Jaffa
(
Arabisch
: ???? :
Jaffa
,
Hebreeuws
: ?????
Jafo
) is een oude
havenstad
in
Israel
en tegenwoordig een stadsdistrict van de gemeente
Tel Aviv-Jaffa
.
Jafa
betekent
mooi
. Het ligt aan de
Middellandse Zee
. Jaffa telt 46.000 inwoners van wie ongeveer 30.000 Joods en 16.000 Arabisch.
[1]
De stad is een van de oudste steden van de wereld en was gedurende vele millennia een belangrijke havenstad. Het is de oudste havenstad in het
oostelijke Middellandse Zeegebied
. In de
bronstijd
maakten de
Egyptenaren
deze plaats tot een bolwerk met rondom koninklijke tempel-staatjes. In de twaalfde eeuw v.Chr. werd het bewoond door
Filistijnen
, die zich langs de gehele kustlijn tot voorbij
Gaza
vestigden. De naam Jaffa wordt vermeld op kleitabletten die bij
Achetaton
in Egypte zijn gevonden, en in de
Griekse mythologie
in het verhaal van
Andromeda
.
In de joodse
Tenach
/het christelijke
Oude Testament
komt de naam Yafo voor in het boek
Jona
. In dat verhaal gaat deze
profeet
hier aan boord van een schip waarmee hij zich probeerde te onttrekken aan Gods opdracht om naar
Nineve
te gaan. In het
Nieuwe Testament
, in de Nederlandse
Bijbelvertalingen
, wordt deze havenplaats
Joppe
genoemd. In de
Handelingen van de Apostelen
(hoofdstuk 9 en 10) wordt vermeld dat de
apostel
Petrus
in Joppe een vrouw, genaamd
Tabitha (ook wel Dorkas)
, weer tot leven wekt. Petrus logeerde toen bij Simon de Leerlooier, in diens huis "aan de zee".
In het reisverslag van de pelgrim
Geert Kuynretorff
uit 1520 wordt de oorspronkelijke naam Japhet genoemd, naar de zoon van
Noach
, die de stad zou hebben gebouwd na de
Zondvloed
.
[2]
De Franse generaal
Bonaparte
verovert Jaffa op zijn veldtocht in Palestina, waar zijn mannen 20.000 Albanese krijgsgevangenen ombrengen.
Vanaf de 18e eeuw stond Jaffa en omgeving bekend om zijn sinaasappelen: de nogal groene
Balad
, de
Zure sinaasappel
, de Navel en uiteindelijk de oranje
Shamouti
. Na de
Krimoorlog
(1853-1856), de opening van het
Suezkanaal
in 1869 en de opkomst van snelle
stoomschepen
raakte de export van sinaasappelen in een stroomversnelling. De
Shamouti
varieteit was door Arabische eigenaars ontwikkeld voor de sinaasappel-export in kisten: ovale vorm, relatief dikke schil, weinig of geen pitten en een fijne zoete smaak. In 1871 stichtten Duitse Tempeliers nabij Jaffa de nederzetting Sarona en brachten hun sinaasappelen voor het eerst onder de merknaam
Jaffa
op de markt. De sinaasappel werd het belangrijkste landbouwproduct dat via de haven van Jaffa werd uitgevoerd. In 1873 telde de streek rond Jaffa 420 sinaasappelplantages van overwegend rijkere christelijke en moslim eigenaars, met een jaarlijkse productie van 33,3 miljoen stuks. Vanaf de instelling van het
Britse mandaat over Palestina
in 1917 groeide de inbreng van Joodse
inwijkelingen
door de introductie van moderne teeltmethoden en Arabisch-joodse partnerschappen voor productie en export. Aan het eind van de jaren 20 hadden Joodse eigenaars ongeveer de helft van de sinaasappelteelt in handen. Tussen 1922 en 1939 nam de export van sinaasappelen toe van 1,25 miljoen tot 15,25 miljoen kisten. In 1939 besloeg de citrusproductie 293 km², gelijkelijk verdeeld tussen Arabische en Joodse telers.
[3]
Na de Israelische onafhankelijkheid nam het areaal nog toe tot 425 km².
Bij de Arabisch-Israelische oorlog van 1948 werden de meeste Arabische aanplantingen met geweld afgenomen door de nieuwe Israelische overheid. De sinaasappelsector werd vanaf die tijd voorgesteld als een
pionier project van de arbeidersbeweging
, helemaal zonder Arabische aanwezigheid. Na de toetreding van
Spanje
en
Griekenland
tot de
EEG
verloor de Jaffa-sinaasappel zijn prominente marktpositie in Europa.
In de eerste helft van het jaar
1917
trok het Britse leger op om af te rekenen met het
Ottomaanse Rijk
. Na het
Suez-kanaal
te hebben overgestoken en
Gaza
ingenomen te hebben werd Jaffa (en het kleine
Tel Aviv
) veroverd. De Turken (onder hun leider
Jamal Pasha
) hadden hier alle bewoners, Arabieren en Joden, op de vlucht gejaagd. Voor beide groepen leidde dit tot grote miserie: honger en ziekte (cholera). Geschat wordt dat Palestina hierna nog zo'n 685.000 inwoners had, 100.000 personen minder dan ervoor.
[4]
In mei
1921
braken in Jaffa grootschalige
onlusten
uit tussen de Arabische en de Joodse bevolking van de stad. Hierbij kwamen 95 mensen om het leven. Als oorzaak gaven de Britten de Arabische onvrede aan over de Joodse
immigratie
in het
Mandaatgebied Palestina
.
[5]
De onlusten leidden tot een administratieve scheiding van het etnisch gemengde Jaffa met het nabijgelegen Joodse
Tel Aviv
.
De
Arabisch-Palestijnse opstand
begon op
19 april
1936
in Jaffa en
Nabloes
met een algemene staking. De haven van Jaffa was een symbool van het Arabisch verzet geworden. Nadat overal in het land rellen waren uitgebroken voerden de Britten versterkingen aan uit
Egypte
en
Malta
om de openbare orde te herstellen.
[6]
De oude stad van Jaffa, met haar nauwe steegjes en haar rioleringssysteem, bood de opstandelingen ideale mogelijkheden om te ontsnappen aan het Britse leger. In mei kwamen gemeentelijke diensten tot stilstand en de oude stad werd gebarricadeerd. De maand daarop dropten Britse vliegtuigen strooibiljetten met de in het Arabisch gestelde tekst dat de inwoners de stad terstond moesten verlaten. Op de avond van
17 juni
kwamen 1500 Britse soldaten de stad binnen, terwijl een Brits oorlogsschip de ontsnappingsroute over zee afsloot. De Britse
Royal Engineers
bliezen huizen op van oost naar west om een open strook van het ene naar het andere einde van het stadscentrum te maken. Op
29 juni
gebeurde iets dergelijks, maar nu noord-zuid.
[7]
Uiteindelijk werd de opstand neergeslagen.
Na het
Delingsplan
van de Verenigde Naties bracht op 4 januari 1948 de
terreurgroep
Stern Gang (
Lechi
) een bom tot ontploffing voor het stadhuis met 26 doden en honderden gewonden als gevolg.
Op 27 april 1948 begon
Irgun
een drie dagen durend
mortier
-bombardement, waaraan de Britten -ter voorkoming van een chaos als in
Haifa
de week ervoor- een eind maakten. Jaffa was de laatste Arabische stad die door de Joodse
Haganah
en
paramilitaire
milities
Lechi
en
Irgun
werd ingenomen. Binnen het "groter Jaffa" lagen 24 dorpen en 17
moskeeen
. Hiervan bleef uiteindelijk een moskee over.
[8]
Op 13 mei 1948, na een vijf maanden lange belegering, namen 5000 Irgun- en Haganah-strijders het stadje in, dat door zo'n 1500 Palestijnse vrijwilligers onder leiding van een lokale christen, Michael al-Issa, was verdedigd.
[9]
Bijna alle (71.000 (stad) plus 46.000 rest district) niet-Joodse inwoners op 4000 na werden uit Jaffa verdreven.
[10]
Meer dan 10.000 van hen vluchtten met boten overzee. Wie niet gevlucht was, werd
gedeporteerd
of moest ongewapend naar elders vertrekken. Er was een als tijdelijk bedoeld vluchtelingenkamp ten zuiden van de oude stad Jaffa, uit welk kamp slechts enkele Palestijnse families uiteindelijk konden blijven.
Ilan Pappe
beschrijft het gedrag van de veroveraars na de overgave als wreed. Hij noemt daarbij in het bijzonder "het 3e Bataljon", dat zich schuldig maakte aan verkrachtingen, maar "ook andere eenheden".
[11]
De nabijgelegen stad
Tel Aviv
, oorspronkelijk een dorpje, is door de jaren heen Jaffa voorbij gegroeid. In
1950
werd Jaffa opgenomen in de gemeente
Tel Aviv-Jaffa
. In dat jaar werd ook de 'Wet Eigendommen van Afwezigen' (Absentee Property Law) aangenomen, waardoor de staat Palestijns eigendom kon claimen. Palestijnen (overgeblevenen en vluchtelingen van elders) moesten in het omheind gebied wonen. De gemeente zag het als een
sloppenwijk
(Ajami) die uiteindelijk zou worden afgebroken. De inwoners, Palestijnen (midden- en laag inkomen) en joodse immigranten (Oost-Europees en Arabisch), mochten niets aan de huisjes veranderen op gevaar van 'illegale bouw'.
[12]
De kleine haven van Jaffa is inmiddels onder andere vanwege de opkomst van de havens van
Haifa
en
Ashdod
buiten gebruik geraakt als goederenhaven. Er liggen nu
vissersboten
en enkele jachten en rondvaartboten
[13]
- Een van de oude poorten van
Jeruzalem
heet de
Jaffa-poort
. Deze poort ligt aan de westkant van de oude stad Jeruzalem, op wat ooit de weg tussen Jaffa en Jeruzalem was. Een hoofdstraat van Jeruzalem die naar die poort leidt, heet de Jaffo-straat.
Het oude stadscentrum van Jaffa is sindsdien gerestaureerd. Er wonen veel kunstenaars en er zijn galerieen, musea, theaters, winkeltjes en horecagelegenheden. Ook worden hier veel concerten en festivals georganiseerd, grotendeels in de open lucht. Dit gebied is een trekpleister voor nationaal en internationaal toerisme.
Ten zuiden van de oude stad, in de wijk Ajami, wonen vooral islamitische en christelijke Arabieren. Hier vindt men actieve moskeeen, kerken van vele denominaties en een levendig cultureel centrum. Ook zijn hier vele restaurants en
pitabakkerijen
gesitueerd, met aantrekkingskracht voor geheel Tel Aviv en de regio. Hier ligt ook het drukke Givat-Aliya-strand. Een landvulling tussen dit strand en de haven van Jaffa is het onderwerp van strijd die plaatselijke en landelijke
groene
organisaties leveren met de gemeente en de regering.
In het nieuwe centrum van Jaffa, rond Sderot Yerushalayim (Jeruzalemboulevard), is de bevolking gemengd Joods-Arabisch. Dit gebied is tevens het centrum van de
Bulgaarse
gemeenschap in Israel. Hier liggen twee voetbalstadions (Blumfield, waar
Hapoel Tel Aviv
en
Maccabi Yafo
spelen) en een conservatorium. Bij het conservatorium ligt het Groningenpark, gesticht met giften uit de provincie
Groningen
. Meer naar de randen van Jaffa is de bevolking overwegend Joods.
De afgelopen tien jaar is ook in Jaffa sprake van
gentrificatie
.
Tel Aviv
heeft als economisch en wetenschappelijk centrum een enorme aantrekkingskracht. Mensen willen er graag wonen, zeker ook in het oude Jaffa en omgeving. Dit heeft tot gevolg dat de prijs van grond en van huizen behoorlijk is gestegen. Projectontwikkelaars ontwikkelen het gebied met als gevolg dat zij die niet kapitaalkrachtig genoeg zijn (moeten) verhuizen.
[12]
Dit betreft zowel Joodse als Palestijnse Israeli's, maar de Palestijnse inwoners hebben minder alternatieven. Gemeenten als b.v. het nabijgelegen
Bat Yam
zijn niet ingesteld op niet-joodse nieuwkomers. Deze gaan dus naar armere plaatsen als
Lod
en
Ramla
, waar Palestijnse wijken zijn. De gemeente Tel Aviv-Jaffa stelt dat zij niet veel kunnen doen aan 'sociale woningbouw' omdat de nationale regering hen daartoe geen geld ter beschikking stelt.
Sommige Palestijnse inwoners zeggen dat het stadsbestuur probeert Jaffa te verjoodsen
[14]
door Palestijnse inwoners uit hun huizen te laten zetten.
[15]
Huizen die eigendom zijn van Amidar, een sociaal woningbedrijf van de staat, dat stelt dat het hier om illegale bewoning gaat. De film
Port of Memory
uit
2010
behandelt dit thema.
[16]
- Michel Loeve
(1907-1979), wiskundige
- Zaharira Harifai
(1929-2013), actrice
- Aboe Nidal
(1937-2002), Palestijns terrorist
- Pierre Dulaine
(1944), ballroomdanser
- Itzhak Perlman
(1945), violist
- Ahmad Abu Laban
(1946-2007), Egyptisch-Deens imam
- Haim Ramon
(1950), politicus en vakbondsbestuurder
- Benny Hinn
(1952), Canadees evangelist en gebedsgenezer
- Rifaat Turk
(1954), voormalig voetballer
- Yoav Galant
(1958), politicus en voormalig militair
- Aziz Shehadeh
(+1985), christen-Palestijns jurist en vredesactivist
- Sharon Rotbard, White City, Black City. Architecture and War in Tel Aviv and Jaffa, Londen,Pluto Press, 2015. Vertaald uit het Hebreeuws door Orit Gat.Oorspronkelijke uitgave: Ir levana,ir sjechora,Tel Aviv, Babel,2005.
- Jaffa,The oranges clockwork
, documentaire van
Eyal Sivan
, Israel 2009,88 min., Engels/Hebreeuws/Arabisch gesproken, Engels ondertiteld. Historisch materiaal: "De sinaasappel als een verrassende metafoor voor wat hier vanaf 1948 tot op heden gebeurt ..."
[17]
- Port of memory
, regisseur
Kamal Aljafari
, 2010, Verenigde Arabische Emiraten/Frankrijk/Duitsland, Arabisch en Hebreeuws gesproken, de geschiedenis van de stad is de achtergrond in deze film, die de familie van de moeder van de regisseur belicht wanneer ze uit hun huis dreigen gezet te worden, als ze niet kunnen aantonen dat ze eigenaar zijn van hun woning die ze al tientallen jaren bewonen ...
[18]
- Dancing in Jaffa
, documentaire van
Hilla Medalia
, VS,2014, 90 min., Engels ondertiteld. De in 1944 in Jaffa geboren ballroomdanser
Pierre Dulaine
heeft een ambitieus plan: dansles geven aan Joodse en Palestijnse kinderen ...
[19]
- Palestina bestaat niet
, (2Doc) documentaire over vier Nederlandse Palestijnen en hun herinneringen aan (gedwongen) vlucht uit Palestina in 1948. Samir Hreish uit Jaffa en zijn Nederlandse vrouw vinden zijn oude huis niet. Gesloopt. Ter plekke plakken zij op een rotsige steen de herinneringstegel die zij hadden laten maken.
[20]
[21]
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Jaffa - Demography
- ↑
Dit is de pelgrimage van het Heilig Land en daaromtrent. Bloemlezing uit de reisverslagen van de Jeruzalemgangers uit de Nederlanden 1450-1650, Ben Wasser; uitg. Verloren, Hilversum.
- ↑
UNSCOP (1946),
A survey of Palestine
, pg. 336-337
- ↑
One Palestine, Complete, Tom Segev, Abacus, 2014, p.19vv.
- ↑
Feuilletons in het Algemeen Handelsblad 1919-1924(1919-1924)?Jacob Israel de Haan
Algemeen Handelsblad 1919-1924.
Gearchiveerd
op 14 augustus 2022.
- ↑
The Land That Became Israel: Studies in Historical Geography, ed. Ruth Kark, Yale University Press & Magnes Press, 1989, "Aerial Perspectives of Past Landscapes," Dov Gavish, blz. 316vv.
- ↑
Dov Gavish, ibidem
- ↑
The ethnic cleansing of the palestinian people, Ilan Pappe, Oneworld, Oxford, 2006, blz. 102vv.
- ↑
Ilan Pappe,ibidem
- ↑
Palestineremembered Jaffa: 71.000 (stad) plus 46.000 rest district
- ↑
The ethnic cleansing of Palestine, Ilan Pappe, Oneworld,Oxford, 2006, blz. 209
- ↑
a
b
Israel's 'ethnic cleansing' of Jaffa city, Mairav Zonszein
Al Jazeera, 16 april 2014.
Gearchiveerd
op 13 augustus 2020.
- ↑
The sacking of Palestinian Jaffa narrated
mondoweiss.net, mei 2016.
Gearchiveerd
op 26 mei 2021.
- ↑
Israeli Contractor Plans Jewish-only Residential Project in Jaffa
Haaretz, 28 januari 2014.
Gearchiveerd
op 12 maart 2017.
- ↑
Uit huis zetten: Mairav Zonszein, ibidem
- ↑
Port of Memory
filmmakermagazine.com
- ↑
The Orange's Clockwork
idfa.nl, 2009.
Gearchiveerd
op 5 juni 2023.
- ↑
Port of memory (2010)
2010.
Gearchiveerd
op 30 oktober 2019.
- ↑
Dancing in Jaffa
medaliaproductions.com. 2014
- ↑
Palestina bestaat niet
2doc.nl, mei 2019.
Gearchiveerd
op 4 juli 2022.
- ↑
Palestina bestaat niet (artikel)
bnnvara.nl, 15 mei 2019.
Gearchiveerd
op 16 augustus 2022.
|