Karel van het Reve
|
|
Karel van het Reve in 1985
|
Algemene informatie
|
Volledige naam
|
Karel van het Reve
|
Pseudoniem(en)
|
Henk Broekhuis, Karel Beton
|
Geboren
|
19 mei 1921
|
Geboorteplaats
|
Amsterdam
|
Overleden
|
4 maart 1999
|
Overlijdensplaats
|
Amsterdam
|
Land
|
Nederland
|
Werk
|
Jaren actief
|
1954-1996
|
Genre
|
letterkunde, beschouwingen, columns en romans
|
Bekende werken
|
Het geloof der kameraden
(1969)
Met twee potten pindakaas naar Moskou
(1970)
De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen
(1987)
|
Uitgeverij
|
G.A. van Oorschot
|
|
Dbnl-profiel
|
Website
|
|
Karel van het Reve
(
Amsterdam
,
19 mei
1921
? aldaar,
4 maart
1999
) was een
Nederlands
letterkundige
, slavist,
literair vertaler
,
essayist
,
schrijver
en
columnist
. Van het Reve schreef ook onder het
pseudoniem
Henk Broekhuis
. Van 1957 tot 1983 was hij
hoogleraar
Slavische letterkunde
aan de
Rijksuniversiteit Leiden
. Van het Reve publiceerde wetenschappelijk werk en twee romans, maar is vooral bekend als essayist, die wordt gewaardeerd om zijn scherpzinnige redeneertrant en gevoel voor humor. Veel van zijn bundels worden afgesloten met een afdeling 'Fragmenten' die soms van
aforistische
aard, maar vaker een soort miniatuur-essays zijn.
Karel van het Reve werd in de
Van Hallstraat
25-I te Amsterdam geboren als oudste zoon van
Gerardus Johannes Marinus van het Reve
(1892-1975), redacteur van de marxistische krant
De Tribune
, en Janetta ('Net') Jacoba Doornbusch (1892-1959), beiden afkomstig uit een gezin van textielarbeiders.
[1]
Zijn vader was schrijver en journalist die onder andere publiceerde onder de naam Gerard Vanter en in familiekring 'de oude Vanter' werd genoemd.
[2]
Ruim twee jaar later werd zijn jongere broer
Gerard
geboren.
[3]
Hij groeide op in de Amsterdamse wijk
Betondorp
in de
Watergraafsmeer
, waar het gezin in de Ploegstraat woonde. Hier woonden ongeveer twaalf communisten, want dit was een buurt voor de 'betere arbeiders'
[4]
Hier bezocht hij de lagere school, de Rozenburgschool.
[5]
Het gezin ontving vaak bezoek van de historici
Jan
en
Annie Romein
, wat leidde tot een vriendschap tussen Van het Reve en hun zoon Jan Erik.
[6]
De omgang met de schrijver
Jef Last
en diens vrouw Ida leidt tot een vriendschap met hun dochter Femke.
[7]
In 1932 was Van het Reve een 'pionier', zoals de jongste leden van de communistische jeugdbeweging genoemd werden.
[8]
Hij schreef onder het pseudoniem Karel Beton, een verwijzing naar de wijk Betondorp, verslagen van de kampen van deze beweging in de rubriek 'Pioniers in het kamp' in
De Tribune
.
[9]
In 1933 ging Van het Reve op advies van het echtpaar Romein naar het gymnasium; de keuze viel op het
Vossius Gymnasium
omdat ook hun zoon Jan Erik op die school werd gedaan.
[10]
Zijn klasgenoten waren onder meer
David Koker
en
Lucas van der Land
.
[10]
Hij maakte zijn huiswerk bij Jan Erik thuis in de
Zuider Amstellaan
(in 1946 hernoemd in Rooseveltlaan) onder leiding van diens moeder Annie.
[11]
Toch herinnerde hij zich in 1976 dat hij zijn best niet deed en dus 'zes jaar lang de wurgende angst had dat ik een beurt zou krijgen. Ik heb tot nu toe niet begrepen waarom ik mijn huiswerk nooit deed.'
[12]
Onder zijn onderwijzers waren
D.A.M. Binnendijk
(Nederlands) en
Jacques Presser
(geschiedenis).
[13]
Tijdens een ziekteperiode (teeninfectie) vertaalde hij op dertienjarige leeftijd
De baai van Kara Boegas
van
Konstantin Paustovski
, waarvoor hij dertig gulden kreeg.
[14]
Twee jaar later, in 1937, vertaalde hij van dezelfde auteur
Kolchis: Het land der nieuwe argonauten.
[15]
Met enkele klasgenoten maakte hij het schoolblad
De Ventilator
, waarin 'geleerde stukken' verschenen.
[16]
Ook was hij redacteur en zelfs even hoofdredacteur van
Vulpes
de schoolkrant van het Vossius.
[13]
In 1937 verhuisde het gezin naar de
Jozef Israelskade
116-I.
[17]
In 1939 legde hij zijn eindexamen af: op zijn lijst stonden een 4 voor
wiskunde
en een 9 voor
Duits
.
[18]
Daarna koos hij, samen met zijn vriendin Jozina en Koker, voor een studie
sociografie
, maar deze studie bleek niets voor hem te zijn. Hij volgde daarop allerlei colleges, van Romein, van de econoom
Sam de Wolff
, van de filosoof
Hendrik Josephus Pos
, maar de colleges
slavistiek
van
Bruno Becker
maakten de meeste indruk.
[19]
Met zijn broer heeft Karel nooit zo'n goede verstandhouding gehad. Gerard Reve noemde Karel vaak 'mijn geleerde broer', later zelfs 'mijn geleerde halfbroer'; Karel vond dat zijn broer "geweldig goed [kan] liegen". In
De avonden
, Gerards romandebuut, komt Karel van het Reve voor als 'Joop', de broer van de hoofdpersoon. In de
jaren tachtig
kwam het tot een definitieve breuk tussen de twee.
Karel bezocht het Amsterdamse
Vossius Gymnasium
, waar hij onder meer geschiedenisles kreeg van
Jacques Presser
. Tijdens de
Tweede Wereldoorlog
volgde hij illegaal colleges
slavistiek
bij
Bruno Becker
. Hij rondde deze studie na de oorlog regulier af en
promoveerde
in 1954. In 1957 werd hij hoogleraar Slavische letterkunde in
Leiden
, een functie die hij tot zijn
emeritaat
in 1983 zou vervullen.
Op 11 juni 1945 trouwde Karel van het Reve met Jozina Israel (1920-2013). Uit hun huwelijk werden twee kinderen geboren: Jozina Jannetta (1947) en David (1950). David trouwde later met
Ileen Montijn
; een van hun kinderen is schrijver
Jonathan van het Reve
, van wie Karel van het Reve dus de grootvader was.
In 1967 en 1968 was Karel van het Reve correspondent voor
Het Parool
in
Moskou
. Hij begaf zich in kringen van sovjetdissidenten, waar hij onder anderen
Andrej Amalrik
,
Pavel Litvinov
en
Andrej Sacharov
leerde kennen. Mede dankzij Van het Reve is het werk van Sacharov in het Westen bekend geworden. Van het Reve richtte samen met de historicus
Jan Willem Bezemer
en de Amerikaanse hoogleraar
Peter Reddaway
in 1969 te Amsterdam de
Alexander Herzenstichting
op, die dissidente sovjetliteratuur publiceerde. Deze activiteiten bleven niet onopgemerkt in de Sovjet-communistische pers.
[20]
De laatste jaren van zijn leven leed Van het Reve aan de
ziekte van Parkinson
.
Als hoogleraar in de Slavische letterkunde had hij weinig op met de manier waarop de
literatuurwetenschap
werd beoefend. Zijn bezwaar was dat deze wetenschap, ondanks moeizame interpretaties en ingewikkelde statistiek, nooit bij machte was om een goede van een slechte versregel of een goede van een slechte roman te onderscheiden. Van het Reve had waardering voor het werk van de
Russische formalisten
, een groep literatuurwetenschappers die probeerde het verband tussen de formele kenmerken van een literair werk en het effect ervan op de lezer op te sporen. Zijn
polemiek
met de literatuurwetenschap vond een hoogtepunt in de
Huizingalezing
van 1978, die de titel
Literatuurwetenschap: Het raadsel der onleesbaarheid
draagt (en opgenomen is in
Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes
uit 1979). Zijn collega-hoogleraar in Leiden
H.A. Gomperts
diende hem van repliek in
Grandeur en misere van de literatuurwetenschap
(1979).
Van het Reve heeft vooral als inspirerend vertaaldocent verdiensten gehad voor de
slavistiek
. Samen met zijn studenten heeft hij veel vertaald. Ook zelf heeft hij een groot aantal vertalingen op zijn naam staan. Een groot deel van de huidige generatie literair vertalers Russisch-Nederlands is door hem opgeleid. Tot Van het Reves studenten behoorden ook de schrijvers
Maarten Biesheuvel
en
Maarten 't Hart
.
Zijn bekendste vakpublicatie is de in 1985 verschenen
Geschiedenis van de Russische literatuur
, een verhalende literatuurgeschiedenis die geprezen wordt om de leesbaarheid ervan en bekritiseerd om de anekdotiek.
Karel van het Reve dankt zijn bekendheid vooral aan zijn werk als essayist. Zijn essays behoren in veler ogen tot de beste in Nederland. Zijn stijl is helder, nuchter en vaak bedrieglijk naief. Voor zijn essayistische oeuvre ontving hij in 1981 de
P.C. Hooft-prijs
.
Van het Reves belangrijkste onderwerp was
Rusland
, of liever gezegd de
Sovjet-Unie
en haar systeem. Sinds hij rond 1948 van zijn 'geloof' was gevallen, was hij een actief criticus en tegenstander van het sovjetregime. Als zijn afrekening met het
marxisme-leninisme
kan de bundel
Het geloof der kameraden
uit 1969 beschouwd worden. Geinspireerd door
Karl Popper
zette Van het Reve zijn stilistische talent in om ideeen en ideologieen te bestrijden die volgens hem modieus waren en niet klopten, bijvoorbeeld die van
Marx
,
Freud
en
Darwin
. Maar Van het Reve kon evengoed schrijven over
naaktstrandetiquette
(in
Luisteraars!
).
Zijn artikelen en essays waren vaak controversieel omdat ze schopten tegen heilige huisjes. In dit verband moet vooral het oorspronkelijk in
NRC Handelsblad
gepubliceerde artikel
De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen
(1985) worden genoemd, waarin hij een frontale aanval op alle geloof en godsdienst onderneemt en waarin vooral het
christendom
het moet ontgelden.
[21]
Dit artikel lokte felle reacties uit.
- In de jaren zeventig publiceerde Karel van het Reve onder het
pseudoniem
Henk Broekhuis columns in
NRC Handelsblad
, waarin hij, geinspireerd door
Flauberts
Dictionnaire des idees recues
, gemeenplaatsen op de snijtafel legde; deze werden gebundeld in
Uren met Henk Broekhuis
(1978).
- Van 1979 tot 1991 had Van het Reve een gesproken column bij de
Wereldomroep
; een bloemlezing verscheen onder de titel
Luisteraars!
(1995).
- Tussen 1988 en 1996 schreef Van het Reve 'Achteraf', een tweewekelijkse column in
Het Parool
; een bloemlezing verscheen onder de titel
Achteraf
(1999).
- Tussen 1963 en 1989 noteerde Van het Reve invallen, gedachten en anekdotes als 'fragmenten' in
Hollands Maandblad
. Geselecteerde 'fragmenten' zijn opgenomen als 'slothoofdstuk' in zijn essaybundels. Ze zijn postuum door zijn schoondochter
Ileen Montijn
compleet gebundeld in
Ik heb nooit iets gelezen en alle andere fragmenten
, Uitgeverij G.A. Van Oorschot, Amsterdam (2003).
- Goed en schoon in de Sovjetcritiek. Beschouwingen over de aesthetica van het Sovjetrussische marxisme
(1954;
proefschrift
)
- Sovjet-annexatie der klassieken. Bijdrage tot de geschiedenis der marxistische cultuurbeschouwing
(1954; handelseditie proefschrift)
- Geschiedenis van de Russische literatuur. Van
Vladimir de Heilige
tot
Anton Tsjechov
(1985)
- De "ouderwetse roman" in Rusland. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Slavische letterkunde aan de Rijksuniversiteit te Leiden op 18 oktober 1957
(1957) (Deze rede is later met kleine wijzigingen opgenomen in
Rusland voor beginners
.)
- Rusland voor beginners. Tien opstellen over literatuur
(1962)
- Siberisch dagboek
(1966)
- Kanttekeningen bij Ton Regtien
(
De Vrije Bladen
4, met tekeningen van
F. Behrendt
) (1969) (Deze publicatie bevat twee stukken die later zijn opgenomen in
Marius wil niet in Joegoslavie wonen
.)
- Het geloof der kameraden. Kort overzicht van de communistische wereldbeschouwing
(1969)
- Het Leerstuk van de Repressieve Tolerantie
(1969) (Kritiek, bijdrage aan het
Hollands Maandblad
nr. 258)
- Met twee potten pindakaas naar Moskou
(1970)
- Marius wil niet in
Joegoslavie
wonen. En andere stukken over cultuur, recreatie en maatschappelijk werk
(1970)
- Lenin
heeft echt bestaan
(1972)
- Uren met Henk Broekhuis
(1978)
- Literatuurwetenschap: het raadsel der onleesbaarheid
(
Huizingalezing
, 1978) (Deze lezing is later opgenomen in
Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes.)
- Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes
(1979)
- Dankwoord bij de aanvaarding van de
P.C. Hooftprijs
1981, uitgesproken in het
Muiderslot
op 19 mei 1982
(van een kritische kanttekening voorzien door
S. Carmiggelt
) (1982) (Dit dankwoord is later opgenomen in
Freud, Stalin en Dostojevski
.)
- Freud
,
Stalin
en
Dostojevski
(1982)
- Afscheid van Leiden
(1984)
- De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen
(1985)
- De leerboeken en ik. Voordracht, uitgesproken bij de viering van het 150-jarig bestaan van
Wolters-Noordhoff
in de Oosterpoort te Groningen op 11 oktober 1986
(1986) (Deze voordracht is later opgenomen in
De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen
.)
- Zie ook onder Mozes
(1988) (De tekst van een lezing die Karel van het Reve hield op een symposium van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen: 'Cultureel analfabetisme'.)
- De ondergang van het morgenland
(1990)
- Waarom Russisch leren. Voordracht in het kader van de
Alexander Hegiuslezing
1991
(1991)
- Een grote bruine envelop. Een keuze uit eigen werk
(1991)
- Luisteraars!
(1995)
- Apologie
(1996) (Een reactie op het liber amicorum
Uren met Karel van het Reve
)
- Achteraf
(1999)
- Ik heb nooit iets gelezen en alle andere fragmenten
(2003)
- Arnon Grunberg
leest Karel van het Reve
(2004) (bloemlezing)
- Twee minuten stilte
(1959)
- Nacht op de kale berg
(1961)
- Fascistoide drek. Een ware geschiedenis
(opgedragen aan
Maarten Biesheuvel
),
De Tweede Ronde
, zomer 1980
- Verbaast u dit, nuchtere lezer? Zevenentwintig limericks en een ballade
(1991)
- Eenvoudig Russisch Leerboek
, naar G. Thier (1946)
- Russisch lees- en themaboek
, bevattende teksten ter vertaling in en uit het Russisch voor beginners en gevorderden; verzameld en van aantekeningen voorzien door Karel van het Reve (1947)
- Rusland hoe het was. Een merkwaardige verzameling foto's van 80 jaar Rusland (1852-1932)
(1976)
- Voorwoord bij:
David Koker
,
Dagboek geschreven in
Vught
(1977) (Het kampdagboek is bezorgd door Karel van het Reve. David Koker stierf in 1945. Hij was aankomend dichter en vriend van Karel van het Reve)
- Brieven over Tsjechow. Met liedteksten van Robert Long
(2000) (briefwisseling tussen
Dimitri Frenkel Frank
en Karel van het Reve)
- U mag alles over mij schrijven
(2011) Keuze uit verspreide interviews met Karel van het Reve
- Verzameld werk
, Amsterdam: G.A. Van Oorschot (2008-2011) (7 delen)
- Willem Melching:
De zelfdenker. Karel van het Reve, 1921-1999
. Amsterdam, Prometheus, 2023.
ISBN 9789044650389
- Knip dan, toe dan! Karel van het Reve in beeld
, Samengesteld door Jozien van Driessen van het Reve en Hella Rottenberg, Amsterdam: Van Oorschot 2011
- Ger Verrips
,
Denkbeelden uit een dubbelleven. Biografie van Karel van het Reve
, Amsterdam: Arbeiderspers 2004
- Theodor Holman
,
Karel, Zjizn njenoezjnogo tsjeloveka
, Amsterdam: C.J. Aarts 1991
- Bruno van Ravels,
Karel van het Reve en zijn werk
, Bzzlletin, januari 1984, jrg. 12, nr. 112, p. 3-13 (geill., met uitgebreid notenapparaat)
- Uren met Karel van het Reve.
Liber amicorum
(1991) (Vriendenboek ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Karel van het Reve. Met bijdragen van:
Jan Willem Bezemer
,
J.M.A. Biesheuvel
,
H. Brandt Corstius
,
Maarten 't Hart
,
Rudy Kousbroek
,
Jean Pierre Rawie
,
Hans Ree
,
Annie M.G. Schmidt
,
Peter van Straaten
,
Hans van den Bergh
,
Jan Pen
,
Han Israels
e.a.)
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Theodor Holman
(2010),
Karel. Zjin nenoezjnogo tsjeloveka. Het leven van een overtollig mens.
Eerste druk 1991. Tweede druk, Amsterdam: Mets & Mets, 2010
ISBN 9789461160041
, 18 en 28
- ↑
Holman (2010), 13
- ↑
Holman (2010), 29
- ↑
Holman (2010), 32-33
- ↑
Holman (2010), 32
- ↑
Holman (2010), 35
- ↑
Holman (2010), 56 en 75
- ↑
Holman (2010), 36
- ↑
Holman (2010), 36-37
- ↑
a
b
Holman (2010), 62
- ↑
Holman (2010), 62-63
- ↑
Geciteerd bij Holman (2010), 65
- ↑
a
b
Holman (2010), 66
- ↑
Holman (2010), 50-51
- ↑
Holman (2010), 50
- ↑
Holman (2010), 65
- ↑
Holman (2010), 78
- ↑
Holman (2010), 83 (jaartal) en 66 (cijferlijst).
- ↑
Holman (2010), 83
- ↑
Zie voor een klein overzicht: P. Reddaway, 'One of the CIA's most zealous agents', in:
Uren met Karel van het Reve
, Amsterdam: G.A van Oorschot 1991, p. 138-143.
- ↑
Zie:
NRC Handelsblad, 7 juli 1985
.
- ↑
Ontleend aan het
levensbericht
dat Robert van Amerongen schreef over Karel van het Reve in het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde 1999. De prijs ontbreekt op de website van het Lucas-Ooms Fonds. Navraag bij het Lucas-Ooms Fonds met een verzoek om bevestiging en nadere gegevens heeft vooralsnog (dec. 2008) niets opgeleverd.
- ↑
Karel van het Reve - 19 mei 1921 - 4 maart 1999
Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1999.
Gearchiveerd
op 13 augustus 2023.
|