Ulvenhout
is een dorp in de gemeenten
Breda
en
Alphen-Chaam
, in de
Nederlandse
provincie
Noord-Brabant
. Het ligt een kilometer ten zuidoosten van
Breda
, grenzend aan de
rijksweg A58
. Ulvenhout telt 4.790 inwoners in de gemeente Breda en 430 inwoners in de gemeente Alphen-Chaam (
CBS
)
[2]
. De kom van Ulvenhout behoort tot de gemeente Breda.
De kern bestaat uit de hoofdstraat met diverse winkels. Op donderdagmiddag wordt de markt gehouden op het Dorpsplein.
De eerste schriftelijke verwijzing naar Ulvenhout stamt uit
1274
, waarin gesproken wordt over
Ulvenholti
. Latere vermeldingen komen uit
1277
(
Uluenhout
),
1308
(
Olvenhout
) en
1328
(
Hulvenout
). De naam is waarschijnlijk afkomstig van
hoogopgaand bos
met ulven, meervoud van een thans in vergetelheid geraakte boomnaam, of hulven, meervoud van hulf (
steekpalm, hulst
). In de
vroege
en
hoge middeleeuwen
kwam in deze streken nog veel bos voor.
Tot en met
1941
viel Ulvenhout onder de gemeente
Ginneken en Bavel
. In 1941 ging Ulvenhout over naar de gemeente
Nieuw-Ginneken
.
Bij de
gemeentelijke herindeling
per 1 januari 1997 verviel de gemeente Nieuw-Ginneken. De
bebouwde kom
van Ulvenhout werd bij Breda gevoegd en een deel van het buitengebied is overgegaan naar de gemeente
Alphen-Chaam
. Het betreft het deel ten zuiden van de
A58
(het landgoed
Anneville
en de
buurtschappen
Geersbroek
,
Couwelaar
,
Notsel
en
Rakens
). Om verwarring te voorkomen met het Bredase deel werd aan dit gebied aanvankelijk de naam Geersbroek toegekend. Protest bij de gemeente Alphen-Chaam heeft ertoe geleid dat de naam Ulvenhout, wel met de toevoeging
AC
, ook voor het Alphen-Chaamse deel gehandhaafd blijft.
De geschreven geschiedenis van Ulvenhout, begint met het Oud Hof. Dit was een pachthoeve in beheer van de
abdij van Thorn
, gelegen aan de Mark (900-1300), in de nabijheid van de weg van Breda naar Turnhout (de huidige Dorpstraat). De hoeve kwam in Bredaas bezit en rond 1400 liet de Heer van Breda een nieuwe hoeve bouwen “de Prinsenhoef” en raakte het Oud Hof in verval.
Bij “de Prinsenhoef” ontstond het gehucht Ulvenhout dat lange tijd uit slechts acht boerderijen bestond. Aan de westzijde van de huidige Dorpstraat ontstaat in de vijftiende eeuw het landgoed Grimhuijsen. In de vijftiende en zestiende eeuw kwam er bebouwing op de Heuvel (verbreding van de Dorpstraat ter hoogte van de Pekhoeve naar de splitsing Molenstraat-Pennendijk). Ook aan de Pennendijk stonden in de zestiende eeuw al meerdere boerderijen.
Het huidige parochiecentrum en de kerk hebben zich rond het landgoed Grimhuijsen ontwikkeld. Het parochiecentrum is rond 1740 gebouwd, de huidige kerk is bijna twee eeuwen later rond 1904 gebouwd. De ontwikkeling van de woningbouw die de westzijde van de Dorpsstraat zijn huidige voorkomen geeft, vond plaats in de periode vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw tot aan de Tweede Wereldoorlog. Aan de oostzijde van de Dorpstraat begon de ontwikkeling aan het begin van de negentiende eeuw. Tot aan de Tweede Wereldoorlog vonden er nog kleinschalige ontwikkelingen plaats waaronder de bouw van een volkswoningbouwcomplex (Poststraat 1-27) rond 1930. Vanaf de Tweede Wereldoorlog kwamen er grootschalige ontwikkelingen op gang. In een aantal fasen werd Ulvenhout uitgebreid van een dorp met lintbebouwing aan een historische doorgaande weg tot zijn huidige vorm.
De tegenwoordige Sint Laurentiuskerk van Ulvenhout werd ingewijd op 25 juli 1904. Zij was niet het eerste Ulvenhoutse kerkgebouw; daarvoor hadden er al twee andere kerken bestaan, een die in
1792
in gebruik werd genomen en een die in
1742
werd gebouwd. De laatstgenoemde kerk was echter al veel ouder. De
kerkschuur
die in 1742 werd gebouwd, was bestemd als kerkgelegenheid voor de uitgestrekte parochie Ginneken, waartoe destijds ook Ulvenhout behoorde. Ginneken had in de eeuw daarvoor het eigen kerkgebouw moeten afstaan aan de hervormden. De kerkschuur van Ulvenhout diende feitelijk om die te vervangen. Men sprak ook nog steeds van de parochie Ginneken. Maar toen in de 19e eeuw de bewoners van de oude dorpskom weer een eigen kerkgebouw wensten, werd Ginneken in
1837
als zelfstandige parochie afgesplitst van de parochie Ulvenhout. Een verrassende beslissing, want die parochie Ulvenhout was welbeschouwd geen andere dan de oorspronkelijke parochie Ginneken.
De
Franciscanessen
kwamen vanuit
Etten
naar Ulvenhout in
1845
, waar ze in
1846
een meisjesschool stichtten en in
1868
het Sint-Theresiaklooster aan de Dorpsstraat 44-46 lieten bouwen. In
1904
, toen ook de nieuwe kerk gereedkwam, werden de voorgevels aan de neogotische stijl van de kerk aangepast. De zusters namen afscheid in
1966
, waarna de gebouwen een nieuwe bestemming kregen. Slechts het opschrift
Mariaschool
aan een der gevels herinnert nog aan de oorspronkelijke functie.
- De
neogotische
Sint-Laurentiuskerk
en de ernaast gelegen
pastorie
dateren uit
1904
. Beide panden zijn beschermd als
rijksmonument
, evenals het
Van Peteghemorgel
dat dateert uit
1803
.
- De
ronde stenen molen
De Korenbloem
is een
beltmolen
die dateert uit
1909
. In
1835
werd hier een gelijknamige
standerdmolen
gebouwd, die voorheen op de Goudberg te Strijbeek stond. Deze brandde in
1909
af. Nog in datzelfde jaar werd in opdracht van eigenaar P. Soffers de huidige
bergkorenmolen
gebouwd. Na een aantal jaren te hebben stilgestaan, kon de molen in
1977
, dankzij een actief gemeentelijk subsidiebeleid, na een flinke restauratie weer in gebruik worden genomen. In 1998 is er een stichting opgericht die zich inzet voor het behoud van dit monument. De
belt
waarop de molen gebouwd is, is de hoogste van Nederland.
- Het fraaie voormalige
gemeentehuis
dateert uit
1964
en was de opvolger van het voorlopige gemeentehuis in
Ginneken
, dat tot
1942
het gemeentehuis was van de gemeente
Ginneken en Bavel
. Begin 21e eeuw heeft het Waterschap Mark en Weerijs het gemeentehuis aangekocht, met de bedoeling om hierin haar kantoor te vestigen. Door een grootschalige fusie in
2004
van de waterschappen in West-Brabant, waarbij ook Mark en Weerijs betrokken was en het Waterschap
Brabantse Delta
werd gevormd, is het daar echter nooit van gekomen. Het voormalig gemeentehuis is in
2005
doorverkocht aan een projectontwikkelaar. Inmiddels zijn in het pand 15 luxe appartementen gerealiseerd.
- Aan de Dorpstraat staan enkele rentenierswoningen (uit
1875
en
1902
).
- Overblijfselen van
Slot Grimhuijsen
en een
schuurkerk
in de voormalige pastorietuin, nu een parkje. Naast muurresten van de schuurkerk is er een toegangspoortje uit ongeveer 1600 en twee hekpalen.
Zie ook:
Buiten Ulvenhout ligt het
Ulvenhoutse Bos
. Ook het landgoed
Anneville
behoort tot Ulvenhout. In het westen vinden we het
Markdal
met de rivier de
Mark
, die hier
Bovenmark
heet. Ter hoogte van Ulvenhout komt ook de
Chaamse Beek
in de Mark uit.
Ten zuiden van Ulvenhout, in het tot Aphen-Chaamse behorende deel, liggen nog de landgoederen
Luchtenburg
en
Hondsdonk
.
- Aan de Voorjaarsmarkt (op een zondag eind april) doen circa 150 verenigingen, stichtingen en winkeliers mee. Er zijn ook diverse attracties voor de kinderen.
- Carnaval natuurlijk. Tijdens
carnaval
heet Ulvenhout
Bosuilendorp
.
- De
kermis
begint op de vrijdag in het laatste weekend van augustus en duurt vijf dagen.
- Twee-jaarlijkse Vlooienmarkt Ulvenhout bij de Pekhoeve, opbrengst voor de verenigingen in Ulvenhout
- De Fietsdag Ulvenhout wordt sinds
1977
georganiseerd, op de derde zondag van september. De opbrengst van de tochten, waaraan jaarlijks ruim 2500 mensen deelnemen, komt ten goede aan de instandhouding van twee vakantiebungalows voor gehandicapten.
- Ook de dorpsquiz op de tweede vrijdag van januari is een jaarlijks terugkerend evenement waarvan het aantal deelnemers in 2008 het record van 45 teams met in totaal ruim 550 deelnemers haalde. De quiz wordt de laatste jaren gehouden in zalencentrum Jeugdland.
- R.K. Basisschool de Rosmolen
- Basisschool de Klokkebei
Ulvenhout heeft een Voetbalvereniging genaamd:
UVV '40
, een Tennisclub genaamd UTPV, en
Handboog
vereniging Alliance 'd Amitie. alle drie de verenigingen zijn thuis op Sportpark Jeugdland.
Sportcomplex Jeugdland is de thuisbasis van boksclub Boxing University.
[3]
Op zondag 21 augustus 2022 liep de route van de
derde etappe
(van
Breda
naar
Breda
) van de
Ronde van Spanje 2022
door Ulvenhout.
[4]
Ulvenhout ligt in het verspreidingsgebied van regionaal dagblad
BN DeStem
.
Elke week wordt het gratis weekblad
Nieuw-Ginneken
huis aan huis bezorgd.
Per bus (
Arriva
) heeft Ulvenhout verbindingen met Breda.
Per auto is Ulvenhout bereikbaar via de
A58
. Deze verbindt Vlissingen met Eindhoven.
Bavel
,
Breda
,
Chaam
,
Effen
,
Galder
,
Gilze
,
Ginneken
en
Strijbeek
.
Plaatsen / stadswijken in de gemeente
Breda
Bronnen, noten en/of referenties
|