Holland
is een
gewest
in het westen van
Nederland
, dat opgedeeld is in de provincies
Noord-Holland
en
Zuid-Holland
. Die twee provincies zijn samen niet helemaal gelijk aan het
historische gewest Holland
. De stad
Oudewater
bijvoorbeeld is door de eeuwen heen meerdere malen veranderd van de provincie waarbij het werd ingedeeld (tussen Zuid-Holland en Utrecht), en ligt nu in de provincie Utrecht. Een recenter voorbeeld is de gemeente
Vianen
, die tot 2002 in Zuid-Holland lag, maar sindsdien tot Utrecht behoort. Vianen fuseerde in 2019 met de Zuid-Hollandse gemeenten
Leerdam
en
Zederik
tot de nieuwe gemeente
Vijfheerenlanden
die daarmee ook in de provincie Utrecht kwamen te liggen. Het omgekeerde gebeurde met de voormalige Utrechtse gemeente
Loosdrecht
. Bij de gemeentelijke herindeling van 2002 werd zij samengevoegd met de Noord-Hollandse gemeenten Nederhorst den Berg en 's-Graveland tot het nieuwe
Wijdemeren
, waarbij Loosdrecht naar Noord-Holland verhuisde.
Op 30 november 2011 telden de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland bij elkaar 6.259.901 inwoners
[1]
op een landoppervlakte van 5485,72 km², wat resulteert in een bevolkingsdichtheid van 1141 inwoners per km².
De naam Holland is afkomstig van
Holtland
of
Holdland
, dus: "houtland".
[2]
De oudste vorm is uit de tiende eeuw. Wat toen in het Oudnederlands Holtlant genoemd werd had betrekking op een nederzetting waarschijnlijk in de buurt van Leiden. Mogelijk was het de benaming voor de bosrijke
geestgronden
aan beide zijden van de monding van de
Oude Rijn
. Ook in de
Westhoek
in
West-
en
Frans-Vlaanderen
wordt er een onderscheid gemaakt tussen het
Blootland
, dat zich vlak achter de kust bevindt, en het verder van de kust gelegen Holt- of
Houtland
. Wat nu de
Rijnstreek
rond Leiden is, vormde vanaf de 11e eeuw het kerngebied van de grafelijke macht over het grondgebied met de naam Holland.
[3]
Plinius de Oudere
(23 - 79 na Chr.) refereerde aan deze streek als het land tussen
Helinius
en Flevo
("inter Helinium ac Flevum")
, twee vertakkingen van de Rijn waarvan de eerste in de buurt van Den Briel uitmondde in de Maas en de tweede in "de meren van het noorden".
[4]
Het werd daarna de benaming van de gouw
circa oras Rheni
(
Rijnland
), van waaruit graaf
Floris I
zijn gebied in het noorden wist te vergroten. De oudste bronnen refereren aan het niet duidelijk gedefinieerde graafschap als
Frisia
ten westen van het
Vlie
. Tot
1101
hebben de bronnen het over Friese graven, maar in dat jaar krijgt
Floris II
een toevoeging; hij wordt genoemd als
Florentius comes de Hollant
, Floris graaf van Holland, waarmee de naam lijkt te zijn overgegaan op het gehele graafschap. In de loop van de elfde eeuw moeten de Rijnlanders hun streek, die daarvoor deel uitmaakte van Frisia, 'Holland' zijn gaan noemen. Vanaf 1100 werd dat ook buiten Holland de gangbare benaming.
[5]
[6]
De naam wordt vooral in het buitenland vaak als
metoniem
voor geheel Nederland gebruikt. Deze vorm van
pars pro toto
wordt soms ook gewestelijk in Nederland zelf gebruikt. In de provincie Limburg worden met 'Holland' de delen van Nederland aangeduid die buiten de eigen provincie liggen; in
Noord-Brabant
en sommige andere provincies wordt met 'Holland' gerefereerd aan het westen van Nederland (zonder
Zeeland
).
Ook in het algemene spraakgebruik komt dit metonymisch gebruik van 'Holland' veel voor. Populaire Nederlandse televisieprogramma's kennen titels als
Heel Holland Bakt
,
Ik hou van Holland
,
Holland's Got Talent
,
The Voice of Holland
, etc.). Het
Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen
(NBTC) gebruikt de naam 'Holland' als officiele merknaam om toerisme naar Nederland internationaal te promoten.
[7]
Internationale transportfirma's gebruiken vaak de naam 'Holland', ook als zij zelf niet in Noord- of Zuid-Holland gevestigd zijn.
Holland is gelegen in het westen van Nederland, en wordt begrensd door de
Noordzee
aan de westkant, Zeeland en Noord-Brabant in het zuiden, en
Gelderland
,
Utrecht
,
Flevoland
en het
IJsselmeer
in het oosten. De
Rijn
en de
Maas
monden in Holland uit in de Noordzee, en er bevinden zich nog verscheidene andere rivieren, plassen en andere watergebieden.
Holland wordt door een lijn van kustduinen, onderbroken door enkele waterkeringen, beschermd voor de zee. Het meeste land betreft polderlandschap dat onder de zeespiegel ligt. Tegenwoordig ligt het laagste punt in Holland in de
Zuidplaspolder
, namelijk 6,76 meter onder
NAP
. Om te voorkomen dat Holland overstroomt is continue afvoer van water noodzakelijk. Vroeger gebeurde dit vooral door middel van
windmolens
, die zo talrijk waren (en op sommige plaatsen nog steeds zijn) dat de windmolen is uitgegroeid tot een symbool van Holland. Holland is in oppervlakte 7510,26 km² groot, waarvan 5485,72 km² (73%) land en 2024,54 km² (27%) water. De totale oppervlakte beslaat ongeveer 18% van Nederland.
De belangrijkste steden zijn Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Amsterdam is de hoofdstad en het financiele centrum van Nederland. De haven van Rotterdam is de grootste in
Europa
, en een van de grootste ter wereld. In Den Haag is de regering gezeteld. Samen met
Utrecht
en een aantal andere, kleinere gemeenten vormen deze steden de
Randstad
, een van de meest dichtbevolkte regio's in Europa. Echter kent Holland al sinds de
zestiende eeuw
een hoge graad van
verstedelijking
, die zich nog steeds voortzet.
Voor de komst van de Romeinen werd het gebied al bewoond door mensen. De oudste sporen van menselijke activiteit stammen uit de periode 12.000-9.000 v.Chr. Mensen woonden toen voornamelijk op de hoger gelegen gebieden in plaats van in de natte delta. De vertegenwoordigers van de
Vlaardingencultuur
konden juist in de natte delta goed vertoeven. Door de daling van de zeespiegel gedurende de
Brons-
en
IJzertijd
werd landbouw op grotere schaal mogelijk en groeide de bevolking en ontstonden er permanente nederzettingen op verschillende plaatsen achter duinen, langs rivieren en op Texel.
Het graafschap Holland werd in 1101 voor het eerst als dusdanig aangeduid. Na de
Eerste Vrije Statenvergadering
van
1572
namen de
Staten van Holland en West-Friesland
het bestuur over van de toenmalige graaf,
Filips II
. Het nam ook de bestuurlijke rol over van het
Hof van Holland
, dat nog tot ver in de zestiende eeuw politieke bevoegdheden hield, maar zich steeds meer beperkte tot gerechtelijke aangelegenheden.
Tijdens de
Tachtigjarige Oorlog
speelde het gewest Holland en West-Friesland een belangrijke rol in het verzet tegen de
Spanjaarden
. Nadat een deel van de Nederlanden zichzelf soeverein verklaarde trad het uiteindelijk toe tot wat de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ging heten en werd Holland daarvan het leidende gewest, dat was verdeeld in het
Zuiderkwartier
en het
Noorderkwartier
.
Er was geen
graaf van Holland
meer. De
Staten van Holland en West-Friesland
waren
soeverein
, dat niet langer als
graafschap
werd aangeduid, ook al rustte op het wapen soms een grafelijke kroon en had het binnen de
Staten-Generaal
van de Republiek formeel een grafelijke rang. In de Staten kwamen de door de steden verkozen afgevaardigden bijeen. De edelen van Holland, een kleine groep edellieden, hadden samen een stem die in hun naam door de
raadpensionaris
van Holland werd uitgebracht.
De steden hadden een
protocollaire
volgorde. Aangezien men in de 17e en 18e eeuw gefixeerd was op rang en
ancienniteit
, traden de vertegenwoordigers in deze volgorde op in de Staten en brachten zij hun stem in deze volgorde uit.
[8]
Dordrecht was de oudste en eerste der Hollandse steden en mocht ook de raadpensionaris voorstellen, al was dit een formaliteit.
[9]
De raadpensionaris
Johan de Witt
kwam uit deze stad.
In
1799
, na de vorming van de
Bataafse Republiek
, werd Nederland op een andere manier verdeeld, namelijk in
departementen
. Het gewest Holland werd verdeeld in het
Departement van Texel
(van
Vlie
tot
Rijn
), het
Departement van de Amstel
(omgeving Amsterdam), het
Departement van de Delf
(Holland ten zuiden van de Rijn, zonder de
eilanden
), want die werden inclusief het eiland van Dordrecht, samen met het westen van Bataafs-Brabant (incl. Breda), bij Zeeland gevoegd:
Departement van de Schelde en Maas
(hoofdstad Middelburg). In
1802
werd na de vorming van het
Bataafs Gemenebest
de gewestelijke structuur van voor 1799 weer grotendeels hersteld en zo ontstond het
departement Holland
.
In
1807
, bij de departementale herindeling als gevolg van de oprichting van het
koninkrijk Holland
, werd het departement Holland in tweeen gedeeld, namelijk in de departementen
Amstelland
en
Maasland
.
Na de
annexatie
van het koninkrijk Holland op
9 juli
1810
werden deze departementen op
1 januari
1811
een
departement
van het
Eerste Franse Keizerrijk
onder de namen
Zuiderzee
en
Monden van de Maas
.
In de
Grondwet van 1814
werd Holland ingesteld als ongedeelde provincie in het
Vorstendom der Verenigde Nederlanden
.
In
1815
werd Holland een provincie in het
Koninkrijk der Nederlanden
. Om de dominantie van Holland te verminderen werd de provincie in
1840
gesplitst in de provincies
Noord-Holland
en
Zuid-Holland
. In de jaren daarna werd nog regelmatig met gebieden geschoven tussen de twee provincies en ook met de andere aanliggende provincies, zoals in
1942
toen de eilanden
Vlieland
en
Terschelling
bij de provincie
Friesland
werden ondergebracht.
Al in de
Late Middeleeuwen
had Holland een grote politieke invloed op het gebied ten noorden van de grote rivieren, vooral omdat het graafschap het
Sticht
(het wereldlijke bestuursgebied van het Bisdom Utrecht) begon te domineren.
Tijdens de Republiek werd er ook een steeds sterkere culturele invloed uitgeoefend op de andere gewesten. De
stadsdialecten
van het
Hollands
werden het
Standaardnederlands
, terwijl taalvarianten in de overige delen van het land aan status inboetten, veelal een stigma kregen en zich ontwikkelden richting het Standaardnederlands.
Naar buiten toe bepaalde het machtige gewest de beeldvorming over Nederland. Holland is dan ook in vele talen het woord voor Nederland in het algemeen geworden. Daarbij wordt tegenwoordig gedacht aan
stereotypen
zoals
tulpen
,
klederdracht
en
klompen
maar ook
marihuana
en
prostitutie
; al sinds het midden van de 19e eeuw worden typisch Hollandse kenmerken ingezet bij de promotie van Nederland als geheel. Vanaf die tijd werd ook de nationale eenheid versterkt door een proces van economische en culturele
modernisering
dat uitstraalde vanuit de Hollandse steden. Nog steeds is de
Randstad Holland
(meestal afgekort tot
Randstad
) het politieke, economische en culturele centrum van Nederland.
Tot de deling van 1840 maakte de bevolking van Holland ca. 29 procent van de bevolking van geheel Nederland uit.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
[1]
Statline CBS: Bevolkingsontwikkeling per maand
- ↑
Holland (geografische naam)
, M. de Vaan,
Addenda EWN
(2014-2018), op etymologiebank.nl.
- ↑
Etymologie: Holland,
Michiel de Vaan,
Neder-L,
26 november 2015
.
Gearchiveerd
op 21 maart 2023.
- ↑
[2]
Pliny the Elder, The Natural History (eds. John Bostock, M.D., F.R.S., H.T. Riley, Esq., B.A.)
- ↑
Michiel de Vaan,
Neder-L
26-11-2015, D.P. Blok. 1969. "Holland und Westfriesland." Fruhmittelalterliche Studien 3, 347?361. J.W.J. Burgers. 1999."Holland omstreeks 1100. De 11e-eeuwse transformatie van het Westfriese graafschap." Holland 31, 199-209.
- ↑
Aan het eind van de 19e eeuw werd nog een alternatieve interpretatie verdedigd, waarin 'Holland' zou zijn afgeleid van de oude betekenis van 'hol' als 'dras'. Zie: J.W. Muller, in:
Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, Jaargang 18. E.J. Brill, Leiden 1899,
[3]
.
Gearchiveerd
op 9 augustus 2022.
- ↑
De marketingorganisatie voor 'Holland'
. NBTC Holland Marketing
- ↑
Geert H.
Medema
,
"In zo goede order als in eenige stad in Holland" : het stedelijk bouwbedrijf in Holland in de achttiende eeuw
. Proefschrift Utrecht 2008, p. 10.
- ↑
"De Ware Vrijheid", biografie van
Johan de Witt
en
Cornelis de Witt
, biografie door
Luc Panhuysen
2005
|