Horrorfilm
|
|
Alternatieve term
|
Griezelfilm, gruwelfilm
|
Opkomst
|
1896-
|
Eerste film
|
Le Manoir du diable
|
Subgenres
|
Arthouse horrorfilm
,
kannibalenfilm
,
horrorkomedie
,
J-Horror
,
found footage
,
giallo
, gorno,
monsterfilm
,
slasher-film
,
splatterfilm
,
spookverhaal
,
psychologische horrorfilm
,
reli-horror
,
vampierfilm
,
weerwolvenfilm
,
zombiefilm
, Eurohorror (Europese horrorfilms)
|
Gerelateerd
|
Cultfilm
,
expressionistische film
,
exploitatiefilm
,
B-film
,
fantasyfilm
,
sciencefictionfilm
,
avonturenfilm
,
thriller
|
|
(
en
)
Genre-overzicht op IMDb
|
Categorie met een overzicht van films
|
|
Een
horrorfilm
,
griezelfilm
of
gruwelfilm
is een
film
waarin angst (Latijn:
horror
) het hoofdthema vormt. Horrorfilms vertonen vaak vaste patronen in stijl, setting, opbouw en boodschap en zijn daarom verder onder te verdelen in aparte subgenres. De vroegste horrorfilms werden sterk beinvloed door de Duitse
expressionistische cinema
, zoals
Das Cabinet des Dr. Caligari
uit 1920 en
Nosferatu, eine Symphonie des Grauens
uit 1922.
[1]
Horrorfilms zijn vooral populair rond
Halloween
en worden dan vaak uitgezonden op TV. Ook zijn ze dan vaak te zien in bioscopen.
De horrorfilm bestaat al sinds de begindagen van de filmindustrie. Zo speelde
Georges Melies
reeds in
1896
de duivel als een vampiervleermuis in
Le Manoir du Diable
. De eerste verfilming van
Frankenstein
, geproduceerd door
Thomas Edison
, verscheen in 1910, en de
weerwolf
maakte op het witte doek zijn debuut in
The Werewolf
(1913). In de tijd van de
stomme film
experimenteerden vooral Duitse filmmakers al met enge situaties en thema’s. Een vaak in kringen van filmcritici gehoord argument is echter dat er voor de jaren 1930 geen echt horrorgenre bestond.
[2]
De start van het genre leggen zij pas bij
Frankenstein
(
1931
), de
verfilming
van de klassieke
gothic novel
van
Mary Shelley
, en bij
Dracula
, datzelfde jaar door
Universal
met
Valentijnsdag
uitgebracht. Na de
Tweede Wereldoorlog
ontstonden nieuwe genres die inspeelden op onder andere de angst voor een kernoorlog en bovennatuurlijke zaken zoals demonische bezetenheid.
In de jaren 50 en 60 was horror vooral een genre van B-films, waarin het genre soms werd vermengd met andere genres zoals
sciencefiction
en
fantasy
. Naarmate budgets groter en effecten beter werden, groeide de horrorfilm echter uit tot een serieus filmgenre.
Horrorfilms volgen vaak een aantal vaste patronen en formules. Een aantal van deze cliche- of formuleverschijnselen werden benoemd in de 'slimme' horrorfilms
Funny Games
en
Scream
(1996). Het personage
Randy
uit de Scream-films onderwijst zijn vrienden tijdens de films zelf over dergelijke regels van de horrorfilms:
- Een personage (of stel) overleeft in de horrorfilm. Dit is doorgaans het aantrekkelijkste personage en/of gespeeld door de bekendste acteur/actrice. Tot de titels die zich onderscheidden door moedwillig van deze formule af te wijken, behoren onder meer
Funny Games
,
Wolf Creek
en
The Strangers
.
- De aangevallenen in een horrorfilm verwijderen zelden het wapen van het lichaam van de schijnbaar dode of bewusteloze moordenaar, die in een volgende scene daardoor opnieuw kan aanvallen of in het niets verdwenen lijkt. Een voorbeeld van een personage waarbij dit meer dan eens gebeurt is
Michael Myers
uit de
Halloween
filmreeks.
- Vaak bestaat een groep hoofdpersonages uit overdreven clichematige karakters. Een groep bevat doorgaans minimaal een sterk op seks gericht personage, een introvert en/of onderschat personage dat later heldhaftig uit de hoek komt en een luidruchtig populair personage. Voorbeelden van dergelijke samenstellingen zijn te zien in onder meer
Halloween
,
Friday the 13th
en
The Faculty
.
- Een sterke aanwijzing vroeg in de film dat er duidelijk iets niet pluis is op een bepaalde locatie wordt achteloos in de wind geslagen door enkele personages, die daarbij wel degelijk erdoor gewaarschuwde medepersonages overhalen toch op de plek des onheils te verschijnen of blijven.
- Het is geen goed idee voor een personage in een horror om te vragen of er iemand is of wie er is.
- Het is geen goed idee om een vreemd geluid te gaan onderzoeken.
- Wanneer de
protagonist
een auto weet te bereiken, start deze nooit de eerste keer.
- Wanneer een protagonist wordt geconfronteerd met de
antagonist
van het verhaal, vlucht hij/zij meestal naar een plaats zonder uitweg zoals een
zolder
of
kelder
, in plaats van naar buiten door de voordeur.
- Wanneer een personage in een horrorfilm eenmaal seks heeft gehad, slinken zijn/haar overlevingskansen aanzienlijk.
- Het gebruiken van drank of drugs betekent eveneens een kleinere kans op overleven.
- Een personage in een horrorfilm dat de groep verlaat en daarbij aangeeft dat hij/zij "zo terug is", wordt meestal het volgende slachtoffer.
- Nadat de antagonist blijkbaar is verslagen, komt hij altijd nog een keer terug voor een laatste aanval.
- In een sequel vallen meer slachtoffers.
- De sterfscenes in een sequel zijn plastischer.
- In een derde deel mag verwacht worden dat gegevens uit de eerdere delen alsnog onwaar blijken door een nieuwe, onderliggende verhaallijn.
- Acties die personages in eerdere delen ondernomen hebben, kunnen zich vanaf een derde deel tegen hen keren.
- Vanaf een derde deel kan de moordenaar weleens bovennatuurlijk en bijna onverwoestbaar blijken.
- In het derde deel kan iedereen een dodelijk slachtoffer worden, ook het hoofdpersonage. Wanneer het een afsluitend deel van een trilogie betreft, is het personage toch niet meer nodig op een later moment.
De belangrijkste subgenres van horror zijn:
Kenmerkend is (meestal) dat een of enkele seriemoordenaars het principe van de '
Tien kleine negertjes
' volgt. Dat wil zeggen dat de film begint met een groep personages die langzaam uitgedund wordt door de antagonist. Dit type films heeft geregeld ettelijke sequels. Voorbeelden zijn
Psycho
,
Black Christmas
,
Scream
en
I Know What You Did Last Summer
.
Een genre grotendeels gelijk aan Slasher, alleen ligt de nadruk in deze films minder op het creeren van angst en meer op het geweld en bloedvergieten.
Zie
monsterfilm
voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Eveneens een uitgebreid genre waarvan een groot deel veel kenmerken van de
slasherfilm
bezit, maar waarbij de moordenaar dan een monster of bovennatuurlijk wezen is. Dit genre kan weer worden opgesplitst in onder andere
vampierfilms
, weerwolffilms, mummiefilms en reeksen met andere bovennatuurlijke creaties. Voorbeelden zijn
Bram Stoker's Dracula
,
Interview with the Vampire
,
The Mummy
, maar ook
Friday the 13th
,
Halloween
,
A Nightmare on Elm Street
en
It
.
Vaak realistisch gebrachte films over menseneters, soms in documentaire-stijl. Voorbeelden zijn
Cannibal Holocaust
en
The Texas Chain Saw Massacre
, maar ook subtielere, minder op shock gerichte titels als
The Silence of the Lambs
. Sommige regisseurs specialiseerden zich in dit subgenre, zoals
Ruggero Deodato
.
Horrorfilms met vaak grote hordes levende doden, die een klein groepje zich al dan niet op een plaats verschuilende mensen belegeren. Denk aan
Dawn of the Dead
van
George A. Romero
,
28 Days Later...
en
Resident Evil
.
Hierin worden de hoofdpersonages doorgaans lastiggevallen door een (of meerdere) bovennatuurlijke, ontastbare entiteit. Soms doordat ze daardoor achtervolgd worden, maar vaak ook doordat de geest of het spook een verbinding heeft met een bepaald voorwerp in het leven van de personages.
Spookhuizen
komen bijvoorbeeld regelmatig voor. Voorbeelden van
spookverhalen
zijn
Poltergeist
en
House on Haunted Hill
.
Een deel van de horrorfilms is gebaseerd op religieuze geloofsovertuigingen. Regelmatig voorkomende onderwerpen hierin zijn
Satan
(of zijn zoon) die op Aarde komt of dreigt te komen, een antagonist die probeert de
eindtijd
te ontketenen of een personage dat kampt met
bezetenheid
door de duivel of een demon. Ook films waarin een geloof als
voodoo
voorkomt, kan tot het genre gerekend worden. Voorbeelden van christelijke reli-horror zijn
The Exorcist
,
The Omen
,
Rosemary's Baby
en
The Seventh Sign
. Voorbeelden van Joodse reli-horror zijn
The Unborn
en
The Possession
. Een voorbeeld van islamitische reli-horror is
Semum
. Voodoo komt voor in onder meer
The Skeleton Key
en
Jessabelle
.
Exploitatiehorror is een subgenre horrorfilms dat, meer dan op een verhaal of schrikmomenten, mikt op het zo plastisch mogelijk in beeld brengen van geweld en verminking. Denk hierbij aan grote hoeveelheden bloed die in beeld vrijkomen, ogen die doorstoken worden of andere sadistische praktijken die expliciet in beeld gebracht worden. Het exploitatiegenre vierde vooral hoogtij in de
jaren zeventig
en de vroege
jaren tachtig
van de
20e eeuw
. De Italiaanse regisseurs
Lucio Fulci
en
Dario Argento
werden grote namen binnen het genre.
Het genre leefde begin
21e eeuw
opnieuw op, toen titels als
Saw
en
Hostel
aansloegen en ook publiek naar reguliere bioscopen kreeg. De binnen- en buitenlandse
media
verwijzen geregeld naar het genre met de term
martelporno
of kortweg
gorno
(afkorting van de Engelse term: 'gore porno'). Een van de beruchtere namen in dit subgenre is
Odishon
(
Audition
) van
Takashi Miike
. De aanwezigheid van het woord 'porno' in de bijnaam martelporno duidt
niet
op de aanwezigheid van (hardcore) seksuele handelingen in deze categorie films.
Zie ook
exploitatiefilm
.
In het subgenre
'found footage'
staan gebeurtenissen centraal die zijn vastgelegd op (zogenaamd) gevonden beeldmateriaal. De kijker of personages die de
found footage
bekijken, zien daarop gebeurtenissen die eerdere personages filmden. Deze personages zijn meestal niet meer in leven of spoorloos verdwenen. De reden daarvoor wordt gaandeweg een dergelijke film duidelijk middels de
found footage
. Voorbeelden van dit subgenre zijn
Cannibal Holocaust
,
The Blair Witch Project
,
[REC]
,
Paranormal Activity
en
Grave Encounters
.
Films die vaak meer grappig dan eng zijn. Een aantal horrorfilms mikt al bij het uitbrengen meer op een
cultstatus
of op een comedy-publiek, dan dat het een poging doet angstwekkend te zijn. Geregeld komt het voor dat deze films met een erg laag budget worden geschoten en daar ook naar uitzien (niet te verwarren met films met een laag budget die vanwege de lage productiekosten lachwekkend worden zonder dat dat de bedoeling is). Dit is niet altijd geval, want ook films met voldoende budget mikken soms met hun inhoudskeuze met name op een cult- of
campstatus
. Voorbeelden van dit subgenre zijn
Evil Aliens
,
Monster Man
en
Zombieland
.
Films waarbij de beleving centraal staat. Doorgaans zijn dit bij het grote publiek vrij onbekende films, maar sommige hebben ondertussen een
cultstatus
verworven. Voorbeelden zijn
Eraserhead
en
Tetsuo: The Iron Man
. De elementen die in deze films de horror verzorgen, wijken doorgaans sterk af van die in reguliere horrorfilms.
Psychologische horror schurkt aan tegen het genre van de psychologische thriller. Er gebeurt niets bovennatuurlijks in de wereld van de personages. De spanning en/of gruwel is vooral afhankelijk van suggestie, sfeer en geestelijke aftakeling en minder van expliciete beelden. De expliciete beelden die wel gebruikt worden, blijven doorgaans realistisch. Voorbeelden zijn
Repulsion
en
Black Swan
.
Bepaalde kleinere stromingen binnen de filmtak van de horror kregen na verloop van tijd een zodanige groep trouwe kijkers, dat ze opzichzelfstaand een cult 'minigenre' werden. Voorbeelden hiervan zijn:
- Het extreem gewelddadige en expliciete Italiaanse
giallo
, dat met name begin jaren zeventig haar hoogtijdagen vierde. De eerder genoemde
Lucio Fulci
en
Dario Argento
, maar ook bijvoorbeeld regisseurs
Mario Bava
en
Sergio Martino
hielden zich hier veelvuldig mee bezig.
- 'Troma'
, wat feitelijk de onvolledige naam is van
Troma Entertainment
. De filmmaatschappij maakte vanaf 1974 niettemin op een dergelijke eigen manier films, dat hun naam synoniem werd voor een bepaalde soort films, waarin
low budget
en
overdaad
trefwoorden zijn. Troma Entertainment bestaat (anno 2008) nog steeds, maar heeft sinds het ontstaan de nodige averij opgelopen.
Een aantal horrorfilms kreeg in de loop erkenning vanwege (bijvoorbeeld) een bepaald meesterschap van de maker(s) daarin, als
mijlpaal
, als uithangbord van een bepaalde
trend
, een
cultstatus
of door een consensus over de geslaagde angstwekkendheid ervan. Voorbeelden hiervan zijn:
- 1896 -
Le Manoir du diable
- Een drie minuten durend filmpje dat (officieus) de eerste horror- en vampierenfilm heet te zijn.
- 1920 -
Das Cabinet des Dr. Caligari
- Een film die vaak wordt genoemd als een van de beste horrorfilms uit het tijdperk van de
stomme film
.
- 1922 -
Nosferatu, eine Symphonie des Grauens
- Een van de allereerste vampierfilms. Werd destijds verboden door de erven Stoker, die het een plagiaat van Dracula vonden.
- 1960 -
Psycho
- Een hoog aangeschreven horrorfilm. Het wordt binnen het genre beschouwd als meesterwerk en werd geregisseerd door
Alfred Hitchcock
. Met name de douche-scene is een van de bekendere scenes in de filmgeschiedenis.
- 1968 -
Night of the Living Dead
- Eerste van een reeks
zombiefilms
van
George A. Romero
, die grote sporen naliet binnen het genre. De serie had een tweede laag door het sociale commentaar die het gaf, met name de tweede film uit de reeks:
Dawn of the Dead
(1978).
- 1968 -
Rosemary's Baby
- Deze film van
Roman Pola?ski
, speelde in op natale angsten en paranoide gevoelens.
- 1973 -
The Exorcist
- Deze beruchte horrorfilm heeft in de jaren zeventig veel stof doen opwaaien om zijn met name erg realistische toonzetting.
- 1974 -
The Texas Chain Saw Massacre
- Net als
Psycho
en
Silence of the Lambs
gebaseerd op de daden van
Ed Gein
. Een voorloper van het
slasher
-genre.
- 1975 -
Jaws
- Een strand in Long Island wordt opgeschrikt door de komst van een grote haai, die de badgasten op zijn menu heeft gezet. De film vestigde de naam van
Steven Spielberg
en het deuntje wanneer
Jaws
zijn slachtoffers nadert, werd wereldberoemd.
- 1976 -
Carrie
- Een tienermeisje beschikt over telekinetische krachten en neemt wraak op iedereen die haar ooit heeft dwarsgezeten. Naar het boek van
Stephen King
.
- 1976 -
The Omen
- Wanneer Robert Thorne het aanbod van een priester accepteert om een plaatsvervangende baby op te voeden ter vervanging van zijn eigen doodgeboren kind, bezegelt hij het noodlot van zijn familie. Het jongetje
Damien
blijkt niemand anders dan de zoon van
Satan
te zijn.
- 1978 -
Halloween
- Deze
slasher-film
wordt gezien als een van de vaders van het genre. De film staat in het teken van
seriemoordenaar
Michael Myers
.
John Carpenter
was de regisseur. Er volgen nog zeven delen, waarvan deel drie niets te maken heeft met Michael Myers. In 2007 maakte
Rob Zombie
een remake van dit eerste deel.
- 1979 -
Alien
- Deze
sciencefiction
-horrorfilm werd bekroond met de
Oscar voor beste visuele effecten
, waarin de film zijn tijd vooruit was. Vooral de techniek en de set waren voor haar tijd modern.
- 1980 -
The Shining
- Bekende horrorfilm uit de
jaren tachtig
, waarin
Stanley Kubrick
als een van de eersten gebruikmaakt van de
steadicam
. Werd destijds niet door iedereen goed ontvangen (mede door de afkeur van
Stephen King
, die het boek schreef), maar won door de jaren heen aan status.
- 1980 -
Cannibal Holocaust
- Een kannibalenfilm die zichzelf presenteert als een
documentaire
naar het verschijnsel, die verkeerd afloopt. De film veroorzaakte een controverse - met name doordat er dieren echt in gedood worden - en werd in sommige landen verboden.
- 1980 -
Friday the 13th
- Deze film rond de bovennatuurlijke seriemoordenaar
Jason Voorhees
zorgde samen met het kort daarvoor uitgekomen
Halloween
voor een stijging in de populariteit van horrorfilms in de
jaren tachtig
. Zoals het een goede klassieke (in dit geval bovennatuurlijke)
slasher
betaamt, gaat een groepje hormoongedreven tieners samen op pad. Vervolgens worden ze een voor een afgemaakt, terwijl ze bij hun pogingen tot vluchten alle keuzes maken behalve de verstandige.
- 1981 -
The Evil Dead
- Deze eerste film van
Sam Raimi
(
Spider-Man
,
Evil Dead II
) is een bloedovergoten satire met inktzwarte humor en amateuristische special effects, die in de loop der tijd een
cultstatus
kreeg.
- 1982 -
Poltergeist
- Tobe Hooper
en
Steven Spielberg
maakten een verhaal over de doorsnee Amerikaanse familie
Freeling
in wier huis opeens vreemde dingen gebeuren. Kwaadwillende entiteiten blijken het voorzien te hebben op hun dochtertje.
- 1984 -
A Nightmare on Elm Street
- Regisseur
Wes Craven
maakte met deze eerste
Nigthmare
Freddy Krueger
tot een van de drie bekendste filmmonsters van de
jaren tachtig
(met
Michael Myers
en
Jason Voorhees
). Krueger valt zijn slachtoffers in hun dromen aan, maar alles wat hij daar uitricht, gebeurt in werkelijkheid ook met hun lichamen.
- 1987 -
Hellraiser
- Een zeer duistere film die een grote bijdrage heeft geleverd aan de gothic-horror. Dit was een van de weinige antagonisten waar een dialoog mee mogelijk was, en die zich, in ruil voor een goede deal, zelfs liet overtuigen zijn slachtoffer met rust te laten.
- 1996 -
Scream
- Deze filmserie was een voorbeeld voor een nieuwe generatie slasherfilms.
Wes Craven
bracht de film uit als parodie en horrorfilm ineen. Scream is een moderne variatie op de klassieke patronen opbouw en stijl.
- 1997 -
Cube
- Een nieuw kwaad werd geintroduceerd:
bureaucratie
. De film kreeg een aantal vervolgen.
- 2000 -
Battle Royale
- Een schoolklas wordt op een eiland gezet met de opdracht het op leven en dood tegen elkaar op te nemen tot er binnen drie dagen nog maar een persoon leeft, de winnaar. Elke student draagt een halsband die zal ontploffen als er na drie dagen meer dan een persoon nog in leven is, iemand zijn halsband probeert te verwijderen of iemand zich te lang in een gevarenzone begeeft. Het moorden is op elke mogelijke manier toegestaan.
- 2002 -
28 Days Later...
- Alhoewel het strikt genomen geen
zombies
waren die een rol speelden dit verhaal (maar mensen met een virus), leken ze er zoveel op dat de film toch tot het zombiegenre gerekend wordt. De film is een soort moderne combinatie van
The Day of the Triffids
en
Dawn of the Dead
van Romero.
- 2004 -
Saw-filmserie
- Een serie horrorfilms waarin de sadist
Jigsaw
mensen opsluit en laat kiezen tussen leven of dood. Bij de eerste optie zal pijn geleden moeten worden om aan te tonen dat de
protagonist
het leven waard is.
- 2005 -
Hostel
- Droeg samen met de
Saw
-reeks bij aan een opleving in het subgenre van de exploitatie- ofwel martelhorror. In Hostel worden toeristen naar een hostel gelokt door ze goedkope drank en gewillige bedpartners te beloven. Tijdens het feesten worden ze gedrogeerd om de volgende dag geketend wakker te worden. Ze zijn koopwaar geworden voor sadisten, die ze tegen betaling mogen martelen en vermoorden. Twee jaar na het eerste deel verscheen er een
vervolg
, met ditmaal vrouwelijke hoofdrolspeelsters.
In Azie is er een vergelijkbare geschiedenis qua lengte van de historie van de horrorfilm als Europa en de Verenigde Staten. Niettemin waren Aziatische producties begin
21e eeuw
ineens verantwoordelijk voor de opkomst van een populaire stroom horrorfilms in het westen. Daarbij gaat het zowel om de Japanse, Koreaanse, Chinese etc. producten zelf, als om een reeks Amerikaanse remakes daarvan.
Het relatief breedgedragen westerse succes van de J-Horror-films begon in principe in 2002 met het uitkomen van
The Ring
, een westerse remake van
Ringu
. In het spoor daarvan volgden remakes van Japanse films zoals onder andere
Dark Water
en
Ju-on
. Een aanzienlijk percentage van de J-Horror-films heeft kleine meisjes met lange zwarte haren, grote (vaak bloederige) ogen en water als vaste ingredienten. Een ander deel bestaat uit experimentele, in het Westen weinig tot niet voorkomende, verhalen en verhaalstructuren. Een bekende naam in de laatste subcategorie is
Takashi Miike
, die met name probeert de grenzen van het choqueren op te rekken.
Bronnen
- Prince,Stephen
,
The Horror Film
, Rutgers University Press, 2004.
Noten
|