Een
vazal
was in de
middeleeuwen
een getrouwe van een koning, hoge edele of hoge geestelijke. De trouw was veelal gebaseerd op een
feodale
overeenkomst tussen beide partijen met wederzijdse rechten en verplichtingen. Een vazal kon dienst doen aan het hof van een koning of keizer en er in diens naam op uit worden gestuurd om zaken te regelen.
[1]
Tegenwoordig zou men dat een diplomaat noemen. Een persoon kon ook als vazal met een stuk grond
beleend
worden door een grootgrondbezitter en was dan een leenman.
[2]
De opkomst en gevolgen van een systeem van heerser en vazal moet worden begrepen uit veranderingen die plaatsvonden in het bestuurlijke en maatschappelijke systeem nadat de macht van de Romeinen over grote delen van Europa,
Klein-Azie
en het
Middellandse Zeegebied
was gaan afbrokkelen. Verder bestond er een noodzaak om reeds bestaande (juridische) instituten aan te passen aan nieuwe behoeften. De alles overheersende behoefte van de latere Romeinse en vroegmiddeleeuwse samenleving was bescherming tegen aanvallen door anderen, dat konden vijandige stammen zijn, opstandige boeren, buren of kerkelijk functionarissen. De bescherming en veiligheid die het Romeins bestuur in de regel leverde, stond niet langer ter beschikking. De verandering in omstandigheden hebben in verschillende landstreken en in verschillende perioden van de geschiedenis een organisatiestructuur voortgebracht die
feodalisme
genoemd wordt. De verschillende feodale systemen vertonen een algemene gelijkenis qua organisatie, maar kennen een grote verscheidenheid in de details.
De klassieke Romeinse maatschappij kende rechtsfiguren die betrekking hadden op de verhoudingen tussen personen onderling en de staat, het
patrimonium
, anderen hadden betrekking op landbezit het
precarium
. De bestaande verhoudingen tussen overheidsbestuur als beschermheer van de (rijke, mannelijke) burger bleef onder het feodalisme in een vergelijkbare vorm voortbestaan. In het Romeinse
Gallie
, grofweg het grondgebied dat overeenkomt met het moderne
Frankrijk
,
Belgie
, het westen van
Zwitserland
, en delen van
Nederland
en
Duitsland
ten westen van de
Rijn
waren de Romeinse gebruiken verankerd, zo blijkt uit Romeinse bronnen uit de tijd dat het feodalisme begon. Toen vanaf de zesde eeuw de
Kelten
de gebieden binnentrokken, werden de bestaande structuren door de
Merovingische
koningen overgenomen en voortgezet. De landloze vrije man die zichzelf niet kon onderhouden maakte zijn behoefte bekend aan een machtige heer en bood diensten aan die eigen waren aan een vrije man, in ruil voor onderdak en bescherming. Deze transactie, die aanbeveling werd genoemd, was aanleiding een schriftelijk contract op te stellen waarin de feiten werden beschreven en waarin een straf voor overtreding ervan werd bepaald. Er ontstond een relatie van bescherming en steun aan de ene kant, en van dienstverlening aan de andere kant.
De Romeinse rechtsfiguren die betrekking hadden op land, het precarium, was een vorm van
pacht
die niet zozeer bedoeld was om inkomen te genereren, maar als blijk van vriendschap, als beloning, of om een schuld veilig te stellen. Juridisch gezien was het karakteristieke kenmerk ervan dat de pachter geen enkel recht had tegenover de concessiegever. De eigenaar van de grond en zijn erfgenamen konden de pachtrelatie op elk moment beeindigen, zonder er een reden voor te hebben. Zelfs een duidelijke afspraak dat de pachtovereenkomst tot een bepaalde datum zou bestaan, bood de pachter en zijn erfgenamen bescherming.
[3]
Het ging niet om een zakelijke overeenkomst maar om een gunst uit vriendelijkheid. Bij de grondverhoudingen van het feodalisme ging het evenmin in de eerste plaats om het inkomen van de schenker maar om het voortdurende recht van eigendom.
Het systeem werd vanaf de achtste eeuw door de
Karolingische
koningen eeuwenlang op het hele grondgebied van het huidige Europa en Klein-Azie ingezet. Een machthebber streefde na om met de
belening
een groep loyale edelen tot hun beschikking te hebben die enerzijds het grondgebied waarover ze de beschikking kregen in de zin van de koning bestuurden, anderzijds met hun legers de koning bijstonden in geval van oorlog.
Een vazal gaf zijn vrije status en bezit op aan een
leenheer
die hem in ruil bescherming en werk (eventueel een functie op zijn landgoed of op een deel van zijn grondgebied) aanbood.
[4]
Tot de leenovereenkomst kon horen dat de vazal zich verplichtte tot het vervullen van
herendienst
, en tot afdracht van een deel van de oogst als hij boer was.
Het woord vazal is vermoedelijk ontleend aan het
Latijn
vassalus
, dat oorspronkelijk
slaaf gemaakte
betekende, en werd via het
Oudfrans
tot
vassal
, dat stamt uit het
Gallisch
vassos
, dienaar.
[5]
[6]
Verwant zijn
Oudiers
foss
, dienaar,
Welsh
gwas
, jongeman, dienaar en
Bretons
gwaz
, man, echtgenoot.
[7]
De term vazal wordt buiten de middeleeuwse context ook in ruimere zin gebruikt voor iemand die geheel onderworpen een heerser dient. In het tegenwoordige taalgebruik wordt vazal gebruikt om een persoon aan te duiden die in figuurlijke zin aan de leiband van een ander loopt. In deze ruimere betekenis is het gebruik vaak
pejoratief
.
[8]
In deze zin wordt er ook over
vazalstaten
gesproken, hoewel deze ook op grond van een verdrag of middeleeuwse leenovereenkomst juridisch een vazal zijn of waren.
Bronnen
- ↑
Vassal
.
1911 Encyclopædia Britannica
Volume 27
.
- ↑
George Burton Adams, 'Feudalism' in de Encyclopædia Britannica, uitgave 1911 - overgenomen op Wikisource.org, zie:
1911_Encyclopædia_Britannica/Feudalism
- ↑
De Digesten, xliii. 26. 12.
- ↑
(
en
)
Adam Zeidal
,
Vassal | Definition, Middle Ages, History, & Facts | Britannica
.
www.britannica.com
. Geraadpleegd op
31 januari 2024
.
- ↑
(
en
)
Dictionary.com | Meanings & Definitions of English Words
.
Dictionary.com
. Geraadpleegd op
31 januari 2024
.
- ↑
Zie het lemma '
vassallus
' in Charles du Fresne du Cange’s
Glossarium Mediæ et Infimæ Latinitatis
(uitgebreide editie met aanvullingen van D. P. Carpenterius, Adelungius et al. onder redactie van Leopold Favre, 1883?1887
- ↑
vazal - (leenman)
.
Etymologiebank
.
Instituut voor de Nederlandse Taal
. Geraadpleegd op
23 maart 2021
.
- ↑
vazal - ANW (Algemeen Nederlands Woordenboek)
.
anw.inl.nl
. Geraadpleegd op
23 maart 2021
.
|