merma e que los quite efesians se desvian d’Artemis.

Forman una categoria privilegiada al sen de la ciutat ^[73] . La majora partida dels artesans era ligadas al temple e ne fasent una expleitacion comerciala. Lor nombre important, que ne fa una massa populara ≪ instabla ≫, obliga la ciutat e son administracion a los prene en compte e se’n conciliar sas gracias (privilegis e avantatges, aleujaments fiscals, exempcion de contribucion a las soscripcions publicas). Participan a l’enriquiment economic e cultural de la ciutat. Los escambis comercials desvolopan l'utilizacion de la moneda ^[74] .

La practica medicala ^[75] se desvolopa subretot al sen de la ciutat. Lo desvolopament de las escolas de medecina e lo vam de la practica medicala privada e publica podon esser degudas a las condicions culturalas reunidas al sen de la ciutat. Caireforc intellectal, Efes era una de las citats propicias al desvelopament de las practicas curatives. Tanben lo climat, ligat a la situacion geografica de la ciutat, es pas estrangier a aquesta espelida.

Lo desvolopament de la medecina a Efes a de ressons sul plan social e economic. La naissenca de las escolas de medecina provoca la creacion d’una novela categoria sociala al sein de la ciutat.

Lo vam de la medecina ^[76] a Efes ven de la mitat del segle VI. Pasmens, es pendent lo segle IV que se realiza una veraia estructuracion de son ensenhament e de son exercici. Efes es un centre reputat per la formacion dels metges. Es la qualitat reconeguda a Soranos d'Efes, qu’exercissia a Roma al segle III AbC. Es aqueste practician que foguet a l’origina de realizacion, sota la forma de tractat, de las tecnicas ginecologicas.

Lo recrutament e l’evaluacion dels metges respondon a diferentas exigencias ^[77] . Es evaluat lor nivels scientifics, amb un concors que comporta quatre materias: suntaymatos, probleatos, keirourgias et organon ^[78] .

Vida religiosa [ modificar | Modificar lo codi ]

La vida religiosa a Efes s'organiza a l’entorn del panteon ellenic classic. Pasmens, los efesians vodan un culte Especial Asclepi e subretot a Artemis , divinitat tutelaria de la vila.

Coma dins lo reste de l' Anatolia , aquesta Artemis efesiana es pas la divinitat cacaira dels Grecs continentals, mas una divesa protectritz de la ciutat e de sos abitants ^[79] . Gaireben totas las inscripcions trobadas a Efes mencionan la divesa, que sia per la garison d'una malautia, la proteccion dels efebs o encara l'espandiment d'un credit ^[80] .

Artemis d'Efes nos es subretot coneguda amb la representacion que s'impausa pendent lo segle II Ab C : una estatue de cambas quichadas, escartant los braces e portant al nivel del pitre d’ornaments pareissent a de sens, que la significacion exacta es subjecta a controversia. L'ipotesi mai probabla es aquesta d'una estatua d’en primier forca simpla, benleu un xoanon de fusta, qu’era vestisa d'ornaments (vels, cofaduras, etc.) ? aquestes aurian enseguida estat directament integrats a las representacions de l'imatge de culte ^[81] .

Un cert nombre d'autras divinitats, egipcianas Gaireben, fan tanben lor aparicion amb la dilatacion del mond grec provocada per las conquistas d' Alexandre lo Grand .

L'epoca romana [ modificar | Modificar lo codi ]

En 134 AbC, Efes es declarada liura pel rei de Pergama, Atal III ^[82] . A la mort d’Atal III en 133 , l’ensemble de las possessions atalidas es sota contrarotle roman. Sol Eumen III s’opausa encara a co que considera coma una annexion. Facia a las contestacions de son testament per Aristonicos, Efes, per paur de perdre sa libertat, agrandis son cors civic per lutar contra Aristonicos e mobiliza de tropas e flotas. En 131, la flota d'Eumen III es destrucha per aquesta d’Efes. Apres sa desfacha definitiva en 130 , pas res pus contestara pas la tutela romana d’aquesta partida del mond medeterraneu.

Los quadres de l’administracion romana son alara progressivament mesa en placa. L’Anatolia una provincia romana , placada jos la direccion d’un proconsol. Sembla qu’a causa de son engatjament als costas dels romans, Efes garda son estatut de ciutat liura. En efiech en 129 AbC, un decret de la ciutat, mandat al Senat de Roma , trobat dins las escavacions del Capitoli ^[83] , indica que los Efesians remercieron aqueste per li aver ofert la libertas e desliurat de la tutela atalida. Mas malgrat son estatut liure, lo proconsol s'installa a Efes que ven capitala de la provincia romana. Es creat un malhum rotier dempuei la Macedonia permetent deligar Pergam e Efes destinat al desplacament de las tropas. Aquesta cerriera favoriza tanben lo desvelopament economic de la ciutat.

En 88 AbC, lo Rei del Pont, Mitridat VI (120-63) conqueriguet l'Anatolia occidentala encontra lo sosten de forca ciutats qu’Efes. Las directivas de Mitridat e l‘odi sentit al vejaire dels romans presents abotissent a co que se nomena " Las Vespras d'Efes ", episodi ont 80.000 ciutadans Romans e Italians d'Asia Menora fogueron chaplats. Forca d’entre eles venian Efes. Mas facia a l'avancada dels romans e lo comportament violent de Mitridat, Efes cambia de camp, se revolta declara la guerra a Mitridat. Un cop Mitridat vencut, apres la patz de Dardanos , Sulla , general roman va a Efes e convoca los notables de las ciutats d'Asia menoras per las sanccionar, prova de l'importanca administrativa de la ciutat. Efes malgrat son sosten quitament tardier a Roma perd alara sa libertat.

Apres l'assassinat de Cesar, una luta mai fera encara opausa Marc Antoni a Octav i e en 33 abC. Antoni, acompanhat de Cleopatra, s'establis Efes d'ont prepara la batalha finala. Sera vencut dos ans mai tard a Actium , en Grecia.

Al comencament de l'Emperi, Octavi , vengut August , decidis de tornar a Efes son estatut de capitala. Una autra seria de grandas obras comenca marcant son estatut. Efes ven una de las tres grandas metropoli de l'Emperi roman, e pot alara esser considerat coma un ligam indispensable entre l'Orient e l'Occident.

Antiquitat tardiera [ modificar | Modificar lo codi ]

La vila es pas estalivada pels trevolums que tocan la mai granda partida de l'Emperi a la mitan del segle III: alara que sa cencha es en roina per manca d’entreten, e apres aver estat damatjat per un terratrem ^[84] , la vila es forca tocada en 262 jos l'emperaire Gallien per una espedicion maritima d’ ostrgots et de piratas eruls ^[85] : pilhan e incendian lo Temple d'Artemis, segon l' Istoria Augusta ^[86] e Jordanes ^[87] , e damatjan benleu d'autres quartiers ^[88] . Se reviscola lentament la ville de las doas castrofas, coma lo mostra la raretat de las inscripcions del tresen quart del segle III, e l'arrest aparent de las activitat edilitarias grandas.

Administracion e vida politica [ modificar | Modificar lo codi ]

Cal esperar lo regne de Dioclecian , que restablis de biais durable la seguretat de l'emperi e en reforma prigodament las institucions, per veire la vila dintrar dins un novel periode astrat, que dure tres segles, fins a las invasions persas e arabias . Se lo deu a sa situacion estrategica sus la rotas comercialas. La vila demora un port de tria sus las rotas de comerci de Mediterranea orientala: dins la seccion consacrada a las rotas maritimas dans l'edicte del maxim per Dioclecian, tres menan a Efes, dempuei Alexandria, la Siria e la capitala imperiala, Nicomedia . Aquesta importanca contunha apres la fondacion de Constantinoble , Efes demorant un port d’escala sus la rota entre la capitala e l'Egipte. Aquesta posicion centrala es tanben la rason lquea vila foguet causida per la reunion de dos concilis ecumenics en 431 e 449 ^[89] .

Dins la nova organazacion administrativa realizada jos la Tetrarquia , Efes demora una capitala provinciala, lo setge del proconsol d' Asia , mas amb un ressot que l’espandida geografica mermet forca al respecte de l'anciana provincia senatoriala: la novela provincia d'Asia s'espandis lo long de la costa dempueiAdramyttion fins al Meandre e inclutz dins lo reire pais la val del Caistre e tanben lo territori al Nord de Meandre. Lo proconsol d'Asia, governaire e jutge de darriera instancia per la provincia, ocupa una placa privilegiada dins la ierarquia onorifica de l'administracion imperiala a causa del prestigi ligat al poste: ven dins l'ordre de preseanca directament apres los prefectes del pretori e de la Vila, avant los vicaris diocesans ^[90] . d’entre los titularis coneguts del poste, i a la presencia de diferents omes de letras, coma los istorians Eutrop ( 371 - 372 ) e Festus ( 372 - 378 ) ^[91] .

Efes es tanben una capitala ecclesiastica: son evesque es metropolita de la provincia d'Asia e gausis d'una influencia a causa l'ancianetat e lo prestigi de sa gleisa. Las pretencions de la metropoli a s'aucar a un reng comparable a aqueste d' Antioquia o d' Alexandria son pasmens decebuda al Concili de Calcedonia en 451 , malgrat la pieja del patriarca d' Alexandria . Lo metropolita recep lo titol d'exarc del diocesi d'Asia, e deu daissat la primiera placa en Anatolia a l'evesque de Cesarea de Capadocia . Lo grand setge eclesiastic rival d’ Esmirna ganha tanben son independencia e es promogut arquevescat autocefal a aqueste mesme concili ^[92] .

La ciutat garda sas institucions politicas pendent l'Antiquitat tardiera, quitement se son pauc a pauc abandonadas al segon plan pel rotle creissent de l'administracion imperiala. Lo Conselh ( Bole ) e lo Poble ( Demos ) son encara atestats dins l'epigrafia del segle IV, amb d’inscripcions en l'onor dels proconsols o de l'imperatritz, fins a jos Teodosi II . Lo Conselh es encara en activitat en 431 , quand lo comte Candidianus lo covoca per far remplacar l'evesque ^[93] , una anecdota que mostra lo rotle d’aquesta institucion dins l'eleccion e la depausicion dels evesques ^[94] . Mas lo pretzfach mager del Conselh demora la levada dels imposts, que los membres son personalament responsables. Aquesta carga fiscala es tan mai pesuga que los rengs dels conselhiers sont esclarzit per lors assags d'i escapar en dintrant dins lo clergat. En 400 , a Gl!eisa d'Efes es tocada per un escandal que demanda l'intervencion e lo desplacament per far una enquesta del patriarca de Constantinoble, lo quite Joan Crisostom : l’evesque Antoninus es accusat de malversions, coma la venda del titol d'evesque dels conselhiers volent fugir los rengs del Conselh e las obligacions fiscalas ligadas.

De biais significatiu, Candidianus convoca en 431, amb los conselhiers, los honorati (?ξιοματικο? / axiomatikoi ), es a dire los notables, los grands terratenents que prenon de facto en man la gestion dels afars publics de la vila, als costat del governaire e de l'evesque ^[95] . Lor influencia creissenta al segle V se realiza al prejudici del Conselh que desapareis de las fonts ^[96] .

Lo poble se reunis en assemblada ( ekklesia ) al teatre, ont sont afichadas las proclamacions publicas, coma en 431 la depausicion pel sinode nestorian dels evesques ortodoxes Ciril d'Alexandria e Memnon d'Efes. Dins l'Antiquitat tardiera, sus iniciativa del gvernaire o d'autras autoritats, aquestas assembladas procedisson a d’acclamacions que son lo mejan privilegiat per far coneisser l'opinion populara d'un biais gaireben contrarotlat ^[97] . L'alternativa es la revolta populara: l'activitat reglementaria dels proconsols d'Asia per limitar los trebolums, en interdisent per exemple la portada d'armas ^[98] , testmonia de l'importanca d’aqueste fenomen. Las querelas religiosas son a l’epoca l’escasenca mager de trebolums, a l’agach dels actes conciliaris de 431 e 449, so per de susmautas qu’companhan de nominacions impopularas al seti episcopal ^[99] . Las faccions del teatre ^[100] jogan un rotle capital dins l'organizacion d’aquestas manifestacions e dins las revoltas que ne resultan a vegada: d’inscripcions dins la region del teatre fan referencia als Blaus e al Verds, sostens respectius dels emperaires Focas e Heraclius al comencament del segle VII ^[101] . En 441, es en responsa las aclamacions organizadas per aquestas faccions que lo proconsol Phlegetius decidis d'accordar son perdon a de ciutadan d’Esmirna per un greuge desconegut ^[102] .

Una autra institucion politica subrevisquet a Efes, al mens al comencament de l'Antiquitat tardiera, lo Koinon d'Asia: aquesta assemblada provinciala rassemblava los representants d’ueit ciutats d'Asia portant lo titol de metropoli. Era encargada d'organizar lo culte imperial, amb los jocs tenguts en son onor. Apres la reorganizacion administrativa de Dioclecian, sola Efes contunha d'aculhir las assembladas del Koinon. Jos Valens una lei prescriu que las quatra ciutats que son tituladas de metropoli devon partejar lo cost dels jocs, que se debanan alara a Efes cada quatre ans ^[103] . Aquestes jocs, s’eran levats los ressons pagans nanteriors, son organizats pel grand preire, elegit pel Koinon d’entre los ciutadans de las quatre metropolis, l'Asiarc, o per de foncionaris nomenats alitarcs. Son carestissims, que son expressament exclusits de la lei de 409 limitant las depensas pels jocs civics. Una partida de lor financiament pot esser realizada per una subvencion imperiala, mas l'essencial repausa malgra tot sul grand preire. L'exercioi d’aquesta liturgia es donc una carga financiera importanta, qu’a sas contrapartidas, que garantis lo reng de senator a l’Asiarc, al mens a partir de 385 ^[104] . L'assemblada provinciala tanben joga un rotle politic, coma organ consultatiu: compausada dels honorati de la provincia, es menada a debatre dels afars publics, de far de mercejadas als governaires, l’e tanben d’ambassadas pres de l'emperaire. Encara en activitat jos Julian , se sap pas exactament quand desapareis. Es probable que los jocs arresteron d'esser organizats, a causa de lor cost, plan leu, e benleu l'assemblada provinciala subrevisquet mai longtemps, a causa de son novel rotle politic ^[105] .

Lo desvolopament del cristianisme [ modificar | Modificar lo codi ]

Las originas de la comunautat crestiana [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo cristianisme se desvolopa a Efes merce a son associacion estrecha amb l’istoria apostolica: l'apostol Paul redigis, per aquesta comunautat, son Epistola als Efesians . Sa gleisa es una fondacion de Timoteu d’Efes , discipol de Pau de Tars : la vida del sant, possiblament redigit al segle IV, que las reliquias fogueron transferidas a Constantinoble a partir dz 356 ^[106] , descrich son martiri sus l’Embolos, e son inumacion sul mont Pion, e la construccion d’un martirium en son onor.

La tradicion dona a diferents proches del Crist lor darrirera demoranca dins la vila o a l’entorn,de comencar per Joan : l’apostol auria estat liberat de son exili a Patmos apres la mort de l’empeaire Domician e seria mort a Efes dins lo regne de Trajan vers 100 - 101 . Lo Libre de l'Apocalipsi , qu’es benleu l'autor, cita Efes coma una de las set Gleisas d’Asia ^[107] , co que mostra l’existencia d’una comunautat crestiana importanta partir de l’epoca. Joan auria estat enterrat sul pueg d’Ayasuluk, mas l’identitat del mort fa debat a la fin del segle II: s’agis de saber se l’autor de l’Apocalipsi es tanben aqueste de l’evangeli, una posicion sostenguda pel primier cop per Ireneu de Lion , mas forca contestada a partida de epoca (fin del segle II). S’aquesta identitat es finalament acceptada, es encara contestada al segle IV per Eusebi de Cesarea ^[108] . I avia segon el d’autres autors crestians de l’epoca d'Ireneu, dos personatges omonims, Joan de Zebedeu e Joan lo Presbiter (Joan lo Vielh), ambedos enterrats a Efes. Segon eles, poiria esser aqueste segond Joan qu’auria trabalhat a las darrieras versions de l'evangeli nomenat uei: evangeli segon Joan . La tomba de l’apostol es leu objecte de veneracion, e una gleisa i es bastida dessus a partir del segle IV.

En vertut d’una interpretacion de l’ evangeli atribuit a Joan la cresenca se desvelopa a partir dels primiers segles que l’apostol es pas mort, mas qu’es pas qu’endormit dins sa tomba, en esperant la Secongoda Parosia del Crist. Ne tesmoniara lo signe de vida que son alen ecoba la posca la superficia de sa tomba: virs 416 , lo quite sant Agustin ^[109] apieja la cresenca que sembla plan partejada pels crestians d'antan, alara que Gregori de Tors precisa mai tard, a la fin del segle VI ^[110] , qu’aquesta posca miraculosa es nomenada mana e utilizada per garrir los malauts dins tot lo mond crestian ^[111] .

Segon la tradicion crestiana, es a Efes que Joan auria redigit l' evangeli que li es atribuit, e tanben la Verge Maria , que lo Crist sus la crotz avia confiada a la garda del ≪ discipol que Jesus amava ≫, i auria demorat. Sus un pueg a 7 km al Sud d’Efes, una pichona gleisa bizantina del segle XIII, coneguda jol nom de ≪  Ostal de la Verge Maria  ≫ (Meryemana Evi), i gardaria lo remembre d’aquesta demoranca mariala ^[112] . Las tradicions de la presencia de Maria a Efes e de sa ≪ dormicion ≫, es a dire sa mort, dins aquesta vila ven dels primiers temps del cristianisme ^[113] . S'i apond la tradicion que, apres sa ≪ dormicion ≫ (es a dire sa mort), auria estat transferida miraculosament a Jerusalem per que son cors, intacte, sia enterrat dins lo jardin de Getsemani, pendant que son alma es aucada als cels ^[113] . Segon una autra tradicion, seria estat emportada cors alma dins son Assompcion de Maria ^[114] , ^[115] . La presencia conjonta de Joan e Maria a Efes es mencionada per forca autors crestians a partir del segle II e per exemple al segle V, pels actes del concili de 431 que precisan qu’aqueste se ten dins la vila ont demoreron ^[116] . De recits sul sejorn de Maria de Magdala venon tanben de l’Antiquitat tardiera: Gregori de Tors ^[117] e lo patriarca de Jerusalem Modestus ( 630 - 634 ) ^[118] contunhava aquesta cresenca. Aquesta seria, ela tanben, morta a Efes.

Las persecucions e la legenda dels Set Dorments [ modificar | Modificar lo codi ]

L’istoria de la comunautat cretiana d’Efes avant la Patz de la Gleisa es pas plantre comeguda, quitament se d’indicis materials (fragments de sarcofags, d’inscripcions, sanctuari rupestre sul pueg de Bulbulda? ^[119] ) mostran sa progression als segle II e III. Lo sinaxari de la gleisa de Constantinoble garda la memoria de diferents martirs de las darrieras persecucions contra los cretians a aquesta epoca, deseconeguts seson: sant Mirop jos Deci , sant Porfiri lo Mime jos Aurelian , sant Andronic, sant Adauct e sa filha santa Callistena dins la darrirera granda persecucion, jos Dioclecian.

Es tanben vers 250 , jos l’emperaire Deci , que la legenda placa lo comencament de l’istoria dels Set Dorments d'Efes : un grop de jovents secutats per lor fe crestiana se refugia dins una balma ont s’endormisson e son emurats per sos secutaires. Se desrevelhan dos segle mai tard, jol regne de Teodosi II , vers 430 , e se fagueron remarcar de las autoritats per aver assajar d’utilizar de monedas del regne de Deci per crompar de manjar: lo quita emperaire anet sul luoc del miracle l’escasenca d’un romevatge a Efes ^[120] . La cauna presumida dels Set Dorments ven un luoc de pelerinatge, visitat vers 530 pel pelegrin Teodosi ^[121] , que lo recit, que dona una primiera lista dels noms dels sants, es lo mai ancian tesmoni d’aquesta legenda e lo culte a l’entorn. Unes istorians ^[122] estimeron qu'una partida de la legenda devia aver de raices istorics, entre autre las rason de las escasencas de son apareission dins una de las mai grandas vilas de l'Emperi ^[123] , a un moment crucial de l'istoria de la Gleisa, just avant un concili ecumenic. Aquesta istoria de jovents se presentant coma de subrevivents de persecucions es plan benvenguda a un moment ont la controversia origenisme sus las resurreccion dels cors era viva ^[124] . Una gleisan mariala es benleu bastida jos lo regne de Teodose II a l’entorn de la balma, e de la granda necropoli crestiana que s’i desvolopa dempuei lo segle IV al mens ^[125] .

Lo trionfe del cristianisme [ modificar | Modificar lo codi ]

La reconeissenca dels cristianisme jos Constantin acaba pas subran los cultes pagans que contunhan d'esser tolerats pendent gaireben tot lo segle IV. L'Artemision, brut restaurat apres sa destruccion pels Gots en 262 , benleu contunha d’aculhir los fidels d' Artemis fins al regne de Constanci II, veire fins a las leis de Todosi I impausant lo cristianisme coma religion oficiala ^[126] . Lo culte de Serapis es encara vivent al segle IV, en se fisant a l'epigrafia, tanben lo culte imperial: lo temple d'Adrian, restaurat jos la Tetrarquia, recep a la fin del segle una dedicacia a Teodosi, lo paire de l'emperaire omonim. Pasmens, lo paganisme coneis una retirada inexorabla, coma lo mostra la roina dels temples de Roma, de Cesar e d' Isis sus l'agora superiora. Lo grand temple sovent identificat coma un Serapieion demora en partida en roina apres la catastrofa de 262.

La cristianizacion de la vila pren un torn radical al passar del segle IV a V. Forca restes de violencia contra los edificis pagans mostran l'existencia d'un veraiiconoclasme crestian. Lo nom d’Artemis es escafat de las inscripcions dins los termes del port e dins lo portic davant lo Pritaneu. De croses son gravadas al front d’estatuas d' August , de Livi ^[127] , e d'autras encara, per las cristianizar, quand son pas purament e simplament destruchas e enterradas, coma es lo cas al Pritaneu. L’estatut d'Artemis que marcava lo caireforc des doas carrieras mager es casuda e remplacada per una crotz monumentala, acompanhada d'una inscripcion descrivent trionfalament aquesta cristianizacion simbolica de l'espaci urban: ≪ Demeas, apres aver tobat l'imatge enganaire del demoni Artemis, aucet aqueste signe de vertat. Onoret Dieu que caca las idolas e la Crotz, lo simbol victorios imortal del Crist. ≫ ^[128] Es a aquesta epoca, vers 400 que l'Olimpieion, lo temple d'Adrian divinizat, es sistematicament aclapat fins a sas basas, e son descors escultat brutlat dins de forns de calc ^[129] . Lo paroxisme simbolic d’aqueste iconoclasme crestian se debana en 406 quand Joan Crisostom fa brutlar l'imatge cultual d'Artemis ^[130] .

Lo paganisme surbreviu pasmens encora coma religion privada, dins la vila coma dins son reire pais. Segon Isidor de Pelusi (mort en 435 ), los Ellens (es a dire las pagans) escavan los restes del temple d’Artemis per los reverar, e ≪ fasent d’onors divins a de tombas e a de cendras pestiferadas ≫ ^[131] . Jos Justinian, en 542 , Joan d'Efes es mandat en mission per combatre lo paganisme en Asia Menora: Afirma ^[132] n’aver convertit 80 000 dins las provincias d’Asia, de Caria, de Frigia e de Lidia , ont bastiguet 89 gleisas e fonda 12 monasteris. quitament se son accion se faguet de dins las campanhas, una inscripcion de Sardes testomonia tanben de son passatge dins las vilas ^[133] .

Quitament a Efes, lo triomf del cristianisme se manifesta primier per una espelida de gleisas dins la vila, qu’unas son installadas dins de monuments pagans convertits al culte crestian: es lo cas de la stoa sud de l’Olimpieion qu’aculhis un primier sanctuari crestian dedicat a la Verge pel concili de 431, de nou leu bastit per venir la catedrala de la vila. Lo pretenut Serapeion a l’Oest de l’agora vei una gleisa installada dins la cella del temple benleu a la fin del segle IV ^[134] . Una rotonda romana suls penjals inferiors del Panayir da?, de foncion originala deconeguda, es transformada en gleisa tardierament (segle V o VI ^[135] ? es coneguda jol nom fantesios de ≪ Tomba de sant Luc ≫ degut al primier ecavaire, J. T. Wood. De gleisas son tanben bastidas ex novo : un martirium puei una basilica son bastidas al dessus del luoc que la tradicion locala atribuis a la tomba de l’apostol Joan sul pueg d’Ayasuluk ^[136] . Una basilica cementariala es benleu fondada leu al nord de la porta de Magnesia, suls restes s’un barri ellenistic. D’autras gleisas devian encara existir, segon lo testimoniatge dels actes conciliaris, e tanben de capelas privada: las doas grandas demorancas romanas tardieras, lo ≪ Palais del proconsol ≫ e l’ostal del peristil al dessus del teatre n’eran provesida ^[137] .

Los concilis d’Efes [ modificar | Modificar lo codi ]

L’importanca de la comunautat crestiana d’Efes es confirmada per la tenguda de dos importants concilis dins la vila, metropoli d’Asia, dins lo regne de Teodosi II, lo 3n concili ecumenic (dich d'Efes ) en 431 , e lo segond concili, mai conegut per la tradicion catolica jol nom de en 449 . Los actes conciliaris ^[138] constituisson una font importanta de l’istoria religiosa e politica de la vila.

Lo principal objecte del tresen concili ecumenic, inaugurat lo 22 de junh de 431 dins la gleisa de Maria adobada per l’escasenca, es lo reglament de la question de la natura de la santa Trinitat . Amassa unes 150 participants per la primiera sesilha ^[139] , a opausa lo patriarca de Constantinoble Nestori , partisan del diofisisme a Ciril d'Alexandria e Memnon d’Efes , defendents la doctrina monofisita . Memnon mobiliza la populacion per sostener Ciril e d’intimidar Nestori: de descaladaires enrodan son ostal, destorban una reunion que ten amb sos partisans, las gleisas li son barradas ^[140] . Lo representant imperial, lo comte dels domestic Candidian, pusleu en favor de Nestori, fa intervenir la tropa per lo protegir e intimidar a lor torn sos adversaris: interdit als partisans de Ciril d’assistir a las sesilhas del concili e s’esforca de far votar la depausicion de Memnon. Lo comencament del concili es pasmens desfavorable a la causa nestoriana, que Ciril capitat a far depausar Nestori: la fola dels Efesians acompanha lo vencedor dins una procession nocturna trionfala fins a sa demora. Es lo trionf de la teologia alexandrina, l'interpretacion per Ciril de la doctrina cristologica del concili de Niceu : segon el, l'umanitat e la divinitat del Crist son unidas dins una union ipostatica. Una consequencia importanta de long terme es la reconeissenca de la Verge Maria del titol de Teotocos, ≪ Maire de Dieu ≫, es a dire del Jesus ome e tanben de Jesus tal coma es reconegut pels cretians coma ≪ Dieu verai e ome verai ≫. Lo pelagianisme es condamnat coma una eretgia.

Mas l’arribada de l’evesque d'Antioquia, Joan, un adversari de Ciril, cambia la donada: fa una sesilha rivala del concili e fa condamar los Alexandrins. L’emperaire interven a son torn, condaman los dos partits e fa arrestar lors caps, e los embarra a demoranca. Los evesques se planhon de la calor e benleu patisson benleu de la malaria , un testimoniatge interessent sus l’insalubritat de las bassas terras de la vila ^[141] . Segon Ciril, morisson de membres del concili pendant lor sejorn. L’acabament de las obras del concili provoca un esquisme seguent la disputa entre Joan e Ciril, que se reconcilian en 433 . Mas lo nestorianisme demora desfach dins lo primier grand concili ecumenic del segle V ^[139] .

La populacion d'Efes conunaha de jogar un grand rotle dins los afars ecclesiastics las annadas seguentas, coma massa de manobra per de descaladaires al servici de l'una o l'autra faccion de la Gleisa. En 443 , l'evesque Olimpi de Teodosiopolis es menat manu militari a la gleisa ont deu procedir sota la constrencha a l'ordinacion del novel evesque d'Efes, Bassian. L'eleccion es contestada pel concili de Calcedonia en 451 , Bassian es despausat, e un novel evesque es designat per la metropoli d'Asia, Joan. Mas coma los peires conciliaris lo crentavan, l'arribada de Joan provoca de susmautas dins la populacion fidela a Bassianus ^[142] . [[Fichier:BambergApocalypseFolio004vJohnWritesToEphesusAndSmyrna.JPG|alt=L'evangeliste Jean ecrivant aux eglises d'Ephese et de Smyrne, Apocalypse de Bamberg |vinheta|L'evangeliste Jean ecrivant aux eglises d'Ephese et de Smyrne, Apocalypse de Bamberg , vers 1000 ; Bibliotheque d'Etat de Bamberg , Msc.Bibl.140.]] Dins l'interval, del 8 al 22 d’agost de 449 , se debanet un segond concili a Efes , cridat per l'emperaire Todosi II, per reglar lo cas de l'abat Eutiques, condamnat pel patriarca de Constantinoble Flavian per aver ensenhar que lo Crist avia agut una natura apres l'incarnacion. La figura dominanta dels debats es alara encara un patriarca d'Alexandria, Dioscor, qu’utiliza l’ajuda de la fola efesiana e dels monges per far reabilitar Eutiques e depausar Flavian en menacant fisicament los evesques recalcitrants ^[142] . L'acordi negociat setze ans abans per Joan d'Antioquia e Nestori es contestat e la doctrina monofisita d'Eutiques es afortida. Mas los representants del papa de Roma, Leon I avent pas podut se far entendre, aqueste refusa de reconeisser lo concili coma legitim. Dos ans mai tard, un novel concili ecumenic, a Calcedonia, anulla los actes del segond concili d'Efes ara designat dins la tradicion catolica romana coma lo latrocini ^[139] .

Malgrat la reputacion peu flatosa que li donan los enveniments de 449, la Gleisa d'Efes contunha d’aver de pes grand a la fin de l'Antiquitat tardiera. Dins lo regne de Justinian, de 531 a sa mort en 541 , lo titulari del seti metropolitan es Ipatios, un dels evesques mai influents de l'epoca e un del caps del partit ortodoxe dins la luta contra los monofisitas: Presidis la conferencia convocada per l'emperaire a Constantinoble en 531 per reglar aqueste conflicte, puei es lo portavotz des evesques ortodoxes al concili de Constantinoble en 536 , ont Sever e los monofitas son condamnats. Justinian lo manda dins l'interval, en 533 , en mission diplomatica a Roma pres del papa Joan II ^[143] . Es beleu jos son episcopat e merce a son influencia que la construccion de la granda gleisa de Sant Joan le Teologian comenca dins los quartiers d'Efes. Una longa inscripcion dins lo nartex de la gleisa de la Verge li es atribuida: organiza l'inumacion gratuita dels paures ^[144] .

Emperi bizantin [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo declin urban als segle VII e VIII [ modificar | Modificar lo codi ]

Las invasions arabas e lors consequencias [ modificar | Modificar lo codi ]

La prosperitat de la vila antica tardiera s’acaba, coma per totas las vilas d'Asia Menora, al segle VII, a causa de diferents factors combinats. Un terratrem important toca la vila vers 614 e destruch entre autre los rics ostals en terrassas sus l'Embolos ^[145] . Las roinas son leu abandonadas e comoladas per far la placa a de construccions de foncion radicalament diferenta ? probablement de magazins. Es possible que las invasions persas , que en 616 aurian tocat Sardes e la costa Oest d'Asia Menora, ajan tanben jogat un rotle dins aqueste declin. Mas la catastrofa del primier quart del segle VII es mai un dels revelators del declin aviat de la civilizacion urbana antica tardiera que n’es la causa primiera: l'incapacitat de tornat bastir, al mens a la mesma escala, los edificis aclapats per l’escasenca mostra un cambiament de concepcions socialas e politicas mentratant qu'una retraccion de l'economia locala, benleu forca tocada per la pandemia de 542 .

L'inseguretat cronica del segle VII participa plenament d’aquestes fenomens: los Arabs fan un primier assag contra Constantinoble en 654 - 655 que, se capitan pas a prene la capitala, provoca en retorn lo sacatge d'Efes, Esmirna e Alicarnas ^[146] . Lo primier grand setge de Constantinoble entre 674 e 678 per las flotas de Muawiya s'acompanha tanben benleu d’atacas novelas contra las vilas d'Asia Menora amb Efes, quitament se son pa esxpressament mencionadas dins las fonts. Es lo mesme pels grand assalt arab de 716 - 717 mejans l'Asia Menora capitanejat per Maslama ^[147] : se Efes ne foguet pas victima directa, a contrari de Pergam e Sardes per exemple, los damatges causats per las espedicions repetidas dels Arabes tanben agueron d’efiechs destructors sus l'economia urbana. En 781 , una novela ataca provoquet una breva ocupacion, la mesa en esclavatge e la desportacion de 7 000 abitants de la vila. Una darriera invacsion araba en 798 menaca la ciutat, mas es pas segur que foguera presa per l’escasenca ^[148] .

Se la menaca araba desapereis gaireben per l'Asia Menora dins la mitat del segle IX a causa del reviscol bizantin e de desacrdis internes del califat, Efes deu encara patir de novelas incursions militaras: los Paulicians que secuteron l'emperi dins las annadas 860 menats per Crisocheir prenon en efiech la vila en 868 ^[149] . Genesios conta que Crisocheir utilizava la gleisa de Sant Joan coma establa per sos cavals ^[150] .

La consequencia mai visibla de l'insecuritat, de la despopulacion e del declin economic es la retraccion de la vila sus una airal urban forca redusit, defendut per un barri novel. Aquesta fortificacion s'espandis dels dos sucs del Panayirda? fins al port en se piejant sul teatre e en empietant sus las botigas de l'Arcadiane al Sud, e en lonjant lo gimnasi de Vedi e l'Olimpieion al Nord ^[151] : l'essencial del centre residencial e civic de la vila antica es abandonat, a l'exterior de la cencha, tot coma d'autras vilas de l’epoca, Atenas o Corint . La construccion del barri es maldatada: una inscripcion tobada en remplec dins una capela sus Panayirda? menciona unicament la construccion d'un kastellin que li correspond benleu. La datacion mai sovent prepausada per aquesta novela fortificacion es lo segle VII o VIII, dins la perspectiva d'una construccion avent per objectiu de protegir la vila contre las invasions arabas ^[152] . A l'interior d’aquesta cencha, los grands monuments antics son abandonats e coberts per d’abitats de construccion mediocra, fachs subretot de remplecs ^[153] .

L'importanca presa a l’epoca per la gleisa Sant Joan, ont es transferit lo seti episcopal apres lo sacatge de 654-655, se manifesta per la construccion d'una cencha fortificada separada sul pueg d'Ayasoluk, destinada a protegir la catedrala, e tanben lo quartier residencial qu’avia podut de desvolopar entre la gleisa e la porta, e tanben mai al Nord. Lo pueg ven alara lo segond pol de l'urbanisme efesian que, pauc a pauc, pren la placa del primier a mai d'un quilometre ^[154] . Aquesta segonda cencha coneis al mens doas fasas que la cronologia demora pas segura. Compren d’en primier forca spolia venent dels edicis aclapats de la ciutat antica, coma l'Artemision e l’estadi. La porta Sud encastrada de doas torres, carradas puei afortidas seguent un plan pentagonal, es susmontada defdiferents fragments esculptats coma de fragments de sarcofag pagan portant lo tema iconografic d' Aquilles a Esquir : es un contrasens dels primiers viatjaires sul sens d’aquesta scena mostrant un ome en armas que coris d’entre de joventas que la porta pren lo nom de Porta de las Persecucions ^[155] .

Una novela administracion bizantina [ modificar | Modificar lo codi ]

Dins la nova organizacion administrativa que seguis l'abandon de las provincias egicianas e sirianas e lo retrach de l'emperi bizantin sus l'Anatolia, Efes garda un rotle primier. Aparten al tema de las Anatolicas, mai importanta d’aquestas novelas provincias militaras e civilas creadas dins la segonda mitat del segle VII per servir de basa de recrutament e de financiament a l'armada atal despartidas en territori. La potencia militara d’aqueste tema permet a estrateg que lo comanda en 714 de prene le poder a Constantinoble jol nom de Leon III ^[154]  : es le que, conscient de la menaca latenta que constituissia aquesta provincia per l'emperaire, auria comencat de ne desligar la partida occidentala, correspondent a l'une de las trumas originalas del tema ^[156] . Aquesta region ven lo teme dels Tracesians, atal nomenat benleu a l’origina de las unitats militaras qui eran estacionadas ^[157] . d’entre lo ventenat de vilas que conten lo tema, Efes es la mai importanta, mas per de rasons estrategicas ? la proximitat de la rotas menant al conflicte mager qu'es la frontiera orientala ? la capitala es mai probablament Conas ^[158] . Efes es pasmens qualificada de ≪ primiera citutat d'Asia ≫ dins la lista dels temas recampada per Constantin VII vers 933 ^[159] , ^[160] . Tanben Efes apareis un autre cop coma tema naval de Samos, que l’estrateg es basat a Esmirna ^{[161] [162]} . Aquesta dobla jurisdiccion s’acaba amb la dissolucion de la flota tematica de Samos al segle XI, alara que lo tema dels Tracesians es sempre atestat en relacion amb Efes en 1143 e vers 1200 ^[160]

Coma vila e port mai important del tema dels Tracesians, Efes es lo seti de diferentas administracions provincialas. Mas dins la fonts, a partir del segle VIII, es jol nom Agios Theologos (?γιο? Θεολ?γο?), Theologo, transformat mai tard a l'epoca otomana per una malaprononciacion Ayasoluk, que la vila medievala e son administracion apareisson: se trapan sus un sagel de parafilax ^[163] (lo comandant de la fortalesa bastida per protegir la catedrala), sus un autre d' arcont datat del segle VIII o IX, encara sus aqueste d'un dragonaire naval del segle IX ^[160] . Lo nom antic d'Efes subreviu mai sembla reservat a l'usatge de l'administracion centrala e ecclesiastica ^[164] e arcaisant.

Efes es lo burel de doanas principal per Asia e d'autras ancianas provincias, Caria, Licia e unas illas Egeas : un comerciari i es basat ^[165] . L'administracion fiscala i es representada per un dioiquetes del genicon, e un oiconomos encargat de la supervision dels afars financiers de la gleisa. Benleu quartier general d'una turma dels Tracesians, Efes aculhis tanben un destacament de l'administracion tematic, a (lo tormarc) e civila (un notari ), qu’unes personatges son atestats per de sagels ^[166] .

Lo rotle de la Gleisa del pelerinatge de Sant Joan [ modificar | Modificar lo codi ]

Un dels estrategs mai celebres del tema es Miqueu Lachanodrakon , que demora forca annadas a son cap. Nomenat per Constantin V en 766 , pendent la crisi iconoclastea, se destria pel zel amb qui mena la repression contra los monges iconofils d'Asia, que constituisson la punta de l'oposicion a la politica religiosa imperiala. En 770 , assembla totes los monges e monjas del tema dels Tracesians al tzykasnisterion d’Efes, los fach vestir de blanc e constrench los monges a prene femna sota pena de mort: forca refusan e venon de martirs de la causa oconofila. Contunha la persecucion dels monges vendent los monasteris de la region amb totas lors possessions, tanben la vaissela liturgica e los libres sacrats, e en interdisent a qui que sia de recebre la tonsura. Segon Teofan lo Confessor, una font plan favorable als iconofils, i avia pas pus de monges dins tota la provincia a causa de son accion ^[167] . Lachanodrakon demora estrateg dels Tracesians al mens fins a 782 quand emporta aqueste tema, a Darenos, una victoria granda contra l'armada araba d'Haroun ar-Rachid ^[168] .

Pasmens se la persecucion menada per Lachanodrakon daissa pas de dobte sus l'existencia d'importantas comunautas monastica quitament a Efes, un sol monasteri es atestat dins la literatura per aquesta epoca aqueste ont se retira coma monge l'emperaire Teodosi III apres son abdicacion: i es enterrat dins la gleisa de Sant Felip ^[169] . Lo sinaxari de Constantinoble enregistra l'existencia de dos martirs iconofils, dins lo regne de Leon III , Ipati, evesque d'un seti sufragant d’Efes desconegut, e Andreas, preire ^[170] . Mas la politica iconoclasta encontra tanben de sostens dins la gleisa efesiana: l'eveesque Teodosi, filh de l'emperaire Tiberi III (698-705), es al temps de Constantin V un dels caps del partit iconoclasta. Coma atal presidis, aux amb los evesques Sisinnios Pastillas de Perge e de Basila de Pisidia, lo primier concili iconoclasta de Iereia en 754 ^[170] .

La gleisa d'Efes manten donc son influencia pendent lo periode, benleu a causa del pelerinatge que se contunha amb lo pelerinatge cap a Sant Joan lo Teologian e la tomba de l'apostol, las tombas de Maria e de Maria Madalena, e tanben lo cemeteri dels Set Dorments, que garantis un flus de vitjaires dins la via: nes testimonia lo recit del pelegrin anglosaxon Willibald que s’arresta a Efes din son vitge cap a la Terra Santa, en 721 ^[170] . Benleu estimula l'economia locala: lo jorn de la festa del sant se debana una granda fiera annala, lo panegiris. Lo cronvcaire Teofan ^[171] conta que pendent un passatge a Efese, en 794 / 795 , l'emperaire Constantin VI consentis al benefici de la gleisa Sant Joan une remesa del kommerkion, que designa aqui la taxa tocant la feire, per una valor de 100 luiras (7200 nomismata) ^[172] : aquesta soma importanta mostra lo retorn d'una activitat comerciala significativa a la fin del segle VIII. Aquesta indicacion deu pasmens esser relativizada per lo pauc de monedas dins las escavacions ^[173] , aquo mostra la retirada de l'economia monetaria que domora fins al segle IX ^[174] .

Lo retorn dels trevolums a la fin del segle XI [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo periode de prosperitat e de seguretat que gausis Efes dempuei lo segle IX s’acaba apres la desfacha dels Bizantins contra los Turcs Seldjokids a Manzikert e lo rapida progression en Anatolia las annadas seguentas, faciliada per la guerra civila bizantina. A partir de 1080 un sultanat turc es establit a Niceu alara que d’Estats independents efemers se crean din las provincias bizantinas de l'Oest: l'emirat maritim de Tzachas ^[175] que contrarotle un territori equivalent en partiada al tema de Samos dempuei 1081 , e aqueste creat, segon Anne Comnene ^[176] per un cert Tangripermes o Tengribirmish a l’entorn d'Efes vers 1090 . Cal esperar 1096 - 1097 per que la contra ofensiva bizantina en Asia Menora, ajudada pel passatge dels Crozats , i restablis l'autorita timperiala: apres aver repres Esmirna, Jean Doukas escfach Tengribirmish devant Efes, que daissa jol comandament d'un duc, Petzeas ^[177] .

Pasmemens demora la menaca turca, a causa de la creacion d'un Estat turc durable suls hauts plans centrals d'Anatolie, lo sultanat d'Iconium . Los Crozats de la segonda croisada ne fan l'experiencia en 1147 , que devon prene la rota de la broa, per Pergam , Esmirna e Efes, que l'interior es al mans dels Turcs. Los crozats alemands arriban los primiers a Efes, ont son rejonhs pels Franceses jol comandament de Lois VII de Franca . Pendent los sejorns dins la vila, un dels caps de l'expedicion, lo comte Gui II de Pontieu es tuat e inumat dins una gleisa, beleu de Sant Joan. Pauc avant Nadal, los Franceses fan una sortiada dins la val del Caistre dins lo reire pais d'Efes ont combatan amb lo succes un partit turc, avant de contunhar lor progression dins la val del Meandre ^[178] .

Apres lo desastre de Mirioquefalon ont Manuel Comnene es defach pels Turcs en 1176 , l'Anatolia centrala e orientala es definitivament perduda, co que creis l'inseguretat oins las provincias costieras: devant l'incapacitat de l'autoritat imperiala a los defendre, diferentas regions fan mai o mens obertament secession a la fin del segle XII, profiechant mai de la confusion provocada per la presa de Constantinoble en 1204 e la conquista latina de l'emperi bizantin. Efese pareis pas aver apartengut a un d’aquestes Estats quand en 1206 reconeis l'autoritat de Teodor Lascaris, lo fondator de l' emperi de Niceu ^[179] .

Las dificultats economicas e financieras de l'Emperi contrenhent Alexis Comnene a balhar de largs privilegis comercials a la Republica de Venecia en cambi de son sosten milita narval: lo crisobul de 1082 acordis als Venicians una exempcion totala del kommerkion dins una seria de ports, amb Efes. Aquestes privilegis son confirmats en 1148 ^[179] , e leu espandidas a d'autras ciutats italianas: en 1261 , Miquel Paleolog acordis als genoes un tractat favorable dins sa quista de sosten per la reconquista de Constantinoble. Lor permet d'establir de colonias comercialas dins lors principals ports de l'Emperi, coma Efes: doas peiras tombalas de residents genoes datadas de 1284 e 1293 fogueron retrovadas dins la gleisa de Sant Joan ^[180] .

La fin de la dominacion bizantine [ modificar | Modificar lo codi ]

La reconquista de Constantinoble en 1261 provoca un cambiament de prioritat militara, la defensa de la capitala l'emportant ara sus aquestes territoris asiatics de l'Emperi de Nicea. La consequencia es una degradacion rapida de la situacion militara dins las provincias d'Asia Menora: la Caria es perduda aapartir de las annadas 1260, malgrat una expedicion de Joan Paleolog en 1269 , e dempuei la val del Meandre, los Turcs menacan lo reire pais d'Efes, Milet e la val del Caistre. A mens d'una jornada de caminada dels Turcs, Efese es alara practicament sus la frontiera de l'Emperi ^[181] . Un dels generlas mandats combatre los Turcs, Alexis Filantropenos, fa duc del teme dels Tracesians en 1293 , mena una campanha victoriosa dins la val del Meandre en 1295 , avant de se rebelar contra l'emperaire Andronic II e d’assajar d'establir dins la region del sieu Estat independent: Efes ne fa partit, qu’es dins la fortalesa qu'empresona Teodor, lo sieu fraire d'Andronic mandat per acabar la rebelion ^[182] . Filantropenos es arrestat e emborniat lo 25 de decembre de 1295 ^[183] .

Andronic II confia ensegida la luta contra los Turcs als mercenaris de la Companhia catalana , qu’arriba dins la region d'Efes a la prima de 1304  : Roger de Flor e sas trpas demoran un briu a Efes e son victorioses contra los Turcs locals. Aqueste succes costa pasmens, que los mercenaris catalans esitan pas a se pagar sus las regions liberadas. Efes compte amb Filadelfia e Pirgion d’entre las vilas victimas de los exactions ^[184] . Significativament, i a pas jamai mencion de tropas bizantinas dins lo recits d’aquestas operacions: la menaca turca torna donc leu que la Granda companhia quita la region, rempelat a Constantinoble a la fin de l’esitiu de 1304.

Lo 24 d’octobre de 1304, Sasa Bey, un luoctenent del clan de Mente?e, dels Turcs Oghozes que s’eran establits en Caria e dins la val del Meandre, pren Efes , apres aver leu pres lo contrarotle de la val del Caistre dempuei la prima, malgrat l'intermed catalan. La gleisa de Sant Joan es pilhada, una partida de la populacion de la vila es desportada dins la vila fortificada de Tiraea e lo reste massacrat. Efes escapa definitivament a l'Emperi bizantin, malgrat un assag per la tornar preniunas annadas mai tard.

Sasa Bey leu dintra en conflicte amb son ancian aliat, l'emir d'Aydın, e quitament se liga amb los crestians, mas es leu desfach. Son domeni, a l’entorn de las vals del Meandre e del Caistre, passa alara dins las mans de l'emirat d'Aydın.

Emirat d'Aydın [ modificar | Modificar lo codi ]

Apres de decennia jos la menaca turca directa, la vila d'Efes es benleu e declin avancat quand passa fin finla sota lo contrarotle de l’ostal d'Aydın, coma possession de Mehmet, filh del fondator de la dinastia, entre 1308 e 1325 environ ^[185] . Una indicacion d’aquestas dificultat economicas es lo troc en 1307 , contat pel mercenari catalan Ramon Muntaner ^[186] , de tres preciosas reliquias de la vila contra de granas: un troc de la Crotz Veraia, una camisa teissida per la Verge e una copia manuscricha de l'Apocalipsi de Joan ^[187] . Sant Sabas lo Jove confirma din lo recit de son pelegrinatge del mont Atos a Jerusalem etrs 1310 l'estat de pauretat de la ciutat ^[188] .

Lo retorn de la prosperitat [ modificar | Modificar lo codi ]

Es pasmens d'Efes que se’n va una forca navala de 29 naus e 2600 omes lo 23 de julhet de 1319 per atacar Quio, signe que la vila garda de capacitats portuarias e constituis una basa militara importanta de Mehmet. La flota en question es destrucha pels Cavaliers de Rodes ^[189] , mas Efes ven per un temps una basa de pirataria turca contra l'Egea: la bandiera d'Ayasoluk ? una roda negra sus un camp roge ? es alara un signe de terror pesl Estats crestians vesins ^[190] .

L'emir Mehmet parteja progressivament lo principat entre sos filhs, e es a l'ainat, Hızır, que ven Efes en 1325 : la governa fins a sa mort en 1360 environ, primier coma suzerin de son paire, puei sota son cabdet Umur Bey, qu’erita del poder suprema a la mort de Mehmet en 1334 . En 1348 , la mort d'Umur daisse Hızır sol mestre de l'emirat, que governa dempuei Ayasoluk, a la placa de la capitala precedenta Birgi ^[190] .

Pendent aqueste periode, torna la vila plan prospera merce amb lo trafic comercial portuari, que beneficia de las dificultats del port vesin d’Esmirna, que lo contrarotle es encara disputat pels crestians e los Turcs. De vitjaires fan testimoni d’aqueste reviscol: Ibn Battuta visita la vila en 1333 e fa una descripcion admirativa de sa granda mosqueta, qu’es l’anciana gleisa de Sant Joan convertida en culte musulman ^[190] . Indica aver pagat 40 dinars d'aur una jova esclava grega al mercat de la vila. Lo bon estat de conservacion e l'aspecte sempre impressionant de Sant Joan son tanben confirmats pels viatjaires occidentals Wilhelm von Boldensele, en 1335 , e Ludolf von Suchem, en 1336 o 1341 ^[191] . Lo premier indica que los crestians fogueron tuast o expulsats e lors gleisas destrucha levat aquesta de Sant Joan, transformada en mesquita, alara que lo second precisa que l'emir fa pagar los pelgrins per accedir a la tomba de l'apostol. Una partida de la gleisa es a aquesta epoca convertida en mercat cobert. Endacom mai, la vielha ville es totalament abandonada.

L'existencia d'una menorita crestiana dins la vila e a l’entorn es atastada per las epistolas de Mateu: titulari de l'arquevescat d'Efes de 1329 a 1351 , es sonque en 1339 que rejonh sa metropoli, apres un detorn per Esmirna per convencer, amb grandas dificultats, Umur de li donar l'autorizacion de lo far. Dins sas letras, Mateu confirma que la Gleisa de Sant Joan foguet convertida en mosqueta e en mercat. Demanda en van a Hızir sa restitucion e aquest de la demranca episcopale e de las proprietats fonzieras de la Gleisa, e se vei solament concedir uno stal pichon pres de la mosqueta. Per tot lo diocesi d'Asie, compta pas que de sieis preires, e la comunautat cretiana es compausda d’esclaus e de preires o monges de la region ^[192] .

L'importanca comerciala d'Altoluogo, lo nom amb que los mercands italians coneisson Efes a l’epoca, apareis dins lo manual del banquier florentin Francesco Balducci Pegolotti , La Pratica della Mercatura , redigit vers 1330 . Los principals produchs venduts pels florentins sont la tinturas per la la lana, l' azur , lo vermelhon , las esmeraudas e las pistachas . Crompan en retorn de l' alum , dich d'Altoluogo, mas que ven en realitat de Kutahya dins l'emirat de Germiyan, des cerealas, de ris, de cera de cambe . Las importacions son pas taxadas, levat lo sabon e lo vin, mas las exportacions son tocadas d'un drech de doana de 4 %, bassat a 2 % per la cera ^[192] . Lo port ont se fan los escambis es pas exactament Ayasoluk, una fortalesa a l'interior de las terras, ni dins aqueste ensablat e abandonat de la ciutat antica, mai sus un site a 6 km a l’Oest de la vila. Es aqui que los mecands florentins avian establit una vilota, que la posicion pres de la boca del Caistre, permetava de beneficiar del trafec fluvial pel transport de mercas ^[193] . La localizacion d’aqueste port, qu’existis de restes, subretot de la torre utilizada coma far sul pueg tresplombant, es comenguda per de mencions dels portulans, los manuals de navigacion folrentins en usatge entre los segles XIII e XV, ont Efes apareis de contunh.

Per facilitar lo comerci amb los florentins, lis emirs baton una moneda en imitant los tipes monetaris latins: las monedas d'argent, las primieras batudas a Efes dempuei l'Antiquitat, son d’imitacions dels gigliati de Robeert d'Anjo ( 1309 - 1342 ). Portan al drech un rei al tron e al revers una crotz, amb una legenda mencionant Teologos coma luoc de fabricacion ^[194] . Una moneda d'aur es tanben producha en petichona quantitat, portant al drech un imatge de sant Joan amb la legenda S. IOHANNES, e al revers un liri e la mencion THEOLOGOS.

La luta amb los Latins [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo brigandatge maritim dels fraires, Umur dempuei Esmirna e Hızır dempuei Ayasoluk, sus las broas de l'Egeu, provoca una reaccion militara occidentala que pren la forma d'una primiera crosada en 1332 . Menadas pels Venicians, emporta una victoria navala decisiva en 1334 que permet a Venecia d'impausar a Aydın un tractat plan favorable a sos intereses comercials: obten la libertat de comerci, un consol, una gleisa e de terras per sos mercands ^[195] .

Aquestas desfachas alentis pas las activitats navalas d'Umur qu’es sempre mai sollicitat per l'emperaire Joan VI Cantacuzen per intervenir a sos costats dins la guerra civila bizantina en 1342 . Sa flota iverna a Ayasoluk en 1343 - 1344 apres una expedicion en Tracia e dins l'Egeu. Las colonias venicianas avent plan patit d’aquestas incursions, la Republica se liga en 1343 a las autras potencias latinas alara que lo papa Clamenc VI proclama una crosada contra los Turcs. Las forcas latinas prenon la fortalesa del port d’Esmirna ongan. Umur fa sa retirada a Ayasoluk/Altoluogo ont recep los emissaris latins en 1344 , sens resultat. Contunha la guerra e moris Umur en 1348 dins un assag mancat de tornar prene la ciutadela d’Esmirna ^[196] .

Hızır es constrench a la negociacion d'un tractat amb de termes forca desfavorables: deu liurar la mitat dels revenguts de la doana d'Efes e dels autres ports, renonciar a la pirateria, accordar als arquevesques d'Efes e d’Esmirna de las gleisas, de las terras e rendas, permetre a las potencias latinas de nomenar de consols sus sos territoris amb jurisdiccion e drech de proteccion sus lors compatriotas, donar liure acces a las naus crestianas dins sos ports.

L'aplicacion d'un tal tractat auria assegurat als Latins una dominacion comerciala e economica e Efes e dins las autras vilas de l'emirat, mas la discordia entre los venceires fa que demora sens consequencia. Hızır pot tornar constituir las flotas de l'emirat e a partir de 1350 los actes de pirateria tornan ^[197] . Las clausulas del tractat mostran que lo comerci amb l'emirat e subretot lo port d'Efes es important pels Latins e per Venecia subretot.

Hızır profiecha de la guerra de 1351 - 1352 entre Genoa e Venecia en jogant dels premiers contra los segonds. Favoriza los mercands e naus genovesas per contrar l'influencia de Venecia: Genoa establis un consulat a Altoluogo/Ayasoluk aquestes annadas e lo garda al mens fins a 1394 . Venecia acaba per far de mesme en 1358 a causa de l'importanca dels ligams comercials del port amb la Creta .

L'apogeu sota Isa Bey [ modificar | Modificar lo codi ]

A la mort d'Hızır en 1360 , li succedis son fraire Isa Bey, que regna sur l'emirat pendent trenta ans fins a l'aveniment de la potencia otomana. Pendent aqueste periode, Ayasoluk cotiunha d'etre un port comercial important per Venecia e Genoa, per exemple per l'importacion de grana e d'alum.

Un tresaur de 2 000 moneda d'argent, subretot de Napols e de Rodas, e unas imitacions turcas, datada vers 1370 e trobadas pres de las roinas del temple d'Artemis, mostra la riquesa d’unes abitants ? benleu un mercand local en l'escasenca ? d'Ayasoluk ^[198] .

La construccion d'una granda mosqueta a l'Oest del puei d'Ayasoluk, lo primier monument public mager (levat los barris) a esser bastit a Efes dempuei l'Antiquitat tardiera, es un autre signe d’aquesta prosperitat. Edificada suls plans d'un arquitecta damasquina , la mosqueta es inaugurada lo 30 de genier de 1375. Sa talha impressionanta (57 × 51 m ) la fa confondre amb la gleisa de Sant Joan per unes viatjaires ^[199] . Isa Bey e sa femna, Azize Hatun, multiplican las fondacion de caritat e los edificis dins la vila e a l’entorn.

La gleisa de Sant Joan e la necropoli dels Set Dorments continuisson d'atirar de pelegrins coma lo mostra de graffiti latins dins aqueste luoc, datats de 1347 e 1381 , e de 1351 e 1362 ^[200] . Mas la quita Gleisa ortodoxa en declin prigond dins lo territori de l'emirat, que lo sinode constantinoblitan de genier de 1368 liga l'evesque de Birgi a aqueste d'Efes, a causa de las dificultats financieras que son tocats e per assajar d’enfortir l'arquevescat. Una autra mesura similaria es edictada en 1387 , amb lo ligam a Efes de totas las gleisas que i avian de per abans subordonadas e qu’avian podur n’esser deligadas ^[198] .

En 1390 , lo sultan Bazajet Ier entrepren d'espandre sa dominacion suls emirats independents d'Asia Minora e recep la soumission d'Isa Bey a Ayasoluk. aqueste darrier garda la possession d’unes territoimais la fortalesa d'Ayasoluk es ara sota lo controtle otoman ^[201] .

Emperi otoman [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo primier governaire d'Aydın e donc d'Efes es lo filh ainat de Bajazet, Suleyman nomenat en 1390 , mas que daissa la placa en 1392 a son fraire Erto?rul, per anar governar Sivas . Erto?rul, que lo passatge faguet pauc de restes dins la documentacion, levat la recepcion del tribut genoves pagat per Quio en 1398 , moris vers 1400 . Suleyman torna prene lo controtle d'Aydın ^[202] . Benleu inquiet per la perspectiva d'una luta de succession amb sos nombroses fraires qui suivrait la mort de Bazajet, negocia per avanca l'ajuda dels Venicians en cambi d'una exempcion de las taxas doanieras sus lors exportacions dempuei Efes, levat per las granas, la fusta e los cavals. Venicians coma genoes avian ja, a partir de la presa de contrarotle de la region pels Otomans, las mesuras necessarias per garantir lors interesses comercials.

Tamerlan e l'eclipsi del poder otoman en Anatolia [ modificar | Modificar lo codi ]

La conquista mongola ven pasmen trebolar la situacio e arresta la progression otomana en Anatolia periuna decennias. Unes emirs turcs despossedits per Bazajet esitent pas a s e ligar a Tamerlan , que ven d’emportar en 1401 de grands succes a Alep e Bagdad , e lo mena a intervenir en Anatolia.

L'armada mongola aclapa aquestes dels Otomans a la batalha d'Ankara lo 28 de julhet de 1402, e Bazajet es empresonrat. Tamerlan mena son armada fins a la costa asiatica, par la val del Meandre. A la fin de la davalada 1402 , pren Efes alara qu'una partida de la populacion turca preferiguet fugir devant son avanca e se refugiar pres dels Venicians a Samos . Apres aver pres a Esmirna en decembre ongan, e n’aver chaplat la populacion crestiana, Tamerlan passa l’ivern a Efes, ont fixa lo punt d’encontra per sos generals ^[202] . se’n va definitivament a la prima, apres aver restablit los emirs turcs dins lors ancians principats.

Es Musa, lo filh d'?sa Bey mort mentretant, qu’erita d'Efes, mas el tanben leu moris, e en 1403 , son fraire Umur II li succedis. La confusion que regne dempuei las campanhas de Tamerlan, amb la guerra entre los filhs de Bajazet, vira en favor d’un aventurier, Cuneyd, nobot ?sa, que reunis una armada a l’entorn d’Esmirna, ont son fraire Hasan avia estat governaire, e pren Efes ongan. Convenc Suleyman Bey de lo sostener e nomena Hasan governaire d'Efes ^[203] . Mas Umur renoncia pas e assetja la vila a la prima de 1404 ajudat per una armada provesida per son oncle Elyas Bey de Mente?e.

La vila es incendiada e brutla pendent dos jorns: es possible que la gleisa de Sant Joan aja estat destrcuha a l’escasenca qu'apareis pas pus dins las fonts e es pas coneguda dels visitors posteriors ^[204] . Hasan demora pasmens dins la ciutadela fins a la davalada, avant de se rendre e d’esser menat captiu a Marmaris. Umur torna prene lo contrarotle de sa capitala, en roina, mas es menacat l'ivern seguent, quand Cuneyd l'assetja a son torn dins la ciutadela e pilha los alentorns. Lo conflicte es fin finala reglat par la negociacion, quand Cuneyd accepta d’eposar la filha d'Umur e de partejar lo poder amb el. Mas leu lo fa assinar per gardar sol lo principat ^[205] .

Alara que los filhs de Bazajet contunhan de se disputar lo poder, Cuneyd abandona son ancian protector Suleyman per son fraire Mehmed Celebi. Suleyman replica en setembre de 1407 en lancant una campanha contra Efes, ont Cuneyd recep lo sosten dels emirs de Germiyan e de Karaman. Cuneyd preferis pasmens se sometre a Suleyman q e torna alara prene lo contrarotle d'Efes e i demora unes meses. Cuneyd exiliat a Ohrid, Suleyman nomena un serbe coma governaire de la vila. La disparicion de Suleyman en 1411 dona a Cuneyd l'escasenca de torna a Efes, qe la toerna prene. Capita en seguida a la grardar al pretz de sa somission a Mehmet Celebi: de monedas d'argent batudas amb las efigias dels dos sobeirans testimonia de lor acordi ^[206] . L'arrenjament dura pauc, alors que l'emirat menaca lo comerci egeu per sos actes de pirateria, Mehmet Celebi decidis de n’acabar amb el e l'ataca encara un cop en 1414 . Encara un cop vencut , Cuneyd pren lo camin de l'exili, per un comandament sus la frontiera danubiana a Nicopolis, alara qu’Efes recep un governaire crestian, Miquel filh del tsar bulgar Ivan Shishman. Miquel moris vers 1419 dins un assag per reprimir un movement eretic que s'era desvolopat dins la region de Karaburun a l'Oest d’Esmirne: lor armada dirgida pel predicator Borkluce Mustafa es fin finala desfacha pel jove filh de Mehmed, lo futur sultan Murad II. Capturat, Borkluce Mustafa ds menat a Efes ont es crucificat. La guerra civila que seguis la mort de Mehmed en 1421 dona una darriera escasenca a Cuneyd d’un darrier assag de retorn: leva una armada pres d'Izmir e dintra trionfalament a Efes en 1422 . Son darrire passatge al poder dura dos ans: en abril de 1424 , amb l'encoratjament dels Venicians en guerra contra los Otomans, afronta aquestes darriers a Thyateira e subis una granda desfacha. Apres aver venament assajat de contunhar la luta, acaba per se rendre al governaire novel d'Efes nomenat per Murad, Halil Yah?i Bey, que lo fa executar e envia son cap al sultan a la prima de 1425 . Sa mort acaba mai de doas decennias de guerra civila pendent que Efes cambia de mans mai de detz cops.

Una pichona vila provinciala otomana [ modificar | Modificar lo codi ]

Se l'integracion definitiva d'Efes dins l'emperi otoman restablis la patz dins una region durament tocada pendent un quart de segle, marca tanben la fin progressiva de sa preeminencia politica comerciala. Lo principat d'Aydın es divisada en doas provincias pels Otomans, una per l'interior de las terra a l’entorn d'Aydın, e l'autra costiera, lo sancak de Sı?la, qu’aparten a l' eyalet de Cezair-i Bahr-i Sefid, la ≪ provincia de la illas de la Mediterranea ≫. Aquesta derriera comporta Efes, Esmirna, Karaburun e Milet. Efes i garda pas qu'un rotle administratiu pichnon coma kaza , seti d'un cadi , un jutge al cap de l'administracion locala.

Dins lo regne de Mehmet II ( 1451 - 1481 ), la descripcion del feu d'Ishak Pasa, lo beylerbey d'Anadolu, dona una estimacion demografica importanta per la vila: divisada en 14 quartiers, compta alara 481 ostals al total, benleu unes 2 000 abitants. Tres quartiers son ocupats pels cretians amb 73 ostals, benleu 300 personas abitant a l’entorn de la citadela e pres l'aqueducte. Aqueste chifres son en acordi amb los archius otomans, per exemple los registres fiscals, que tesmonian d'una relativa creissenca de la populacion al segle XVI ^[207] .

Al segle XV, la vila garda encara una certa importanca commerciala: es citada per un document venician de 1446 coma un port de comerci amb Murad II, e contunha d'apareisser dins los portolans d’aquesta epoca.

Mas l'ensablament progressiu del darrirer port que mena al final lo desplacament de las activitats comercialas cap a Scalanova (Ku?adası) e Esmirna ^[207] . Significativament, lo Kitab-ı Bahriye, un recuelh de mapas marinas turcas de Piri Reis en 1521 la menciona coma un luoc en roinas.

Lo manten d'una activitat comerciala es tanben indirectament atestar per l'existencia d'un talhier de monedas, que bat de monedas d'argent e de coire datat respectivament de 1431 e 1421 jos Murad II e Mehmed II. La supervision generala de las operacions e dels financiaments toca lo cadi local. Lo foncionament d’aqueste talhier apareis jos Mehmed II: en 1455 , un inspector es enviat a Ayasoluk dins las autras vilas possedissent un talhier per far aplicar la legislacion sus las servas de metal non batut e las monedas desmonetizadas, que devon esser sasidas. Una autre lei de 1470 , al subjecte del pretz de crompa de l'argent e lo raport legal entre la massa de metal precios lo nombre de monedas batudas, menciona Ayasoluk dins la lista dels talhiers monetaris imperials ^[208] .

Lo primier segle de dominacion otomana vei la continuadion, sus una mendre escala, de l'activitat de construccion publica. Lo governaire Yah?i Bey dota la vila d'una novela mosqueta e d'una madrasa ^[208] . D'autres mosquetas venon s'i apondre pendent lo segle XV e lo comencament del XV. I avia Ayasoluk 14 mosquetas, 5 o 6 banhs e de mausoleus al comencament del segle XX, e la majoritat d’aquesta construcdions era datadas de la primiera partida de la dominacion otomana ^[209] .

Los primiers vitjaires testimonis del declin d'Ayasoluk [ modificar | Modificar lo codi ]

quand los primiers viatjaires arriban a Efes al segle XVII, d'en primier dins la perspectiva de visitar las roinas anticas, trapan la vila din un prigond declin. La descripcion mai interessanta de la vila otomana es deguda, sens surpresa, a Evliya Celebi, un vitjaire turc de la mitat del segle XVII, que l'interes primire era pas la vila antica: la vila alara un kaza de pichona importanca, dotada d'una garnison, dins la citadela, de 40 soldats comandats per un coronel de cavaleria. Lo fort possedis 40 torres e doas portas de feeere. Abriga 20 ostals e una mosqueta. Las carrieras son caladas. La partida inferiora de las fortificacions es en roinas, mas la Porta de las Persecucions es sempre en placa daissa admirar sas esculturas anticas.

Fora los barris s'espandis lo vilatge d'Ayasoluk ont demora la majoritat de la populacion, dins un centenat d’ostals, amb 20 boticas, una mosqueta, un ban e un caravanseralh. Evliya contrasta aqueste estat amb la fortuna passada de la vila, que descriu coma avent agut 300 banhs, 7 mercats, 700 ostals de peiras, 20 000 boticas, 800 grandas mosquetas e 3 000 pichonas, 200 medrasas, 1 500 escolas e de miliers d’ostals ordinaris. De segur son de chifres imaginaris mas mostran plan l’impression de prigon declin que sentis l'autor. Evliya Celebi daissa tanben una descripcion forca admiratritz, e. tanben exagerir, de la mosqueta d'Isa Bey, qu'esita pas a comparar a Santa Sofia ^[210] . Mas daissa pas d'indicacions sul site antic.

Lo declin demografic provoca la reculada de las terras cultivadas e lo retorn a l’erm de la region a l’entorn de la vila, co que, apondut a l'ensablament de contunh, produch una extension del paluns que son assecats. La malaria ven endemica e la region malsana, co qu’accelera lo declin. Una partida del pais es araocciupada pe des populacions nomadas ^[211] .

Lo vitjaires europes que seguisson o precedisson Evliya fan las mesmas observacions sus la pauretat e la roina d'Ayasoluk. Chishull ^[212] i nota les restes en 1699 de cinc o sieis mosquetas. Dins las annadas 1720 , Thompson ^[213] estima a 40 o 50 lo nombre d’ostals dins lo vilatge. Pasmens a ciutadela contunha d’esser entretenguda e concentra fins al comencament del segle XVIII la majoritat de la populacion turca.

A l'epoca de Richard Chandler ^[214] ( 1764 ), es abandonada e lo vitjaire trapa lo cadi demorant dins las roinas d'un banh otoman. La mosqueta d'?sa contunha d'atirar l'atencion dels visitors que la confondan amb la gleisa de Sant Joan. La mosqueta es encara en usatge al segle XVII, mas es sovent barrada ^[215] .

L'abandon total del vilatge d'Ayasoluk interven dins las primieras decennias del segle XIX: encara ten 15 a 20 ostals e un cadi a demora, quand Cockerell lo visita en 1811 , d'Estormel ^[216] trapa lo vilagte desert en 1832 ^[217] .

L’objectiu primier dels viatjaris es segur lo site antic. quitament se Chandler i aja encontrat en 1764 unes paisans grecs vivent dins una forca granda pauretat dins las roinas, lo site pareis aver estat totalament desertat.

Pasmens, lo remembre de la foncion primiera d’unes edificis demora e sosten unas practicas supersticiosas: un grand bacin a l'est de restes de la gleisa de la Verge Maria es considerat coma las fonts batismalas de Joan lo Batista , e dels Grecs de l’entorn s'i amassan lo jorn de la sant Joan en procession per i celebrar la messa. Segon lo testimoniatge de diferents autors (Stochove ^[218] , Jean-Baptiste Tavernier ^[219] et van Egmont ^[220] ), aquetes fidels emportan amb eles de trocets del monument coma reliquia o remedi miraculos. Aquesta populacion grega ven benleu subretot del vilatge crestian de Kirkinji (Cirkince o ?irince) dins los pueges a l'est d'Efes ^[221] .

Notas e referencias [ modificar | Modificar lo codi ]

Vejatz tanben [ modificar | Modificar lo codi ]

Bibliografia [ modificar | Modificar lo codi ]

Generalitats [ modificar | Modificar lo codi ]

• ( de ) Dieter Knibbe, Ephesus : Geschichte einer Bedeutenden Antiken Stadt , Francfort, 1998 ;
• (en) Peter Scherrer (ed.), Ephesus. The New Guide , Selcuk, 2000 (tr. L. Bier et G. M. Luxon) ISBN 975-807-036-3 Error d'escript : lo modul ≪ check isxn ≫ existis pas.  ;
• (en) Peter Scherrer, ≪ The historical topography of Ephesos ≫, in D. Parrish (ed.), Urbanism in Western Asia Minor, New Studies on Aphrodisias, Ephesos, Hierapolis, Pergamon, Perge and Xanthos , Journal of Roman Archaeology Supplementary Series 45, Portsmouth, 2001, p.  57-93.

Epoca romana e romana tardiera [ modificar | Modificar lo codi ]

• (collectif) Les maisons du flanc a Ephese , Istanbul (sans date) ;
• Denis Feissel, ≪ Vicaires et proconsuls d'Asie du IVe au VIe siecle ≫, Antiquite tardive 6, 1998, 91-104 ;
• (en) Helmut Koester (ed.), Ephesos, Metropolis of Asia , Harvard University Press, 2004 ;
• (en) S. Ladstatter et A. Pulz, Ephesus in the Late Roman and Early Byzantine Period : Changes in its Urban Character from the Third to the Seventh Century AD , in A. G. Poulter (ed.), The Transition to the Late Antiquity on the Danube and beyond , Proceedings of the British Academy 141, Londres, 2007, p.  391-433.
• ( de ) Renate Pillinger e. a. (ed.), Efeso Paleocristiana e Bizantina - Fruhchristliches und Byzantinisches Ephesos , Rome, 1999 ;
  • ( de ) St. Karwiese, ≪ Die Marienkirche und das dritte okumenische Konzil ≫, p.  81-85  ;
  • Denis Feissel, ≪ Epigraphie administrative et topographie urbaine : l'emplacement des actes inscrits dans l'Ephese protobyzantine (IV ^en -VI ^en s.) ≫, p.  121-132 ;
  • ( it ) A. Carile, ≪ Efeso da polis a kastron ≫, p.  133-145.
• ( de ) H. Thur, ≪ Das spatantike Ephesos. Aspekte zur Frage der Christianisierung des Stadtbildes ≫, in G. Brands et H.-G. Severin (ed.), Die spatantike Stadt und ihre Christianisierung , Halle/Saale, 2000, 259-74 ;
• ( de ) H. Thur, Hanghaus 2 in Ephesos. Die Wohneinheit 4. Baubefund. Ausstattung. Funde , Vienne, FiE VIII, 6, 2005 ;
• ( de ) Andreas Thiel, Die Johanneskirche in Ephesos , Wiesbaden, 2005 ;

Epoca bizantina e otomana [ modificar | Modificar lo codi ]

• (en) Clive Foss, Ephesus after Antiquity : A late antique, Byzantine and Turkish City, Cambridge, University Press, 1979 (ISBN 0-521-22086-6)
• (en) Alexander Kazhdan (dir.), Oxford Dictionary of Byzantium, New York et Oxford, Oxford University Press, 1991, 1re ed., 3 tom. (ISBN 978-0-19-504652-6 et 0-19-504652-8, LCCN 90023208)
• (en) John Nesbitt et Nicolas Oikonomides, Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art, volume 3, West, Northwest, and Central Asia Minor and the Orient , Dumbarton Oaks, 1996, p.  29-34.
• (en) Richard Stoneman, Land of Lost Gods. The Search for Classical Greece , Hutchinson, Londres, 1987. ISBN 0-09-167140-X Error d'escript : lo modul ≪ check isxn ≫ existis pas.  ;

Articles connexes [ modificar | Modificar lo codi ]

• Selcuk
• Temple d'Artemis a Efes
• Autres establiments crestians del segle primier: Antioquia , Tars , Derbe, Perge, Listre, Antioquia de Pisidia, Ierapolis, Iconium, Milet , Pergam , Troas

Ligams externes [ modificar | Modificar lo codi ]

• ( de ) (en) Presentation des fouilles de l'Institut archeologique autrichien
• ( de ) Societe des Amis d'Ephese
• ( de ) (en) Forum Archaeologiae (plusieurs articles de vulgarisation, bibliographie scientifique 1988-1997)