De
Donge
is een
beek
in de Nederlandse provincie
Noord-Brabant
. De Donge is een typische
laaglandbeek
. Een dergelijke beek heeft geen duidelijke bron maar ontstaat doordat grond- en regenwater zich vanuit een groter gebied geleidelijk aan clusteren tot een beek. Voor de Donge betreft dit het grensgebied tussen
Alphen
en
Baarle-Nassau
. De bovenloop ligt in
natuurgebieden
, dan volgt het stedelijk gebied van
Tilburg
waar de bovenloop afwatert op het
Wilhelminakanaal
. De benedenloop is gescheiden van de bovenloop en voert langs gemengd gebied met oude industrie, vanaf
Dongen
tot aan de uitmonding in de
Amer
.
Vanuit de omgeving van Baarle-Nassau en Riel, die ongeveer 27 meter boven zeeniveau ligt, stromen twee waterlopen, de
Hultense Leij
en de
Lei
richting het noorden. Aan de zuidkant van de Dongewijk, een deel van de Tilburgse
Reeshof
, vloeien ze samen tot de Donge. Bij de aanleg van de Reeshof is in het jaar
2000
de loop van voor
1920
hersteld en is het natuurgebied
Dongevallei
aangelegd. Ten noorden daarvan mondt de beek met een
stuw
uit in het Wilhelminakanaal.
Voorbij het kanaal zijn er twee takken: bij de Burgemeester Letschertweg sluit een tak min of meer aan bij de in
2000
herstelde oude waterloop. Dit is een smalle,
gekanaliseerde
watergang
, een flinke sloot die via
duikers
onder de Vierbunderweg en de
Eindsestraat
door slingert, eerst noordoostelijk stroomt en na enkele honderden meters noordwestelijk langs de Fazantenweg en rakend aan de noordoostkant van de Dongense woonkern. Na een zuidwestelijke zigzag bij de Procureurweg gaat het weer in dezelfde richting verder. De andere tak sluit aan op de bedding aan de andere kant van het kanaal zoals die het grootste deel van de twintigste eeuw was. Deze is anno 2009 nog goed zichtbaar op de kaart en in het landschap. Deze tak is wat minder strak gekanaliseerd en loopt door Dongen, vanaf het eind van de Sportlaan onder de Rijensestraatweg door en langs de Lage Ham en de Watertorenstraat. Vlak voor de Provincialeweg/Wilhelminalaan komen de takken bij elkaar. Met de Kerkdijk (verderop Dongedijk, een onverhard wandel- en fietspad) en
's Gravenmoer
aan de rechterhand gaat het dan, nog steeds gekanaliseerd noordwaarts. Daar splitst een tak af die noordelijk naar
Raamsdonk
en dan met een westwaartse zigzag en een duiker onder de
A59
door gaat, bijna recht noordelijk naar het
Oude Maasje
. De eigenlijke Donge gaat, hier nauwelijks gekanaliseerd, westwaarts onder de
A27
en de A59 door, maakt even verbinding met het Wilhelminakanaal en kronkelt dan tussen
Geertruidenberg
en
Raamsdonksveer
door. Daar mondt zij, samen met de
Bergsche Maas
, uit in de Amer.
De toeleidende beekjes zoals de
Oude Leij
stromen door Brabantse natuurgebieden. Het gaat hierbij om de natuurgebieden
Regte Heide
,
Riels Laag
,
Ooievaarsnest
en
Riels Hoefke
. Dit gebied, dat direct ten zuiden van Tilburg gelegen is, is niet alleen bijzonder vanwege zijn grote landschappelijke verscheidenheid maar ook vanwege zijn voor Nederlandse begrippen spectaculaire hoogteverschillen. De drassige laaggelegen gronden langs de Oude Leij grenzen hier direct aan de droge bos- en heidegronden die bijna tien meter hoger liggen.
In de herstelde beekbedding van het Tilburgse natuurgebied Dongevallei zijn zeldzame moerasplanten tot leven gekomen uit zaden die bijna een eeuw onder een dikke laag
landbouwgrond
hebben gelegen. Er groeien
pioniersplanten
als
geelgroene zegge
, maar ook zeldzame mossoorten als
grote viltmuts
en
oranje knolknikmos
. Ook de vleesetende
kleine zonnedauw
,
moerasrolklaver
,
moeraswolfsklauw
en
moerasdoorn
zijn hier te vinden. Het gebied is ook een paddenstoelen- en zwammenparadijs, met het
gewoon judasoor
, de
grijze buisjeszwam
en de
doolhofzwam
.
In de buurt van
Geertruidenberg
en
Raamsdonksveer
, waar de rivier breder is dan in de rest van het stroomgebied, wordt de rivier voornamelijk gebruikt voor industrie, al is die de laatste jaren wel erg uitgedund. Zo is de
Dongecentrale
gelegen aan de Donge. Dit was tot 1952 de belangrijkste producent van elektriciteit in Noord-Brabant, maar deze is niet meer in werking en de taken zijn overgenomen door de
Amercentrale
. Verder waren er tot 2005 drie
scheepswerven
gevestigd aan de oost- en westoever van de rivier. Omdat de gemeente Geertruidenberg deze plekken heeft gereserveerd om eengezinswoningen en appartementen te bouwen zijn deze scheepswerven verplaatst naar een locatie aan de Bergsche Maas. Anno 2008 zijn in Geertruidenberg nog wel het benzinetransportbedrijf
Van Der Sluijs Groep
en het mineraalverwerkende bedrijf
Ankerpoort
gevestigd. Beide bedrijven gebruiken de rivier voor hun aanvoer per schip.
- De rivier vormt van oudsher de natuurlijke grens tussen het Oost- en West-
Brabants
dialect
. Dit is zo ontstaan omdat er in die tijd nauwelijks contact was tussen de bewoners ten westen en ten oosten van de rivier. Deze lijn is overigens naar het zuiden door te trekken in het gebied waar de Donge niet stroomt.
- De plaats
Dongen
waar de rivier langs loopt is weliswaar vernoemd naar de rivier maar op een andere manier dan menigeen zal denken. De rivier heette voordat er bewoning was simpelweg Aa (zoals zoveel rivieren). Omdat Dongen op een
Donk
ligt, een hooggelegen zandrug in een veengebied, werd deze plaats 'Donk aan de Aa' genoemd, wat verbasterde tot 'DonkAa' oftewel 'Dongen', hieruit is ook de naam van de rivier ontstaan.
- De regio waar de Donge uitmondt in de
Amer
(grofweg de plaatsen in de gemeente
Geertruidenberg
, en de dorpen
Made
,
Hank
en
Dussen
maar vaak ook
Drimmelen
) wordt vaak 'Dongemond' genoemd. Dit is weliswaar geen officieel vastgestelde regio, maar veel bedrijven en instellingen hebben de naam wel geadopteerd.