Informasjon er eit omgrep som har ulike tydingar i ulike kontekstar. Det heng nært saman med omgrep som meining , kommunikasjon , kunnskap , data og representasjon ^[1] . Same informasjonen kan representerast pa fleire ulike matar, som i fig. 1 , der same informasjonen er representert pa tre sprak ( arabisk , tamazightisk og fransk ), med tre ulike alfabet ( tifinagh , det arabiske alfabetet og det latinske alfabetet ). Informasjon kan representerast pa ulike abstraksjonsniva , med ulik fysisk og logisk representasjon.

Eigenskapane til informasjon [ endre | endre wikiteksten ]

Informasjon kan vera vanskeleg a definera, etter som omgrepet har litt ulik tyding i ulike samanhengar. Litt laust kan ein seia at informasjon inneheld opplysningar om eit eller anna. Det kan til dømes vera opplysningar om eigenskapane til ein fysisk ting, som høgda pa eit fjell, kor mange bilar ei fergje kan frakta, temperaturen midt pa dagen og sa vidare. Men det kan og vera opplysningar om meir abstrakte omgrep, som ei sinnsstemning (glad/trist, blid/sur, melankoli etc.).

Informasjon kan vera noko ein har lagra i hjernen , i ei bok , eit platelager og sa vidare. Nar informasjon vert overført fra ein stad til ein annan talar ein om ein ≪informasjonsstraum≫ (informasjonsmengd per tidseining). Informasjonen treng ikkje a vere sann, viktig eller rett. Denne forstainga av informasjon fekk stor merksemd etter at Claude Shannon , fig. 2 , i 1948 publiserte ein banebrytande artikkel om fundamentale aspekt ved informasjon ^[2] Arbeidet til Shannon la grunnlaget for det som sidan har vorte kalla informasjonsteori .

Til dømes er ein tekst eit mønster av bokstavar og andre teikn som kan tolkast av ein som meistrar spraket. Ulike mønster , som til dømes barkodar og QE-kodar , inneheld informasjon og trafikkskilt formidlar informasjon om fartsgrenser , farar og pabod. Nar ein organisme med eit nervesystem registrerer sanseinntrykk vert informasjonen omsette til elektroniske impulsar eller kjemiske prosessar . Informasjon treng ikkje a verta tolka medvite. DNA -kodar til dømes inneheld informasjon, som biologiske prosessar nyttar for a laga nye individ, men individet som vert laga er ikkje medvite om denne informasjonen, eller korleis han vert nytta.

Fysisk representasjon av informasjon [ endre | endre wikiteksten ]

All informasjon ma ha ein fysisk representasjon. Musikk til dømes kan ha ein fysisk representasjon i form av notar pa eit papirark , som riller i ei grammofonplate , som ørsma fordjupingar i ein reflekterande metallfilm pa ein CD , etc. Lover vert skrivne ned pa skinn , pa papir, eller som ein sekvens av polariserte magnetiske domene pa eit platelager . Tankar , minne fra barndomen, kunnskap fra skuletimar , arbeid og daglegliv har ein fysisk representasjon i form av eit nettverk av neuronar som kommuniserer med elektriske og kjemiske synapsar , fig. 3 . Informasjonen er da representert ved korleis dette netverket er bygd opp. Nar vi lærer nye ting vert det forma nye forbindingar, som lagrar den nye informasjonen ^[3]

Overføring av informasjon fra ein stad til ein annan krev energi (eigentleg omsetning av energi til ei anna form). Nokre former for minne, som til dømes DRAM og hjernen , krev og energi for a halda pa informasjonen. Om ein koplar fra energitilførselen til ei DRAM-brikke gar informasjonen tapt. Det same skjer om ein koplar fra enrgitilførselen til hjernen, til dømes ved at ein sluttar a eta, eller stenger av oksygentilførselen . Hjernen døyr da og all informasjonen, samla gjennom heile livet, gar tapt.

Konsekvensar for religion [ endre | endre wikiteksten ]

Det er fyrst i det siste hundrearet at vitskapen har kjent til at informasjon treng ein fysisk representasjon. Da dei fleste religionane utvikla seg, for nokre tusen ar sidan, var ikkje dette kjent. Dei fleste religionane postulerte difor at livet ville ta til pa nytt i ei eller anna form, etter at ein døyr, men det er uklart kva som var tenkt a skje med informasjonen (vitet og erfaringane) til den som livna opp att. For a fungera matte informasjonen til alle noverande og tidlegare individ mellomlagrast ein eller annan stad (ein slags sikkerheitskopi ).

I fylgje utviklingslæra til Charles Darwin , som no er alment akseptert, har menneskja utvikla seg gradvis fra primitive vesen til moderne menneskje. Som ein konsekvens av dette ville ein hypotese om sikkerheitskopiering av informasjonen i hjernen anten matte femna om alle tidlegare levande vesen i stamtreet til menneskje, eller sa ville ein vera nøyd til a innføra sikkerheitskopiering pa eit eller anna utviklingtrinn. Etter som informasjonen i hjernen er i stadig endring gjennom livet ville det oppsta problem med kva versjon som skulle mellomlagrast og vekkjast til livet att. Ville til dømes dei som er senile nar dei døyr og vera senile nar dei livna opp att? For religionar som trur pa reinkarnasjon ville det oppsta enda eit problem, etter som dei meiner at ein person kan attfødast som eit dyr eller plante, eller omvendt. Etter som ein hest har andre tankar og interesser enn eit menneskje ville det meste av informasjonen ga tapt om ein vart attfødd som eit anna vesen.

Tap og oppfrisking av informasjon [ endre | endre wikiteksten ]

Ulike typar minne nyttar ulike former for fysisk representasjon for a lagra informasjonen. Alle minnetypar misser i større eller mindre grad noko av informasjon som er lagra. Minne som lagrar digital informasjon nyttar difor ulike former for feilkorreksjon for a retta feila som oppstar. Hjernen misser og informasjon over tid. Informasjon ein nyttar til dagleg, som spraket ein talar, vert automatisk oppfriska, men lærdom ein nyttar meir sjeldan er det ofte naudsynt a repetera, fig. 5 .

I motsetnad til feilkorreksjonsalgoritmar, nytta for a korrigera feil i digitale minne og telekommunikasjon , vert informasjon lagra i hjernen endra nar han vert oppfriska. Dette fører til at ein ikkje hugsar alt og at ein ofte hugsar detaljar feil. At ein ikkje hugsar alle detaljane fra heile livet kan i nokon grad vera ein føremon, men i samband med til dømes vitneforklaringar i rettssaker kan det skapa problem. Forsøk med mus har synt at det er muleg a planta feilinformasjon i hjernen ^[4]

Logisk representasjon av informasjon [ endre | endre wikiteksten ]

I tillegg til ulike fysiske representasjonar kan informasjon ha ulik logisk representasjon. Tekst til dømes kan representerast pa ulike sprak og med ulike alfabet, fig. 1 . Nokre sprak, som til dømes serbokroatisk vert skrivne med to ulike alfabet i ulike land; Serbia og Montenegro nyttar det det kyrilliske alfabetet , medan Bosnia og Kroatia nyttar det latinske alfabetet .

Uavhengig av sprak kan dei ulike bokstavane i eit alfabet kodast pa forskjellig vis, nar eit dokument vert lagra pa eit platelager til dømes. Den engelske versjonen av det latinske alfabetet kan kodast i ASCII -kode, som i fig. 6 . Dei fleste sprak nyttar bokstavar og aksentar som ikkje finst i ASCII-kode og vert ofte representerte med ISO 8859 -kode, som og kan koda andre alfabet som det kyrilliske og det greske .

Ein finn likande døme innan representasjon av lyd pa binær form. Uavhengig av om musikken er lagra pa Wave - eller OMF -format vert informasjonen koda pa ulik mate, avhengig av om fila vert lagra pa eit platelager eller pa ei DVD -plate. Nar informasjon vert overført fra ein stad til ein annan ma den logiske kodinga tilpassast overføringsmediet. Nar til dømes eit video vert overført vert det nytta ei logisk koding som MPEG pa eit høgt niva, deretter vert datastraumen koda som OFDM om overføringa skjer via det digitale bakkenettet (DVB-T), eller som QPSK for overføring via satellitt .

Ulike fagfelt har ofte sin eigen mate a klassifisera dei ulike logiske nivaa pa. Ein lingvist til dømes kan nytta omgrep som kode , syntaks , semantikk , pragmatikk , medan ein ingeniør ofte er meir fortruleg med omgrep som entropi , bitrate , frekvens , korrelasjon , og sa vidare.

Informasjon pa ulike abstraksjonsniva [ endre | endre wikiteksten ]

Informasjon kan vera representert pa ulike abstraksjonsniva. Grafen i fig. 7 til dømes inneheld implisitt informasjon om tempo og rytme i musikken, om homogeniteten i lydbiletet (og difor og om dugleiken til orkesterleiaren ), om instrumenta som vert nytta og korleis dei vert spela, om romakustikken , om mikrofon -type og plassering, og sa vidare. Denne informasjonen er pa eit lagt abstraksjonsniva og for a ≪nytast≫ ma han tolkast. Denne tolkinga, eller dekodinga vert utført i fleire steg, fyrst av øyro og sa av hørselssentret i hjernen til lyttarane. Hjernen gjer bruk av tilleggsinformasjon, lagra i minne , om musikken til Haydn, om orkestret , om lyden til dei ulike instrumenta, om akustikken i salen og sa vidare. Denne tolkinga gar føre seg utan at lyttarane er medvitne om det. Ut fra dei kompliserte signala i fig. 7 sit ein lyttar att med informasjon pa eit mykje høgare abstraksjonsniva enn informasjonen i grafen. Lyttarane far eit inntrykk av tempo, rytme, stemning og sa vidare. Ikkje alle lyttarane sit att med same inntrykket, etter som dei har ulik musikalske evne, erfaring, interesse og sa vidare. Da Haydn skreiv ned musikken nytta han notar , som representerte musikken han ville formidla pa eit høgt abstraksjonsniva, men likevel lagare enn tankane han hadde i hovudet. Under framføringa laut dirigenten og musikarane tolka notane til Haydn og omsetta dei til bogedrag pa ei fiolin , ein luftstraum fra lungene og inn i eit munnstykke og sa vidare. Instrumenta omsette sa desse fysiske storleikane til akustiske bølgjer i salen, som mikrofonane i sin tur omsette til signala i fig. 7 . Abstraksjonsnivaet til informasjonen varierer difor fra svært høgt (stemninga Haydn ville formidla), til noko lagare (notar), til enda lagare (akustiske bølgjer), for sa a enda pa eit høgt niva i hjernen til lyttarane (ei stemning).

Skjult informasjon [ endre | endre wikiteksten ]

Mykje informasjon er pa ei slik form at han ikkje er direkte tilgjengeleg og ma hentast ut med ulike former for foredling. Dette kan gjerast med ulike former for signalhandsaming , som støykansellering ^[5] , deteksjon og estimering ^[6] , spektralanalyse ^[7] og sa vidare. Til dømes vert spektalanalyse av ljoset fra planetar i solsystemet og stjerner i verdsrommet nytta for a finna kva for grunnstoff planetane og sternene er sett saman av. Pa eit noko høgare abstraksjonsniva kan ein analysera signala og freista a tolka dei, som til dømes innan taleattkjenning ^[8] , andletsattkjenning og sa vidare. Eit anna døme er analyse av borekjernar fra isbrear fig. 8 for a henta ut informasjon om vegetasjon i tidlegare tider (ved a analysera pollen ein finn i borekjernane), miljøgifter , tidlegare kjernefysiske prøvesprengingar ^[9] , og sa vidare.

Informasjon og makt [ endre | endre wikiteksten ]

Tilgang til informasjon kan i somme høve gjerast om til ulike former for makt. I land styrt av diktatorar eller autoritære regjeringar vert informasjonen til folket sensurert eller avgrensa pa ulike matar. Ein vanleg mate a gjera dette pa for ei regjering har vore a kontrollera kva som vert sendt pa radio og fjernsyn . Svært autoritære regime sensurerer og aviser . Men framveksten av Internet har ført til at det vert vanskelegare for autoritære regime a kontrollera informasjonsflyten til massane. I Tunisia til dømes klarte bloggarar som Lina Ben Mhenni og Slim Amamou a spreia informasjon om demonstrasjonar og overgrep utført av regimet. Ved hjelp av sosiale netverk vart det mogeleg a organisera nye demonstrasjonar mot det sittande regimet og til slutt velta det. Dette førte til ei dominoeffekt i heile regionen, noko som fekk karikaturteiknaren Carlos Latuff til a framstilla den egyptiske presidenten Hosni Mubarak som ei dominobrikke som vert velta av den tunisiske revolusjonen , fig. 9 .

Informasjon kan og misbrukast for urettmessig a skaffa seg makt. Eit døme pa det er den ulovlege telefonavlyttinga utført av den engelske avisa News of the World , innsidehandel , korrupsjon (kjøp av tilgang til informasjon) og sa vidare. A skaffa seg informasjon pa urettmessig vis kan og vera farleg for den som gjer det om det vert oppdaga. I News of the World sitt tilfelle førte det til at fleire mista jobben og at avisa vart lagt ned. Den som driv med innsidehandel eller korrupsjon vert i grove tilfelle straffa med fengsel om det vert oppdaga, til dømes ved at Økokrim eller ein journalist far tak i informasjon om det.

Kriminelle og statar som driv med ulovleg verksemd freistar som oftast a hindra fri flyt av informasjon. Medan kriminelle er mest redd for at informasjon skal tilflyta politiet er statar mest redd for at informasjonen skal koma media i hende. Avsløringane av at regimet til Saddam Hussein pa 1980-talet nytta gass mot kurdarane i Nord-Irak ^[10] og at USA gjorde bruk av tortur i Abu-Ghuraib-fengslet i Irak ^[11] førte til sterke reaksjonar i folkeopinionen. Det same gjer det syriske regimet sin bruk av tortur (2012) ^[12]

Spionasje [ endre | endre wikiteksten ]

Hovudartikkel: Spionasje .

Land som ikkje er venlegsinna innstilt ovanfor kvarandre spionerer pa einannan for a skaffa seg informasjon om motparten. Slik informasjon kan koma til nytte ved ein eventuelle krig , eller ved forhandlingar. Ved væpna konflikt freistar partane a tileigna seg informasjon om motparten sin militære styrke og strategi . Slik informasjon kan og koma til nytte ved forhandlingar, eller for a vurdera kva tiltak som bør settast i verk for a hindra eit angrep. Eit land som lukkast med a fa tak i sensitive opplysningar om eit anna land vil sja pa dette som ein føremon, medan landet som vert spionert pa vil sja det som eit problem.

Nar føretak spionerer pa kvarandre ( industrispionasje ) er føremalet som oftast a tileigna seg informasjon om kva tilbod ein konkurrent har tenkt a koma med til dømes i ein anbodsrunde , slik at dei kan legga sin eigen pris litt lagare og vinna anbodsrunden ^{[13] [14]}

Datasikkerheit [ endre | endre wikiteksten ]

Houvudartikkel: Datasikkerheit

Datasikkerheit handlar bade om a sikra at informasjon ikkje gar tapt og a forhindra at uvedkomande far tak i informasjonen. Nokre typar data, som pasientprotokollar , diplomatisk post, og sa vidare er underlagt teieplikt og ma vernast mot innsyn. Informasjon som passord og PIN -kodar ma og vernast mot a koma pa avvegar. Føretak vil og verna informasjon som kundekartotek og forretningshemmeligheiter som kan gje dei ein føremon ovanfor konkurrentane.

Internet har opna for nye kommunikasjonsmatar og sosiale media , som har ført til at personleg informasjon vert spreitt rundt pa verdsveven , noko som opnar for misbruk. E-post til dømes sender informasjon i klartekst (utan kryptering ) over SMTP og mange legg att personleg informasjon pa diskusjonsforum og nettsamfunn som Facebook , utan a tenkja over kven som kan fa tak i informasjonen og kva dei kan nytta han til. Dette har ført til ei auke i identitetstjuveri ^[15]

Informasjonsfilosofi [ endre | endre wikiteksten ]

Fra ein filosofisk stastad kan ein diskutera om informasjon treng a verta tolka for a vera informasjon. Ei slik tolking treng ikkje nødvendigvis a vera ei medvita tolking. Tolkinga kan gjerast av elektronikk eller av programvare , eller av ein biologisk prosess, Fig. 11. Spørsmalet er meir om informasjon som ikkje vert tolka og er informasjon? Problemstillinga kan minna noko om Schrodinger sitt paradoks .

Mykje informasjon syner seg a vera unyttig nar han er ferdigtolka, og vert da ignorert. Men at informasjon ikkje er relevant er og informasjon. Det kan til og med vera nyttig a vita at informasjonen ikkje er nyttig, slik at ein ikkje treng a handsama han vidare og lagra han. Men det kan ta mykje tid a analysera informasjon for a avgjera om han er nyttig eller ikkje. Søppelpostfiltre , som automatisk fjernar søppelpost , er nyttige verktøy som sparer mottakaren for arbeidet med a sortera nyttige skjermbrev fra unyttige meldingar med uønskt reklame .

Referansar [ endre | endre wikiteksten ]

Sja og [ endre | endre wikiteksten ]

• Informasjonsteori
• Entropi
• Data
• Kommunikasjon
• Signalhandsaming