Mobutu Sese Seko Kuku Ngbendu Wa Za Banga
(
Lisala
(
Belgisch-Congo
),
14 oktober
1930
?
Rabat
(
Marokko
),
7 september
1997
), geboren als
Joseph-Desire Mobutu
, was een militair dictator en 32 jaar
president
van
Congo
. Mobutu liet de landsnaam in
1971
veranderen in
Zaire
. Na zijn overlijden in 1997 werd de naam
Congo-Kinshasa
ingevoerd. Mobutu onderdrukte elke tegenstand tegen zijn regime op meedogenloze wijze.
Decennialang werd Mobutu gesteund door de westerse leiders en door andere Afrikaanse dictators:
Idi Amin
,
Siad Barre
en
Robert Mugabe
.
Toen de
Koude Oorlog
eindigde, verminderde de steun vanuit de westerse wereld en begon zijn toch al verzwakte regime af te brokkelen.
[1]
Mobutu's politiek was er vooral op gericht zichzelf en zijn vertrouwelingen te verrijken en hij bouwde aldus een echte
kleptocratie
uit. Door de staatsinkomsten af te romen vergaarde hij miljarden. De
CIA
schatte zijn vermogen in de jaren 1980 op 4 miljard dollar. Het Congolese volk leed honger, maar Mobutu liet voor zichzelf en zijn familie elf paleizen in Zaire bouwen. Bij zijn overlijden bezat hij onder meer een
koffieplantage
in Brazilie, een residentie met zicht op zee en twee huizen in Zuid-Afrika, en bovendien hotels en een wijngaard in dat land. In Parijs bezat hij toen een woning met een oppervlakte van 800 vierkante meter aan de Avenue Foch. "Villa del Mare" in
Roquebrune-Cap-Martin
aan de Franse Azurenkust was zijn luxevilla.
Het 'mobutisme' werd ingesteld als nationale ideologie en Mobutu moest beschouwd worden als '
messias
'. Mobutu gaf zichzelf titels als
De gids
en
De maarschalk
. Hij stond bekend om zijn buitensporig dure feesten en bezat vastgoed in Belgie, Frankrijk, Zwitserland en Marokko.
Naar het voorbeeld van Roemenie,
China
en
Noord-Korea
had Mobutu een eigen propagandapolitiek.
Sakombi Inongo
, de minister van Informatie, bedacht een hele cultus van
persoonsverheerlijking
, waarbij Mobutu aan het volk gepresenteerd werd als een godheid. Zo begonnen de avondprogramma's op televisie een tijdlang met een foto van Mobutu, die uit de wolken tevoorschijn kwam. Dit beeld had een krachtige uitwerking op de bevolking van Zaire.
[2]
Voor de leider werden vele liederen geschreven, die gezongen werden wanneer hij een dorp of stad bezocht.
Mobutu droeg een eigen uniform, gebaseerd op kledij gedragen door
Jawaharlal Nehru
en
Mao Zedong
, met frivole Afrikaanse invloeden. Het hooggesloten jasje met luipaardprint en
zijden
foulard
, de abacost, werd verplichte dracht voor overheidsdienaren in de plaats van een westers
kostuum
. Ook vrouwen werden gestimuleerd zich 'Afrikaans' in plaats van westers te kleden.
Het veranderen van alle namen in Afrikaanse namen maakte deel uit van de afrikaniseringspolitiek. Hij gaf hiervoor het startsein op 2 januari 1972: zowel munt, rivier als land heette voortaan Zaire, 'Les trois Z' (De drie Z). Mobutu nam het voortouw door zijn naam te veranderen van 'Joseph-Desire Mobutu' in 'Mobutu Sese Seko kuku Ngbendu wa za Banga' (= de sterke, krachtige leider die het land naar voorspoed zal brengen). Hij deed de aankondiging van zijn naamsverandering op 10 januari.
De familie van Mobutu kwam uit
Gbadolite
, waar Mobutu tijdens zijn bewind een vliegveld, een ziekenhuis, een waterkrachtcentrale en drie luxueuze paleizen bouwde.
Mobutu ging als kind naar school bij de paters
kapucijnen
. Volgens zijn latere hofbiograaf Francis Monheim zou hij slechte herinneringen hebben overgehouden aan deze periode.
[3]
In november 1950 schreef Mobutu zich in bij de Ecole Centrale des Sous-Officiers te
Luluaburg
. Daar volgde hij gedurende twee jaar een cursus secretariaat en boekhouding. Hij behaalde de graad van sergeant. Na drie jaar Luluaburg werd hij overgeplaatst naar het hoofdkwartier van de Congolese Weermacht te
Leopoldstad
. Ondertussen werd hij ook journalist bij de Congolese krant
Actualites Africaines
. Omdat hij militair was, moest Mobutu schrijven onder de schuilnaam J. de Banzy.
[4]
Als
journalist
bezocht Mobutu in 1958 voor het eerst
Belgie
. Voor de wereldtentoonstelling
Expo 58
in Brussel werden honderden Congolezen overgevlogen om het 'Congopaleis' op te fleuren. Daar waren ze tegelijkertijd gasten, tentoongestelden, journalisten en werknemers. Hun verblijf was vernederend, maar ook verhelderend en de Congolezen konden contacten leggen die door de koloniale
repressie
in eigen land onmogelijk waren, wat sterk bijdroeg aan de snelle onafhankelijkheid.
[5]
Terug in Congo woonde Mobutu een vurige toespraak van
Patrice Lumumba
bij en hij werd meteen een 'lumumbist'. Een jaar later mocht hij alweer naar Belgie.
Sabena
had namelijk enkele Congolese journalisten als persvertegenwoordigers uitgenodigd en Mobutu bleef meer dan een jaar in Belgie. In deze periode
brak de onafhankelijkheidsstrijd uit in Congo
en de Belgische regering besliste over te gaan tot een snelle onafhankelijkheid. De belangrijkste Congolese politici werden in Brussel uitgenodigd om een
rondetafelconferentie
bij te wonen. Mobutu, die nog steeds in
Brussel
verbleef, kon zo van zeer nabij de
Belgo-Congolese rondetafelconferentie
volgen. Bij aanvang van de conferentie zat Lumumba nog in de gevangenis in Leopoldstad. Mobutu klopte bij allerhande instanties aan om Lumumba vrij te krijgen. Dat gebeurde uiteindelijk ook. Lumumba reisde meteen naar Brussel om zich bij de Congolese delegatie te voegen. Meteen na zijn aankomst stelde hij Mobutu aan als zijn secretaris.
Op
30 juni
1960
reisden koning Boudewijn en zijn ministers naar Leopoldstad voor de officiele onafhankelijkheidsviering van Congo. Lumumba werd premier en
Joseph Kasavubu
president van de nieuwe natie. In de regering Lumumba werd Mobutu belast met defensieaangelegenheden. Kort na de onafhankelijkheid belandde Congo echter in een diepe crisis. Op
5 juli
sloeg het leger in Leopoldstad aan het muiten. Tot overmaat van ramp scheidde de rijke provincie
Katanga
zich op
11 juli
onder het leiderschap van
Moise Tshombe
af. De afscheiding werd niet afgekeurd door Belgie. Integendeel, Belgie begon een pro-Katangese politiek te voeren, zonder het onafhankelijke Katanga echter ooit diplomatiek te erkennen. Lumumba en Kasavubu riepen daarop prompt de hulp in van de
Verenigde Naties
.
Op 9 augustus volgde
Albert Kalonji
het voorbeeld van de Katangezen: hij riep de autonome staat
Zuid-Kasai
uit. Op
27 augustus
namen troepen die onder het bevel stonden van stafchef Mobutu de hoofdstad
Bakwanga
van Zuid-Kasai in. De rebellen beschikten niet over een leger en de inname van de hoofdstad werd een echt bloedbad. De soldaten moordden daarbij hele dorpen uit, de
VN
spraken van
volkerenmoord
. De misdaden van de Congolese soldaten leidden tot verontwaardiging in de internationale pers. Hoewel de soldaten onder bevel stonden van Mobutu, was het Lumumba, die als de gehate grote schuldige werd aangewezen.
Ondertussen belandde de Congolese politiek eveneens in een diepe crisis. De westerse regeringen beschouwden Lumumba als gevaarlijk, wisselvallig en
procommunistisch
. Kasavubu werd vanuit Brussel en Washington bewerkt om Lumumba te ontslaan. Dat deed hij dan ook op
5 september
1960. Lumumba liet zich echter niet zomaar aan de kant zetten en ontsloeg op zijn beurt Kasavubu. Op dit moment verscheen Mobutu, die ondertussen kolonel geworden was in het Congolese leger, voor het eerst op het politieke toneel. Hij kondigde op
14 september
via de radio aan dat hij beslist had om de twee kamers, de president en de premier te ‘neutraliseren’, en een College van Commissarissen op te richten. Mobutu kon in dit stadium nog niet beschouwd worden als ‘de sterke man’ van Congo. Zijn machtsinstrument, het leger, was gedesorganiseerd, slecht bewapend, ongedisciplineerd en verdeeld volgens etnische lijnen. Het voornaamste gevolg van zijn '
staatsgreep
' was dat hij Lumumba politiek wist uit te schakelen. Op 1 december werd Lumumba, tijdens zijn vluchtpoging vanuit
Leopoldstad
naar zijn thuisbasis
Stanleystad
, gearresteerd door de troepen van Mobutu en in januari 1961 door hem uitgeleverd aan zijn 'bloedvijanden' in Katanga waar hij werd
vermoord
.
Na de arrestatie van Lumumba trok Mobutu zich uit de politiek terug. Hij zou echter de komende maanden en jaren op militair gebied de handen meer dan vol hebben. Op verschillende plaatsen braken opstanden en revolutionaire bewegingen uit. De Congolese soldaten bleken echter niet in staat om de opstandelingen te bevechten. Met behulp van de westerse troepen en
huurlingen
slaagde Mobutu er toch in de rebellen in Katanga en
Kwilu
te onderwerpen. Mobutu werd de verpersoonlijking van de nationale eenheid.
Op 24 november 1965 vond Mobutu dat zijn moment gekomen was en hij pleegde opnieuw een staatsgreep. Dit keer bleek de coup definitief. Mobutu consolideerde meteen zijn macht. Hij schafte het parlement en het
meerpartijenstelsel
af. Later werd zijn partij, de
Mouvement Populaire de la Revolution
, de enige bij grondwet toegelaten partij. Mobutu bleek al snel een wreed
dictator
. Hij twijfelde bijvoorbeeld nooit om zijn tegenstanders fysiek uit te schakelen. Zo liet hij in mei 1966 vier politici, waaronder eerste minister-elect
Evariste Kimba
in het openbaar ophangen (later 'de Pinksterophangingen' genoemd). Daarnaast werden ook de
universiteiten
slachtoffer van het mobutisme. In 1968 braken er voor het eerst onrusten uit toen de studenten de liberalisering van het regime eisten. Een jaar later, op 4 januari 1969, werd opnieuw een studentenmanifestatie georganiseerd. Deze eindigde op een treffen tussen de studenten en de ordestrijdkrachten die vuurwapens gebruikten. De tientallen doden werden in een massagraf geworpen en enkele dagen later werden alle studentenverenigingen verboden. Twee jaar later kwam het opnieuw tot een zwaar treffen. Op 2 juni 1971 herdachten de studenten van
Lovanium
hun overleden kameraden binnen de omheining van de campus. Het leger probeerde de manifestatie uiteen te slaan en opnieuw kwam het tot zware rellen.
Vanaf 1990 veranderde het internationale klimaat echter. De
Koude Oorlog
liep ten einde en de westerse regeringen hadden behoefte aan andere bondgenoten dan het soort dictators dat ze vanaf de jaren zestig gedoogd hadden als afweer tegen het
communisme
. De dictaturen moesten nu vervangen worden door
democratieen
. Mobutu verloor stilaan al zijn bondgenoten en zijn regime was ten dode opgeschreven. Volgens de
socioloog
Gauthier de Villers volgde de stelselmatige aftakeling van het regime echter een eigen logica, en was het einde van de Koude Oorlog enkel de genadeslag voor het regime.
[1]
Mobutu trachtte zelf nog hervormingen door te voeren door in 1990 het einde van de
eenpartijstaat
aan te kondigen en ruimte te maken voor een driepartijenstaat, waarbij hij officieel afstand nam van zijn partij
Mouvement Populaire de la Revolution
(MPR). Maar de geest was uit de fles. Om hervormingen voor te stellen riep Mobutu een
Nationale Soevereine Conferentie
uit, waarin allerlei groeperingen, waaronder het
maatschappelijk middenveld
hun mening konden geven. De conferentie begon in de tweede helft van 1990 en duurde tot in 1992. De conferentie bleek invloedrijker dan gedacht en Mobutu besloot deze te beeindigen. Na een
protestmars
op 16 februari 1992 tegen de sluiting, die eindigde in een bloedbad, werd de conferentie heropend, waarbij de toenmalige voorzitter en vertrouweling van Mobutu vervangen werd door aartsbisschop
Monsengwo
.
In
1994
moest Mobutu, die aan
prostaatkanker
leed, hiervoor in
Zwitserland
worden behandeld. Na zijn terugkeer in Zaire was hij fysiek erg verzwakt. Tijdens zijn afwezigheid begon de
Eerste Congolese Burgeroorlog
in het oosten van Zaire.
De rebellen grepen onder leiding van
Laurent-Desire Kabila
de macht in mei
1997
. Mobutu vluchtte en liet Congo arm en in chaos achter. Hij stierf in
Rabat
in
Marokko
aan de gevolgen van kanker.
- ↑
a
b
Gauthier de Villers,
Histoire du politique au Congo-Kinshasa : Les concepts a l'epreuve
(Louvain-la-Neuve, L'Harmattan, 2016), 138.
- ↑
Kevin Dunn,
Imagining the Congo: The International Relations of Identity
(Basingstoke, Palgrave MacMillan, 2003), 110.
- ↑
Zie Francis Monheim,
Mobutu : l'homme seul
(Editions Actuelles, 1962).
- ↑
Crawford Young en Thomas Turner,
The Rise and Decline of the Zairian State
(Madison, The University of Wisconsin Press, 1985), 175.
- ↑
Bulckaert, Lieven
,
Op Expo 58 ging 'koloniaal Congo' aan het wankelen
.
www.bruzz.be
. vzw Vlaams-Brusselse Media (
2 mei 2008
). Geraadpleegd op
30 mei 2018
.