Norsk folkedans

Norsk folkedans blir til vanleg delt inn i fire grupper: songdans , turdans , gamaldans og bygdedans . Iblant blir songleikar tekne med som eiga gruppe. Nokre gonger blir songdansen ikkje teken med mellom folkedansane i Noreg , av di han er ein konstruert dans. I seinare ar er det ogsa nokre som tar med nye folkelege danseformer som swing og rock .

Songdansen var den vanlege danseforma i mellomalderen , men vart trengt unna av musikkdansen for nokre hundre ar sidan. Han kom i bruk att i byrjinga av 1900-talet, da Hulda Garborg starta med songdans. Inspirasjonen til arbeidet henta ho pa Færøyane , der dansen hadde levd i ubroten tradisjon fra mellomalderen. Hulda Garborg skapte ein norsk variant. Dansematen er ikkje berre eit fast grunnsteg, som pa Færøyane, men inneheld ogsa ein variasjon i kvart vers ? eit sakalla brigde . Desse brigda er ulike fra dans til dans. Seinare var det Klara Semb som stod i brodden for arbeidet med songdansen (og turdansen) i Noreg. I Noreg vert det ogsa dansa ein variant av færøydansen utan brigde, kalla stordans .

Bygdedansen er den eldste danseforma som har levd i ubroten tradisjon i landet vart. Bygdedansane deler vi gjerne i to hovudgrupper: springarformene (ujamn takt, 3/4 etc.) og gangarformene (jamn takt, 2/4 etc). Av springarformene er springar, pols , springleik og rundom særleg kjent. Av gangarformene er gangar, halling /laus, rull og bonde dei mest kjende. Innan kvar av desse gruppene er det særs mange ulike variantar. I gruppa springar er det til dømes svært mange former, som til dels er særs ulike. I hardingfeleomradet er det gjerne ein eller fleire variantar i kvar ≪ region ≫ (ein fjord, ein dal etc). Døme er hallingspringar , valdresspringar , telespringar , numedalsspringar , sognespringar , sunnmørsspringar , sørfjordspringar etc. Mange stader i landet gjekk bygdedansen heilt av bruk, men dei siste tiara har han somme stader vorte leita fram att or gløymsla (rekonstruert). Døme er sunnmørsspringar, nordmørspols , romsdalsspringar .

Gamaldansen kom særleg i bruk i andre helvta av 1800-talet og dei første tiara av 1900-talet. Han vart gjerne kalla runddans . Han trengde til side bygdedansen mange stader. Ofte vart musikken til gamaldansen spela pa trekkspel , men fele og endatil hardingfele vart ogsa mykje brukt. Dei vanlege grunnformene er vals , reinlender , polka og masurka , og i tillegg har vi mange avleidde og lokale former og variantar (til dømes hamborgar , springpols , wienerkryss og pariserpolka ).

Turdansane er ei stor og mangfaldig gruppe av dansar. Somme dansetypar vart mest brukte pa danseskular i byane og pa storgardane, og fekk ikkje rot mellom folk flest. Andre vart mykje brukte i visse strok av landet. Dei eldste vart tekne i bruk pa 1700-talet, og utover pa 1800-talet. Det er Klara Semb som framom andre har arbeidd med turdansen i Noreg. I mange tiar reiste ho rundt i landet og skreiv opp halvgløymde dansar og lærde dei fra seg att pa kurs. Det finst ulike grupper av turdansar. Dei største kallar vi lausleg for rekkjedansar der mange dansar i rekkje eller i firkantoppstillingar. Døme er fandango , fransese , lansier , kvadrilje , figaro , fireturar , seksturar , hopsa . Ei stor gruppe er dei dansane der ein dansar parvis. Døme er pariserpolka , varsovienne , tantoli , tyrolaren , rugen , lottista . Ei anna gruppe er tre-manns-dansane - det er gjerne rilar. Døme er tretur fra Hordaland , tretur fra Aure , oppdalsril . I nokre turdansar dansar alle i ein stor ring (slik som i songdans). Døme: attetur i stor ring . Den største gruppa er vel likevel ≪normale≫ turdansar der fire, seks eller atte par dannar ring. Døme er seksmannsril , attetur med mylne , firetur fra Romerike .

Songleikane er for det meste dansar/leikar som barn har nytta i gata, pa løkker og tun. Ein del av desse blir brukt i det organiserte folkedansarbeidet. Det finst ogsa nokre songleikar for vaksne.

Bakgrunnsstoff [ endre | endre wikiteksten ]