De
Zaanstreek
is een
streek in Nederland
en een van de oudste
industriegebieden
van Europa.
[2]
Het ligt in de
provincie
Noord-Holland
aan, en ten noorden van, het
Noordzeekanaal
. De Zaanstreek ligt aan weerszijden van de
Zaan
, die via het Noordzeekanaal uitmondt in het
IJ
en bevaarbaar is voor kleine
kustvaarders
. De huidige gemeente
Zaanstad
wordt volledig tot de Zaanstreek gerekend en wordt er vaak aan gelijkgesteld. Ten onrechte, aangezien ook
Oostzaan
,
Wormerland
en
Markenbinnen
(gemeente
Alkmaar
) hiertoe behoren.
De inwoners van het gebied worden
Zaankanters
genoemd. De gebruikelijke lokale namen van de streek zijn "De Zaan" of "Het Zaantje". Welk gebied precies als Zaanstreek betiteld wordt, staat niet vast. Officieel noemen de gemeenten
Zaanstad
,
Wormerland
en
Oostzaan
zich gezamenlijk Zaanstreek, hoewel bijvoorbeeld de inwoners van de
Wijdewormer
zichzelf eerder als Waterlanders beschouwen. Historisch en geografisch worden ook het gedeelte van de voormalige gemeente
Graft-De Rijp
ten zuiden van het
Noordhollandsch Kanaal
(Markenbinnen, de Starnpolder, Kogerpolder en Oostwouderpolder, thans deel van gemeente
Alkmaar
) en de delen van de gemeenten
Castricum
en
Uitgeest
ten oosten van de Crommenije en het Uitgeestermeer/Alkmaardermeer (de Westwouderpolder en polder Het Woud) tot de Zaanstreek gerekend. Oorspronkelijk werd ook het deel van
Amsterdam-Noord
ten westen van het riviertje het
Twiske
en het Zijkanaal I gezien als deel van de Zaanstreek. Namen als
Oostzanerwerf
,
Oostzanerdijk
en
Tuindorp Oostzaan
herinneren nog hier nog aan. Tegenwoordig wordt de ring A10 als grens gezien.
De plaatsen in de Zaanstreek zijn:
Nauerna
,
Molletjesveer
en
Krommeniedijk
worden door de bewoners soms als dorp beschouwd, maar zijn geen officiele woonplaatsen.
Ter hoogte van
Zaandijk
, in het noorden van
Zaandam
, ligt de
Zaanse Schans
, het is een openluchtmuseum van oude Zaanse woningen, pakhuizen en
molens
die in de jaren 50 en 60 vanuit de streek naar hier zijn overgeplaatst.
Belangrijke industrieen zijn houtverwerking en voedingsmiddelenindustrie. Ooit was de Zaanstreek de provisiekast van Nederland. Er hebben honderden molens gestaan. Op het hoogtepunt, rond 1720, waren er circa 600 molens gelijktijdig in bedrijf. In totaal hebben ongeveer 1100 verschillende molens hun wieken gedraaid in de Zaanstreek. Tientallen molens zijn in de loop der eeuwen herbouwd doordat hun voorganger werd verwoest door brand of storm. Ook werden er wel molens verplaatst.
In de 17e en 18e eeuw kende men een grote economische voorspoed. Er was in Europa geen streek te vinden waar op zo'n kleine oppervlakte zoveel verschillende
nijverheid
te vinden was. Weverijen,
stijfselfabrieken
, zeildoekmakerijen, papier, tabak, verf, kaarsen, snuif, blauwsel, cacao, kuiperijen, smederijen, traankokerijen,
houtzagerijen
, scheepsbouw, zeevaart, handel en veeteelt, alles was aan de boorden van de Zaan te vinden. Ook de
walvisvaart
was belangrijk, bijna elk dorp in de Zaanstreek deed er aan mee. In het jaar 1697 kwamen er 78
Groenlandvaarders
met de vlag in top tegelijkertijd op hun thuisreis de Zaan opvaren. Zij brachten bijna 40.000 vaten walvisspek binnen.
Met de komst van de
stoommachine
verdwenen de meeste molens uit het landschap. Mede dankzij de in
1925
opgerichte vereniging de
Zaansche Molen
zijn er in de streek nog een 15 tal industriemolens te behouden gebleven. De streek is ook bekend om de vele houten huizen, doorgaans in typerend groen en wit geschilderd. Hiervan zijn nog veel voorbeelden aanwezig. Een goede indruk van de traditionele Zaanse bouwstijl krijgt men op de
Zaanse Schans
.
Zie
Zaans
voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Hoewel het Algemeen Nederlands door vrijwel de hele oorspronkelijke bevolking van de Zaanstreek gesproken wordt, is het
Zaanse dialect
nog aanwezig en geniet het in de laatste jaren een toenemende belangstelling. Van de Zaanse volkstaal werd door dr.
Boekenoogen
in 1897 een lijvig woordenboek van 1368 pagina's gemaakt:
De Zaansche volkstaal. Bijdrage tot de kennis van den woordenschat in Noord-Holland.
Bronnen, noten en/of referenties
|