Een
provincie
is een deelgebied van een
land
met vaak een eigen regionaal
bestuur
. Het gaat veelal om een bestuurs- of beheerslaag tussen het nationale en gemeentelijke bestuur, maar hier zijn uitzonderingen op.
De term
provincie
(of een anderstalige vorm ervan) wordt in verschillende landen gebruikt, waaronder Nederland en Belgie. Veel landen hebben echter andere namen (district,
woiwodschap
,
departement
,
deelstaat
,
oblast
enzovoorts) voor hun regionale
bestuurslagen
. Sommige ? vooral kleinere ? landen hebben geen bestuursniveau tussen de
staat
en het lokale niveau (de
gemeenten
).
Wanneer een land wel provincies heeft, is vaak het gehele land verdeeld in provincies, of het overgrote deel ervan. Het kan ook voorkomen dat bepaalde bestuurlijke eenheden
sterkere autonomie
hebben; die delen kunnen 'autonome provincie' heten maar zulke gebieden kunnen ook een afwijkende aanduiding hebben. Anderzijds zijn er in sommige landen gebieden die direct onder de staat vallen en niet onder een provincie of vergelijkbare eenheid.
Staatsrechtelijk
is de provincie in
Nederland
en
Belgie
de bestuurlijke eenheid tussen de gemeenten en de centrale overheid, slechts ten dele staat deze in staatsrechtelijke zin "boven" de gemeenten. In Nederland vormen de
provincies
de enige bestuurslaag tussen de
gemeenten
en de
rijksoverheid
. In
Vlaanderen
en
Wallonie
ligt de
provinciale bestuurslaag
tussen de gemeentelijke en die van het
gewest
. Het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
heeft geen provincies. Aan het hoofd van een provincie staat in Belgie een
gouverneur
en in Nederland de
provinciale staten
, een college van volksvertegenwoordigers.
[1]
In Nederland zit de
commissaris van de Koning
de collegevergadering voor. In Belgie is de gouverneur een ambtenaar; de politieke macht van de provincie ligt in handen van de Bestendige Deputatie.
In Nederland heeft de provincie op verschillende beleidsterreinen, zoals
ruimtelijke ordening
en
openbaar vervoer
een belangrijke coordinerende taak. De provincie is in sommige gevallen toezichthouder op
gemeenten
en
waterschappen
. Provincies werken onderling samen in het Interprovinciaal Overleg en hebben functies in het kader van het
Europees Comite van de Regio's
.
Volgens de grondwet regelt de provincie wat van provinciaal belang is, alsook de haar toegewezen taken door de Gemeenschap of het Gewest.
In Belgie wordt sedert de invoering van het federalisme met het ontstaan van Gewesten en Gemeenschappen, het nut van de provincies sterk in twijfel getrokken. Er werden al politieke initiatieven genomen om de provincies op te doeken, maar dat is niet gelukt. De provincie is wel nog een belangrijke speler in de beroepsprocedure tegen beslissingen van
gemeentebesturen
inzake
omgevingsvergunningen
. In vele gevallen wordt een negatieve beslissing van gemeenten teruggedraaid, en advies van eigen ambtenaren genegeerd, in het voordeel van eigenaar of ontwikkelaar.
[2]
Het woord
provincie
gaat terug op het
Latijnse
woord
provincia
voor het Romeinse bestuur over de veroverde gebieden buiten het Italische schiereiland. Een van deze provincies leeft voort in de naam
Provence
voor het zuidoosten van Frankrijk.
De meeste provincies in
Nederland
en
Belgie
vormen een voortzetting van de autonome gewesten uit de
federatieve
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
. Afgevaardigden, ofwel
gedeputeerden
, vergaderden in de Staten-Generaal over onderwerpen die voor de hele Republiek relevant waren; besluiten werden genomen na ruggespraak tussen de gedeputeerden en hun provincie. De rest regelden de provincies zelf. De bestuurlijke verantwoordelijkheid van de gewesten is na de
Franse tijd
niet hersteld, daar het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden zich naar richtlijn van het
Congres van Wenen
als eenheidsstaat moest ontwikkelen. De bestuurscultuur uit de Republiek werd door de volksvertegenwoordigers echter wel zoveel mogelijk meegenomen naar het nieuwe staatsorganen de
Tweede
en
Eerste Kamer
der Staten-Generaal. Mogelijk omdat de Grondwet van 1814 en 1815 nauwelijks regels gaf voor de werkwijze in het parlement.
[3]
[4]
Met name in die provincies die een lange eigen bestuurlijke, politieke en culturele traditie kennen, bleef de gewestelijke identiteit sterk. In cultureel heterogene provincies als
Gelderland
en
Overijssel
is nooit een provinciale identiteit ontstaan. De sterk verstedelijkte provincies
Noord-
en
Zuid-Holland
,
Utrecht
en
Antwerpen
hebben in de late
19e
en
20e eeuw
het voortouw genomen in de culturele gelijkschakeling in de nieuwe eenheidsstaat.
Geen voortzetting van voormalige gewesten en als zodanig een uitzondering op het bovenstaande zijn de provincies Limburg (in Nederland en Belgie) en
Luxemburg
(Belgie), die als bestuurseenheid niet verder teruggaan dan de
19e eeuw
. De opdeling van het gewest
Holland
in de huidige provincies
Noord-
en
Zuid-Holland
dateert van
1840
.
Flevoland
is grotendeels uit het
IJsselmeer
gewonnen en werd op 1 januari 1986 gevormd uit de Flevopolder, Urk, en de Noordoostpolder. De opdeling van de Belgische provincie
Brabant
in de huidige provincies
Waals-
en
Vlaams-Brabant
dateert van
1 januari
1995
.
De Belgische provincien zijn verdeeld per gewest.
[5]
Vlaanderen
is onderverdeeld in de provincien
Antwerpen
,
Limburg
,
Oost-Vlaanderen
,
Vlaams-Brabant
en
West-Vlaanderen
.
Wallonie
is onderverdeeld in de provincien
Henegouwen
,
Luik
,
Luxemburg
,
Namen
en
Waals-Brabant
.
Ook voor bovenlokale bestuurlijke eenheden in andere landen wordt wel de naam provincie gebruikt. De bestuurlijke verantwoordelijkheden van zulke gebieden kunnen echter sterk uiteenlopen. In enkele gevallen is er verregaande
autonomie
, zoals bij de
Canadese provincies
, en gaat het feitelijk om
deelstaten
. In verschillende andere landen zijn de bevoegdheden van het provinciebestuur juist zeer beperkt. In
Italie
en
Spanje
wordt de naam provincie gebruikt voor een extra bestuurslaag tussen de regio's en de gemeenten, qua bevoegdheden vergelijkbaar met de provincies in Nederland en Belgie.
Enkele voorbeelden:
Ook de
Rooms-Katholieke Kerk
is verdeeld in provincies: kerkprovincies. Daarnaast groeperen de meeste
kloosterorden
hun
kloosters
of
abdijen
ook in provincies, die doorgaans samenvallen met staatkundige indelingen. Zo hadden bijvoorbeeld de
Dominicanen
en de
Franciscanen
een Nederlandse, Vlaamse en Waalse provincie, met aan het hoofd telkens een
provinciaal
. De hoofdzetel van een ordeprovincie wordt
provincialaat
genoemd. Bij de
Norbertijnen
is het equivalent van de provincie een
circarie
.
De term
de provincie
wordt ook wel gebruikt om het gebied in een land buiten de hoofdstad of buiten de grote steden aan te duiden, dus het
platteland
en kleinere steden.
De provincie met de meeste bevolking ter wereld is
Guangdong
,
China
, met een geschatte populatie van 104 miljoen mensen (
census
van 2010).
Qua oppervlak is
Jakoetie
,
Rusland
, het grootste landsdeel ter wereld. Het oppervlak bedraagt ruim drie miljoen km².
Bronnen, noten en/of referenties
|