Oorlog in Nagorno-Karabach (1988-1994)
|
|
Armenie, Nagorno-Karabach en Azerbeidzjan. Het gebied van de voormalige Nagorno-Karabachse Autonome Oblast omlijnd met rood. Het gebied onder de feitelijke jurisdictie van de Republiek Artsach in het bruin.
|
Datum
|
20 februari 1988 ? 12 mei 1994
|
Locatie
|
Nagorno-Karabach
,
Azerbeidzjan
.
|
Resultaat
|
Armeense overwinning.
Nagorno-Karabach
is een
de facto
onafhankelijke republiek, maar is
de jure
onderdeel van Azerbeidzjan. Ook gebieden eromheen komen onder Armeense controle.
|
Strijdende partijen
|
|
Leiders en commandanten
|
|
Troepensterkte
|
20,000 (NK, bevat 8.000 uit Armenie)
20,000 (Armenie)
[5]
|
42,000 (36.000 in het leger, 1.600 in de luchtmacht)
[5]
|
|
Verliezen
|
4.592 doden,
20.000 gewonden,
400.000 vluchtelingen.
|
20.000 doden,
[4]
30.000 gewonden,
800.000 ontheemden.
[6]
|
|
De
oorlog in Nagorno-Karabach
was een
gewapend conflict
tussen
Azerbeidzjan
en haar Armeens bevolkte regio
Nagorno-Karabach
die zich tijdens het
uiteenvallen van de Sovjet-Unie
afscheidde.
De wortels van het conflict gaan terug tot het begin van de 20e eeuw, de
Armeens-Azerbeidzjaanse Oorlog
van 1918-1920. Het gebied kwam bij de oprichting van de
Sovjet-Unie
tegen de Armeense wens in als
Nagorno-Karabachse Autonome Oblast
in de
Azerbeidzjaanse sovjetrepubliek
. In februari
1988
escaleerde het conflict geleidelijk tot een daadwerkelijke oorlog tussen Azerbeidzjan en Nagorno-Karabach, waarbij Armenie vanaf het begin hulp leverde aan de laatste en sinds
1993
zelf ook betrokken raakte bij het conflict.
[7]
[8]
[9]
[10]
Tijdens de oorlog verklaarde Nagorno-Karabach zich onafhankelijk, onder de naam Republiek Artsach. Internationaal werd Artsach niet erkend als zelfstandige staat. In de praktijk ontstond echter een gebied dat
de facto
los stond van Azerbeidzjan, en dat in grondgebied verdubbelde door inlijving van het tussen Armenie en Nagorno-Karabach gelegen gebied. Daarmee ontstond een aaneengesloten Armeens gecontroleerd gebied, samengesteld uit het oorspronkelijke Armenie en het nieuwe Artsach. Een noordelijk district dat oorspronkelijk bij de autonome oblast Nagorno-Karabach behoorde werd na 1991 juist gecontroleerd door Azerbeidzjan.
Omdat de zelfstandige status internationaal nooit erkend werd, rekenden de meeste landen van de wereld het gehele gebied
de jure
(formeel) ook na de oorlog tot het grondgebied van
Azerbeidzjan
. Sinds 1994 onderhandelen Armenie en Azerbeidzjan over de toekomstige status van Nagorno-Karabach. Honderdduizenden burgers aan beide zijden raakten door het conflict ontheemd. Het geweld is meermaals opnieuw opgelaaid, onder meer in 2016,
2020
en in
2023
toen het gehele gebied onder Azerbeidzjaanse controle kwam.
Het grotendeels door etnische
Armenen
bevolkte Nagorno-Karabach was in 1921 per decreet door de
Sovjet-Unie
toegewezen aan de
Azerbeidzjaanse Socialistische Sovjetrepubliek
(SSR), de voorloper van het huidige Azerbeidzjan. Zo ontstond het
Nagorno-Karabachse Autonome Oblast
, een gebied met
beperkte autonomie
. Hoewel zowel de naburige Armeense SSR als de Armeense bevolking van het gebied tegen die beslissing protesteerden, bleef het tijdens de Sovjetjaren relatief rustig.
Dat veranderde toen de Sovjet-Unie aan het eind van de jaren 80 afkoerste op een
implosie
. Wat aanvankelijk begon met vreedzame protesten door Karabachse Armeniers leidde vanaf februari 1988 tot de eerste gewelddadige aanvaringen tussen beide kampen, gevolgd door toenemende militarisering en grootschalige vluchtelingenstromen.
Pogingen van het Karabachse parlement om aansluiting bij Armenie te zoeken werden verworpen. In een referendum, geboycot door de Azerbeidzjaanse minderheid, sprak een overgrote meerderheid van de Karabachse bevolking zich eind 1991 uit voor onafhankelijkheid, die vervolgens op 6 januari 1992 werd uitgeroepen. Inmiddels was zowel Armenie als Azerbeidzjan als gevolg van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie onafhankelijk geworden. De twee jonge landen wilden in de strijd om het betwiste gebied, met steun van hun bevolking, van geen wijken weten. Verdragen over
oorlogsrecht
hadden ze nog niet getekend.
Het geweld escaleerde na de onafhankelijkheidsverklaring in 1992 snel, waarbij de Armeniers de meeste militaire successen boekten. Met de inname van de stad
?u?a
, de oude hoofdstad en het voornaamste Azerbeidzjaanse bolwerk in Nagorno-Karabach, boekten de Armeniers in mei 1992 een belangrijke militaire en symbolische overwinning.
Maar de Azerbeidzjanen bleven ook daarna tegenwicht bieden en het aantal slachtoffers liep aan beide zijden op. Armeense burgers waren al eind jaren 80 het slachtoffer van tegen hen gerichte
pogroms
geworden in de Azerbeidzjaanse steden
Soemgait
,
G?nc?
en
Bakoe
. De Armeniers richtten in 1992 als wraak op hun beurt een slachting aan onder honderden Azerbeidzjaanse burgers in Nagorno-Karabach aan in het
bloedbad van Chodzjali
. Het totale dodental van de oorlog wordt geschat rond de 30.000.
Tegen de zomer van 1993 had Armenie niet alleen nagenoeg het hele grondgebied van Nagorno-Karabach in handen gekregen, maar ook gebieden daarbuiten, zoals de
Lacın-corridor
, die de betwiste republiek verbond met Armenie. Met behulp van Rusland kwam het in het voorjaar van 1994 tot een
staakt-het-vuren
. De territoriale verschuivingen werden daarmee, met tegenzin, geaccepteerd. Een vredesverdrag volgde echter nooit.
Bij de oorlog in Nagorno-Karabach staan het
zelfbeschikkingsrecht
van een volk en de
territoriale integriteit
van een staat tegenover elkaar.
Formeel
behoort Nagorno-Karabach tot het grondgebied van Azerbeidzjan, maar de Azerbeidzjaanse autoriteiten hebben momenteel geen enkele zeggenschap over Nagorno-Karabach.
De facto
gedraagt Artsach (Nagorno-Karabach) zich als een onafhankelijke republiek, maar feitelijk is het een provincie geworden van Armenie.
[11]
In de oorlog van 1991-1994 hebben de Armeniers van Nagorno-Karabach niet alleen de voormalige
autonome oblast
gefortificeerd, maar ook het oorspronkelijk door Azerbeidzjanen en Koerden bewoonde gebied bezet dat tussen Armenie en Nagorno-Karabach is gelegen, zo is een geografische verbinding tot stand gekomen met Armenie
[7]
en een veiligheidsgordel gevormd.
[12]
Anderzijds is het Azerbeidzjaanse gezag in het noordelijke district van Nagorno-Karabach gehandhaafd gebleven. Grootschalige
etnische zuiveringen
hebben ervoor gezorgd dat er in het Armeens gecontroleerde gebied voornamelijk nog Armenen wonen, terwijl in het noorden van de betwiste regio de Armenen zijn verdreven. Deels is deze zuivering dus een bevolkingsuitwisseling geworden.
Als vergelding voor het
bezet houden
van Azerbeidzjaans grondgebied, houden Azerbeidzjan en bondgenoot
Turkije
de grenzen met Armenie en Artsach gesloten.
[13]
Ook na 1994 kwam het tot nieuwe diplomatieke en ook gewelddadige confrontaties, onder meer in 2008 en 2016. Het conflict bleef in zowel Armenie als Azerbeidzjan een grote politieke rol spelen. In 2020 brak
opnieuw een oorlog
uit, die zes weken duurde. Nagorno Karabach verloor hierbij veel terrein aan Azerbeidzjan. In september 2023 kwam na een
Azerbeidzjaanse aanval op Nagorno-Karabach
het gehele gebied onder Azerbeidzjaanse controle en ontvluchtte de Armeense bevolking het gebied massaal.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus By Svante E. Cornell
- ↑
Bloodshed in the Caucasus: escalation of the armed conflict in Nagorno Karabakh
, vol. 1245 of Human rights documents, Human Rights Watch, 1992, p. 24
- ↑
de Waal.
Black Garden
, p. 167.
- ↑
a
b
Thomas de Waal (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press.
ISBN 0-8147-1945-7
.
- ↑
a
b
Levon Chorbajian, Patrick Donabedian, Claude Mutafian
The Caucasian knot: the history & geopolitics of Nagorno-Karabagh
. Zed Books, 1994, p. 14.
ISBN 978-1-85649-288-1
.
- ↑
The Central Intelligence Agency. The
CIA World Factbook
:
Transnational Issues in Country Profile of Azerbaijan
.
- ↑
a
b
United States Institute of Peace
Nagorno-Karabakh: Searching for a Solution. Foreword
- ↑
United States Institute of Peace
Sovereignty after Empire. Self-Determination Movements in the Former Soviet Union. Hopes and Disappointments: Case Studies
- ↑
Human Rights Watch
Playing the "Communal Card". Communal Violence and Human Rights
- ↑
Human Rights Watch
The former Soviet Union. Human Rights Developments
- ↑
Ministerie van Buitenlandse Zaken (Nederland)
,
Algemeen ambtsbericht Armenie 2012
[dode link]
, p. 20.
- ↑
NKR office in Washington DC.
Nagorno Karabakh Conflict. Facts and Evidence. Part 1
- ↑
Ministerie van Buitenlandse Zaken
,
Algemeen ambtsbericht Armenie 2006
, p. 24.
|