../..
|
Segle XII
|
Segle XIII
|
Segle XIV
|
Ans 1400
|
Ans 1410
|
../..
1296-1302
: aprofichant lei problemas de l'
Emperi Bizantin
,
Venecia
ataquet
Constantinoble
. Se turtet a una resistencia acarnada fins a
1299
car
Genoa
mandet d'ajuda ai Bizantins. Pasmens, apres aquela data, la flota bizantina poguet pas s'opausar a son adversari e
Constantinoble
deguet pagar una importanta indemnitat e cedir plusors illas.
1302
: en
Anatolia
, abandon de
Magnesia
per lei
Bizantins
. Aquela desfacha empediguet desenant lei Bizantins de protegir lei zonas ruralas anatolianas, co qu'entraina la fugida de miliers de paisans dins lei regions europeas de l'Emperi.
1302
: sensa eiretier,
Ivan de Pereslavl
leguet son territori a
Daniel de Moscou
entrainant un agrandiment important dau
Principat de Moscou
.
1303
: destruccion d'una partida de
Constantinoble
per un
terratrem
. Aquo permetet a l'emperaire
Andronic II
de restaurar lo patriarca
Atanasi I
er
qu'era partisan d'una politica anti-corrupcion dura au sen dau
clergat
ortodox
.
1303
: mort dau prince
Daniel de Moscou
que foguet remplacat per fiu
Iuri III
.
1304-1305
: engatjament de la
companhia catalana
per lei Bizantins. Forca eficac, aquelei
mercenaris
comenceron una campanha contra lei Turcs en
Anatolia
que degueron se retirar dins lei
Monts Taurus
. Pasmens, lei relacions marridas entre
Grecs
e
Catalans
entraineron una revouta dei mercenaris (→
1307
) e lei Turcs reconquisteron lei territoris perduts.
1306
: mandadis d'una importanta ambaissada en
Europa
per lo negus
Wedem Arad
(
1299
-
1314
). Son objectiu es desconegut mai era probablament liat a l'establiment de relacions militaras per se defendre contra leis estats
musulmans
dau sud-est de la
Mar Mediterranea
. La mission anet au mens en
Roma
e en
Avinhon
mai sei resultats son pas coneguts. Foguet benleu a l'origina de la legenda europea dau
Preire Joan
.
1307
: revirada d'una ataca de la
companhia catalana
contra
Constantinoble
. Pasmens, lei mercenaris pilheron
Tracia
e se dirigigueron vers lei regions europeas de l'Emperi.
1308
: apres la retirada de la
companhia catalana
, conquista de l'illa d'Imrali en
Mar de Marmara
per lei
Turcs Otomans
. I fonderon una basa navala que li permetet de blocar lei liasons
bizantinas
entre
Europa
e
Asia
.
1309
: en
Majapahit
, mort dau rei
Raden Vijaya
que foguet remplacat per fiu
Jayanegara
.
1312
: ajudadas per lei
Serbes
, lei tropas
bizantinas
capiteron de reconquistar
Callipolis
.
1312
: refus dau rei
Karanbas
de contuniar lo pagament dau tribut ais Egipcians previst per lo tractat de
652
renovelat en
1286
. Aquo entrainet una expedicion militara dei
Mamelocs
que conquisteron lo Reiaume. Placeron a sa testa un prince de la dinastia reiala qu'era convertit a l'
islam
,
Sayf al-Din Abdullah Barshambu
.
1314
: mort dau negus
Wedem Arad
que foguet remplacat per son fiu
Amda Seyon I
er
.
1315
: abolicion de l'esclavatge dins lo
Reiaume de Franca
per
Lois X
. Lo comerci d'esclaus foguet tanben enebit. Aquela lei avia per objectiu de liberar lei darriereis esclaus presents dins lo reiaume e d'empedir lo passatge de presoniers eslaus destinats a la venda dins la
Peninsula Iberica
o en
Mar Mediterranea
. Foguet pas abolida durant lo periode coloniau mai foguet pas estenduda ai colonias.
1315-1317
: en
Franca
,
famina greva
que tuet probablament de centenaus de miliers d'abitants.
1316
: en
Majapahit
, revouta dau generau Nambi que foguet reprimida per lei forcas reialas.
1317
: en
Makuria
, decision dau rei
Sayf al-Din Abdullah Barshambu
de transformar la
catedrala
principala de
Dongola
en
mosqueta
. Aquo fasia partida de la politica d'
islamizacion
dau Reiaume comencada per lo rei dempuei lo comencament de son reine en
1312
. Pasmens, se turtet a la majoritat crestiana de sa populacion e una guerra civila comencet entre crestians e musulmans. Entrainet lo declin dau Reiaume que foguet d'ara endavant gaire mencionat dins lei cronicas.
1318
: aprofichant una crisi de succession dins lo
Despotat d'Epira
, l'
Emperi Bizantin
capitet de conquistar lo sud de la region.
1319
: en
Majapahit
, novela revouta militara menada per lo
generau
Kuti
. Pasmens, sensa sosten popular e aristocratic, foguet aisament reprimida per lo ministre
Gajah Mada
.
1320-1322
: en
Anatolia
, presa d'
Esmirna
per lei Turcs d'
Aydin
. Dins la capitala imperiala, la volontat de l'emperaire
Andronic II
d'escartar lo futur
Andronic III Paleoleg
de la sucession entrainet una importanta revouta. La guerra civila agravet lo declin bizantin e s'acabet per un acordi precari :
Andronic II
gardet la direccion de l'Estat e lo prince
Andronic
foguet cargat de la defensa dei
frontieras
(→
1328
).
1320
: en
Etiopia
, revouta de Yabika-Egzi dins la region de Tigre. Sostenguda per lo
monasteri
de Debra-Libanos de Ham, l'insureccion foguet vencuda per l'armada reiala. Debra-Libanos tombet en desgracia, co que favorizet lo desvolopament dau
monasteri de Debre Damo
.
1323
: comencament d'una longa guerra entre
Aragon
e
Pisa
per lo contrarotle de
Sardenha
.
1324
: represa de la vila
anatoliana
de
Filadelfia
per lo generau bizantin
Philanthropenos
.
v. 1325
: dins la region dau
lac Patzcuaro
, organizacion d'un estat poderos per un senhor locau dich
Tariacuri
a l'entorn dei
vilas
d'
Ihuatzio
, de
Tzintzuntzan
e de
Patzcuaro
(que venguet sa
capitala
). Aquo foguet a l'origina dau
Reiaume Tarasc
que venguet una poissanca importanta de
Mesoamerica
.
1325
:
assassinat
dau prince
Iuri III de Moscou
a l'iniciativa de
Dimitri II de Vladimir
.
Ivan I
er
venguet prince de
Moscou
.
1326
: presa de la vila
anatoliana
de
Bursa
per lei
Turcs Otomans
. La ciutat, situada a mens de 100 km de
Constantinoble
, venguet la capitala novela de la
dinastia
turc.
1327
: premiera fabricacion d'una
arma de fuoc
en
Europa
[1]
.
1328
: dins l'
Emperi Bizantin
, reversament de l'emperaire
Andronic II
per son felen, que venguet emperaire sota lo nom d'
Andronic III
, apres una breva guerra civila.
1328
: dins lei regions russas, lo prince
Ivan de Moscou
obtenguet lo titol de
prince de Vladimir
e lo drech de collectar l'
impost
de part dau khan de l'
Orda d'Aur
. Aquo foguet una etapa importanta dins l'emergencia de la poissanca de
Moscou
en
Russia
.
1328
: apres quauqueis annadas de tensions entrainadas per la represa dei persecucions contra lei coptes per lei
Mamelocs
d'
Egipte
, lo poder egipcian capitet d'organizar una coalicion larga centrada sus lo
Sultanat d'Ifat
per atacar
Etiopia
. Pasmens, la reposta dau negus
Amda Seyon I
er
(
1314
-
1344
) foguet pus rapida e sei tropas conquisteron aisament
Ifat
e
Fatajar
. Per assegurar son contrarotle sus la region, Amba Seyon remplacet lo sultan
Haqq-ed-Din
per son fraire
Sabr-ed-Din
que reconoguet la senhoria etiopiana.
1328
:
assassinat
dau rei
Jayanegara
de
Majapahit
sia en causa d'una venjanca de son metge sia en causa d'un complot de
Gajah Mada
. Foguet remplacat per sa sorre
Tribhuwana Wijayatunggadewi
, sostenguda per
Gajah Mada
que venguet premier ministre.
1329
: en
Anatolia
, darriera temptativa
bizantina
per reconquistar sei provincias
asiaticas
. Dins aquo, l'emperaire
Andronic III
foguet batut per leis
Otomans
a la
batalha de Pelekanon
e obligat de pagar un
tribut
per gardar lo resta de sei territoris orientaus (→
1331
).
1329
: per demenir la
corrupcion
, importanta reforma judiciaria dins l'
Emperi Bizantin
amb la creacion d'una cort suprema dicha ≪ Jutges Universaus dei Romans ≫.
1330
: gracias a una tiera de succes militars, lei Bizantins capiteron d'impausar un tractat de
patz
ai
Bulgars
e d'estabilizar sa frontiera septentrionala.
1331
: en despiech de l'acordi signat en
1329
, leis
Turcs Otomans
aproficheron lei trebols internes
bizantins
per conquistar
Nicea
e i installar sa
capitala
.
1332-1334
: en
Grecia
, tiera de guerras caoticas implicant lei
Bizantins
, lei
Serbes
e diversei principats locaus. Lei Bizantins capiteron d'ocupar
Tessalia
e lei
Serbes
una partida importanta de
Macedonia
.
1334
: en
Polonha
, adopcion d'una
politica
d'encoratjament a l'installacion dei
josieus
d'
Europa
per lo rei
Casimir III
. L'objectiu era de desvolopar l'economia dau reiaume e, en causa de la multiplicacion dei mesuras ostilas ai
Josieus
dins la mager part dau
continent
, aguet un succes important. Foguet ansin a l'origina dei comunautats josievas de Polonha que demoreron dins lo pais fins au
genocidi nazi
deis ans 1940.
1335
: apres sa victoria de
1328
e la vassalizacion dau
Sultanat d'Ifat
, lo negus
Amda Seyon I
er
(
1314
-
1344
) deguet reprimir una revouta organizada per lo sultan
Sabr-ed-Din
, placat au poder per lo negus en
1328
, e gropant Ifat, Hadya, Dauro e lei Agao dau
lac Tana
. Coma en
1328
,
Amda Seyon I
er
aprofichet la velocitat de sei tropas per atacar lo premier e ravatgar lo territori de seis adversaris que fogueron rapidament obligats de se sometre.
Sabr-ed-Din
foguet remplacat per son fraire
Gamal ed-Din
que reconoguet la senhoria etiopiana. Pasmens, coma sei predecessors, assaiet rapidament de se liberar d'aquela tutela.
1335
: mort d'
Abu Said Bahadur
(30 de novembre) e disparicion de l'
Ilkhanat
que foguet partejat entre diversei senhors locaus.
1336
: aprofichant lei trebols politics eissits de la fragmentacion de l'
Ilkhanat
, un grop de Turcomans
nomadas
formet la federacion tribala dau
Moton Negre
.
1337
: revouta novela en
Flandra
contra leis interes
frances
. Sostenguda per leis
Angles
, entrainet una crisi greva entre
Franca
e
Anglaterra
. D'efiech, lo rei
Felip VI de Franca
jutjet
Edoard III d'Anglaterra
copable de
felonia
e decidet de sasir
Guiana
. De son caire, Edoard decidet de revendicar lo corona de
Franca
. Aquo marquet lo comencament de la longa
guerra de Cent Ans
.
1337
: presa de
Nicomedia
, darriera vila importanta tenguda per lei
Bizantins
en
Asia
, per lei
Turcs Otomans
. En revenge, en
Europa
, lei tropas de l'emperaire
Andronic III
capiteron de conquistar lo
Despotat d'Epira
.
1337
: dins la region d'
Etiopia
, organizacion campanhas d'evangelizacion dei pobles vesins d'
Etiopia
, especialament en
Choa
e
Godjam
, per l'abuna Yabub.
1338
: en
Russia
, presa de contrarotle de la vila de
Belozero
per lo prince de
Moscou
. Aquo permetet a la ciutat d'estendre son influencia vers lo nord.
1340
: reconquista de
Focea
, tenguda per un
corsari
genoes
, per lei
Bizantins
(ajudats per lei Turcs).
1340
: destruccion d'una importanta flota
francesa
(170 naviris perduts sus 190) a la
batalha de la Resclausa
. Aqueu resultat permetet ais
Angles
de desbarcar liurament sus lo
continent
per i menar d'incursions.
1341-1347
: mort de l'emperaire
bizantin
Andronic III
. Aquo entrainet una guerra civila entre
Joan VI Cantacuzen
,
regent
autoproclamat de l'emperaire
Joan V Paleoleg
(un enfant de 9 ans), e una coalicion gropant l'imperatritz, lo patriarca e diversei senhors e
generaus
. S'acabet per una victoria dei partisans de
Joan VI
mai afebliguet grevament l'Emperi car lei
Serbes
aproficheron la situacion per conquistar la mitat dei provincias europeas de
Constantinoble
.
1343
: en
Venecia
, creacion de la premiera comission de santat publica.
1343
: en
Insulindia
, conquista de Pejeng, de Dalem Bedahulu e de l'illa de
Bali
per lei tropas de
Majapahit
.
1344
:
mort
dau negus
Amda Seyon I
er
qu'avia acomencat l'estructuracion de l'estat etiopian amb la redaccion dau
Kabra Nagast
, epopeia literaria depintant leis originas mitologicas de la
dinastia salomoniana
, e amb l'adopcion d'una regla de succession clara (institucion de la Montanha dei Reis) permetent de defugir una guerra entre pretendents. Foguet remplacat per son fiu
Newaya Krestos
.
1346-1347
: en
Franca
, desfacha importanta de l'armada reiala contra leis
Angles
a la
batalha de Crecy
(26 d'aost de
1346
). Aquo permetet au rei
Edoard III d'Anglaterra
de conquistar lo
port
de
Calais
.
1347
: arribada de la
Pesta Negra
dins lo
port
de
Marselha
.
1347
: en
Insulindia
, comencament d'una tiera de campanhas menadas per
Adityawarman
, cosin de la reina
Tribhuwana Wijayatunggadewi
, dins l'illa de
Sumatra
. I conquistet plusors vilas importantas, compres
Srivijaya
, e foguet nomat
uparaja
(≪ vice-rei ≫) de l'illa. Aquo permetet d'estendre la zona d'influencia de
Mahajapit
en direccion de l'importanta region comerciala deis Estrechs.
1348
: creacion de l'
Universitat de Praga
, premiera institucion d'aqueu tipe en
Europa
.
v. 1350
: mort dau sobeiran
Tariacuri
, fondator dau
Reiaume Tarasc
vers
1325
. Sei successors contunieron sa politica de renforcament de l'estat e d'expansion militara en direccion dau
lac Cuitzeo
.
1350
: en Asia dau Sud-Est,
mort
de la reina
Tribhuwana Wijayatunggadewi
de
Majapahit
. Foguet remplacada per son fiu
Rajasanagara
. Lo sobeiran noveu gardet
Gajah Mada
coma premier ministre e contuniet la politica de sa maire.
1351-1354
: guerra civila novela dins l'
Emperi Bizantin
entre leis emperaires
Joan V Paleoleg
e
Joan VI Cantacuzen
. S'acabet amb lo retirament negociat dau segond que venguet monge. Aprofichant aqueu conflicte, leis
Otmans
ocuperon la riba occidentala dei
Dardanels
e passeron ansin en
Europa
.
1352
: difusion de la
Pesta Negra
dins lei vilas principalas de
Russia
(
Moscou
, [(Novgorod]],
Pskov
...). Dins lei cas pus greus, la
malautia
i tuet dos terc deis abitants avans la fin de l'
annada
.
1352
: crisi diplomatica novela entre
Etiopia
e lei
Mamelocs
d'
Egipte
amb l'arrestacion dau
patriarca
d'
Alexandria
. Lo negus
Newaya Krestos
ordonet l'arrestacion e la conversion forcada dei marchands musulmans presents sus son territori e reuniguet una armada per atacar lo sud d'
Egipte
. Lei
Mamelocs
preferigueron cedir e libereron lo patriarca que foguet cargat de mandar una ambaissada au negus.
1353
: mort dau Grand Prince
Simeon de Moscou
(victima de la
pesta
) que foguet remplacat per son fraire
Ivan II
. Dins lei fachs, lo metropolita Alexis asseguret una partida importanta dau poder.
1356
:
batalha de Peitieus
entre
Frances
e
Angles
. Lei Frances i fogueron tornarmai durament batuts amb la mort de plusors miliers de chivaliers e la captura dau rei
Joan II
.
1357
: en
Insulindia
, complot organizat per lo ministre
Gajah Mada
de
Majapahit
per afeblir lo
reiaume de Sunda
. Aprofichant la presencia d'una ambaissada menada per lo rei
Linggabuanawisesa
, metet en placa una provocacion diplomatica que s'acabet per lo chaple de la mission diplomatica. Pasmens, maugrat la perda de son cap, Sunda refuset de se sometre.
1364
: en
Franca
,
mort
dau rei
Joan II
que foguet remplacat per son fiu
Carles V
. Dirigidas per
Bertrand du Guesclin
, lei tropas francesas destrugueron una armada anglonavaresa a la
batalha de Cocherel
(16 de mai). Aquo permetet au rei noveu d'estabilizar son poder.
1364
: creacion de l'
Universitat Jagellon
de
Cracovia
per lo rei
Casimir III
. Es la segonda universitat vertadiera d'
Europa
apres aquela de Praga fondada en
1348
.
1366
: reconquista bizantina de
Gallipoli
.
1369
: installacion de
Tamburlan
dins la vila de
Samarcanda
.
1370
: en
Polonha
, mort dau rei
Casimir III
. Foguet remplacat
Lois d'Anjau
qu'era egalament rei d'
Ongria
. Lei dos reiaumes demoreron ansin dirigits segon una
union personala
fins a
1382
.
1371
: importanta desfacha serba contra leis
Otomans
long dau
riu
Maritsa
. Aprofichant la situacion, lei
Bizantins
reconquisteron
Serres
.
1372
: en
Etiopia
, mort dau negus
Newaya Krestos
que foguet remplacat per son fiu
Newaya Maryam
.
1372-1373
: en
Asia Centrala
, victoria de
Tamburlan
contra
Kharezm
dins una guerra per lo contrarotle de
Khiva
e de
Kath
[2]
.
1374
: afeblit, l'emperaire bizantin
Joan V Paleoleg
acceptet la senhoria dei
Turcs Otomans
.
v. 1375
: comencament dau reine dau
tlatoani
Acamapichtli
, premier sobeiran
astec
istoricament identificat. Probablament d'origina tolteca, venguet lo senhor de la vila de
Tenochtitlan
.
1375-1376
: en Asia Centrala, victoria parciala de
Tamburlan
contra lo cap tribau
Kamar al-Din
. Aquo li permetet de ganhar un prestigi important. Pasmens,
Kamar al-Din
avia gardat de forcas e sei fideus demoreron una menaca long de la frontiera nord-est dau domeni timurida fins a la mort de
Tamburlan
[3]
.
1376
: assaiant d'obtenir l'alianca de
Republica de Venecia
, l'emperaire
Joan V Paleoleg
foguet arrestat per leis
Otomans
e lei
Genoes
. Foguet remplacat per
Andronic IV Paleoleg
que deguet cedir l'illa de
Tenedos
ai Genoes e
Gallipoli
ais Otomans. Maucontents, lei Venecians declareron la guerra a
Constantinoble
(→
1379
).
1376
: crisi diplomatica greva entre
Tamburlan
e lo
Khanat de l'Orda Blanca
apres un raprochament entre
Tamburlan
e lo cap mongol
Toktamich
, un descendent de
Gengis Khan
qu'era pretendent au khanat d'aquelei tribus
[4]
.
1379-1381
: crisi militara a l'entorn de
Constantinoble
amb la conquista de
Tenedos
per
Venecia
. Aquo entrainet una guerra civila au sen de l'
Emperi Bizantin
que s'acabet amb lo restabliment de l'emperaire
Joan V Paleoleg
. Durant aqueleis eveniments, la vila de
Filadelfia
foguet cedida ais
Otomans
. Leis abitants refuseron entrainant lo comencament d'un long setge.
1381-1382
: conquista de
Yunnan
per lei tropas
Ming
que laisseron una importanta garnison dins la region.
1382-1387
: guerra de succession en
Provenca
entre lei partisans de la reina
Joana
e de
Carles III de Duras
(gropats a l'entorn d'
Ais
) e aquelei de
Lois d'Anjau
(sostenguts par
Marselha
). S'acabet per lo succes de l'Ostau d'Anjau que prenguet possession dau
Comtat de Provenca
. Refusant aqueu resultat,
Nica
quitet
Provenca
e integret
Savoia
.
1382
: rompedura de l'
union personala
ongropolonesa apres la mort de
Lois d'Anjau
. Foguet remplacat per sa filha ainada,
Maria
, en
Ongria
e per sa filha cadeta,
Edvija
, en
Polonha
.
1383-1387
: setge e presa de
Tessalonica
per lei
Turcs Otomans
(→
1403
).
1385
: maridatge entre
Edvija de Polonha
e lo grand-duc de Lituania
Jogaila
que prenguet lo nom de
Ladislau II Jagellon
. Aquo marquet lo raprochament entre
Polonha
e
Lituania
, especialament per contrar la menaca dei Chivaliers Teutonics.
1386
: campanha etiopiana contra lo
Sultanat d'Ifat
que sei tropas fogueron esquichadas. La mager part dau Sultanat foguet ocupat e ravatjat per lei forcas dau negus
Dawit I
er
(
1382
-
1413
). Pasmens, lo sultan
Saad ed-Din II
capitet de se retirar dins lo port de
Zeila
onte resistet fins a
1415
.
1389
: dins lei
Balcans
,
batalha de Kosovo Polje
entre leis armadas otomanas de
Murad I
er
e serbas de
Lazar Hrebeljanovi?
e de
Tvrtko I
er
. Forca saunosa, s'acabet per una victoria militara turca mai la mort de
Murad I
er
empediguet leis Otomans d'aprofichar son succes. Apres la signatura d'una treva, una guerra civila de succession permetet a
Bajazet I
er
de prendre lo poder.
1389
: en
Majapahit
,
mort
dau rei
Rajasanagara
que foguet remplacat per son nebot
Wikramawardhana
. Sa disparicion marca lo comencament dau declin dau reiaume.
1391
:
mort
de l'emperaire
Joan V Paleoleg
que son reine es considerat coma una catastrofa per l'
Emperi Bizantin
qu'avia perdut son
independencia
e la mager part de son territori. Son fiu
Manual II Paleoleg
li succediguet.
1394
: rompedura entre
Manual II Paleoleg
e
Bajazet I
er
. Aquo marquet la restauracion de l'
independencia
bizantina
mai entrainet un
setge de la vila per lei Turcs
. Pasmens, la vila resistiguet gracias a sei
fortificacions
(→
1396
e
1402
).
1396
: revirada d'una
Crosada
organizada per liberar
Constantinoble
(
batalha de Nicopolis
).
1397-1399
: epidemia de
pesta
dins la region d'
Arle
.
1398
: conquista de
Delhi
per lei tropas de
Tamburlan
. Aquo entrainet la vassalizacion dau sultanat e un periode de caos dins lo nord-oest de la Peninsula Indiana.
1399
: en
Polonha
, mort d'
Edvija de Polonha
. Son marit,
Ladislau II Jagellon
, foguet elegit rei de Polonha per l'
aristocracia
per la remplacar. Aquo foguet una etapa importanta de la formacion de l'Union entre
Polonha
e
Lituania
1320
: data supausada de la publicacion dau
Kebra Nagast
? que sa redaccion avia probablament comencat vers
1314
? que venguet una basa de la legitimitat de la
dinastia salomoniana
d'
Etiopia
. D'efiech, l'obratge es una epopeia que depintet leis originas mitologicas revendicadas per la dinastia que seria eissida dau rei ebrieu Salomon.
1345
: acabament dei trabalhs principaus de la bastida de la
Catedrala de Nostra Dama de Paris
. Presentant d'estiles gotics variats en causa de sa longa construccion comencada en
1163
, lo bastiment foguet classat
Monument Istoric
en
1862
e
Patrimoni Mondiau de l'Umanitat
en
1991
.
1347
: fin de la bastida de la
Basilica Santa Maria de Cracovia
. D'estile gotic, lo bastiment venguet la
gleisa
principala de la
capitala
polonesa e foguet a cha pauc completat per d'ajusts d'estiles gotic e
Renaissenca
fins ai segles XV-XVI.
1365
: trabalhs importants d'agrandiment dau
Sanctuari d'Al-Hussayn ibn Ali
a l'iniciativa dau sultan
jalayirida
Uways ibn Hasan Jalayiri
. Lo dome e lei muralhas dau bastiment principau fogueron restaurats e l'encencha enviroutant la
mosqueta
foguet bastida.
1365
: acabament de l'
escritura
dau
Nagarakertagama
qu'es l'obra de
Mpu Prapanca
. Es un elogi dau rei
Hayam Wuruk
de
Majapahit
e una obra majora de la literatura
javanesa
d'avans lo segle XV.
1304
: data d'escritura dau document pus ancian escrich en
arabi
que menciona e depinta l'utilizacion d'un
canon
.
1312
: publicacion per lo metge
frances
Henri de Mondeville
(
1260
-
1320
) d'un obratge dich
Cirurgia
sus lei tractaments e l'
anatomia
. Premiera obra medicala en
frances
, aqueu libre aguet un succes important e una longa influencia.
1315
: realizacion d'una
disseccion
publica a
Bolonha
per lo metge
italian
Mondino dei Luzzi
. Aquo suscitet un interes important per l'
anatomia
en
Europa
.
1319
: premiera utilizacion d'un
canon
sus lo
continent
europeu
.
1327
: premiera fabricacion d'una
arma de fuoc
en
Europa
.
1330
: per lo premier cop en
Europa
dempuei la fin de l'
Antiquitat
, un sabent, lo
bizantin
Nicefor Gregoras
, capitet de calcular d'un biais precis un eclipsi solara totala (16 de julhet)
[5]
.
1345
: mencion de l'utilizacion de
molins de vent
en
Olanda
per accelerar l'assecament de terras.
1348
: resolucion d'
equacions
liadas au desplacament de cors aguent una velocitat uniforma per lo sabent
angles
Richard Swineshead
. Aquo foguet publicat dins una tiera de tractats dichs
Liber calculationum
(≪ Libres de calcul ≫ en
occitan
).
1357
: en
Franca
, redescuberta de la teoria de l'
impetus
per lo preire
frances
Jean Buridan
(vers
1295
/
1300
-
1358
). Basat sus l'estudi dau git d'un objecte, postulava la transmission de la forca dau gitaire a l'objecte per explicar la perseguida dau movement apres la rompedura dau movement e avans son aplant per la resistencia de l'er. De mai,
Buridan
postulava que la quantitat d'
impetus
transmesa foguesse despendenta de la
massa
de l'objecte. Ansin, un objecte leugier avia una velocitat de desplacament pus febla qu'un objecte pesuc.
1363
: acabament de l'escritura de
Chirurgia Magna
(≪ Granda Cirurgia ≫ en
occitan
) , obratge dau cirurgian
occitan
Gui de Chaulhac
(vers
1298
-
1368
). Devesit entre una partida teorica e una partida practica, aqueu tractat depintava de tecnicas d'
anestesia
, d'operacions cirurgicalas e diversei
malautias
. Venguet lo classic de la medecina
medievala
.
1369
: acabament de la redaccion dei
Memorias
per l'emperaire
Joan VI Cantacuzen
. Aqueu trabalh fa partida dei darriereis obras majoras dau corrent istoriografic de la
literatura bizantina
.
1370
: invencion d'un tipe noveu de
seringa
per lo metge
angles
John Arderne
.
1377
: premiera utilizacion eficaca d'un
canon
sus un prat batalhier en
Europa
.
1377
: formulacion de l'ipotesi d'una rotacion de la
Terra
a l'entorn de son axe per l'evesque e erudit
frances
Nicole Oresme
. Pasmens, son autor trobet ges de solucion per verificar son idea.
1377
: premiera adopcion de
leis
de
quarantena
per la
Republica de Ragusa
per s'aparar contra lo risc d'
epidemia
liat au comerci
maritim
(→
1383
).
1377
: dins la premiera seccion de ≪ Sus la civilizacion en generau ≫ dei
Muqaddima
(≪ Prolegomens de l'istoria universala ≫ en
occitan
), l'istorian e filosof arabe
Ibn Khaldun
(
1332
-
1406
) utilizet la
teoria dei climats
per depintar lo caracter generau deis omes.
1383
: introduccion dau principi de la
quarantena
dins lo
port
de
Marselha
. Apres la
Republica de Ragusa
en
1377
, aquo illustret lei progres dins la prevencion deis epidemias a la fin de l'
Edat Mejana
en
Europa
.
- Acamapichtli
,
tlatoani
astec
.
- Alexis Philanthropenos
, generau
bizantin
.
- Amda Seyon I
er
, negus d'
Etiopia
.
- Amir Khusrow
, escrivan
indian
.
- Andronic II Paleoleg
, emperaire
bizantin
.
- Atanasi I
er
, patriarca de
Constantinoble
.
- Carles V
, rei de
Franca
.
- Casimir III
, rei de
Polonha
.
- Daniel de Moscou
, prince de
Moscou
.
- Dante Alighieri
,
poeta
italian
.
- Edoard III
, rei d'
Anglaterra
.
- Edvija de Polonha
, reina de
Polonha
.
- Felip VI
, rei de
Franca
.
- Gajah Mada
, ministre de
Majapahit
.
- Gregori Palamas
,
teologian
bizantin
.
- Gui de Chaulhac
,
cirurgian
occitan
.
- Guilhem d'Occam
,
filosof
e
teologian
angles
.
- Guillaume de Machaut
,
musician
frances
.
- Henri de Mondeville
, metge
frances
.
- Iuri III de Moscou
, prince de
Moscou
.
- Ivan Ier de Moscou
, prince de
Moscou
.
- Ivan II de Moscou
, prince de
Moscou
.
- Jayanegara
, rei de
Majapahit
.
- Jean Buridan
,
teologian
e sabent
frances
.
- Joan II
, rei de
Franca
.
- Joan V Paleoleg
, emperaire
bizantin
.
- Joan VI Cantacuzen
, emperaire
bizantin
.
- John Arderne
, metge
angles
.
- Karanbas
, rei de
Makuria
.
- Linggabuanawisesa
, rei de
Sunda
.
- Lois d'Anjau
, rei d'
Ongria
e de
Polonha
.
- Miqueu IX Paleoleg
, coemperaire
bizantin
.
- Mondino dei Luzzi
, metge
italian
.
- Newaya Krestos
, negus d'
Etiopia
.
- Newaya Maryam
, negus d'
Etiopia
.
- Nicefor Gregoras
,
teologian
e sabent
bizantin
.
- Nicole Oresme
, evesque e sabent
frances
.
- Petrarca
,
poeta
italian
.
- Philippe de Vitry
,
musician
frances
.
- Raden Vijaya
, rei de
Majapahit
.
- Rajasanagara
, rei de
Majapahit
.
- Richard Swineshead
, sabent
angles
.
- Roger de Flor
, cap
mercenari
catalan
.
- Sayf al-Din Abdullah Barshambu
, rei de
Makuria
.
- Simeon Ier de Moscou
, prince de
Moscou
.
- Tariacuri
,
caconzi
tarasc
.
- Teodor Meliteniotes
,
astronom
bizantin
.
- Tribhuwana Wijayatunggadewi
, reina de
Majapahit
.
- Ulugh Beg
, sultan e
astronom
de
Samarcanda
.
- Wedem Arad
, negus d'
Etiopia
.
- ↑
(en)
Tonio Andrade,
The Gunpowder Age: China, Military Innovation, and the Rise of the West in World History
, Princeton University Press, 2016, p. 75.
- ↑
(fr)
Jean-Paul Roux,
Tamerlan
, Fayard, 1991, p. 77.
- ↑
(fr)
Jean-Paul Roux,
Tamerlan
, Fayard, 1991, p. 78.
- ↑
(fr)
Jean-Paul Roux,
Tamerlan
, Fayard, 1991, p. 79.
- ↑
J. Mogenet, A. Tihon, R. Royez, A. Berg,
Nicephore Gregoras - Calcul de l’eclipse de soleil du 16 Juillet 1330
,
Corpus des astronomes byzantins
, I, Gleben, 1983.