Denne artikkelen handlar om den kristne høgtida. For den jødiske paska, sja pesah .

Paska (gjennom gresk Π?σχα og arameisk ???????? [pas??] fra hebraisk ?????? [pesa?], ‘passering’) er den viktigaste av dei kristne høgtidene, og blir markert til minne om Jesu Kristi død og oppstode. I forkant av paska kjem fastetida og den stille veka , og etter paskesundag kjem pasketida, som varar fram til pinse . I tillegg til den kristne tydinga har høgtida og innslag fra jødisk pesah , som lammemiddag ; fra heidensk tru, som paskeegg ; og fra hovudsakleg verdsleg kultur, som paskekrim og pasketur i fjellet .

Gulfargen er knytt til paska, kanskje sidan det er fargen til sola , kyllingar og eggeplomma . Dei gule paskeliljene blomstrar vanlegvis ved pasketider, og er blitt eit anna symbol pa paska.

Ordsoge [ endre | endre wikiteksten ]

Ordet ≪paske≫ er ei forvansking av namnet pa den jødiske høgtida pesah . Utanom Skandinavia blir namn avleidde av det hebraiske namnet bruka pa nederlandsk og pa dei fleste romanske spraka . Pa tysk og engelsk brukar ein oftast det førkristne namnet ≪Ostern≫ ( tysk ) eller ≪Easter≫ ( engelsk ).

Kristen paskefeiring [ endre | endre wikiteksten ]

Stilleveka [ endre | endre wikiteksten ]

Opptakta til feiringa av paske byrjar med palmesundag , og held fram med stilleveka der ein markerer skjærtorsdag og langfredag . Desse dagane er til minne om Kristi liding og markeringa ber i dei fleste kyrkjer framleis preg av den enkle liturgien fra fastetida. I Den katolske kyrkja blir statuar og bilete dekte til, og det blir ikkje ringt med kyrkjeklokkene. Det er og særs lite dekorasjonar i kyrkjene mellom skjærtorsdag og paskeaftan.

Skjærtorsdag [ endre | endre wikiteksten ]

Skjærtorsdagen er heilagdag i Noreg og Danmark, men er arbeidsdag i dei fleste andre landa. Dagen vert feira til minne om det siste maltidet til Jesus og læresveinane, og dette vert markert med gudstenester med nattverd . Nokre held og fotvasking til minne om fotvaskinga som har gjeve dagen namn.

Langfredag [ endre | endre wikiteksten ]

Langfredagen er av dei stillaste dagane i aret, og det set og eit preg pa gudstenesta. Alterlysa vert ikkje tent, pynten er ofte borte fra alteret, musikken er avdempa. I gudstenesta vert Jesu liingshistorie lesen, ei lang og dramatisk forteljing.

Mange stader har folk krossvandringar der dei minnest Jesu vandring til Golgata , samtidig som dei bed for dagsaktuelle emne. Men i luthersk tradisjon er all langfredagsmarkering avdempa - noko som star i sterk motsetning til den meir dramatiske langfredagsmarkeringa i sørlege, katolske strok.

Paskeaftan [ endre | endre wikiteksten ]

Paskeaftan er laurdagen før paskedag . Tradisjonelt er det ein dag der ein ikkje har liturgiske handlingar; i bade katolsk og ortodoks tradisjon er denne dagen føreskriven som ein dag utan liturgi . Ein seier gjerne at paskeaftan er den dagen da kyrkja star samla i sorg ved Kristus si grav.

Paskevaka [ endre | endre wikiteksten ]

Paskevaka , eller paskevigilia, er starten pa sjølve paskefeiringa. Ho blir gjerne feira som ein paskenattsmesse kring midnatt pa paskeaftan, eller tidlegast etter solefall. Ein bruker i den kyrkjelege tradisjonen ofte den gamle definisjonen pa eit døger som ein finn i jødisk liturgi, nemleg fra solefall til solefall. Det vil seie at det uansett er pa sundagen ein byrjar feiringa, uavhengig av det verdslege døgeret sin gang.

I vestleg tradisjon er det tradisjon for at liturgien byrjar med tenning av paskelyset , som er eit symbol pa Kristus; han kalla seg ≪Verda sitt lys≫. Liturgien star i kontrast til den som har vore dei føregaande dagane; kyrkjene er no pynta, prestane har gjerne pa seg dei flottaste messekleda og korsongen er lovsong i staden for dei meir neddempa salmane som blir bruka i fasta og den stille veka. Det er og tradisjon for a lese Paskelovsongen , ein høgtideleg proklamasjon av paskeunderet.

I den protestantiske kyrkja feirar dei oftast ikkje paskevigilie, men i dei seinare ara er det og i desse kyrkjelydane vorte stadig meir vanleg med ei gudsteneste paskenatt.

Paskedag [ endre | endre wikiteksten ]

Pa paskedagen held feiringa av Kristi oppstode fram pa morgonen og denne dagen innleier i tradisjonelt ein oktav , det vil seie ein attedagarsperiode der alle dagar liturgisk sett blir rekna som festdagar pa lik line med sundagar.

Paskedagen er halden som den fremste høgtidsdagen i den kristne kyrkja. I mange land held dei og andre paskedag som heilagdag . Tredje paskedag var heilagdag i Danmark og Noreg fram til 1771, og heldt som ≪halvhelg≫ lang tid etter dette.

Pasketida [ endre | endre wikiteksten ]

Pasketida varar fram til pinse .

Verdsleg paskefeiring [ endre | endre wikiteksten ]

Heidenske røter [ endre | endre wikiteksten ]

Den kristne paskefeiringa fell saman med ein gammal heidensk tradisjon om a feira varjamndøgeret og eit nytt jordbruksar . For a sikra grøde hadde ein mange skikkar der ein brukte symbol for livskraft . Ein brukte mellom anna egg , til dømes til a grava ned i jorda eller som gaver mellom ungdom. Desse er blitt til var tids dekorerte eller godterifylde paskeegg

I Tyskland blei egga forbunde med paskeharen ; det vart sagt at han ein gong om aret kunne leggja egg, og det var i paska.

Nye klede [ endre | endre wikiteksten ]

Nye klede er eit symbol pa fornying, noko paska er pa mange plan. ^[1] I engelsktalande land finst ein langvarig tradisjon for a fa nye klede til paske. Shakespeare nemner han i Romeo og Julie ^[2] A ta pa nye klede til paske var rekna som lukkebringande. ^[3] Etterkvart gjekk skikken over til a gjelda ein hatt som blei kjøpt eller pynta til paske. Denne skikken er omtalt i songen ≪Easter parade≫ av Irving Berlin . ^[4] Skikken er etterkvart gatt ut av bruk, slik at berre særs gamle og særs unge bruker ny paskehatt, eller Easter bonnet . ^[5] I staden er det vanleg for ungar i barnehagar og smaskular a pynta spesielle hattar med paskepynt .

Nyare tradisjonar [ endre | endre wikiteksten ]

Fjelltur [ endre | endre wikiteksten ]

I Noreg er det ganske vanleg a nytta paske ferien til a dra pa fjellet for a nyta snøen og sola . Dette kan ha samanheng med ein tradisjon om a sja pa sola fra ein fjelltopp paskemorgon. Ein meinte nemleg at sola dansa pa denne dagen, i glede over at Jesus var statt opp igjen. Denne skikken kan og ha bade jødiske og heidenske røter:

I jødedommen er pesah fra Toraen av forbunde med ofringa av paskelammet pa Tempelhøgda . Denne ofringa skjer ikkje i vare dagar sidan Tempelet i Jerusalem ikkje star og er i det meste av jødedommen erstatta med lesinga av paskeforteljinga under paskemaltidet . Samaritanarane feirar framleis pesah med ofring av paskelam pa Gerizim -fjellet.

Dei moglege røtene i asatrua heng saman med at sola pa denne tida av varen varmar meir enn om vinteren . Sjølv om vi ikkje veit heilt sikkert om det var nokon slik skikk, sa er ein fjelltur for a sja sola sta opp ein rimeleg konsekvens av dette. Ein skikk som er meir direkte knytt til soldyrking og ein tidlegare offerkult , er den gamle norske skikken a smørje smør pa ein stein og sja at sola ≪et≫ smøret.

Paskekrim [ endre | endre wikiteksten ]

Eit anna moderne paskefenomen er paskekrimmen , det vil seia ein tradisjon for a lesa kriminalromanar eller senda ein kriminalserie pa fjernsynet i paskeveka.

Samisk paske [ endre | endre wikiteksten ]

For reindriftsamane fell paska og starten pa reinsdyrtrekket til kysten saman, og høgtida er derfor blitt til ei sosial samlingstid der ein gjerne legg giftarmal, selskap og konkurransar.

Nar er det paske? [ endre | endre wikiteksten ]

Dei første kristne feira paska slik ho vart tidfesta etter den jødiske kalenderen. Etter denne kalenderen kunne paskedagen falle pa ein kvar vekedag, slik at dei kunne komme til a feire Jesu oppstode pa ein fredag. Rundt ar 160 e.Kr. byrja difor dei kristne i Roma a feire paskedagen første søndagen etter den jødiske paskeaftan. Men praksisen var ulik inntil kyrkjemøtet i Nikea i 325 fastsette at paskedagen heller skulle feirast første søndagen etter første fullmane etter varjamndøgn (her: 21. mars).

I dei vestlege kyrkjene kan paskedagen tidlegast falle pa 22. mars , seinast 25. april . Mange austlege ortodokse kyrkjer reknar etter den julianske kalenderen , slik at paska der fell pa ein annan dato.

Dato for paskedag ar 2000?2050

Ar	Vestlege kirker	Austlege kyrkjer
		Gregoriansk dato	Juliansk dato
2000	23. april	30. april	17. april
2001	15. april		2. april
2002	31. mars	5. mai	22. april
2003	20. april	27. april	14. april
2004	11. april		29. mars
2005	27. mars	1. mai	18. april
2006	16. april	23. april	10. april
2007	8. april		26. mars
2008	23. mars	27. april	14. april
2009	12. april	19. april	6. april
2010	4. april		22. mars
2011	24. april		11. april
2012	8. april	15. april	2. april
2013	31. mars	5. mai	22. april
2014	20. april		7. april
2015	5. april	12. april	30. mars
2016	27. mars	1. mai	18. april
2017	16. april		3. april
2018	1. april	8. april	26. mars
2019	21. april	28. april	15. april
2020	12. april	19. april	6. april
2021	4. april	2. mai	19. april
2022	17. april	24. april	11. april
2023	9. april	16. april	3. april
2024	31. mars	5. mai	22. april
2025	20. april		7. april
2026	5. april	12. april	30. mars
2027	28. mars	2. mai	19. april
2028	16. april		3. april
2029	1. april	8. april	26. mars
2030	21. april	28. april	15. april
2031	13. april		31. mars
2032	28. mars	2. mai	19. april
2033	17. april	24. april	11. april
2034	9. april		27. mars
2035	25. mars	29. april	16. april
2036	13. april	20. april	7. april
2037	5. april		23. mars
2038	25. april		12. april
2039	10. april	17. april	4. april
2040	1. april	6. mai	23. april
2041	21. april		8. april
2042	6. april	13. april	31. mars
2043	29. mars	3. mai	20. april
2044	17. april	24. april	11. april
2045	9. april		27. mars
2046	25. mars	29. april	16. april
2047	14. april	21. april	8. april
2048	5. april		23. mars
2049	18. april	25. april	12. april
2050	10. april	17. april	4. april

Kjelder [ endre | endre wikiteksten ]

Bakgrunnsstoff [ endre | endre wikiteksten ]

• Norsk folkeminnesamling: Merkedager: Paske Arkivert 2007-02-04 ved Wayback Machine .