|
|
| Generelle eigenskapar
|
Namn
,
kjemisk symbol
,
atomnummer
|
Gull, Au, 79
|
| Kjemisk serie
|
Transisjonsmetall
|
| Gruppe
,
periode
,
blokk
|
11
,
6
,
d
|
| Tettleik
,
hardleik
|
kg/m
3
,
(ikkje
SI
)
|
| Utsjanad
|
Gult
|
| Atomeigenskapar
|
| Atommasse
|
196,9665
u
(ikkje
SI
)
|
| Atomradius
(berekna)
|
179 ()
pm
|
| Kovalent radius
|
134 pm
|
| Ioneradius
|
137 pm (ladning: +1)
|
| van der Waals radius
|
pm
|
| Elektronkonfigurasjon
|
[
Xe
]4f
14
5d
10
6s
1
|
| Elektron
per
energiniva
|
|
| Oksidasjonstrinn
(
oksid
)
|
+1,
+3
(amfotært)
|
| Krystallstruktur
|
Kubisk flatesentrert
|
| Fysiske eigenskapar
|
| Tilstandsform
|
Fast stoff
|
| Smeltepunkt
|
1337.33
K
(1064.18°
C
)
|
| Kokepunkt
|
3129 K (2856°C)
|
| Molart volum
|
cm
3
/mol
|
| Fordampingsvarme
|
324,43
kJ/mol
|
| Smeltevarme
|
12,36 kJ/mol
|
| Damptrykk
|
Pa
ved K
|
| Ljodfart
|
m/s
ved °C
|
| Diverse eigenskapar
|
| Elektronegativitet
|
2,54 (
Paulings skala
)
|
| Spesifikk varmekapasitet
|
128
J/(kg·K)
|
| Elektrisk konduktivitet
|
MS/m
|
| Termisk konduktivitet
|
317
W/(m·K)
|
| Ioniseringspotensial
|
kJ/mol
|
| Mest stabile isotopar
|
|
|
| SI-einingar
og
STP
er brukt unntatt der det er avmerkt
|
Gull
er eit
grunnstoff
med
atomnummer
79 og
kjemisk symbol
Au
. Det er eit
transisjonsmetall
og ligg i
d-blokka
i
det periodiske systemet
. Saman med
kopar
og
sølv
høyrer det til
gruppe
11.
Til skilnad fra dei fleste andre
metalla
er det
gult
av
farge
.
Reint gull er mjukt, sa
legeringar
vert brukte til
smykke
og anna.
Gull har lenge vore brukt som eit dyrebart metall med sikker verdi, og ein har basert fleire valutaer pa
gullstandarden
.
I samfunn vert det gjerne rekna som det edlaste metallet, og har gjeve namnet til ein symbolsk
gullalder
som er den beste tida i ein viss kultur. Ein gull
medalje
vert ofte gjeve som ei høg utmerking, som førsteprisen i
idrettstevlingar
.
Gull er godkjend som fargetilsetjing i
mat
og har
E-nummer
175.
Gull er mellom dei metalla som har vore kjend lengst.
I naturen finst gull stort sett i
gedigen
form, ofte i
legering
med
sølv
. Ein finn og gull til ein viss grad i gullmineral, hovudsakleg
telluridar
som
calaveritt
.
Sjøvatn inneheld kring 10 mikrogram gull per tonn (10 ppb). Gull utgjer i gjennomsnitt 0,004 ppm (eller g/tonn) av jordskorpa, og er saleis eit særs sjeldan grunnstoff. Nar konsentrasjonane vert over 1-2 g/tonn vert dei rekna som økonomisk interessante.
Dei viktigaste førekomstar i Noreg er i
kvartsgangar
ved
Eidsvoll
,
Bømlo
,
Svartdal
i Telemark og
Tosenfjorden
i Bindal. Det er truleg ikkje vunne ut meir enn 500 kg gull fra slike kvartsgangar.
Det har vore drive gullvasking i liten malestokk i
Tana
-,
Alta
- og
Reisavassdraga
har det vore drive gullvasking i liten malestokk. Den totale produksjonen har her neppe vore over 100 kg.
I eldre tider vart det utvunne noko gull av sakalla gyldisk sølv i
Kongsberg
. Den første sendinga gjekk fra Kongsberg til København i 1644 og vart der nytta til preging av sakalla
brilledukatar
.
Ein har vunne ut nokre fa kilo gull i aret ved
raffinering
av kismalmar. Ved
Bidjovagge gruve
vart det fra starten i 1985 til gruva vart lagt ned i 1991 utvunne kring 6,2 tonn gull fra ein malm som i gjennomsnitt inneheldt 11,5 kg kobbar og 3,5 g gull per tonn.
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld:
Gull