De smid van het Openluchtmuseum te Arnhem aan het werk
![](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Belgique_-_Bruxelles_-_Monument_%C3%A0_John_Cockerill_-_08.jpg/260px-Belgique_-_Bruxelles_-_Monument_%C3%A0_John_Cockerill_-_08.jpg)
Standbeeld van een smid (Monument voor John Cockerill in Brussel).
Een
smid
(
meervoud: smeden
) is een
ambachtsman
die van metalen allerlei
voorwerpen
maakt. Smid was vroeger een veelvoorkomend
beroep
. Nu is het minder bekend, doordat tegenwoordig steeds vaker de werkzaamheden overgenomen worden door industriele machines. Vroeger was de smid een belangrijk persoon, omdat dat toen de enige bron van
ijzeren
voorwerpen was die in de
maatschappij
nodig zijn.
De
smederij
of smidse is de voor het
smeden
speciaal ingerichte werkplaats van de smid. Met behulp van een vuur, aangeblazen door een
blaasbalg
, wordt ijzer of ander metaal eerst flink verwarmd totdat het vervormbaar is. Dan wordt het op een
aambeeld
in de gewenste vorm geslagen of worden er andere behandelingen mee uitgevoerd zoals
lassen
, splijten, rekken, stuiken, buigen, wellen, ponsen of in een vorm gieten. Dit geheel van handelingen met heet metaal noemt men het
smeden
van het metaal.
Meestal moet het werkstuk herhaaldelijk opnieuw verwarmd worden om het
smeedbaar
te houden en om de spanningen in het materiaal, ontstaan door het bewerken met de
smidshamer
, op te heffen. Nadat het voorwerp ten slotte de gewenste vorm heeft wordt het
afgekoeld in koud water
. Als de smid
kunstzinnig
is wordt het voorwerp vaak nog verfraaid o.a. door graveren, polijsten en/of versiering door inlegging met andere materialen of metalen.
Het is een zeer oud beroep want sinds de tijd dat de mens
metaal
is gaan gebruiken wordt er natuurlijk al gesmeed. In de
Oudheid
hing er een waas van geheimzinnigheid om de smid die met vuur en vonkenspattend ijzer in de weer was. In
sprookjes
en
legenden
worden vaak
dwergen
als vakkundige smeden afgeschilderd.
Vroeger waren er ook speciale goden van de smeedkunst zoals bij de
Romeinen
de god
Vulcanus
en bij de
Grieken
Hephaistos
. Al in de oudheid was de smeedkunst hoog ontwikkeld. Vooral de
Kelten
en de
Germanen
wisten prachtig gesmede wapens en kunstvoorwerpen te maken.
De smid was onmisbaar voor de
boeren
, want hij maakte voor hen al het benodigde gereedschap zoals ploegen, schoppen, harken en schoffels. Voor andere ambachtslieden was de smid ook onmisbaar want voor hun beroep maakte hij ook het benodigde gereedschap zoals voor de
kuiper
,
schoenmaker
en
timmerman
. En natuurlijk was de smid onmisbaar voor het
leger
. Hij maakte wapens zoals
zwaarden
,
strijdbijlen
,
speren
enz. en wapenuitrustingen zoals
harnassen
. Vaak hadden militaire leiders smeden in dienst voor het vervaardigen van oorlogsmachines zoals
katapulten
,
blijden
,
belegeringstorens
en
stormrammen
Tegenwoordig is de 'algemene' smid vrijwel verdwenen en is zijn taak overgenomen door machinefabrieken die met grote productiesnelheid de metalen voorwerpen maken die voor het dagelijkse leven nodig zijn. Alleen het oude beroep van
hoefsmid
is nog steeds vrijwel onveranderd gebleven. Ook is er nog vraag naar producten van de
edelsmid
voor juwelierswerk. Er is ook nog werk voor
kunstenaars
die de smeedkunst voor ornamenteel werk uitoefenen en voor restauratieprojecten aan historische gebouwen.
De kennis van de vroegere smeden is nog bewaard gebleven in veel handboeken en tegenwoordig zijn er nog mensen die voor hun plezier en als vrijetijdsbesteding de smeedkunst beoefenen. In sommige vrijetijdscentra worden ook cursussen gegeven om de smeedkunst onder de knie te krijgen.
Tot de 17e eeuw werden personen die zieke dieren behandelden over een kam geschoren met
hoefsmeden
en in Zuid-Nederland
smet
genoemd, maar vanaf toen werden ze apart aangeduid als
peirdemeester
[1]
.
De meeste mensen met de
achternaam
'Smi(d)(t)(s)', 'Smed(t)(s)', en afleidingen hiervan hebben waarschijnlijk in het (recente) verleden smeden onder hun voorouders. Dat geldt ook voor de Latijnse vormen 'Faber' en 'Fabricius'. Het was vroeger vaak gebruikelijk om als achternaam het
beroep
te nemen dat men uitoefende.
In de tijd van de
gilden
kwamen bij de smedengilden de volgende specialisaties voor:
De meeste van deze specialisaties zijn in de tijd verloren gegaan, maar bij het
Sint Eloyen Gasthuis
in
Utrecht
worden deze beroepen nog steeds toegekend bij de installatie tot
gildebroeders
.
Het smidsberoep in cultuurhistorisch perspectief
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
- Volgens
Genesis 4 : 1-22
was
Tubal-Kain
, zoon van
Lamech
en
Silla
den vader van de smeden, allen, die koper en ijzer bewerken
. We spreken hier over de zevende generatie na
Adam
en
Eva
, waarmee het smidsberoep volgens de
Bijbel
tot de oudste beroepen van de wereld gerekend wordt (na
landbouwer
,
herder
en
citer-
en
fluitspeler
).
- Dzjengis Khan
(1155, 1162 of 1167 - 18 augustus 1227) kreeg bij zijn geboorte de titel van Temujin (
Mongools
: Тэм??жин), is meester van de smeden. Dat was zeer bijzonder, want in die tijd stonden de Mongolen bekend als de meester-smeden van onze wereld.
- Alvis
is de beroemde meester-smid uit de Noordse (Scandinavische)
mythologie
.
- Op 8 mei 1304 kregen in de eerste Utrechtse Gildenbrief de plaatselijke gilden het stadsbestuur in handen. Voor de eerste keer is hiermee het Utrechtse Smedengilde vermeld. Zie ook
Sint Eloyen Gasthuis
.
De
patroonheilige
van de smeden is
Sint Elooi
. Zijn gedenkdag valt op 1 december.
Gezegdes en uitdrukkingen voortgekomen uit het smidsambacht
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
- Het ijzer smeden als het heet is
- Het geheim van de smid
. Betekenis: Dit is alleen bekend bij ingewijden.
[2]
- Witheet
- Roodgloeiend
- In de tang nemen
- Er leven inblazen
- Erop blijven hameren
- Meerdere ijzers in het vuur hebben
- Kolen op het vuur gooien
Iemand die reparaties verricht (ongeacht welke, zelfs van horloges), wordt ook wel smid genoemd, een
tandarts
is dan 'smoelensmid'.
Nederlandse vertaling:
- Smidswerk in de praktijk
(1984) Ted Tucker, Kluwer technische boeken BV
(Antiquarisch nog verkrijgbaar of anders in de plaatselijke
bibliotheek
aan te vragen)
In dit praktische boekje beschrijft Tucker hoe je met eenvoudige materialen een simpele smidse kunt inrichten. Vervolgens wordt aan de hand van het vervaardigen van eenvoudige gebruiksvoorwerpen als een tang, schaar, vleesspies, hang en sluit werk enz. uitleg gegeven van de diverse basistechnieken van het smeden. Tot slot nog de opbouw van een meer 'professionele' smidse.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Blondeau, Roger-A. (1991):
Wetenschap in de taal der Vlamingen
, Gent: Reinaert-Het Volk, p. 138-139
- ↑
Het geheim van de smid
.
onzetaal.nl
.
Onze Taal
(
23 mei 2015
). Gearchiveerd op
26 oktober 2021
. Geraadpleegd op
26 oktober 2021
.
|