Humor
is het vermogen om iets wat als grappig, amusant of geestig wordt ervaren aan te voelen, te waarderen of tot uitdrukking te brengen, meestal door te lachen. Humor kan ook een aanduiding zijn van de expressie van iets komisch of grappigs in woord, daad of geschrift.
[1]
Er bestaan meerdere vormen van humor.
Grappen
zijn verhalen of vooropgezette situaties met een bedoelde humoristische of geestige strekking.
Humor is een zeer
subjectief
fenomeen. Wat de een hilarisch vindt, is voor een ander flauw, ongepast of onbegrijpelijk. Individuele verschillen spelen een belangrijke rol, zoals verschillen in cultuur, leeftijd en
opleidingsniveau
, alhoewel ook hier geen algemene lijn kan worden getrokken. Zo houden kinderen bijvoorbeeld van
slapstick
, een eenvoudige en grove vorm van humor, terwijl volwassenen juist
satire
meer waarderen zullen, maar zijn er veel volwassenen die met slapstick kunnen
lachen
en kinderen die een satirische voorstelling van iets of iemand waar ze mee vertrouwd zijn als humoristisch kunnen ervaren.
Sommige vormen van humor, meestal rond
taboes
of gevoelige thema's, worden niet door iedereen amusant gevonden. Soms is dit louter een kwestie van een slecht gekozen moment en/of de smaak en ethische grenzen van het publiek. Bepaalde
komieken
en moppentappers kunnen de intentie hebben om deze gespreksonderwerpen bespreekbaarder te maken en spanningen weg te nemen. Andere komieken willen vooral hun publiek choqueren of kwaad maken. Aangezien de reactie van het publiek onvoorspelbaar is, zijn
zwarte humor
of beledigende grappen soms zeer riskant.
Humor kan in de volgende situaties optreden:
- Bij plotselinge opluchting of vermindering van spanning.
- Bij een onverwachte (of verrassende) wending of een onverwacht antwoord op een bepaalde vraag of een ontknoping.
- Bij sterke incongruentie, dit wil zeggen: als twee gedachten of zaken op een lijn worden geplaatst, die qua betekenis of emotionele inhoud sterk van elkaar verschillen. Dit aspect komen we bijvoorbeeld bij een
woordspeling
tegen. Onverwachtheid en incongruentie zijn ook door de Franse filosoof
Henri Bergson
als kernelementen van humor benadrukt. Over dit laatste aspect was er discussie tussen John Morreall en Robert Latta op een meer theoretisch vlak.
[2]
[3]
- Als vorm van
leedvermaak
, dit wil zeggen als anderen fouten maken, zich dom of onhandig gedragen of pech hebben. Het voorbeeld van de
clown
sluit hierbij aan. Ook de
Belgen-
en
Nederlandermop
kunnen gezien worden als een variant hierop. Een overheersend element van veel grappen is dat er een slachtoffer in voorkomt. Degene die de grap ondergaat kan het slachtoffer zijn, zoals in de zogenaamde "practical joke". Ook kan dit een
personage
in de grap zijn, zoals iemand die over een bananenschil uitglijdt, maar evenzo de verteller, een "typetje", uitgebeeld door een
cabaretier
of een clown.
Humor die zowel verbaal als non-verbaal kan zijn
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Met "Britse humor" wordt een vorm van humor aangeduid die typisch wordt geacht voor het
Britse
volk en vaak te zien is in Britse komische films en series. Over het algemeen worden
zelfspot
,
ironie
,
sarcasme
,
droge humor
,
zwarte humor
,
verbale humor
,
absurdisme
,
excentrieke
personages,
hyperbolen
en anti-
establishment
-humor als typisch voor Britse humor gezien. Vaak aangehaalde voorbeelden hiervan zijn programma's als
Absolutely Fabulous
,
Blackadder
,
Fawlty Towers
,
Monty Python's Flying Circus
,
The Office
en
Keeping up apperances
. Desondanks bestaat er ook veel Britse comedy die meer gestoeld is op onderbroekenlol,
non-verbale humor
,
slapstick
en seksuele insinuaties en dubbelzinnigheden, zoals in
'Allo 'Allo!
,
Are You Being Served?
,
Carry On,
Mr. Bean
en
The Benny Hill Show
.
In veel komedies die binnen de
Verenigde Staten
hun oorsprong vinden, wordt gebruikgemaakt van humor waar in sommige kringen op wordt neergekeken. Dit betreft
visuele humor
, overdreven gezichtsexpressies, onderbroekenlol,
parodie
,
poep-en-pieshumor
,
sekshumor
,
slapstick
,
karikaturale
en
stereotype
typetjes
, grappen waarbij een
personage
iets beweert en dan een seconde later juist het tegenovergestelde doet van wat hij gezegd had en grappige situaties die teren op de aanwezigheid van een bekende
Hollywood
-ster of
tekenfilmachtige
grappen.
Ironie
,
sarcasme
,
satire
,
woordspelingen
,
zelfspot
en
zwarte humor
zijn in de VS niet zo populair, al bestaan er ook uitzonderingen. Dit is het geval bij
Woody Allen
en in producties als
The Simpsons
,
Looney Tunes
,
Married With Children
,
The Daily Show
en
All in the Family
.
De VS is ook de bakermat van de
stand-upcomedy
, die doorheen de jaren veel komieken heeft voortgebracht die gebruikmaken van gewaagdere humor, zoals
Bob Hope
,
Lenny Bruce
,
George Carlin
,
Eddie Murphy
,
Bill Hicks
en
Richard Pryor
.
Amerikaanse humor is doorgaans sentimenteler, met grappen die niet al te veel mensen kwetsen,
sympathieke
personages, een veilige, gezellige sfeer en af en toe ook ernstige, gevoelige momenten. Voorbeelden hiervan zijn
I Love Lucy
,
Happy Days
,
Will & Grace
,
Family Matters
,
The Cosby Show
,
The Naked Gun
,
Dude, Where's My Car?
,
Home Alone
,
Jim Carrey
,
Meet the Parents
en
Scary Movie
.
De
lachband
die in veel Amerikaanse
sitcoms
erg nadrukkelijk aanwezig is, is een aspect dat mede heeft gezorgd voor de
pejoratieve
bijklank van
"Amerikaanse humor".
Sinds de jaren 2000 neemt het aantal Amerikaanse sitcoms die zonder lachband of zonder studiopubliek worden opgenomen toe, zoals het geval is bij
Malcolm in the Middle
en de Amerikaanse versie van
The Office
. Het gegeven dat Amerikaanse sitcoms en filmkomedies meestal zo lang mogelijk worden voortgezet in
sequels
en nieuwe seizoenen komt de kwaliteit niet altijd ten goede.
Men mag niet uit het oog verliezen dat veel
Amerikaanse
en Britse humor vanwege de woordspelingen en verwijzingen naar de cultuur uit deze landen voor niet-Engelstaligen niet altijd volledig begrijpbaar zijn.
Ook in de literatuur wordt gebruikgemaakt van humor, soms als doel op zich, maar meestal als stijlmiddel om bijvoorbeeld de spanning wat te ontladen of sympathie voor een personage op te wekken. Geestigheid hoort net als
intelligentie
bij de persoonlijkheid van de schrijver, waardoor dit eveneens in de producten van die schrijver zichtbaar zal worden. Het is best mogelijk dat die schrijver zich niet echt bewust is van zijn 'geestigheid'. Zo beschouwde
Willem Elsschot
, die met
Lijmen
een van de geestigste boeken uit de
Nederlandse literatuur
schreef, zichzelf geenszins als humoristisch. Andere bekende humoristische Nederlandstalige auteurs zijn
Godfried Bomans
,
Herman Brusselmans
,
Simon Carmiggelt
,
Piet Paaltjens
en
Annie M.G. Schmidt
.
In andere taalgebieden kan men bij humoristische auteurs denken aan
Douglas Adams
,
Miguel de Cervantes
,
Roald Dahl
,
Charles Dickens
,
Jerome K. Jerome
,
Moliere
,
Rudolf Erich Raspe
,
James Thurber
,
Sue Townsend
,
Mark Twain
,
Voltaire
,
Oscar Wilde
,
P.G. Wodehouse
.
Er bestaat ook een groot aantal humoristische
strips
, waarvan een deel verfilmd is, deels vertaald in het Nederlands en in andere talen.
Paling en Ko
is een stripreeks van Spaanse origine.
Pol
is van Deense origine.
Asterix
,
Iznogoedh
en
Kuifje
hebben hun bakermat in Frankrijk. Vanuit Engeland werden
Bessie Turf
en
Billie Turf
bekend. Vanuit de Verenigde Staten was dat het geval met
Fritz the Cat
,
Garfield
,
Krazy Kat
,
Peanuts
,
Popeye
en
Tom en Jerry
.
Walt Disney
creerde onder andere de stripfiguren
Mickey Mouse
en
Donald Duck
. De eerste Nederlandse versie van het weekblad
Donald Duck
kwam op
25 oktober
1952
op de markt en in 2022 bestond dit blad 70 jaar.
Tom Poes
en
Olivier B. Bommel
zijn van de hand van de Nederlandse striptekenaar
Marten Toonder
. Overige strips van Nederlandse bodem zijn
Agent 327
,
De familie Doorzon
,
De Generaal
,
Dirkjan
en
Jan, Jans en de kinderen
.
Bravo!
was een
Belgisch
striptijdschrift
, dat zowel in het
Nederlands
als het
Frans
verscheen. Het weekblad publiceerde tevens
Amerikaanse
stripreeksen, zoals
Felix de Kat
,
Hagar de Verschrikkelijke
en
The Katzenjammer Kids
. Na
De avonturen van Kuifje
vormt de stripreeks
Kwik en Flupke
de langst lopende reeks die de
Belgische
tekenaar
Herge
ooit getekend heeft.
Vlaamse
stripreeksen
van
Marc Sleen
zijn onder andere
De Lustige Kapoentjes
,
Nero
en
Piet Fluwijn
.
Willy Vandersteen
is het meest bekend als geestelijke vader van
Suske en Wiske
. Van zijn hand is ook
Bessy
en
De familie Snoek
.
De Smurfen
zijn bedacht door de Belgische striptekenaar
Peyo
. Verder zijn
Cowboy Henk
,
De Kiekeboes
,
Guust
,
Kabouter Wesley
,
Lucky Luke
,
Piet Pienter en Bert Bibber
van Vlaamse oorsprong.
Een bijzonder soort humor in tal van varianten wordt gepresenteerd door
poppenspelers
.
Humoristische liedjes kunnen
noveltynummers
zijn die een grappig verhaaltje vertellen. Dit is het geval bij
carnavalskrakers
die een
parodie
kunnen zijn op een bestaand liedje of satirische
maatschappijkritiek
leveren. Veel
cabaretiers
en
komieken
hebben komische nummers opgenomen die meestal dankzij hun naamsbekendheid grote
hits
werden. In Nederland valt hierbij onder meer te denken aan
Andre van Duin
en
Vader Abraham
.
Sammy Davis jr.
voerde tijdens zijn
concerten
vaak grappige imitaties of
sketches
op.
De lijst van bekende komische muzikale artiesten breidt zich onafgebroken uit. In Belgie en Nederland zijn dat op een breed vlak onder meer
Belgian Asociality
,
The Clement Peerens Explosition
,
Annie Cordy
,
De Gantwerp Rappers
,
De Heideroosjes
,
Kamagurka
,
Katastroof
,
De Kommeniste
,
Frans Lamoen
,
Paul de Leeuw
,
Robert Long
,
De Nieuwe Snaar
,
Normaal
,
Sjef van Oekel
,
Drs. P
,
Ome Henk
,
Osdorp Posse
,
De Strangers
,
Hans Teeuwen
,
Urbanus
,
Van Kooten en de Bie
,
Vuile Mong en zijn Vieze Gasten
.
Buiten Nederland valt te denken aan
Louis Armstrong
,
The Barron Knights
,
The Beatles
,
Bloodhound Gang
,
The Bonzo Dog Band
,
Victor Borge
,
Bourvil
,
Les Charlots
,
Richard Cheese
,
Maurice Chevalier
,
George Clinton
,
The Coasters
,
Eminem
,
Gracie Fields
,
George Formby
,
The Fugs
,
William S. Gilbert
&
Arthur Sullivan
,
Neil Innes
,
Spike Jones
,
Tom Lehrer
,
Liam Lynch
,
Madness
,
Chico Marx
,
Harpo Marx
,
Napoleon XIV
,
Randy Newman
,
Psychostick
,
Monty Python
,
The Residents
,
The Rutles
,
Henri Salvador
,
Erik Satie
,
Ray Ventura
,
"Weird Al" Yankovic
,
Frank Zappa
,
10cc
.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Webster's New World Dictionary of the American Language. Second College Edition, Simon and Schuster, 1982
- ↑
Robert L. Latta (1999) The Basic Humor Process: A Cognitive-Shift Theory and the Case against Incongruity, Walter de Gruyter,
ISBN 3110161036
(Humor Research no. 5)
- ↑
John Morreall (1983) Taking Laughter Seriously, Suny Press,
ISBN 0873956427
|