Frederik V van de Palts
(Deinschwang,
26 augustus
1596
?
Mainz
,
29 november
1632
) was in
1610
tot
1623
keurvorst van de
Palts
en van
1619
tot
1620
als
Frederik I
koning van
Bohemen
. Vanwege zijn kortstondige regering over Bohemen werd hij de
Winterkoning
genoemd.
Frederik was de zoon van
Frederik IV van de Palts
en
Louise Juliana van Nassau
, de oudste dochter uit het huwelijk van
Willem van Oranje
met
Charlotte van Bourbon
. Frederik was dus een neef (oomzegger) van prins
Maurits
en prins
Frederik Hendrik
van Nassau.
Hij werd geboren op het voormalige jachtslot van Deinschwang, tegenwoordig een dorp in de gemeente
Lauterhofen
. Frederik V volgde in
1610
zijn vader op als keurvorst van de Palts. Zijn familie, een protestantse tak van de
Wittelsbachs
, was
calvinistisch
, wat eerder uitzonderlijk was bij de Duitse vorsten.
De eerste jaren van zijn regering waren zeer gelukkig. De Palts was toen een rijk en welvarend gebied binnen Duitsland. Keurvorst Frederik IV was een paar jaar voor zijn dood een van de oprichters geweest van de
Protestantse Unie
, een bondgenootschap van de Duitse protestantse vorsten die door zijn vader was gevormd.
Het aanzien van Frederik V nam nog toe toen hij in 1613 in Londen trouwde met de enige dochter van de Engelse koning
Jacobus I
. Voor zijn echtgenote breidde hij het
kasteel van Heidelberg
uit en voorzag het van een uitzonderlijke tuin, de
Hortus Palatinus,
in die tijd bestempeld als het "achtste wereldwonder".
In
1618
kwam de protestantse meerderheid in
Bohemen
in opstand tegen
keizer Matthias
, die als koning van Bohemen de erkende rechten van de protestanten niet had gerespecteerd en die, zelf kinderloos, zijn neef Ferdinand als zijn opvolger opdrong. Ferdinand stond bekend als militant katholiek. Bij die gelegenheid vond de
Tweede Praagse Defenestratie
plaats. Matthias overleed op 20 maart 1619, waarna Ferdinand tot keizer werd gekozen onder de naam
Ferdinand II
.
De Boheemse landdag weigerde intussen Ferdinand als koning te erkennen en bood in plaats daarvan op 26 augustus 1619 Frederik V aan, om koning van Bohemen te worden.
De protestant Frederik op de Boheemse troon in plaats van de
Oostenrijkse Habsburgers
, zou de macht van de Habsburgers sterk verzwakken en het delicate evenwicht tussen katholieken en protestanten in het Heilige Roomse Rijk verstoren. De Habsburgers en de
Katholieke Liga
(de tegenhanger van de Protestantse Unie), aangevoerd door hertog
Maximiliaan van Beieren
zouden dit dan ook nooit aanvaarden. Bovendien konden ze rekenen op de steun van het machtige Spanje, waar de
Spaanse Habsburgers
regeerden.
Zowel Frederiks moeder Louise Juliana als zijn schoonvader koning
Jacobus I van Engeland
raadden hem ten zeerste af de kroon te aanvaarden. Ook de meeste protestantse vorsten waren er niet voor. Alleen Frederiks oom prins Maurits moedigde hem aan. De jonge, politiek onervaren keurvorst besliste om toch koning te worden, zonder zich rekenschap te geven van de gevolgen.
Frederik reisde naar Praag, waar hij enthousiast werd ontvangen en op 4 november 1619 als Frederik I gekroond werd in de
Sint-Vituskathedraal
. Meteen daarop probeerde hij de vorsten van de Protestantse Unie te verzamelen, maar dat mislukte. Bijna iedereen liet hem in de steek. Alleen de protestantse vorst van
Transsylvanie
,
Bethlen Gabor
, nam de wapens op, maar hij werd snel verslagen door een leger aangevoerd door Maximiliaan van Beieren en de
graaf van Tilly
.
Intussen veroverden Spaanse troepen een deel van de Palts, waaronder de hoofdstad
Heidelberg
.
In september 1620 viel het leger van Maximiliaan en Tilly Bohemen binnen. Het bestond uit 30.000 man, waartegen Frederik slechts 13.000 Tsjechen kon plaatsen. Op 8 november 1620 leden Frederiks troepen in de
Slag op de Witte Berg
een zware nederlaag.
Frederik moest meteen daarna hals over kop met zijn gezin en zijn hofhouding uit Praag wegvluchten. Door die vlucht, waarbij zijn pasgeboren zoon Rupprecht bijna werd vergeten, kreeg hij te maken met de spot van heel Europa. De bijnaam "Winterkoning" was dan ook aanvankelijk een spotnaam.
De gevolgen waren dramatisch. Niet alleen verloor hij Bohemen. Ferdinand II deed hem in de rijksban en ontnam hem zowel de Palts als zijn keurvorstelijke waardigheid, die naar Maximiliaan gingen.
Frederik wist via Silezie naar Brandenburg te ontkomen en kreeg uiteindelijk asiel in de
Verenigde Provincien
, waar de
Staten-Generaa
l hem een subsidie aanboden. Hij ging met een beperkte hofhouding wonen in Den Haag. Zijn woning aan de
Kneuterdijk
20-24, de voormalige woning van
Johan van Oldenbarnevelt
, werd in de volksmond het
Hof van Bohemen
genoemd. De naam van de stadswijk
Bohemen
herinnert hier nog aan.
Kooningshuys in Rhenen
(1745), tekening van
Jan de Beijer
Frederik V kocht in
Rhenen
het agnietenklooster, liet het afbreken, waarna hij door architect
Bartholomeus van Bassen
een paleis liet bouwen. Het paleis was gereed in 1630 en stond bekend als het
Kooningshuys
, maar werd ook wel de Koningshof genoemd. Na zijn overlijden bleef zijn weduwe tot een jaar voor haar overlijden in het paleis wonen. In 1812 werd het paleis, inmiddels geheel vervallen, afgebroken.
[1]
In januari 1629 waren Frederik V en zijn oudste zoon Frederik Hendrik op weg van
Den Haag
naar
Amsterdam
om daar de schatten van de
Zilvervloot
met eigen ogen te gaan zien. Frederik Hendrik verdronk bij het oversteken van het
Haarlemmermeer
. Zijn vader bracht het er ternauwernood levend van af.
Frederik, die zich nooit thuis zou voelen in Holland,
bleef al die tijd ijveren voor de teruggave van zijn staten. Het conflict tussen Duitse protestanten en katholieken was intussen uitgegroeid tot een van de zwaarste oorlogen die Europa had gekend, de
Dertigjarige Oorlog
. Frederik zelf had maar een onbetekenend legertje.
Pas in 1630 leken de kansen in protestants voordeel te keren toen de Zweedse koning
Gustaaf II Adolf
zegevierend door Duitsland oprukte. Hij heroverde een deel van de Palts en nodigde Frederik begin 1632 uit om terug te keren. Frederik vestigde zich in
Mainz
onder Zweedse bescherming, zonder echte politieke of militaire macht te hebben. Maar op 16 november 1632 sneuvelde Gustaaf Adolf in de
Slag bij Lutzen
. De keurvorst was zwaar ontmoedigd toen hij het nieuws vernam. Hij werd kort nadien ziek en overleed. Zijn gezin was in Den Haag gebleven.
Het wapen van Frederik V als koning van Bohemen
Als keurvorst voerde Frederik de volgende titels:
Toen Frederik tot koning van Bohemen werd gekozen voegde hij daar de volgende titels aan toe:
Frederik bezat op Luxemburg na ook werkelijk alle gebieden en waardigheden die met deze titels verbonden waren. De koningen van Bohemen maakten sinds het uitsterven van het
Huis Luxemburg
dat lange tijd de Boheemse gebieden had geregeerd aanspraak op de titel hertog van Luxemburg.
Koning Frederik I van Bohemen
(1634),
Gerard van Honthorst
,
Kurpfalzisches Museum
, (
Heidelberg
)
Frederik trouwde op
14 februari
1613
met
Elizabeth Stuart
(1596-1662), dochter van
Jacobus I van Engeland
en
Anna van Denemarken
. Uit dit huwelijk werden de volgende kinderen geboren:
- Frederik Hendrik
(1614-1629), verdronken - bijgezet in de Kloosterkerk in Den Haag
- Karel I Lodewijk
(1617-1680), gehuwd met
Charlotte van Hessen-Kassel
(1627-1686),
Marie Louise van Degenfeld
(1634-1677) en
Elisabeth Hollander van Bernau
(1659-?)
- Elisabeth
(1618-1680)
- Ruprecht
(1619-1682), beroemd als Engelse legeraanvoerder en admiraal, ongetrouwd (hij had wel een dochter en een zoon)
- Maurits
(1621-1652), vice-admiraal in Engelse dienst
- Louise Hollandine
(1622-1709)
- Lodewijk
prins van Bohemen
(
31 augustus
1623
-
24 december
1624
), bijgezet op
27 mei
1625
in de
Grafkelder van Oranje-Nassau
. overleden aan de pest.
[2]
- Eduard
(1625-1663)
- Henriette Maria
(1626-1651), huwt met
Sigismund Rakoczi
, vorst van
Zevenburgen
- Filips
(1627-1650)
- Charlotte
(1628-1631) - bijgezet in de Kloosterkerk in Den Haag
- Sophia
(1630-1714), gehuwd met
Ernst August van Brunswijk-Luneburg
- Gustaaf Adolf
(1632-1641) - bijgezet in de Kloosterkerk in Den Haag
[3]
Door zijn jongste dochter Sophia is Frederik een van de voorvaderen van de Britse koninklijke familie.
Bronnen, noten en/of referenties
|