Vrijwilligerswerk
kent geen eenduidige definitie. Wel kan er gezegd worden dat vrijwilligerswerk vier componenten bevat,
[1]
zijnde:
- het geheel van activiteiten die op vrijwillige basis worden uitgevoerd,
- zonder financiele vergoeding (buiten eventuele onkostenvergoedingen),
- in
georganiseerd verband
,
- en met een maatschappelijk doel en voor anderen, hetzij individuen, groepen of de
samenleving
in haar geheel (maar zonder
familieband
, zie hiervoor
mantelzorg
).
Vrijwilligerswerk wordt steeds belangrijker in de samenleving.
Mensen maken zich verdienstelijk met de zorg om de ander, de zorg om het
milieu
, inzet voor hulpbehoevenden, bescherming van monumenten,
vredesactivisme
of hulp aan mensen die
illegaal
in een land verblijven.
Vrijwilligers concentreren zich op hulpvragen die moeilijk of beter niet geprofessionaliseerd worden. (die luisterbereidheid en/of maatschappelijke betrokkenheid vergen) of op allerhande bestuurs-, organisatie- en vergadertaken in het
verenigingsleven
.
Sinds de
industriele revolutie
is het begrip '
arbeid
' of 'werk' sterk verengd naar 'betaalde arbeid'. Vormen van niet-betaalde arbeid schoven naar de achtergrond of werden uitgesloten: vrijwilligerswerk, huishoudelijke arbeid, niet-marktgerichte en/of niet-winstgevende arbeid, en alle onofficieel betaalde arbeid of werk.
Aan het einde van de twintigste eeuw is vrijwilligerswerk weer opgewaardeerd, weliswaar meer als een economisch verantwoord alternatief dan als een uitdrukking van gemeenschaps- en burgerzin. Zo worden vrijwilligers in de hulpverlening ingeschakeld als goedkope ervaringsdeskundigen die de client vanuit hun persoon benaderen.
Maar vrijwilligers buigen ook de nadelen van de verzorgingsstaat om tot iets wat hen sterker maakt. Waar het eerder de gewoonte was iets voor de medemens te betekenen, kan dit nu bezien worden als een prestatie waar men trots op is.
Zo zien mensen met een handicap of chronische ziekte het vrijwilligerswerk als een re-integratie in het arbeidscircuit of een opstap daarnaartoe. Psychiatrische clienten kunnen via stapsgewijs en begeleid vrijwilligerswerk de lange weg terug aanvatten. Ook mensen die na een ongeval lange tijd inactief zijn geweest, kunnen geactiveerd worden via vrijwilligerswerk.
Binnen het georganiseerd vrijwilligerswerk onderscheiden we bij de organisaties structureel vrijwilligerswerk en recentere vormen van vrijwilligerswerk.
- Structureel vrijwilligerswerk
is vrijwilligerswerk dat uitgeoefend wordt in het kader van een gestructureerd verband en op frequente basis.
Een van de recentere trends binnen het vrijwilligerswerk is het
Episodisch vrijwilligerswerk
, namelijk vrijwilligerswerk dat niet op structurele basis gedaan wordt. Deze vorm van vrijwilligerswerk biedt meer flexibiliteit, voor bijvoorbeeld zakelijke professionals die graag een bijdrage willen leveren, maar het moeilijk vinden om daar structureel tijd voor vrij te maken. Een van de bekendste voorbeelden hiervan is NL Doet, waarbij individuen en/of groepen zich kunnen aanmelden om voor een dag zich als vrijwilliger in te zetten voor de maatschappij.
[2]
Volgens de statistieken van het APS (Vlaams bureau voor statistiek) stijgt het aantal vrijwilligers in
Vlaanderen
.
[3]
De wettelijke definitie van vrijwilligerswerk is sinds de nieuwe wet van 2005:
Vrijwilligerswerk is elke activiteit die onbezoldigd en onverplicht wordt verricht, ten behoeve van een of meer personen, andere dan degene die de activiteit verricht, van een groep of organisatie of van de samenleving als geheel; die ingericht wordt door een organisatie anders dan het familie- of prive-verband van degene die de activiteit verricht; en die niet door dezelfde persoon en voor dezelfde organisatie wordt verricht in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstencontract of een statutaire aanstelling.
[4]
De Vlaamse overheid regelt het georganiseerd vrijwilligerswerk in de welzijns- en gezondheidssector met het
decreet van 23 maart 1994
.
De Federale (nationale) overheid voorziet in een
Koninklijk Besluit tot oprichting van de Hoge Raad voor de vrijwilligers
(B.S. 4.X.2002 en B.S. 14.VII.2003 tot de benoeming van de leden van deze Raad) en in een
Wet van 3 juli 2005 betreffende de rechten van vrijwilligers
. Deze wet op de rechten van de vrijwilliger is sinds 1 februari 2006 van kracht.
Verder is binnen de bestaande wetgeving in het bijzonder het arbeidsrecht (bijvoorbeeld vreemdelingen en vrijwilligerswerk), het burgerlijk recht (aansprakelijkheid) en het strafrecht (beroepsgeheim) van toepassing op vrijwilligerswerk.
Vrijwilligerswerk is niet vrijblijvend en onbetaalbaar. Het houdt een engagement in van twee partijen die elk rechten en plichten hebben.
Er is een veronderstelde verbintenis met een aantal elementen:
- sociale doelstelling
- juridisch statuut (vzw)
- verzekering
(een verplichte en eventueel een extra)
- onkostenregeling
- geheimhoudingsplicht
De
geheimhoudingsplicht
wordt letterlijk overgenomen uit artikel 458 van het Belgisch
Strafwetboek
:
Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval zij geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van honderd frank tot vijfhonderd frank
(art. 458 S.W.)
De
organisatienota
is het document waarin deze elementen opgenomen worden.
[5]
De organisatienota meldt tevens welke activiteiten, details over de verzekeringen, integreert de eerdere
vrijwilligersovereenkomst
en geeft een lijst van rechten en plichten.
Bepaalde maatschappelijke groepen kunnen maar beperkt aan vrijwilligerswerk doen. Zo geldt het verbod op
kinderarbeid
. Werkzoekenden, mensen op brugpensioen, mensen met een ziekte-uitkering en mensen die een leefloon genieten, hebben een goedkeuring nodig van hun uitbetalende overheid.
Werkzoekenden en de organisatie die het vrijwilligerswerk aanbiedt, moeten hun samenwerking binnen de 14 dagen melden. De
RVA
kan de toestemming tot vrijwilligerswerk weigeren. Het kan gaan om een activiteit die de beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt, het basisprincipe voor de uitkering, in gevaar brengt. Daarnaast wordt vrijwilligerswerk geweigerd wanneer er sprake is van (onder)betaalde loonarbeid. De vrijwilliger moet dan onmiddellijk de activiteit stoppen. Een sanctie door de RVA is eventueel mogelijk.
Mensen met een ziekte-uitkering vragen toestemmen aan de adviserend geneesheer. Mensen met een leefloon delen hun vrijwilligerswerk mee aan hun dossierbeheerder bij het OCMW.
De verschillende types
aansprakelijkheid
die van toepassing zijn op vrijwilligerswerk zijn :
De
organisatie
heeft een verzekering "burgerlijke
aansprakelijkheid
" voor de organisatie en voor haar vrijwilligers. Zij is tevens aansprakelijk voor de schade aan derden (begunstigden van het vrijwilligerswerk, collega-vrijwilligers, de organisatie en buitenstaanders).
Er is een
verzekeringsplicht
voor de organisatie en de vrijwilligers, tijdens de activiteiten en van en naar de activiteiten. De plicht geldt voor organisaties met en zonder rechtspersoonlijkheid (feitelijke verenigingen). Er is (nog) geen verplichting voor een verzekering rechtsbijstand en lichamelijke ongevallen. Er is evenmin een recht op verzekering.
Tot de Wet van 3 juli 2005 nu toe kon er voor schade burgerlijke aansprakelijkheid beroep gedaan worden op de familiale
Verzekeringspolis
. Sinds deze wet ligt vrijwilligerswerk in het verlengde van het prive-leven, en is de organisatie aanspreekbaar.
Vrijwilligers mogen geen betaalde activiteit uitoefenen. Om de financiele drempel te verlagen mogen ze wel onkosten terugbetaald krijgen. Ze mogen een
onkostennota
indienen, of krijgen ze een maximumbedrag per dag, per kwartaal of per jaar. Dit bedrag is vast bepaald en wordt jaarlijks geindexeerd.
Het was lange tijd "in" om vrijwilligers als goedkoop gemotiveerde krachten te kunnen inschakelen, zonder of met heel weinig begeleiding.
Organisatie en vrijwilliger zagen de gevolgen daarvan op hun eigen manier. De organisatie zag vooral het
amateurisme
(de vrijwilliger die zich overschat), de ongelijke
motivatie
(de vrijwilliger die het te snel opgeeft, afspraken niet nakomt ...) en hoeveelheid verzet werk (een vrijwilliger is minder uren aanwezig en werkt minder hard.)
Vrijwilligers daarentegen klaagden over de onvoldoende duidelijkheid in de taakomschrijving (wat van hen verwacht werd), de ontoereikende of ontbrekende feedback (of ze het goed deden of wat bijgestuurd kon worden) en te lage waardering en/of beloning.
De begeleiding van vrijwilligers is zowel op individueel als groepsvlak, op organisatorisch vlak als op beleidsvlak een noodzaak, wil het vrijwilligerswerk blijven bestaan op een kwaliteitsvolle wijze.
Op individueel vlak zal de persoon die verantwoordelijk is voor de coordinatie van vrijwilligers een luisterend oor bieden. Hij is geen persoonlijke therapeut, en mag dit niet worden, maar maakt tijd vrij om te luisteren naar wat iemand op de lever ligt. Hij verwijst zo nodig door naar geschikte hulpverlening. Meestal heeft de vrijwilliger een afstand tot de arbeidsmarkt (lees: arbeidshandicap).
Op groepsvlak is de coordinator een groepswerker die de samenhang bevordert door (al naargelang de groeifase waarin de groep zich bevindt) taakgericht, groepsgericht of persoonsgericht in te grijpen.
Op organisatorisch vlak ligt de nadruk bij organisatie, taak, betrokkenheid en ondersteuning
In Vlaanderen wordt het vrijwilligerswerk ondersteund door de stads - en gemeentebesturen, de provinciale steunpunten voor vrijwilligerswerk, Belgisch Vrijwilligersnetwerk
https://www.giveaday.be
, het
Vlaams steunpunt
voor vrijwilligerswerk en de Hoge Raad voor vrijwilligerswerk. Daarnaast vormen allerlei organisaties op studiegebied (zoals de Koning Boudewijnstichting) een belangrijke steun.
Vrijwillige inzet & aanverwante vormen van hulp
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Vrijwilligerswerk is niet hetzelfde als
vrijwillige inzet
, dat enkel slaat op het de hulp aangeboden aan familie, vrienden, ... zonder dat men ondersteund wordt door een professionele organisatie. Hulp aan familie die professioneel ondersteund wordt, is
mantelzorg
. Wanneer enkel persoonlijke ervaringen een rol spelen, spreken we van
zelfhulp
.
Vanaf circa 2000 zijn er met betrekking tot vrijwillige inzet en vrijwilligerswerk duidelijk identificeerbare en voelbare
trends
opgekomen.
Het gaat hierbij niet zozeer om het aantal mensen dat vrijwilligerswerk doet, want dat ligt volgens het
Sociaal en Cultureel Planbureau
in de onderzochte periode consequent tussen de 42?45%.
[6]
Het is vooral de verschuiving van traditionele vormen van vrijwilligerswerk naar nieuwe vormen, soms geduid door een naamsverandering naar vrijwillige inzet. Sommige van die nieuwe vormen zijn grensgebieden van het traditionele vrijwilligerswerk zoals
burgerparticipatie
(erg informeel) of
maatschappelijke stages
(erg formeel). Wat hieruit afgeleid kan worden is dat allerlei instituten en organisaties, bijvoorbeeld universiteiten, het bedrijfsleven en middelbare scholen het doen van vrijwilligerswerk in toenemende mate stimuleren. Al met al zorgen onder andere deze nieuwe vormen ervoor dat het vrijwilligerspotentieel als functie van de bereidheid, beschikbaarheid en bekwaamheid van mensen voor vrijwilligerswerk niet aan het verminderen is (Meijs et al., 2006), maar wel als zodanig door traditionele
organisaties
wordt gevoeld (Hustinx et al., 2009; Hustinx et al., 2011). Wel zijn er specifieke ontwikkelingen die vragen om extra aandacht om het vrijwilligerspotentieel van de Nederlandse samenleving op het huidige hoge niveau te houden.
Onderzoek naar de beleving van vrijwilligerswerk en
maatschappelijk betrokken ondernemen
laat zien dat Nederlandse
burgers
als het ware een
nettokostenperceptie
hanteren: als het geven de
vrijwilliger
of het bedrijf meer kost dan het oplevert, wordt het hoger gewaardeerd als vrijwilligerswerk of
maatschappelijk betrokken ondernemen
.
[7]
Ook dit lijkt op basis van een onderzoek in acht verschillende landen een vrij universeel gegeven te zijn. De culturele achtergrond heeft geen invloed op de intentie om de ander te helpen, maar wel op de vorm die daarvoor wordt gekozen. Daarnaast kan de structuur van de
civil society
en/of het heersende non?profitregime invloed uitoefenen op hoe
filantropie
binnen de institutionele context wordt vormgegeven.
[8]
Nederland scoort in internationaal vergelijkend onderzoek onveranderlijk hoog.
[6]
In
2004
werd verder in de media gemeld dat oudere werkzoekenden van de
sollicitatieplicht
vrijgesteld kunnen worden wanneer zij vrijwilligerswerk doen. In het kader van de
integratiekwestie
is een veelgehoorde klacht dat nieuwe Nederlanders zich niet vaak melden als vrijwilliger bij bijvoorbeeld voetbalclubs.
Soms wordt iemand in het kader van het ontvangen van een uitkering verplicht om werk te verrichten dat voor de rest de kenmerken heeft van vrijwilligerswerk. Dit wordt wel aangeduid als "verplicht vrijwilligerswerk" (zie ook de
tegenprestatie in de Participatiewet
).
Behalve
maatschappelijke
organisaties en instellingen, omarmt ook het Nederlandse
bedrijfsleven
in toenemende mate actief het vrijwilligerswerk. Vanaf grofweg 1990 ontwikkelt zich
werknemersvrijwilligerswerk
, waarbij personeel gefaciliteerd door de werkgever vrijwilligerswerk kan doen, al dan niet onder werktijd.
[9]
Hoewel veel bedrijven zich traditioneel al vrijwillig inzetten voor de samenleving in met name maatschappelijke
sponsoring
, lijkt er nu structurele aandacht te zijn voor werknemersvrijwilligerswerk als onderdeel van
Maatschappelijk Betrokken Ondernemen
(MBO). Het bekendste voorbeeld is nog steeds dat bedrijven in het kader van teambuilding een sociale uitdaging aangaan.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Cnaan, Ram A., Femida Handy, Margaret Wadsworth (1996). 'Defining who is a volunteer: Conceptual and Empirical Considerations'. In: Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly. Vol. 25 nr. 3, page 364-383.
- ↑
Baren van, E.A., Meijs, L.C.P.M., Roza, L., Metz, J. & Hoogervorst, N. (2011). ECSP webpublicatie: Over hedendaagse ‘vrijwillige inzet’ en ‘vrijwilligersmanagement’ als bouwstenen voor de pedagogische civil society.
- ↑
Statistieken vrijwilligerswerk Vlaanderen
- ↑
zie
wvc.vlaanderen.be
- ↑
Voorbeeld van een organisatienota (pdf)
- ↑
a
b
Dekker P. & De Hart, J. (2009). Vrijwilligerswerk in meervoud. Civil society en vrijwilligerswerk 5. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).
- ↑
Handy, F., Cnaan, R. A., Brudney, J. L., Ascoli, U., Meijs, L. C. M. P. & Ranade, S. (2000). Public perception of “Who is a volunteer?”: An examination of the net-cost approach from a cross- cultural perspective’. In: Voluntas, International Journal of voluntary and Nonprofit organizations. Vol. 11, Nr. 1, p. 45-65.
- ↑
Salamon, L.M en Anheier, H.K. (1998). Social origins of civil society. Explaining the nonprofit sector crossnationally. Voluntas Vol. 9 (3), pp. 213?248
- ↑
Meijs, L.C.P.M. & Van der Voort, J. (2009). Werknemersvrijwilligerswerk in de civil society. In: Dekker, P. & De Hart, J., Vrijwilligerswerk in meervoud. Sociaal Cultureel Planbureau (SCP).
|