Historiae animalium
('Geschiedenis van de dieren') is een
16e-eeuwse
zoologische
encyclopedie
van de hand van de
Zwitserse
natuurvorser
Conrad Gesner
(1516?1565). Het werd in
Zurich
gedrukt door
Christoph Froschauer
. Het werk werd in vijf delen uitgegeven, waarvan het laatste incomplete deel
postuum
verscheen.
Het ruim 4500 pagina's tellende werk is de eerste
bibliografie
van
natuurlijk-historische
geschriften en bovendien het eerste moderne werk dat een poging deed om alle bekende
dieren
te beschrijven. Dankzij zijn nauwkeurige beschrijvingen wordt Gesner bezien als de belangrijkste grondlegger van de moderne zoologie.
[1]
[a]
Veel
wetenschappelijke namen
die
Carl Linnaeus
in zijn
Systema naturae
publiceerde zijn aan namen uit de
Historiae animalium
ontleend.
12e-eeuws exemplaar van
Aristoteles
'
Historia animalium
(
Biblioteca Medicea Laurenziana
, pluteo 87.4)
Conrad Gesner wilde met zijn werk een brug slaan tussen de
klassieke
en
middeleeuwse
kennis van het
dierenrijk
en de nieuwe inzichten. De titel ontleende hij van
Aristoteles
'
Historia animalium
, een van de bronnen waarop hij voortborduurde. Behalve de werken van Aristoteles raadpleegde Gesner onder andere de geschriften van
Claudius Aelianus
en
Plinius de Oudere
,
[b]
de
Hebreeuwse Bijbel
,
Egyptische hierogliefen
en het middeleeuwse
bestiarium
Physiologus
. In totaal raadpleegde Gesner de werken van meer dan 80
Griekse
en 175 Latijnse auteurs, alsook publicaties in het
Duits
,
Frans
en
Italiaans
. De Britse auteur
Anna Pavord
noemde hem dan ook "een eenmans
zoekmachine
, een 16e-eeuwse
Google
".
[c]
[3]
Gesner combineerde oude bronnen met zijn eigen bevindingen en die van anderen, om zo een zo compleet mogelijke beschrijving te kunnen geven van de
natuurlijke historie
van het dierenrijk.
[4]
Tijdens zijn leven had Gesner tal van
specimina
en aantekeningen verzameld, zowel tijdens zijn reizen alsook door middel van correspondentie met vrienden en kennissen.
[3]
Tijger
en
luipaard
in deel 1:
Viviparous Quadrupeds
Historiae animalium
geeft een
Latijnse
beschrijving van
gewervelde dieren
:
zoogdieren
,
vogels
,
vissen
,
amfibieen
en
reptielen
. Deze worden per deel gegroepeerd, waarbij Gesner dezelfde indeling hanteerde als Aristoteles'
Historia animalium
en
Albertus Magnus
'
De animalibus
:
De vormgeving is in de traditie van het
emblemataboek
, die in de 16e eeuw in de mode kwam. Elk hoofdstuk bevat meerdere secties, die elk in detail een diersoort behandelen. Sommige gegevens, zoals de eigennamen, zijn in meerdere talen vermeld. Veel beschrijvingen zijn voorzien van een of meer
illustraties
, waaronder ook afbeeldingen van
fossielen
.
Historiae animalium
gaat diep in op de uiterlijke kenmerken en gedragingen van veel dieren, alsook eventuele rollen in de
geschiedenis
,
mythologie
,
religie
,
literatuur
en
kunst
.
[3]
Gesner was geinteresseerd in de morele lessen die uit het leven van dieren konden worden getrokken en verwerkte een groot aantal hiervan in zijn werk. Ook het gebruik in
medicijnen
en
voedingsmiddelen
wordt behandelt.
De
eenhoorn
Historiae animalium
beschrijft naast de in die tijd algemeen bekende dieren ook
uitgestorven
soorten en pas ontdekte soorten uit
Indie
,
Noord-Europa
en de
Nieuwe Wereld
. Het bevat bijvoorbeeld de eerste beschrijving van de
bruine rat
(
Rattus norvegicus
).
[5]
Gesner maakte een onderscheid tussen feiten en misvattingen.
[6]
Zijn werk beschrijft daarom ook een aantal
fabeldieren
uit
bestiaria
, zoals de
eenhoorn
, de
basilisk
en de
zeemeermin
. Gesner plaatste bij veel van deze wezens zijn vraagtekens en beargumenteerde waarom het onredelijk zou zijn om in het bestaan ervan te geloven. Hij introduceerde echter ook veel onjuistheden. Zo beweerde hij dat van alle wezens de
olifant
qua intelligentie en gevoelsleven het dichtst bij de mens staat.
[7]
Gesners reeks was een van de eerste zoologische werken die was voorzien van afbeeldingen en het eerste werk dat illustraties van
fossielen
bevat.
[8]
Het werk was voor zijn tijd royaal geillustreerd; 812 van de ruim 3000 pagina's tellende eerste vier delen waren voorzien van
houtsnedes
.
[1]
Veel van deze illustraties tonen dieren in hun natuurlijke omgeving.
Lucas Schan
, een kunstenaar uit
Straatsburg
, vervaardigde een groot deel van de illustraties.
[9]
Hij baseerde deze voor een deel op de observaties van Gesner en andere onderzoekers. Daarnaast zijn ook tal van reeds bestaande afbeeldingen gebruikt, verzameld door Gesner zelf en door zijn vriend en leerling
Felix Platter
(1536-1614).
[1]
Zo bevat
Historiae animalium
een kopie van een door
Erhard Reuwich
getekende
giraffe
, alsook een houtsnede van
Albrecht Durers
Rhinocerus
.
Conrad Gesner publiceerde tal van werken, maar zijn
Historiae animalium
bleek zijn
meesterwerk
. Daar Gesner
protestants
was, werden al zijn werken op de
rooms-katholieke
lijst van verboden boeken
geplaatst.
[10]
Desondanks was de
Historiae animalium
het meest gelezen natuurwetenschappelijke werk in de
renaissance
.
Kameleon
in het
Thierbuch
(1563)
Na het succes van de
Historiae animalium
volgde in 1563 een verkorte
Duitse
uitgave, getiteld
Thierbuch
('Dierenboek'). In
Engeland
verscheen in 1607 een Engelstalige bewerking hiervan, van de hand van Edward Topsell. Deze kreeg als titel
Historie of foure-footed beastes
('Geschiedenis van viervoetige beesten').
In 1582 werd het derde deel van
Historiae animalium
in het Duits uitgegeven, getiteld
Vogelbuch
('Vogelboek').
[11]
Een complete Duitse vertaling verscheen in 1670 onder de naam
Allgemeines Thierbuch
('Algemeen Dierenboek'). Het bevat een zesde deel over
insecten
, waarvoor ongepubliceerde aantekeningen van Gesner werd gebruikt.
Noten
- ↑
De Duitse
patholoog
Walter Pagel
noemt in zijn boek
William Harvey's Biological Ideas: Selected Aspects and Historical Background
nog drie andere grondleggers, namelijk de Italiaan
Ulisse Aldrovandi
(1522?1605), de Fransman
Guillaume Rondelet
(1507?1566) en de Nederlander
Volcher Coiter
(1534?1576).
[2]
- ↑
Gesner werd in zijn tijd ook wel 'de Zwitserse Plinius' genoemd.
[3]
- ↑
Origineel citaat: "
a one-man search engine, a 16th-century Google
".
[3]
Bronnen en verwijzingen
- ↑
a
b
c
Originele voorbeeldtekeningen voor 16de-eeuws dierenboek Gessner bij Bijzondere Collecties UvA
. Universiteit van Amsterdam (
6 maart 2012
).
Gearchiveerd
op
25 februari 2018
. Geraadpleegd op
25 februari 2018
.
- ↑
(
en
)
Walter Pagel
(1967).
William Harvey's Biological Ideas: Selected Aspects and Historical Background
. Karger Medical and Scientific Publishers, p. 335.
ISBN 978-3-8055-0962-6
.
Gearchiveerd
op
30 juli 2023
.
- ↑
a
b
c
d
e
(
en
)
Scott, Michon
,
Conrad Gesner
.
Strange Science: The rocky road to modern paleontology and biology
(
26 maart 2017
).
Gearchiveerd
op
26 juni 2018
. Geraadpleegd op
25 februari 2018
.
- ↑
(
en
)
Huxley, Robert, e.a
(2007).
The Great Naturalists
. Thames & Hudson.
ISBN 0-500-25139-8
.
, pp. 71?75
- ↑
(
de
)
Freye, H.A. & Thenius, E.
;
1968
:
Die Nagetiere
, in:
Grzimek, B.
(
red.
):
Grzimeks Tierleben
, Volume 11, Kindler, Zurich. pp. 204-211.
- ↑
(
en
)
Pettitt, George A.
,
Conrad Gesner
.
Encyclopædia Britannica
(
18 februari 2014
).
Gearchiveerd
op
10 maart 2018
. Geraadpleegd op
24 februari 2018
.
- ↑
(
en
)
van Groesen, Michiel
(
6 februari 2008
).
The Representations of the Overseas World in the De Bry Collection of Voyages (1590-1634)
. BRILL, p. 164.
ISBN 9047432630
.
Gearchiveerd
op
30 juli 2023
.
- ↑
(
en
)
Anzovin, Steven
(2000).
Famous First Facts
. H. W. Wilson.
ISBN 0-8242-0958-3
.
, p. 366 item 5210
The first fossil illustrations were contained in the Historia animalium, published in 1551 by Swiss physician and naturalist Conrad von Gessner.
- ↑
(
en
)
Kusukawa, S.
(juli 2010).
The sources of Gessner’s pictures for the Historia animalium
.
Annals of Science
67
(3): 303?328.
DOI
:
10.1080/00033790.2010.488899
.
Gearchiveerd van origineel
op
6 maart 2023
.
- ↑
(
en
)
Schmitt, Charles B., e.a
(1990).
The Cambridge History of Renaissance Philosophy
. Cambridge University Press.
ISBN 0-521-39748-0
.
, p. 46
- ↑
(
de
)
Katharina B. Springer, Ragnar K. Kinzelbach
(
19 december 2008
).
Das Vogelbuch von Conrad Gessner (1516-1565): Ein Archiv fur avifaunistische Daten
. Springer Science & Business Media.
ISBN 3540852840
.
Gearchiveerd
op
30 juli 2023
.
Externe link
|