1810
: en
Madagascar
, mort dau rei
Andrianampoinimerina
que foguet remplacat per son fiu
Radama I
er
. Son reine avia permes d'unificar la mager part de l'illa. Son fiu adoptet una politica destinada a renforcar la poissanca dau reiaume en facia de
Franca
e dau
Reiaume Unit
.
1812-1814
: assaiant d'aprofichar la mobilizacion britanica en
Europa
, leis
Estats Units d'America
declareron la guerra a
Londres
amb l'objectiu de conquistar
Canada
. Pasmens, sei tropas, mau organizadas e mau comandadas, enregistreron pauc de succes e lo
statu quo
foguet restablit en
1814
amb la fin dei guerras napeoleonencas.
1813
: fin de la
Guerra Russopersa de 1804-1813
amb una victoria russa.
Persia
i perdiguet la mager part dei territoris contestats en
Caucas
.
1814-1816
: en
America
, leis
Espanhous
reprengueron lo contrarotle de sei
colonias
, a l'excepcion dau
Rio de la Plata
. Pasmens, aqueu succes demoret efemer en causa dei tensions entre lo poder reiau e leis eleits coloniaus.
Pintura britanica representant lei colors estrenhas dei tremonts de l'annada 1816.
1816
: en
Indonesia
, erupcion forca violenta dau
Mont Tambora
(92 000 morts) que causet de trebols
climaticas
durant au mens un an sus tota la
planeta
. Dins mai d'un pais, aquo entrainet d'esmogudas alimentarias car la produccion
agricola
foguet forca febla.
1816
: consequencia de l'erupcion dau
Mont Tambora
, en
China
, una
famina
generala causet una crisi greva amb de centenaus de miliers de morts. De mai, de miliers de soudats abandoneron son poste per assaiar d'ajudar sa familha.
1817
: signatura d'un tractat de cooperacion entre lo
Reiaume Merina
e lo
Reiaume Unit
. Lo rei
Radama I
er
i obtenguet una ajuda britanica per modernizar son reiaume (→
1820
).
1819
: signaturat dau
tractat d'Adams-Onis
entre leis
Estats Units
e
Espanha
. Aquel acordi organizet la cession de
Florida
ais Estatsunidencs e definiguet lo limit entre lei possessions dei dos pais en
America dau Nord
.
Fotografia
dau temple principau de
Prambanan
a la fin dau segle XIX (vers
1895
).
1811
: dins leis
Indias Neerlandesas
, descuberta dei vestigis dau complex
religios
de
Prambanan
, obra majora de l'art religios
javanes
dei segles VIII e IX, per de soudats
britanics
.
Thomas Stamford Raffle
ordonet de leis explorar e de leis estudiar.
1814
: en
Indonesia
, descuberta dei vestigis dei
temples
dau
Plan de Dieng
e dau temple de
Borobudur
per de soudats
britanics
. Edificis majors de l'art religios
javanes
dei segles VIII e IX, fogueron desgatjats e explorats per de missions scientificas.
1817
: restauracion dau
Sanctuari d'Al-Hussayn ibn Ali
de
Kerbala
a l'iniciativa de
Fath-Ali Shah Qajar
.
1810
: experiencia dau
Britanic
Humphry Davy
(
1778
-
1829
) d'utilizacion d'un arc electric per fondre una mostra de
ferre
. Mai de 50 ans pus tard, aquo donet ais engenhaires metallurgistas d'explorar lei possibilitats de la
siderurgia
electrica (→
1879
e
1900
).
1810
: publicacion dau resultat d'estudis de mesclas de
gas
per lo
Frances
Gay-Lussac
(
1778
-
1850
). I establiguet l'existencia de reaccions quimicas simplas explicant lei variacions de pression e de composicion.
1811
: publicacion per l'
Italian
Amedeo Avogadro
(
1776
-
1856
) de la
lei d'Avogadro
. Aquela lei enonciet l'egalitat dau nombre de
moleculas
dins dos
volums
egaus de gas perfects diferents dins de condicions de temperatura e de pression identicas. Aquo foguet tanben una dei premierei mencions d'una distincion entre
atoms
e
moleculas
. Pasmens, aquela lei foguet aculhida amb indiferencia per la communautat scientifica e l'adopcion de la teoria atomica foguet un proces lent en despiech de son rotle dins la definicion dau model dau
gas perfecte
(→
1834
).
Representacion d'un
clipper
de
1831
.
1815
: intrada en servici dau premier
clipper
qu'era una
goleta
modificada amb una coca pus longa e una veladura pus poderosa. Dotat d'una velocitat importanta, aqueu tipe de naviri anava dominar lo comerci de denadas periblas durant la mager part dau segle XIX.
1816
: invencion dau
motor Stirling
per l'inventor
britanic
Robert Stirling
(
1790
-
1878
). Aqueu motor conoguet un desvolopament important gracias a seis aplicacions dins la concepcion de maquinas de vapor dins lo corrent dau segle XIX avans de declinar e de venir rar au segle XX.
1817
: descuberta de
cadmi
per lo quimista alemand
Friedrich Stromeyer
(
1776
-
1835
) durant un estudi de mostras de
zinc
. De son caire, lo quimista
suedes
Johan August Arfwedson
(
1792
-
1841
) descurbiguet lo
liti
dins la
petalita
.
1818
: premiera utilizacion de l'
energia geotermica
(en
Italia
).
1818
: descuberta de la
liquefaccion
de
gas
refrejats e comprimits per
Michael Faraday
(
1791
-
1867
).
1818
: lo quimista
frances
Louis Jacques Thenard
(
1777
-
1857
) preparet la premiera mostra d'aiga oxigenada.
1819
: premiera mesura de la
tension arteriala
realizada per lo metge e fisician
frances
Jean-Leonard-Marie Poiseuille
(
1799
-
1869
) amb un
manometre
de
mercuri
.
- Jane Austen
, escrivana
anglesa
.
- Henry Cavendish
,
fisician
e
quimista
angles
.
- Johann Gottlieb Fichte
,
filosof
alemand
.
- Robert Fulton
, inventor
estatsunidenc
.
- Andre Gretry
, compositor d'
opera
belga
.
- Jacques de Liniers
, vice rei dau
Riu de la Plata
.
- Charles Messier
,
astronom
frances
.
- Francisco de Miranda
, revolucionari
venecuelian
.
- William Nicholson
,
cirurgian
angles
.
- Johann Wilhelm Ritter
,
fisician
alemand
.
- James Watt
,
engenhaire
angles
.
- Caspar Wessel
,
matematician
danes
.