De
Hanzestad
Lubeck
(
Deens
:
Lybæk
,
Nederduits
:
Lube(e)k
) is een
kreisfreie Stadt
aan de monding van de
Trave
in de
Duitse
deelstaat
Sleeswijk-Holstein
. De stad telt 215.846 inwoners (31 december 2020)
[1]
op een oppervlakte van 214,14
km²
.
De
historische binnenstad
met haar talloze monumenten is een grote toeristische
trekpleister
. Het voornaamste kerkelijke gebouw is de
Marienkirche
, hoogtepunt van de zogenaamde baksteengotiek. De
vestingstad
bezit nog twee van de drie
stadspoorten
(het
Holstentor
en het
Burgtor
) en resten van de stadsmuur. Een belangrijke referentie naar het
hanzeverleden
van de stad zijn de
Salzspeicher
, de grote magazijnen waar de stad zijn zoutvoorraad opsloeg alvorens deze naar de andere steden van de hanze te verschepen.
Lubeck werd in de 8e eeuw als
Liubice
(mogelijk genoemd naar een persoon met de naam
Lyubo
of
Lyubomir
; het eerste deel van deze namen betekent:
geliefd
) door
Abodriten
of andere
Slaven
gesticht, en was een poos lang de zetel van de vorsten van de Abodriten, die meestal uit de familie der
Nakoniden
kwamen. Hun burcht lag waar de
Schwartau
uitstroomt in de Trave.
De stad werd in
1138
platgebrand, maar in 1143 door
Adolf II van Schauenburg en Holstein
op een heuvel
Bucu
(tegenwoordig de
Burgwall
) weer opgebouwd. Na een nieuwe
stadsbrand
in
1157
bouwde de Saksische hertog
Hendrik de Leeuw
de stad in 1159 opnieuw op, om een basis te vormen voor de handel met Kooplieden van Gotland (de zgn. Gotlandvaarders). Als handelsknooppunt nam Lubeck de rol over van het meer landinwaarts gelegen
Bardowick
. In
1160
kreeg Lubeck het stadsrecht naar het voorbeeld van
Soest in Westfalen
. In
1163
werd Lubeck zetel van een
bisschop
, wat de plaats, mede door de bouw van de Domkerk, nog belangrijker maakte.
Keizer Frederik II
verklaarde Lubeck in
1226
reichsunmittelbar
, wat betekende dat de stad alleen aan de keizer zelf onderworpen was (
Vrije Rijksstad
). In
1276
brandde de stad opnieuw af.
De
Vrije en Hanzestad Lubeck
ontwikkelde zich in de loop der tijd tot de belangrijkste
Hanzestad
. Burgemeester
Thomas von Wickede
ontpopte zich vanaf
1501
tot een diplomaat van internationaal belang. Tussen 1526 en 1575 heerste de Lubeckenaren over het nu
Deense
eiland
Bornholm
vanaf het kasteel
Hammershus
.
De episode van
1532
tot
1537
, waarin burgemeester
Thomas Wullenwever
diverse conflicten met omringende heersers, o.a. koning
Frederik II van Denemarken
, met geweld wilde oplossen en de stad op hoge militaire kosten joeg, terwijl zijn militaire expedities mislukten (Wullenwever zelf viel in vijandelijke handen en werd ter dood gebracht), luidde het geleidelijke einde van Lubecks bloei in. Ook de Hanze zelf zag door concurrentie uit o.a.
Holland
en
Engeland
de zaken achteruit gaan.
Nadat de meeste stadsstaten na de val van het
Heilige Roomse Rijk
opgingen in grotere gebieden was Lubeck een van de zes steden die, ook in de
Dertigjarige Oorlog
, zijn onafhankelijkheid wist te bewaren.
Van
1806
tot
1813
was de stad door
Franse
troepen onder
Joachim Murat
bezet. Deze legeraanvoerder had in november
1806
in een veldslag bij de stad de Pruisen onder
Gebhard Leberecht von Blucher
verslagen.
In 1871 werd Lubeck deel van het
Duitse Keizerrijk
.
In
1918
, in de woelige dagen van de ondergang van het Keizerrijk, mislukte een opstand door matrozen. De overgang naar de
Republiek van Weimar
verliep verder vreedzaam.
De
stadstaat
verloor in 1937 zijn zelfstandigheid door de
Groot-Hamburgwet
. Sindsdien behoort de stad tot Sleeswijk-Holstein. Lubeck werd in de
Tweede Wereldoorlog
. o.a. op 29 maart 1942, zwaar getroffen door geallieerde bombardementen, maar daarbij werd in verhouding tot andere Duitse steden een kleiner deel (ongeveer 30 procent) van de
binnenstad
verwoest. Op 3 mei 1945 vond in de
Lubecker Bocht
het rampzalige bombardement op de
Cap Arcona
plaats.
Op 18 januari 1996 werd de stad opgeschrikt door een terroristische aanslag. Tien
asielzoekers
, onder wie zeven kinderen en tieners, kwamen om het leven ten gevolge van
brandstichting
. Of
neo-nazi
's of andere daders de aanslag hebben gepleegd, is niet opgehelderd, mede door gemaakte fouten bij het politieonderzoek en het proces tegen enige opgepakte verdachten.
In het midden van de Altstadt werden scholen gebouwd na de oorlog, in 2009 werd besloten om deze af te breken en een nieuwe woonwijk te bouwen. De vooroorlogse huizen werden niet gereconstrueerd, maar de nieuwe woningen in het
Grundungsviertel
werden wel in historiserende stijl heropgebouwd. In 2020 werd het project opgeleverd.
De stad Lubeck ligt in de
Noord-Duitse Laagvlakte
aan de benedenloop van de
Trave
, een bevaarbare rivier die ongeveer 17 kilometer van het oude stadscentrum in het stadsdeel
Travemunde
in de
Oostzee
uitmondt. Het stadscentrum ligt op een heuvel die een
waard
tussen de rivierlopen van de Trave en de
Wakenitz
vormt. Daarnaast doorsnijdt het
Elbe-Lubeckkanaal
het stadsgebied van
Krummesse
tot aan de Trave. De landschappelijke omgeving behoort tot het
Schleswig-Holsteinisches Hugelland
en werd gevormd in het
Weichselien
. De geografische ligging aan de Trave, die kort voor Travemunde de
Baltische landrug
doorbreekt, was van voordeel voor de ontwikkeling van de stad als Oostzeehaven en verklaarde de snelle ontwikkeling tot Noord-Europees machtscentrum in de Middeleeuwen.
Vanaf de 19e eeuw tot omstreeks 1980 was er veel industrie in Lubeck, dat immers een havenstad is, en van 1945 tot 1989 een grensstad met het Oostblok was.
Tot die zware industrie behoorden een
hoogovenbedrijf
, staalfabrieken en scheepswerven. Om economische redenen zijn al deze bedrijfstakken geheel of bijna geheel uit Lubeck verdwenen.
Ook van de
bierbrouwerij
, waarom Lubeck befaamd was, is na de sluiting van de firma Luck in
1988
niets meer over.
De al sinds het einde van de
18e eeuw
bestaande firma
Niederegger
is nog altijd van betekenis als de belangrijkste producente van
marsepein
en andere lekkernijen, die in enkele eigen
Firmencafes
in de binnenstad van Lubeck verkrijgbaar zijn.
De belangrijkste onderneming in de stad is tegenwoordig het
Drager
-concern, dat beademings- en andere apparatuur voor medische- en brandweertoepassingen produceert.
Ook van internationaal belang is het bedrijf
Euroimmun
, dat testapparatuur e.d. voor medische laboratoria maakt.
Opvallend is de aanwezigheid van een schoonmaak- en ongediertebestrijdingsbedrijf in de stad met enkele duizenden werknemers.
De firma
Rud. Baader
produceert apparatuur t.b.v. de visverwerkende industrie en voor pluimveeslachterijen.
Het gebouw
Media Docks,
een groot voormalig pakhuis, herbergt radio- en TV-studio's en talrijke kleine en innovatieve ondernemingen, o.a. op
sociale media
-, computermarketing- en reclamegebied.
Vanwege de zeer bezienswaardige historische binnenstad is het
toerisme
in de stad zeer belangrijk. De stedelijke dierentuin (geopend in 1950) bestaat echter sinds 2010 niet meer.
De stad herbergt tal van ambtelijke instellingen, vier hogescholen en universiteiten, met een academisch ziekenhuis en veel andere dienstverlenende instellingen.
Het
Lubecker Rathaus
is een van de belangrijkste niet-kerkelijke architecturale monumenten van
Duitsland
.
Het werd in de eerste helft van de
13e eeuw
in de stijl van de Noordduitse
baksteengotiek
gebouwd, en in latere eeuwen (o.a. anno
1483
, zijgebouw aan de Breite Straße, in door de
Renaissance in de Nederlanden
beinvloede stijl) diverse malen verbouwd, uitgebreid en (vooral in de
19e eeuw
) gerenoveerd. De fraaie
loggia
dateert uit
1572
.
De raads- en audientiezaal is voorzien van een schildering die het
Salomonsoordeel
voorstelt en van zinspreuken in het
Nederduits
uit de
16e eeuw
. De burgerschapszaal is eind 19-e-eeuws (neogotisch).
In het raadhuis is een
portrettengalerij
aanwezig met schilderijen van de meeste burgemeesters van de stad uit de 16e en 17e eeuw.
- St. Annen-Kloster
- Buddenbrookhaus
, klein museum over
Thomas
en
Heinrich Mann
en over Thomas Manns roman Buddenbrooks (die hem de
Nobelprijs voor literatuur
opleverde). Gedurende de jaren 2020-2022 drie jaar wegens verbouwing gesloten.
- Hanzemuseum
(in 2015 geopend), over de geschiedenis van de
Hanze
, met ook aandacht voor
Brugge
,
Bergen (Noorwegen)
,
Novgorod
en
Hamburg
.
- Museum
Behnhaus Dragerhaus, Galerie des 19. Jahrhunderts und der Klassischen Moderne
. Gesponsord door de industrielenfamilie Drager. Gevestigd in een rond 1800 gebouwde burgemeesterswoning. Tot de collectie behoort o.a. 19e- en vroeg 20e-eeuwse kunst, design e.d. Het bezit o.a. schilderijen van
Friedrich Overbeck
,
Caspar David Friedrich
,
Max Liebermann
,
Edvard Munch
,
Ernst Ludwig Kirchner
en
Paula Modersohn-Becker
. In
1938
raakte het museum liefst 210
expressionistische
schilderijen kwijt, doordat de
nazi
's ze als
Entartete Kunst
in beslag namen.
- Gunter Grass
-Haus
- Industriemuseum
Geschichtswerkstatt Herrenwyk
, o.a. over de voormalige hoogoven, en de industriegeschiedenis van de stad.
- Kulturforum Burgkloster mit Museum fur Archaologie
- Museumshafen
aan de kade
Wenditzufer
, nabij Media Docks, waar in de winter talrijke historische zeilschepen voor anker liggen
- Theater Figuren Museum
over o.a.
poppentheater
,
wajangpoppen
,
marionetten
e.d.
- Museum fur Natur und Umwelt
- Museum Holstentor
- Domkirche
(1247), 130 m lang, met twee markante torenspitsen; het beroemde
Arp Schnitger
- orgel, waarop
Dietrich Buxtehude
en
Johann Sebastian Bach
nog gespeeld zouden hebben, is bij een bombardement in
1942
verloren gegaan en later door een nieuw orgel vervangen.
- Marienkirche
(1277), 100 m lang, eveneens met twee markante torenspitsen
- Katharinenkirche
: Deze kerk is rond
1225
gebouwd als onderdeel van een
Franciscanenklooster
. Uit omstreeks 1550 dateert een
fresco
in de kerk, dat
Franciscus van Assisi
voorstelt. In de kerk hangt o.a. ook een werk van
Tintoretto
(
Opwekking van Lazarus
, 1576) en een grafmonument van de hand van
Godfrey Kneller
en zijn broer voor hun vader.
- Petrikirche
- Kirche Sankt Jacobi
- Brahms-Institut
, museum, concertzaal en onderzoeksinstituut
- Willy Brandthuis
, met expositie over deze bekende politicus
- Zeughaus
, zeer fraai gebouw uit 1594, voormalig arsenaal en volkenkundemuseum, tegenwoordig magazijn van het stadsarchief, niet van binnen te bezichtigen
- In de meeste oude kerken van Lubeck worden regelmatig
orgelconcerten
gegeven, o.a. met werk van
Dietrich Buxtehude
en/of
Johann Sebastian Bach
.
- De stad is bekend van de traditionele productie van
marsepein
. "
Lubecker Marzipan
" is door de
Europese Unie
erkend als
beschermde oorsprongsbenaming
.
- De
Alte Salzstraße
(Oude Zoutroute) van Lubeck naar
Molln
en
Luneburg
is een langeafstandswandel- en fietsroute met toeristische voorzieningen.
- Jaarlijks vinden in Lubeck talrijke festivals en andere theater-, muziek- en watersportevenementen plaats. In december bijvoorbeeld wordt de zeilwedstrijd de
Eisarschregatta
gehouden. Zijn bizarre naam dankt dit evenement aan het feit, dat de deelnemers, die vanaf de wal in kleine zeilbootjes moeten zien te klauteren, vaak misstappen en in ijskoud water een nat pak oplopen. Intussen is dit concept ook in andere Duitse steden, die aan zee of aan een meer liggen, nagevolgd.
- Al sinds
1899
bestaat het
openluchtzwembad
Falkenwiese
(het staat onder monumentenzorg).
- Lubeck heeft een
vliegveld
,
Luchthaven Lubeck-Blankensee
. Het ligt 8 km ten zuiden van de stad.
- Auto: Langs de stad lopen de
Bundesautobahn 1
naar
Hamburg
en de andere kant op via
Fehmarn
naar
Kopenhagen
, en ook de
Bundesautobahn 20
van
Bad Segeberg
naar
Gramzow
, dicht bij de grens met
Polen
. Voor het verkeer naar
Travemunde
is in
2005
de Herrentunnel, een toltunnel onder de Trave, gereedgekomen.
- Trein: Vanaf de sinds
1908
bestaande
Lubeck Hauptbahnhof
vertrekken treinen richting
Hamburg
,
Kiel
,
Travemunde
,
Puttgarden
en
Luneburg
.
- Overig openbaar vervoer: De stad beschikt over tal van stads- en streekbuslijnen. Anno 2018 bestaan er plannen, om de stad van een
tram
- of
lightrailnetwerk
te voorzien.
- Schip: De haven van Lubeck heeft 6 goederenterminals, die via goederensporen op het spoorwegnet zijn aangesloten. Ook is het een belangrijke haven voor
ferry
- en andere passagiersschepen richting Scandinavie en andere landen aan de
Oostzee
.
- Fiets: Lubeck ligt aan een langeafstandsfietsroute
EuroVelo
13
Iron Curtain Trail.
- Overig: Door deze stad loopt de Europese wandelroute
E6
. De E6 loopt van
Finland
naar de
Middellandse Zee
.
Lubeck heeft stedenbanden met de volgende steden:
en vriendschaps- en samenwerkingsbanden met:
Daarnaast heeft Lubeck ook banden met meer dan honderd plaatsen in Europa door middel van de
Hanzedagen
.
- Godfrey Kneller
(1646-1723), portretschilder
- August Hermann Francke
(1663-1727), theoloog en pedagoog
- Johann Friedrich Overbeck
(1789-1869), Duits kunstschilder en illustrator
- Emanuel Geibel
(1815-1884), dichter
- Heinrich Mann
(1871-1950), schrijver
- Thomas Mann
(1875-1955), schrijver en
Nobelprijswinnaar
(1929): zijn beroemde roman
Buddenbrooks
speelt in de stad
- Paul Helwig
(1893-1963), psycholoog, filosoof en dramaturg
- Eberhard Godt
(1900-1995), admiraal
- Wilhelm Mohnke
(1911-2001), generaal
- Willy Brandt
(1913-1992), West-Duits bondskanselier (1969-1974) en
Nobelprijswinnaar
(1971)
- Jossy Halland
(1914-1986), zangeres
- Jurgen Heinsch
(1940-2022), voetballer
- Beatrix von Storch
(1971), politica
- Sandra Volker
(1974), zwemster
- Lea van Acken
(1999), actrice
Bronnen, noten en/of referenties
|