Bonaire
Boneiru
Caribisch openbaar lichaam
van
Nederland
|
|
|
Geografie
|
Hoofdstad
|
Kralendijk
|
Oppervlakte
|
288 km²
|
Coordinaten
|
12°10'46,6"NB, 68°15'29,2"WL
|
Bevolking
|
Inwoners
(2022
[1]
)
|
22.573
[1]
Bevolkingssamenstelling:
[2]
36,4% Bonairianen
17,6% Curacaoenaars
15,3% Nederlanders
6,3% Dominicanen
4,5% Colombianen
3,7% Venezolanen
2,7% Peruanen
2,5% Arubanen
11,1% anders
|
Religie
|
84,8% totaal
christendom
68,3%
rooms-katholiek
16,5% totaal protestant
6,7%
pinkstergemeente
4,5%
evangelisch
2,7% anders
protestant
1,4%
jehova's getuigen
1,2%
adventist
12% zonder religie
0,7%
hindoeisme
2,4% overige religies
(2013)
|
Talen
|
Papiaments
en
Nederlands
|
Overig
|
Munteenheid
|
Amerikaanse dollar
|
Volkslied
|
Volkslied van Bonaire
|
Tijdzone
|
UTC
?4
|
Feestdag
|
6 september
(
Dia di Himno y Bandera
)
|
Telefoon
|
+599 7
|
Topleveldomein
|
nl
|
ISO 3166
|
BQ, BES, 535
|
Detailkaart
|
|
Foto's
|
|
Bevolkingspiramide
|
Bonaire
(
Papiaments
:
Boneiru
) is een
Nederlands
eiland in het
Caribische deel van Nederland
, dat sinds 2010 bestuurlijk als
Caribisch openbaar lichaam
een
bijzondere gemeente
vormt. Het is gelegen in het zuidelijke deel van de Caribische Zee, voor de kust van
Venezuela
, en behoort tot de
ABC-eilanden
van de
Kleine Antillen
. De
hoofdstad
van Bonaire is
Kralendijk
; een verbastering van Koralendijk (dijk van koraal). De oudste nederzetting is
Rincon
, Spaans voor "hoek".
Bonaire heeft iets meer dan 20.000 inwoners en is een multiculturele en meertalige samenleving. De meeste bewoners hebben als thuistaal het
Papiaments
. Daarnaast wordt er in meer of mindere mate Engels, Spaans en Nederlands gesproken.
De twee grootste groepen nieuwkomers op het eiland komen uit Curacao (17,63%) en Europees Nederland (15,28%). Vervolgens komen de vier grootste nieuwkomersgroepen uit Spaanstalige landen uit de regio, de
Dominicaanse Republiek
,
Colombia
,
Venezuela
en
Peru
. Daarnaast zijn er nog nieuwkomersgroepen uit
Aruba
en
Suriname
, de
Verenigde Staten
en
Canada
.
Meer dan drie kwart van de bevolking is christelijk, met name
Rooms-Katholiek
. Bonaire valt onder het
Bisdom Willemstad
.
Bonaire is een internationaal gerenommeerde duikbestemming. De belangrijkste economische sectoren zijn
toerisme
en de
zoutwinning
.
Er zijn meerdere theorieen over de herkomst van de naam Bonaire. In de Indiaanse taal van de
Caquetio
betekent "Bonay" of "Boynay" "laag land". Door de eeuwen heen had men verschillende namen voor het eiland zoals Boynare, Buinare, Bonari en Bonaira. In de Zuid-Europese talen Portugees, Spaans en Frans kan Bonaire afgeleid zijn van de woorden voor "goede lucht"; "Bom ar", "Buen aire", Bon air".
[3]
[4]
[5]
In het boek
Boynay Tey
is opgetekend dat de mythische voorvader Boynay was geboren te
Piedra di Boneiru
, een fysieke locatie nabij Rincon. Hij werd ook
Yu di Baranka mama
(zoon van de heilige moedersteen) genoemd en werd beschouwd als de eerste Boneriaan.
Bonerianen hadden van oudsher een
GutuRuku
, zakje met aarde van de plek
Piedra di Boneiru
, die ze konden meenemen als ze het eiland verlieten. Als ze ver van het geboorteland zouden komen te overlijden, zouden ze altijd een beetje aarde van Bonaire bij zich hebben.
Bonaire heeft 24.090 inwoners volgens de telling van 2022.
[6]
In 2001 had 86% van de bevolking de Nederlandse nationaliteit, maar was slechts 52% op het eiland zelf geboren.
[7]
Naast veel mensen van de andere eilanden
Curacao
en
Aruba
(18%), uit Nederland (14%) en de buurlanden Venezuela en Colombia wonen er veel mensen uit de
Dominicaanse Republiek
(19%), grotendeels arbeidsmigranten.
Tot de jaren 60 kende Bonaire een krimp tot 5.000 inwoners. Daarna een gestage groei en vanaf 2010 een explosieve groei naar meer dan 20.000 inwoners. Ondertussen is minder dan de helft van de inwoners nog geboren op Bonaire.
[8]
Een relatief kleine groep van Chinezen heeft sinds de jaren 70 een grote positie verworven in de middenstand. Met name hun restaurants en supermarkten zijn erg succesvol. In 2018 is de
Chinese Association of Bonaire
opgericht.
[9]
De overgrote meerderheid van de bevolking is
rooms-katholiek
, 60% in 2021. Bonaire valt onder het
Bisdom Willemstad
. Verder is er van oudsher een kleine
protestantse
gemeenschap, 3,3% in 2021. Andere christelijke stromingen zoals de Pinksterkerk (4,9%), evangelische gemeenschap (6,0%), Jehova's getuigen (1,4%) en Zevende-dags Adventisten (2%) zijn sterk in opkomst (zo'n 15% van de bevolking). 50% van de gelovigen zegt minimaal maandelijks naar de kerk te gaan, waarvan 25% minimaal 1 keer per week.
[10]
Bonaire heeft in de wijk Amboina ook een moskee.
Van de bevolking spreekt meer dan 60% als voertaal Papiaments, 15% Nederlands, 15% Spaans en 5%
Engels
. Meer dan 90% van de bevolking is meertalig. De meeste Papiamentstaligen zijn meertalig en spreken in meer of mindere mate ook Nederlands, Engels en Spaans.
[11]
De officiele taal is het Nederlands. De meest gesproken thuistaal is het Papiaments. Papiaments is een zelfstandige Creoolse taal met voornamelijk invloeden uit het
Spaans
en het
Portugees
, daarnaast veel invloed van het Nederlands, Engels, Frans, alsmede Indiaanse en West-Afrikaanse talen. In 2007 werd het Papiaments erkend als de officiele taal van de Nederlandse Antillen. Op 24 januari 2024 meldde de Nederlandse regering het Papiamentu bij de Raad van Europa aan als
regionale taal
.
Op Bonaire gebruikt men de fonetische spelling van het Papiaments, niet de Arubaanse (etymologische). Een bijzonderheid in het dialect van Bonaire is dat de uitgang
-mentu/-mento
, die in deze taal veel voorkomt, er wordt uitgesproken als
-men
("Papiamen")
Andere voorbeelden zijn
kas
(huis) Bonairiaans dialect: (
Ka
) voorbeeld in een vorm van een zin,
mi ta bai kas
(ik ga naar huis) Bonairiaans dialect (
m'a bai ka
). De bewoners van Bonaire gebruiken veel afkortingen als ze aan het praten zijn. Op de buureilanden Curacao en Aruba noemt men dit
korta palabra
, verkorte spraak.
Het gebrek aan een Nederlandse taalomgeving maakt het Nederlands in plaats van een moedertaal tot een vreemde taal op Bonaire. In 2019 ondertekenen de ministers van Onderwijs van Caribisch Nederland, het ministerie van OCW en de Taalunie gezamenlijk de intentieverklaring rond het onderwijs van Nederlands als Vreemde Taal (NVT). Omdat het Nederlands geen omgangstaal van grote betekenis is, moet het taalonderwijs anders vormgegeven worden.
Papiaments
en
Engels
worden erkend als officiele taal in het rechts- en bestuurlijk verkeer, onderwijs, sociaal-economisch leven en de rechtspraak.
Inwoners van Bonaire (1 januari 2022)
[12]
|
Geboorteland
|
Aantal
|
Werelddeel
|
Bonaire
|
|
|
Curacao
|
|
|
Nederland
|
3.585
|
Europa
|
Dominicaanse Republiek
|
|
|
Colombia
|
|
|
Venezuela
|
|
|
Peru
|
|
|
Aruba
|
|
|
Verenigde Staten
|
|
|
Suriname
|
|
|
China
|
319
|
|
Haiti
|
|
|
Duitsland
|
111
|
Europa
|
Ecuador
|
|
|
India
|
67
|
|
Jamaica
|
|
|
Verenigd Koninkrijk
|
57
|
Europa
|
Sint Maarten
|
|
|
Italie
|
42
|
|
Canada
|
|
|
Belgie
|
54
|
|
Portugal
|
45
|
|
Guyana
|
|
|
Spanje
|
31
|
|
Libanon
|
32
|
|
Brazilie
|
|
|
Indonesie
|
23
|
|
Sint Eustatius
|
|
|
Frankrijk
|
26
|
|
Zwitserland
|
18
|
|
Trinidad en Tobago
|
|
|
Cuba
|
|
|
Argentinie
|
|
|
Sovjet-Unie
|
17
|
|
Roemenie
|
12
|
|
Marokko
|
9
|
Afrika
|
Zuid-Afrika
|
9
|
Ghana
|
8
|
Ierland
|
8
|
|
Polen
|
10
|
|
Costa Rica
|
|
|
Chili
|
|
|
Joegoslavie
|
9
|
Europa
|
Zweden
|
7
|
Panama
|
|
|
Saint-Vincent en de Grenadines
|
|
|
Oostenrijk
|
10
|
Europa
|
Filippijnen
|
8
|
|
Saba
|
|
|
Mexico
|
|
|
Saint Kitts en Nevis
|
|
|
Guadeloupe
|
|
|
Denemarken
|
5
|
Europa
|
Noorwegen
|
3
|
Hongarije
|
3
|
Australie
|
3
|
|
Bolivia
|
|
|
Uruguay
|
|
|
Egypte
|
4
|
Afrika
|
Turkije
|
7
|
|
Puerto Rico
|
|
|
Dominica
|
|
|
Thailand
|
5
|
|
Irak
|
3
|
|
Iran
|
3
|
|
Japan
|
3
|
|
Taiwan
|
3
|
|
Nieuw-Zeeland
|
3
|
|
Kameroen
|
3
|
Afrika
|
Nigeria
|
3
|
Guatemala
|
|
|
Honduras
|
|
|
El Salvador
|
|
|
Frans-Guyana
|
|
|
Brunei
|
1
|
|
Pakistan
|
1
|
|
Syrie
|
2
|
|
Tsjecho-Slowakije
|
2
|
Europa
|
Rusland
|
2
|
Congo
|
2
|
Afrika
|
Liberia
|
2
|
Burundi
|
1
|
Guinee
|
1
|
Lesotho
|
1
|
Namibie
|
1
|
Zimbabwe
|
1
|
Sierra Leone
|
1
|
Kaapverdie
|
1
|
Ethiopie
|
1
|
Cyprus
|
1
|
Europa
|
Estland
|
1
|
Griekenland
|
1
|
Afghanistan
|
1
|
|
Bangladesh
|
1
|
|
Israel
|
1
|
|
Maleisie
|
1
|
|
Oman
|
1
|
|
Verenigde Arabische Emiraten
|
1
|
|
Vietnam
|
1
|
|
Zuid-Korea
|
1
|
|
Sri Lanka
|
1
|
|
Barbados
|
|
|
Montserrat
|
|
|
Nicaragua
|
|
|
Sint Lucia
|
|
|
Paraguay
|
|
|
Totaal
|
|
De ster in de vlag van Bonaire telt zes punten, die staan voor de zes oorspronkelijke woonkernen: Antriol; Nikiboko; Tera Cora; Nort di Salina; Playa; Rincon.
Door groei van de bevolking en uitbreiding van de bebouwing zijn vijf daarvan echter aan elkaar gegroeid tot de hoofdstad
Kralendijk
. Alleen
Rincon
, de oudste kern van het eiland, gelegen in de noordelijke helft van het eiland, is een apart dorp gebleven.
Naast deze kernen zijn er in de loop der jaren een aantal wijken bij gekomen. Achter Kralendijk tegen de heuvel liggen achter het oude Nort di Salina de wijken Republiek en Santa Barbara. Achter Santa Barbara aan de kust ligt de nieuwe ? zeer luxe ? wijk Sabadeco (Santa Barbara Development Corporation). Voorbij het vliegveld richting zoutpannen is de wijk
Belnem
gesitueerd, vernoemd naar
Harry Belafonte
.
De bevolking is als volgt verdeeld over de oude kernen en wijken:
- Kralendijk
met in totaal 19.011 inwoners (in 2020)
[13]
- Amboina (909 inwoners)
[13]
- Belnem
(881 inwoners)
[13]
- Entrejol
Pabou (1.178 inwoners)
[13]
- Entrejol Pariba (2.999 inwoners)
[13]
- Guatemala (13 inwoners)
[13]
- Hato (679 inwoners)
[13]
- Lagun Hill (162 inwoners)
[13]
- Lima (271 inwoners)
[13]
- Mexico (188 inwoners)
[13]
- Nawati Noord (523 inwoners)
[13]
- Nawati Zuid (324 inwoners)
[13]
- Nikiboko
(3.475 inwoners)
[13]
- Nort di Salina
(1.332 inwoners)
[13]
- Playa (centrum van Kralendijk) (199 inwoners)
[13]
- Playa Pabou (1.554 inwoners)
[13]
- Playa Pariba (1.134 inwoners)
[13]
- Sabadeco (338 inwoners)
[13]
- Sabana (569 inwoners)
[13]
- Santa Barbara (495 inwoners)
[13]
- Tera Kora
(1.788 inwoners)
[13]
- Rincon
- Rincon Noord (941 inwoners)
[13]
- Rincon Zuid (903 inwoners)
[13]
In 1943 werd de nieuwe luchthaven met de naam
Flamingo Airport'
geopend. In de jaren '50 en '60 bleef de luchthaven vernieuwen en werden
chartervluchten
vanuit de
VS
mogelijk. In 1964 werd de lijndienst tussen Bonaire en Curacao overgenomen door de
Antilliaanse Luchtvaart Maatschappij
. In 1970 werd de baan wederom verlengd voor vliegtuigen als de
DC9
en in 1976 werd de nieuwe
terminal
in gebruik genomen. In 1980 werd de baan nogmaals verlengd en verbreed en vond de eerste vlucht tussen
Miami
en Bonaire plaats.
Er zijn meerdere intercontinentale vluchten uit
Europa
en het vliegveld van Bonaire is de vierde grootste burgerluchthaven van Nederland.
[14]
Het eiland beschikt over vijf zeehavens, waarvan die van Kralendijk de belangrijkste is. In de tweede helft van de
twintigste eeuw
werden de twee aanlegpieren in de haven van Kralendijk vernieuwd, waardoor naast vracht- en containerschepen ook grote cruiseschepen eenvoudig kunnen afmeren. De overige havens behoren tot de bedrijven BOPEC, WEB/CUROIL, Oil Trading Bonaire (OTB) en Cargill. Ook werd het vliegveld uitgebreid tot
Flamingo Airport
met directe intercontinentale bestemmingen.
De belangrijkste economische sectoren zijn
toerisme
en de
zoutwinning
. Het zuidelijk deel van het eiland is ingericht voor natuurvriendelijke zoutwinning. In 2019 deden 157.800 bezoekers per vliegtuig het eiland aan; hiervan is 39% afkomstig uit Nederland. Het aantal bezoekers dat met een cruise kwam bedroeg 458.000 in 2019.
[15]
Bonaire is bekend om een van 's werelds mooiste onderwater
natuurreservaten
en is daarmee zeer geliefd bij
sportduikers
. Een bekende duiklocatie is het wrak van de
Hilma Hooker
die in 1984 naar de bodem zonk.
De Dia de Rincon (Rincon Dag) op 30 april is een jaarlijks feest op het eiland en sedert 2020 een officiele feestdag. In 2015 woonden koning Willem Alexander en koningin Maxima dit feest bij tijdens hun bezoek aan Bonaire.
In 2019 maakte UNICEF een situatieanalyse van de kinderen en jongeren in Caribisch Nederland. Dat rapport benadrukte de intergenerationele vorm en multidimensionale aard van armoede op Bonaire. Naast de armoede-indicator van 'Inkomen' omvat multidimensionale armoede alle levensaspecten van in armoede levende mensen. Dit betreft een combinatie van ontberingen, zoals sociale uitsluiting, kansenongelijkheid en chronische gezondheidsklachten, gekoppeld aan gevoelens van afhankelijkheid, onzekerheid, onvermogen, inferioriteit, angst en machteloosheid om zichzelf en hun gezin binnen sociale, culturele en economische domeinen te verdedigen. In deze vicieuze cirkel komt dat tot uitdrukking in een beperktere toegang tot onderwijs, onvoldoende professionele vaardigheden, ontoereikende huisvesting, onveilige omgeving, sociale discriminatie en beperktere deelname aan besluitvorming.
[16]
In 2019 heeft de Nationale Ombudsman onderzoek verricht naar armoede onder ouderen op Bonaire. Ouderen met alleen een AOV-uitkering (vergelijkbaar met de Nederlandse AOW-uitkering) kunnen niet of nauwelijks rondkomen en leven vaak in bittere armoede, constateert de ombudsman. De kosten van eerste levensbehoeften zijn in Caribisch Nederland vaak bijna twee keer zo hoog als in Europees Nederland, terwijl de AOV-uitkering ongeveer gelijk is aan de Nederlandse AOW.
[17]
In 2020 publiceren de Nationale Ombudsman en de Kinderombudsman het gezamenlijk onderzoek naar armoede onder jongeren op Bonaire. Uit het rapport "Het maakt uit waar je wieg heeft gestaan" blijkt dat veel jongeren serieuze knelpunten ervaren die hen belemmeren uit de armoede te komen en daardoor moeilijkheden ervaren in de overgang naar volwassenheid. Waar Europees Nederlandse jongeren in armoede kunnen rekenen op verschillende beschermende faciliteiten, ontbreken deze veelal voor Caribisch Nederlandse jongeren.
[18]
In het in 2021 uitgegeven onderzoeksrapport over de onderwijszorg in Caribisch Nederland van onafhankelijk onderzoeksbureau Oberon staat: “De armoedeproblematiek sijpelt namelijk door in verschillende aspecten van de bewoners van de eilanden, waardoor meer onderwijszorg, jeugdzorg en medische zorg nodig is. Daarnaast heeft het een negatieve invloed op de uitstroommogelijkheden van jongeren op de arbeidsmarkt.”
[19]
In 2022 publiceert de Nationale Ombudsman onderzoek naar armoede en schuldenproblematiek onder alleenstaande ouders en hun kinderen op Bonaire. In het rapport "Caribische kinderen van de rekening" roepen ze de overheden op om urgent en gezamenlijk op te treden. Er zijn te grote verschillen met de voorzieningen in Europees Nederland en er moet op Bonaire een sociaal minimum komen op basis van de werkelijke kosten van het levensonderhoud.
[20]
In 2022 begint Unkobon, de consumentenbond van Bonaire, een rechtszaak tegen de Nederlandse Staat, vanwege het in gebreke blijven met het vastleggen van een sociaal minimum voor Bonaire.
[21]
Uit de situatieanalyse van UNICEF uit 2019 blijkt onder meer dat er onder alleenstaande ouders een stigma lijkt te zijn rond het ontvangen van een uitkering. Het aantal alleenstaande ouders op Bonaire dat een uitkering ontvangt is een zeer klein percentage van het totale aantal. De meeste ondervraagden kozen, in plaats van een uitkering, voor meerdere parttime banen in de informele sector om de eindjes aan elkaar te knopen. Ondanks de hogere cijfers van arbeidsparticipatie, hebben eenouderhuishoudens een erg laag gestandaardiseerd inkomen of lage koopkracht, waardoor kinderen in een eenoudergezin op een lager welvaartsniveau leven dan kinderen in een tweeoudergezin.
[16]
Er is op het eiland over het algemeen zeer geringe kennis aanwezig over een gezonde levensstijl en gezond eten heeft een negatieve reputatie. Voor het percentage bewoners die in armoede leven zijn er evenredig gezondheidsklachten. De hoge kosten van gezonde voeding dragen bij aan slechte eetgewoontes met als gevolg obesitas, diabetes, hart- en vaatziekten, nierfalen en gewrichtsklachten. Er zijn veel jonge mensen met nierfalen en Bonaire heeft vier keer zoveel dialyseplekken nodig dan Europees Nederland.
Meer dan de helft van de eilandbevolking heeft overgewicht en een kwart is obees. Er zijn aanvullende cijfers bekend over gezondheid, welzijn, medicijngebruik en leefstijl op Bonaire, Saba en Sint Eustatius uit de Omnibusenquete 2021 van CBS. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport geeft daarmee duidelijk aan dat de maatschappelijke gezondheid op Bonaire lager is dan in Europees Nederland.
- 6,7% van de volwassenen heeft
diabetes mellitus
type 2, tegenover 4,7% in Europees Nederland.
- 58,3% van de Bonairianen heeft overgewicht, tegenover 47,2% van de Europese Nederlanders.
- 24,7% van de inwoners van Bonaire heeft
obesitas
, tegenover 11,8% in Europees Nederland.
Er wordt relatief weinig zelf gekookt en afhaalgerechten hebben zelden voldoende groenten. Groenten en fruit worden vooral geimporteerd en zijn in de supermarkten zeer duur. Anno 2023 zijn er nog geen gezonde scholen op Bonaire. Verjaardagstraktaties bestaan bijna geheel uit snoep of andere zoetigheden en kinderen drinken meestal suikerhoudende frisdranken. Ondanks deze cijfers blijkt uit onderzoek in het onderwijs dat werknemers zich wel veel minder vaak ziek melden in vergelijking met Europees Nederland.
[22]
[23]
Er is op Bonaire veel kennis over traditionele natuurgeneeskunde. Er worden met lokale planten en kruiden uit de tuin en wilde natuur diverse traditionele geneeskundige middelen gemaakt. Er worden dan ook aan relatief veel planten en kruiden medicinale eigenschappen toegeschreven. De flaira of tuatua (
Katropha gossypiifolia
) wordt niet alleen tegen wondjes, buikpijn en keelpijn gebruikt, maar ook bij irritatie bij het urineren en zelfs kanker. Het gebruik hiervan is heel precies aangezien de wortel het giftige alkaloide,
jatrophine
bevat. De karpata (
Ricinus communis
), de castorboon is een plant waarvan de bladeren gebruikt worden tegen pijn in de armen, benen en tanden. De balor di yonkuman of papureshi, (
Senna alata
), is een struik waarvan de fijngewreven bladeren gebruikt worden tegen allerlei huidziekten, gekookt zaadpulp dient om de darmen schoon te spoelen. De zaden zelf zijn giftig.
[24]
:79,83,87
In Kralendijk is de Justitiele Inrichting (JI) Caribisch Nederland, Locatie Bonaire gevestigd. De inrichting valt sinds 10 oktober 2010 onder de
Dienst Justitiele Inrichtingen
(DJI), agentschap van het
ministerie van Justitie en Veiligheid
in
Nederland
voor de uitvoering van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen. De locatie Bonaire is zowel een
Huis van Bewaring
als een Justitiele Inrichting voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Vanaf 6 december 2010 is er capaciteit voor 76 mannen, vrouwen en jeugdigen. De naam in het Papiaments is Institushon Hudisial Karibe Hulandes, sitio Boneiru.
In 2018 is de Justitiele Inrichting verhuisd naar een nieuwe moderne inrichting waar capaciteit is voor 113 mannen, vrouwen, vreemdelingen en jeugdigen.
Bonaire maakte tot 10 oktober 2010 (10-10-10) deel uit van het
Koninkrijk der Nederlanden
binnen het staatsverband van de
Nederlandse Antillen
. Het landsbestuur van de Nederlandse Antillen was gevestigd in
Willemstad
op
Curacao
. Sinds 10 oktober 2010 is Bonaire als
Caribisch openbaar lichaam
een 'bijzondere gemeente' van Nederland. De 'Nederlandse Antillen' als staatkundige structuur zijn sinds die datum verleden tijd. Het eiland maakt geen deel uit van het
Schengen-gebied
. Het heeft een lokaal eilandsbestuur, met aan het hoofd een gezaghebber, die zitting heeft in Kralendijk. Het eilandbestuur bestaat uit het
bestuurscollege
en de
eilandsraad
.
De
vlag
is ontworpen door Frans Booi op basis van inzendingen vanuit de bevolking en op 15 december 1981 in gebruik genomen. In het comite voor het vlagontwerp zat onder meer de Amerikaanse
vexilloloog
Whitney Smith
.
De vlag heeft de volgende symbolen:
[5]
- De zespuntige rode ster verwijst naar de zes traditionele woonwijken van het eiland: Kralendijk, Nikiboko, Tera Kora, Antriol, Nort di Salina en Rincon;
- De zwarte cirkel met vier punten symboliseert een kompas. Dit verwijst naar de oude maritieme traditie van de Bonerianen. De vier puntjes op de ring die Oost, West, Zuid en Noord aanwijzen zijn bedoeld om aan te geven dat alle mensen op de wereld gelijk zijn, waar ze ook vandaan komen.
- De rode kleur verwijst naar bloed en de overlevingskracht van de Bonairiaan.
- Het geel staat voor de zon, het strand en de bloemen van de kibrahacha en de cactus.
- Wit staat voor vrede en vrijheid.
- De blauwe kleur staat voor de zee.
Het gebruik van het Bonairiaanse volkslied ging van kracht op 15 december 1981. De muzikant Jean Bernard Antonio Palm (1885-1963) creeerde de melodie voor het Bonairiaanse volkslied. Deze melodie werd tussen 2000 en 2010 ook gebruikt voor het volkslied van de Nederlandse Antillen. Hubert Obdulio “Lio” Booi (1919-2014) schreef de tekst voor het volkslied.
[5]
Het eerste vers van het volkslied luidt:
Tera di solo i suave bientu
- Land van zon en zachte bries
Patria orguyoso, sali fo’i lama
- Trots land verrezen uit de zee
Pueblo humilde semper kontentu
- Bescheiden volk, altijd tevreden
Di un kondukta tur parti gaba
- Zich altijd dapper werend
De eilandsraad presenteerde op 26 juni 1986 het wapenschild van Bonaire. Het wapenschild is goedgekeurd door de Hoge Raad van Adel.
Het wapenschild heeft de volgende symboliek:
[5]
- Een blauw schild dat verwijst naar de hemel en naar de zee.
- Het gouden stuurrad symboliseert de maritieme traditie van zeevaarders en scheepsbouwers.
- Een rode ster verwijst naar het bloed dat de Bonairianen hebben vergoten om zich te bevrijden van vijanden. De 6 punten van de ster verwijzen naar de zes traditionele woonwijken van het eiland.
- De zwarte cirkel die een scheepskompas symboliseert verwijst ook naar de maritieme traditie. Het kompas staat voor het bepalen van richting en goede economische, vriendschappelijke en culturele relaties met de rest van de wereld en voor gelijkheid.
- De gouden kroon verwijst naar de band met het Nederlandse Koninkrijk.
De zogeheten eilandsraad is de lokale, democratisch gekozen volksvertegenwoordiging; zij is het hoogste bestuursorgaan in het openbaar lichaam en is verantwoordelijk voor de lokale wetgeving. Ze is ingesteld in 1951 en vergadert in het Passangrahan-gebouw. De uitvoerende macht ligt bij de door de
Kroon
aangestelde gezaghebber en de door de eilandsraad aangestelde eilandgedeputeerden.
Huidige zetelverdeling
De 9 zetels zijn als volgt verdeeld:
Historisch verloop zetelverdeling eilandsraad
Partij
|
1983
|
1987
|
1991
|
1995
|
1999
|
2003
|
2007
|
2011
|
2015
|
2019
|
Movementu di Pueblo Boneriano
(MPB)
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
3
|
4
|
Union Patriotiko Boneriano (UPB)
|
4
|
5
|
6
|
2
|
4
|
6
|
5
|
4
|
3
|
2
|
Democratische Partij Bonaire
(PDB)
|
5
|
4
|
1
|
5
|
4
|
3
|
4
|
3
|
3
|
3
|
Partido Pro Hustisia & Union (PHU)
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
1
|
0
|
-
|
Movementu Boneiru Liber (MBL)
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
1
|
-
|
-
|
Partido Boneriano Sosial (PABOSO)
|
-
|
-
|
2
|
2
|
1
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Totaal
|
9
|
9
|
9
|
9
|
9
|
9
|
9
|
9
|
9
|
9
|
Fractieleiders in de eilandsraad zijn: Esther Bernabela (UPB), Clark Abraham (PDB) en Renata Domacasse (MPB).
Staten van de Nederlandse Antillen (tot 2010)
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
De gezaghebber en gedeputeerden kunnen vergeleken worden met de burgemeester en wethouders van deze
bijzondere gemeente
en zijn daarmee de uitvoerende macht van het eiland.
De drie Caribische bijzondere gemeenten Bonaire, Sint Eustatius en Saba en de landen Aruba, Curacao en Sint Maarten worden gezamenlijk aangeduid als het
Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden
. Het koninklijk
Huis Oranje-Nassau
levert sinds 1813 uit erfopvolging de koning of koningin van het Koninkrijk der Nederlanden. De koning is als
staatshoofd
van de
constitutionele monarchie
hoofdonderdeel van de
Kroon
en symbool van de regering van Caribisch Nederland.
Na de
troonwisseling van 30 april 2013
bezochten koning
Willem-Alexander
en koningin
Maxima
van 12 november tot 21 november 2013 de zes eilanden in het Caribisch deel van het Koninkrijk. In januari 2023 bezochten zij samen met kroonprinses Amalia nogmaals de eilanden. Ook hun voorgangers koningin Juliana en koningin Beatrix hebben Bonaire in het verleden bezocht.
De Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) biedt vanuit Bonaire centrale ondersteuning aan voor alle actieve ministeries op de drie BES-eilanden. Deze samenwerking binnen de kaders van de RCN heeft geen gevolgen voor de ministeriele verantwoordelijkheden. De minister van elke afdeling is politiek verantwoordelijk voor het werk van de desbetreffende ministeriele afdeling. Om deze verantwoordelijkheid te faciliteren heeft ieder ministerie een afdelingscontactpersoon binnen RCN, maar ook deze valt onder de verantwoordelijkheid van het betreffende ministerie in Den Haag.
Een aantal ministeries heeft voor Caribisch Nederland hoofdkantoren op Bonaire en onderkantoren op Sint Eustatius en Saba. Dit zijn onder meer het
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
(VWS), het
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
(SZW), het
Ministerie van Justitie en Veiligheid
(J&V) en het
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
(OCW).
Het ministerie van VWS heeft bovendien twee kantoren: het Zorgverzekeringskantoor en
Jeugdzorg en Gezinsvoogdij Caribisch Nederland
(JGCN). JGCN is verantwoordelijk voor het toezicht en de voogdij en biedt de volgende vormen van jeugdzorg aan: ambulante
jeugdzorg, pleegzorg, woonzorg en op Saba en Sint Eustatius opvoedingsondersteuning.
Het Ministerie van J&V heeft diverse kantoren, waaronder de 'Voogdijraad' en 'Bureau Slachtofferhulp'. De 'Voogdijraad' beschermt de belangen van kinderen en voert taken uit die betrekking hebben op jongeren, in burgerlijke zaken en in strafzaken. De taken van de 'Voogdijraad' zijn vastgelegd in het BW BES en het
Wetboek van Strafrecht voor Caribisch Nederland
.
Caribisch Nederland valt onder het Openbaar Ministerie BES en er is een Gemeenschappelijk Hof van Justitie van Aruba, Curacao, Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.
[16]
De ministeries sturen periodiek inspectieteams naar Bonaire en de andere BES-eilanden. De
Onderwijsinspectie
bezoekt de eilanden jaarlijks en beoordeelt de scholen tweejaarlijks onder een aangepast inspectiekader voor Caribisch Nederland. Aangezien de 'Jeugdwet' niet van toepassing is in Caribisch Nederland is in het voorjaar van 2016 de Invoeringswet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba zodanig gewijzigd dat de 'Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd' in oprichting toezicht houdt op de aanbieders van jeugdzorg en de gezinsvoogdijinstelling en de civiele taken van de voogdijraad in Caribisch Nederland.
[16]
[27]
Op
10 september
2004
werd op Bonaire een niet-bindend
referendum
gehouden. Van de kiesgerechtigden stemden ruim 59 procent voor een rechtstreekse band met Nederland. Slechts 16 procent stemde voor voortzetting van de toenmalige situatie, waarbij Bonaire een deel was van de Nederlandse Antillen.
Op
11 oktober
2006
bereikte Bonaire (evenals
Saba
en
Sint Eustatius
) een akkoord met de
Nederlandse regering
over een rechtstreekse band met Nederland. Het eiland werd een
Bijzondere gemeente
, wat wil zeggen dat de
Gemeentewet
als basis dient voor het bestuur, maar met enkele uitzonderingen op het gebied van bijvoorbeeld sociale zekerheid. De inwoners hebben ook stemrecht gekregen voor de
Tweede Kamer
.
Het was de bedoeling dat er ook nog een referendum zou worden gehouden op 15 januari 2010, dat na veel politieke ophef ? zowel op de Antillen als in Nederland ? niet doorging. Uiteindelijk werd er toch een referendum gehouden op 17 december 2010. De uitslag hiervan was een stem tegen de integratie van Bonaire in het Nederlands staatsbestel, maar de opkomst was dusdanig laag dat de uitslag niet bindend werd verklaard.
Nadat veel inwoners van Bonaire hun ontevredenheid hadden geuit over de in oktober 2010 ontstane verhouding met Nederland, werd in 2015 door de Eilandsraad besloten tot een nieuw staatkundig referendum, te houden op 18 december van dat jaar.
Het onderwijs op Bonaire valt onder toezicht van de Nederlandse onderwijsinspectie.
[28]
In 2020 was op een bevolking van 17.400 inwoners, 2.780 hoogopgeleid, 5.300 middelbaaropgeleid, en 8.950 laagopgeleid. Voor het overige deel was het niveau onbekend.
[29]
De
leerplichtwet
wordt op het eiland gehandhaafd door leerplichtambtenaren. Er is echter geen wet op '
speciaal onderwijs
', waardoor er naast een uit noodzaak opgerichte priveschool, pas in 2022 een speciale voorziening werd opgericht. Er zijn Boneriaanse basisscholen die zijn aangesloten bij
Kibrahacha
, een regionaal samenwerkingsverband met lerarenopleidingen. Naast het primair onderwijs is er een scholengemeenschap voor voortgezet onderwijs. Na het mbo-4-niveau is er weinig mogelijkheid tot hoger onderwijs op het eiland. De meeste studenten voor hoger en universitair onderwijs moeten elders verder studeren.
De commerciele WIC en vervolgens het Nederlandse gouvernement hadden van oudsher geen interesse in het onderwijzen van de lokale bevolking van het eiland. Uiteraard was er wel onderwijs voor kinderen van bewindvoerders. Voor getinte kinderen was het verboden om zich op een openbare landschool in te schrijven. De Rooms-Katholieke Kerk heeft vervolgens in 1856 de eerste school opgericht voor lokale kinderen. Aangezien de meeste lokale kinderen tot slaaf gemaakten waren, moesten ook de slaveneigenaren verplicht worden de kinderen tot de scholen toe te laten. Ondanks dat het met name protestante gouvernement de katholieke missieschooltjes nog lang bleef tegen werken, werden de schooltjes goed bezocht en is er een begin gemaakt aan de alfabetisering van de bevolking.
[30]
De scholen op Bonaire werden in de periode voorafgaand aan de staatsrechtelijke verandering van 10-10-10 gekarakteriseerd als zwak tot zeer zwak. Dat bleek onder meer uit het gezamenlijke onderzoek van de Nederlandse en Nederlands Antilliaanse onderwijsinspectie in het transitiejaar 2008. Er werd toen besloten om vanwege de afwijkende context van taal, klimaat, locatie en schaal niet alle wet- en regelgeving zonder meer over te nemen van Europees Nederland. Tevens werd er in 2009 een verbeterprogramma opgezet met als basisdoelen: 1. het opleiden en instellen van IB-ers en zorgcoordinatoren; 2. het aanschaffen van leermiddelen voor leerlingen met leerproblemen; 3. het opzetten van praktijkonderwijs; 4. het oprichten van een Expertisecentrum voor onderwijszorg (EOZ).
[31]
Er wordt sinds 2011 voor de BES-eilanden als sturingsinstrument een separate onderwijsagenda geformuleerd. Inmiddels heeft het onderwijs op Bonaire in relatief korte tijd zeer grote verbeteringen weten te bereiken. Alle scholen zijn geherhuisvest en gerenoveerd. In het schooljaar 2022-2023 heeft ook de laatste school op Bonaire airco in de lokalen gekregen. De wetten Leerplichtwet BES, de Wet educatie en beroepsonderwijs BES, de Wet primair onderwijs BES en de Wet voortgezet onderwijs BES zijn eveneens van kracht geworden. De wet en regelgeving op 'Passend Onderwijs' zijn niet geintroduceerd. Maar omdat de wet op 'Speciaal Onderwijs' ook niet is geintroduceerd is het onderwijs op Bonaire in vergelijking met Europees Nederland reeds bovengemiddeld inclusief. De reguliere scholen moeten in feite zelf bijna alle leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben van een passend aanbod voorzien.
[31]
In deze context is er zo historisch en organisch een school voor zeer moeilijk lerende kinderen ontstaan. Deze school, voorheen Watapanaschool, heet nu Kolegio Strea Briante. Sinds 2022-2023 is er voor het eerst een specialistische voorziening voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen opgericht, genaamd Kolegio Emmy Schermer.
[32]
De onderwijsinspectieresultaten van 2024 laten wederom een positieve paradigmaverschuiving zien als IKC KBW, de grootste school van het eiland, voor 4 van de 6 onderzochte standaarden de beoordeling 'Goed' krijgt.
In de periode 2021-2022 zijn er 1.953 kinderen ingeschreven in het primair onderwijs.
[33]
Het grootste bestuur is de rooms-katholieke stichting Birgen Maria die vier separate scholen onder zich heeft. In volgorde van grootte zijn dat:
- Kolegio Kristu Bon Wardador (Nikiboko), onderdeel van IKC Kristu Bon Wardador;
- Skol Amplio Papa Cornes (Norti Salina);
- Kolegio San Bernardo (Playa);
- Kolegio San Luis Bertran (Rincon), onderdeel van IKC Rincon.
Alle vier scholen hebben minimaal de beoordeling
Basiskwaliteit
van de onderwijsinspectie gekregen.
[28]
Stichting openbaar onderwijs Bonaire heeft twee scholen: Kolegio Rayo di Solo en Kolegio Strea Briante.
[34]
Het derde bestuur en eenpitter is basisschool de Pelikaan.
[35]
Daarnaast zijn er ook twee kleine privescholen op het eiland, te weten basisschool Het Koraal en basisschool Aquamarin. Basisschool Het Koraal is in 2023 ook een gesubsidieerde publieke school geworden. Sinds 2022 is er voor het eerst een specialistische voorziening op het eiland genaamd Kolegio Emma Schermer. Deze voorziening wordt beheerd door Expertisecenter Onderwijs Zorg (EOZ) Bonaire.
Expertisecenter Onderwijs en Zorg (EOZ) biedt op Bonaire ondersteuning en begeleiding aan leerlingen en studenten die door diverse problemen vast dreigen te lopen in het onderwijs. EOZ heeft op elke school case managers en schoolmaatschappelijk werkers.
Het voortgezet onderwijs wordt verzorgd door de Scholengemeenschap Bonaire (SGB). Het SGB bestaat uit: Liseo Boneriano, vmbo, Speciale Lesplaatsen Praktijkonderwijs en mbo. De SGB heeft ruim 2000 schoolgangers op meerdere locaties in Kralendijk.
[33]
[36]
De Lerarenopleiding Funderend Onderwijs (LOFO) wordt gegeven door een dependance van de algemene faculteit van de
University of Curacao
Dr. Moises da Costa Gomez en leidt studenten op tot Bachelor of Foundation Based Education voor het primair onderwijs.
Deze opleiding werkt in het partnerschap Kibrahacha aan samenwerking en expertisedeling tussen het primair onderwijs en het hoger onderwijs. In dit partnerschapsproject wordt er nauw samengewerkt met de opleidingsscholen Kolegio Kristu Bon Wardador, Skol Amplio Papa Cornes, Pelikaan en Koraal.
[37]
Dit is een samenwerkingsverband tussen de regionale lerarenopleidingen en basisscholen en heeft als doel de ontwikkeling van de Caribische leraar van de 21ste eeuw. Er zijn anno 2022 zestien aangesloten opleidingsscholen op de drie benedenwindse eilanden.
[38]
Op Bonaire is een speciaal Staatsexamencentrum voor de leerlingen van onder meer Bonaire, Curacao, Aruba en Suriname die het Nederlandse Staatsexamen willen doen. Het Nederlandse Staatsexamen moet op Nederlands grondgebied gebeuren.
De Bonairiaanse cultuuruitingen worden vaak benoemd met de term Krioyo. Zo is er Krioyo eten (
Kuminda krioyo
) en Krioyo muziek. Het centrum van de Bonairiaanse cultuur is het dorp Rincon. Rincon wordt beschouwd als de oudste nederzetting op de Antiliaanse eilanden. Gesticht in 1525 door de Spanjaarden is het verworden tot een kenniscentrum van tradities en folklore. De grootste feestdag op Bonaire is dan ook 'Dia de Rincon' (Dag van Rincon). Rincon heeft een eigen vlag en volkslied en viert ook zijn eigen carnaval. In Rincon is cultuurpark 'Mangazina di Rei' gevestigd, opgericht voor cultuurbehoud en educatie.
Cultuurgeschiedenis wordt verzameld, vastgelegd en uitgedragen door stichting
FuHiKuBo
opgericht door de gerenommeerde geschiedenis- en cultuurkenner Boi Antoin. Sinds 2020 heeft Bonaire ook penvoerders voor het cultuurparticipatie fonds 'Cultuureducatie met Kwaliteit'. Vanaf 2023 is dat stichting ACE van Segni Bernardina, de oud artistiek directeur van
Teatro Luna Blou
, het grootste theater van Curacao.
Het Boneriaanse burgerschap heeft een zestal pilaren. Allereerst het Papiaments, de voer- en thuistaal van de geboren Boneriaan. Vervolgens de religie als bron van inspiratie, kader van normen en waarden en kalender van culturele activiteit. Cultuurgeschiedenis, de ontstaansgeschiedenis van de samenleving en het culturele fundament. Als vierde de kunsten. Culturele uitingen in de kookkunst, beeldende kunst, theater, muziek, zang, dans. Van folklore tot de moderne 21st eeuw. Bonaires flora en fauna, en de rol in duurzaam toerisme en de bescherming en het behoud van de natuur op het eiland, op land en onderwater. En ten slotte maatschappijleer en democratie, de topografische plek van Bonaire in de wereld, en de actuele maatschappelijke rol en politieke verantwoordelijkheden van de Boneriaanse burger.
Een sociaal onderzoek van het Openbaar Lichaam Bonaire, afdeling Publieke Gezondheid, in opdracht van JOGG uit 2022 benoemd "Respect" als de kernwaarde in de Boneriaanse samenleving. Hiermee wordt met name bedoeld respect tonen naar ouders, ouderen en elkaar.
[39]
Kuminda Krioyo is de
fushion keuken
van Bonaire, met invloeden uit Amerika, Afrika, en Europa. De Boneriaanse kookkunst heeft met name invloeden uit Portugal en sterke overeenkomsten met de keukens van Aruba en Curacao. De hoofdgerechten worden op Bonaire meestal in de middag genuttigd. Hieronder volgen karakteristieke gerechten uit de kookkunst van Bonaire.
- Stoba
, stoofgerechten van
gestoofd
vlees, vis, of
groenten
. Kabritu Stoba (Stoofgerecht met geitenvlees), Galina Stoba (stoofgerecht met kippenvlees), Papaya Stoba (niet vegetarisch stoofgerecht met papaya), etc.
- Sopi
, diverse soepgerechten. Sopi di karni (Soep met rundvlees). Sopi di Yuana/Iguana (Soep met leguanenvlees). Sopi di Kabritu (Soep met geitenvlees). Tamarindesoep. Sopi rabu di baka (ossenstaartsoep). Sopi di Kadushi (Deze cactus soep is een variant op het Yambo gerecht met als okra vervanger de Kadushi cactus)
- Yambo
, Guiambo of Okra is een gerecht van
okra
, gezouten vlees (en/of varkensstaart), vis, kaas, garnalen en
karko
(schelpdier).
Gerechten met vis, schaal- en schelpdieren zijn onder meer
Karko Stoba
(stoofgerecht met de grote kroon zeeslak),
Balchi Piska
(visballetjes),
Fillet Mulatu
,
Bakijow Tutu
(bakkeljouw/kabeljouw gerecht met tutu),
Mochi Pikuditu
(vismootjes van barracuda). Verse visgerechten (Catch of the day) worden gemaakt met vers gevangen Wahoo, Barracuda, Tonijn, Dorade en Red Snapper. Bijzondere gerechten worden gemaakt met de
Lionfish
. Een seizoensspecialiteit is verse
Kreeft
.
Tijdens de feestdagen (Kerst en Nieuwjaar) wordt
ayaka
gegeten. De Antilliaanse ayaka, is een uitgave van het
Venezolaanse
origineel. Het is een in bananenbladeren verpakt gerecht. De ingredienten verschillen, maar kunnen inhouden: een laagje deeg van maismeel in,
zout
,
suiker
, anijszaad, geraspte kaas, boter en melk. De deegbodem wordt gevuld met kippen- en
varkensvlees
, kappertjes, rozijnen, pruimen, olijven,
piccalilly
, ham, amandelen,
selderie
,
peterselie
,
augurken
en
spaanse peper
. Het in bananenbladeren verpakte geheel wordt gekookt in water, waarna men het laat afkoelen. Voor gebruik warmt men het even op.
Andere gerechten voor tijdens de feestdagen zijn varkensoortjes op zuur, ham, gestoofde kalkoen en Pekele.
Pekele
is gepekelde vis, gemaakt van in kleine stukjes gesneden en gekookte zwaardvis. Na het koken zet men het op zuur (bestaande uit water, peper, azijn en kruidnagel) en laat men het trekken om een goede smaak te krijgen.
Een bijzonder gerecht uit Rincon is
bachibachi
, een gestoofd gerecht met teelballen van een bok, hersenen, lever en geitenvlees. Dit gerecht
bereidt men voor met uien, zonnebloemolie, heel veel basilicum en andere smaakverfijners en wordt met name op
Dia di Rincon
geserveerd.
[5]
Een traditioneel bijgerecht is
funchi
, een zachte brij gemaakt van sorghum maismeel.
Tutu
is een bijgerecht van funchimeel, bonen, zout vlees en suiker.
Moro
is rijst met bonen.
Arros Brua
is de Boneriaanse variant van
Nasi Goreng
.
Andere veel voorkomende bijgerechten zijn
rijst
,
bonen
,
gebakken banaan
,
doperwten
en
rode biet
.
Vaak worden de bijgerechten bij afhaalrestaurants
Mitar Mitar
geserveerd, een mix van rijst en frites (of gebakken aardappelen).
Bekende hartige hapjes op Bonaire zijn
Pastechi
(pasteitjes met vis, vlees, kaas of ham-kaasvulling),
Palito
(worstje in deeg) en
Johnny Cake
(een platte, in olie gebakken, ronde pastei gemaakt van bloem, melk en boter).
Antilliaanse kroketten zijn een variatie op de Nederlandse kroketten, maar dan steviger en kleiner. Andere populaire snacks zijn kaasballetjes en pikaballetjes.
- Bolo
(alle soorten cake).
- Tert
(verwant aan appeltaart of vlaai, maar met kokos of pruimen).
- Repa di pampuna
(pannekoek van pompoen).
- Leter di pinda
, (
suikerwerken
in een S-vorm met gezoete amandelen erin).
- Kokada
, (lekkernij van geraspte kokos).
- Koi lechi
, (snoepgoed van zoete melk).
Andere traditionele snoepsoorten
kos di boka dushi
of
ko'i dushi
genoemd zijn:
tentalaria
, kakina en panseiku.
Bolo pretu
is een donkere vruchtentaart gemaakt van in
alcoholische
siroop
geweekte vruchten; pruimen,
dadels
, rozijnen,
krenten
,
vijgen
,
amandelen
,
sukade
.
Als dessert eet men vaak vruchten- of gelatinepudding.
Diverse koude dranken als
Awa di Lamunchi
,
Awa di Tamarijn
, of
Awa di Sorsaka
, worden vaak gedronken. Ook wordt er op Bonaire
chukulati di pinda
, pindamelk gedronken (
chocolademelk
gemaakt van
pinda
's).
Barbecue
is een van oorsprong Caribische openlucht-roostertechniek die erg populair is op Bonaire. In vakanties en op weekenden wordt er vaak op het strand gebarbecued. Er worden meestal de gebruikelijke gerechten geserveerd zoals
spareribs
, porkchops (
karbonade
),
steak
, kip en
sate
.
De
snek
is de Boneriaanse variant van een snackbar of restaurant met bar. Veel sneks worden tegenwoordig uitgebaat door horecaondernemers van Chinese afkomst. Op het menu staan meestal Krioyo-gerechten. In de middag wordt er met name warme lunch afgehaald en in de avond wordt het een cafe-achtige ontmoetingsplaats. In elke wijk zijn er meerdere sneks te vinden. Vooral aan de hoofdstraat Kaya Korona in Antriol, zijn er veel sneks naast elkaar te vinden.
Bonaire heeft meerdere foodtrucks over heel het eiland. Bij sommige strandjes zoals
Lac Bai
,
Playa Trapi/Bachelors Beach
,
Playa Tului
en
Playa Te Amo
en door heel Kralendijk heen. Bekende namen zijn:
Stokes Foodtruck
(een rode Londen dubbeldekker bij Te Amo beach),
Kite City Foodtruck
(verse vis),
King Kong Foodtruck
(burgers),
Grill Car Foodtruck
(BBQ),
Pita Madre Foodtruck
(luxe pitabroodjes), en
Pastechi & more Foodtruck
(verse pasteitjes).
Afgezien van een vestiging van
Kentucky Fried Chicken
aan de hoofdstraat Kaya Korona en een vestiging van
Subway
in het stadscentrum zijn er verder geen internationale fastfoodketens op Bonaire gevestigd.
De
World Food Travel Association
(WFTA) heeft Bonaire in 2022 aangemerkt als Culinary Capital. Deze organisatie analyseert bestemmingen op basis van hun scores op vijf culinaire criteria, waaronder cultuur, promotie en duurzaamheid. De WFTA is een non-profitorganisatie die wordt erkend als een toonaangevende autoriteit op het gebied van voedsel- en dranktoerisme.
[40]
Tourism Cooperation Bonaire (TCB) en andere samenwerkingen en organisaties, zoals 'Bonaire Culinair', werken met diverse culinaire evenementen aan de gastronomische positie van Bonaire.
Michelin
-sterrenchef Jonnie de Boer, van '
De Librije
', heeft meerdere restaurants op de locatie 'Delfin's Beach Resort'. Zijn restaurant '
Brass Boer
' is in 2022 uitgeroepen tot het beste restaurant in het Caribisch gebied door Caribbean Journal. Voor het tiende jaar op rij deelt Caribbean Journal een lijst van de vijftig beste restaurants in het Caribisch gebied. Ook het restaurant 'Chefs Bonaire' op 'Resort Bamboo' staat op de lijst.
[41]
Simadan is het oogstfeest dat in april groots gevierd wordt. De vieringen vallen samen met de weken die leiden naar
Dia di Rincon
op 30 april. De folkloristische muziek en de dans die erbij horen heten ook Simadan. Deze volksdans wordt vaak uitgevoerd in traditionele kledij.
De muziek volgt het vraag-en-antwoordpatroon van Afrikaanse oorsprong. Bijzondere instrumenten zijn de
becu
, gemaakt van de sorghum plant en de
kinkon
, gemaakt van de karkoschelp. Het meest gezongen lied heet
Remailo
. Mailo is een Afrikaans woord voor
maishi chiki
(sorghum). Andere liederen zijn
Dan Simadan
en
Belua
.
[5]
Antesala
is het feest een dag voor
Dia di Rincon
.
De simadandans is een van de bekendste dansen op Bonaire. De dansers bewegen hun heupen en voeten op het ritme van het lied. De heupen bewegen ritmisch van links naar rechts en omgekeerd. De voeten bewegen in dezelfde richting als de heupen. Het simadanlied
Remailo
heeft zijn eigen dansstijl waarbij de deelnemers naast elkaar op een rij staan. Iedereen houdt de personen naast zich vast bij de onderrug. Meestal participeren veel dansers en is er meer dan een rij. Ze bewegen gezamenlijk met de heupen en nemen stappen naar voren en daarna weer naar achteren. Deze stappen worden herhaald tot aan het einde van het lied.
[5]
Maskarada is een feest van Afrikaanse oorsprong. Op Bonaire wordt Maskarada meerdere malen gevierd: op 1 januari, en vervolgens minimaal op de eerste zondag van een nieuw jaar en op de zondag van het Driekoningenfeest. Maskarada begint in het nieuwe jaar traditiegetrouw bij het bestuurskantoor van de gezaghebber. In de ochtend komen kleurig verklede personen met hun gezichten onherkenbaar achter een masker bij het bestuurskantoor. Ze roepen gelukkig nieuwjaar, maar mogen verder niet spreken. Sommigen zijn verkleed als vis, ezel of stier. De gemaskerde groep viert Maskarada met muziek, zang, dans en theater. De
sinfonia di man
is het belangrijkste instrument. Dit is een harmonica die met de hand wordt bespeeld. De bespeler van dit instrument is degene die de maskaradagroep leidt.
[5]
San Juan en San Pedro behoren tot de oudste feesten van Bonaire en worden beiden in de maand juni gevierd. De herkomst van de feesten heeft een combinatie van Europese, Amerikaanse en Afrikaanse invloeden. 23 juni is het de nacht van San Juan. Het begint rond 9 uur ’s avonds en duurt tot en met 24 juni. San Pedro begint in de nacht van 28 juni en gaat door tot 29 juni. Beide feesten worden dus in de avonduren tot in de ochtend van de volgende dag gevierd.
San Juan (Johannes) en San Pedro (Petrus) zijn Bijbelse namen en heiligen in de Rooms-Katholieke kerk.
Tijdens de viering staan er vijf fakkels klaar waarover zal worden gesprongen. De heiligen worden gevraagd om meer regen en minder wind. San Juan is van oorsprong een feest voor landbouwers, vandaar dat men op regen hoopt. San Pedro is van oorsprong een feest voor vissers. Zij hopen op weinig wind, omdat de visvangst dan groter is.
[5]
Bari is een muzikaal genre, een dans en een instrument. Op
Curacao
en
Aruba
wordt het ook wel
tambu
genoemd. Het is een eindejaarsfeest van Afrikaanse oorsprong dat men sinds de 18de eeuw aan het einde van het jaar op Bonaire viert. Tijdens het Bari-feest wordt over gebeurtenissen gezongen die gedurende het jaar hebben plaatsgevonden.
Bari ontwikkelde zich op de plantages; het was een geheimtaal van de slaven waarin zij met elkaar konden communiceren zonder dat de
shon
(slaveneigenaar) begreep waar het over ging. Dubbelzinnigheid in de taal was daarbij van groot belang.
De Bari spreekt vaak kritisch over de samenleving. In de dagen voor de jaarwisseling wordt het afgelopen jaar met ironie en dubbelzinnigheid doorgenomen.
[42]
Bari of Tambu is terug te voeren op Afrikaanse muziek en dans en heeft zich op Curacao doorontwikkeld. In de slaventijd werden er aan
slaafgemaakten
verschillende regels opgelegd, zoals bijvoorbeeld samenscholingsverboden, een verbod op vuurwerk, verbod op de traditionele Sint-Jansviering (met openbare vuren) en een verbod om met vlaggen en muziek op straat te komen. Ook na de slavenemancipatie waren dit soort verboden deels nog van kracht. De bestuurders gaven hiervoor als verklaring de handhaving van de openbare orde, rust en veiligheid.
Na de afschaffing van de slavernij gaf de overheid domeingronden in huur aan ex-slaven. Hieraan waren echter wel voorwaarden verbonden, onder andere het verbod op het toelaten van Bari/tambudansen op de huurgrond. Later, in 1936, kwam er een officieel, algeheel verbod op de Baridans. Uiteraard werd er nog wel in het geheim Bari gespeeld en gedanst. Pas in 1952 werd het verbod opgeheven. Ook op Curacao en op Aruba, waar het overigens ook officieel verboden was, is Bari onder de naam Tambu nog steeds cultureel belangrijk.
Het woord
bari
betekent ook trom of veltrom. De muziek kent dan ook slechts twee instrumenten: de eenvellige
trom
, de bari of tambu, en een ijzeren
idiofoon
, de
heru
. Verder zijn handgeklap (
bati man
) en hielgestamp belangrijk. De zang werd vroeger grotendeels door een vrouw voor haar rekening genomen. Vroeger gebruikte men tonnen waar rum in bewaard werd als instrument. Later maakte men eigen houten tonnen. Er werd een stuk leer van een geit of schaap over de ton gespannen. Volgens de overlevering zorgt de gedroogde huid van een schaap voor een beter geluid bij het bespelen van het instrument dan het leer van een geit. De speler houdt de bari vast door de benen te kruisen en de bari tussen de benen te houden.
[5]
Bari is ook de naam van de dans (een bekkendans). De dans werd aanvankelijk kerkelijk verboden. De RK kerk vond dit nodig vanwege de handhaving van de openbare orde en het behoud van de
zedelijkheid
, aangezien de dans vulgair en zedenkwetsend zou zijn. In de tweede helft van de negentiende eeuw traden pastoors hardhandig op tegen groepen die Bari speelden.
Tambu uit Curacao en de Arubaanse
dande
die tegen het eind van het jaar op Aruba gespeeld wordt is nauw verwant met de Bari. De
tumba
is eveneens verwant aan de Bari.
Typische Bonairiaanse instrumenten zijn:
bamba
,
bari
,
wiri
,
triangel
,
kuarta
,
sinfonia di man
,
kachu
,
karko
en
marimba
. De
bari
is een veltrom van Afrikaanse afkomst die ook zijn naam geeft aan het muzikale genre en de dans. De triangel is de bekende metalen driehoek van Europese afkomst. De
Sinfonia di man
is de handharmonica die bespeeld wordt tijdens de
Maskarada
. De
karko
is de grootste schelp op Bonaire die als blaasinstrument gebruikt wordt bij verschillende gelegenheden.
[5]
De
bamba
bestaat uit twee stukken holle bamboebuizen,
kana brabu
genoemd. De bamboe spoelt aan met de golven van de oceaan aan de noordkust van Bonaire. Uit deze aangespoelde buizen selecteert men buizen met een diameter tussen de 7 en 12 cm. Er worden vervolgens twee buizen van ongelijke lengte gesneden. De bamba speelt men door de bamboebuizen hard op de grond te slaan. Men houdt in iedere hand een stuk van de bamba en slaat ze om de beurt op de grond. De bamba is een van de oudste ritmische instrumenten van Bonaire.
De
wiri
wordt gemaakt van ijzer, koper of staal. Het gebruik van ijzer zorgt voor een heldere klank. Door middel van verhitting worden ribbels in de staaf ijzer, koper of staal gemaakt, die tussen de 20 en 30 centimeter lang is. Om de wiri te bespelen, houdt de muzikant deze ijzeren staaf in de ene hand. In de andere hand heeft de muzikant een tweede ijzeren staaf, waarmee over de ribbels heen en weer wordt geraspt.
De
kuarta
is een van oorsprong Venezolaans instrument (
cuatro
). De kuarta is een viersnarig instrument dat lijkt op een kleine gitaar of ukelele. Evenals de ukelele wordt de kuarta zo gestemd dat opslag en neerslag een bijna gelijke klankkleur krijgen.
- Maskarada (januari)
- Nieuwjaarsduik (1 januari)
- Kindercarnaval (feb)
- Carnavalsparade (feb)
- Bon Doet (maart)
- Goede vrijdag
- Pasen
- Simadan (Tweede Paasdag)
- Koningsdag (27 april)
- Dia di Rincon (30 april)
- Dag van de Arbeid (1 mei)
- Hemelvaart (mei)
- Pinksteren (mei)
- San Pedro (eind juni)
- San Juan (eind juni)
- Emancipatiedag (1 juli)
- Dia di Boneiru
(6 sep)
- Regatta week (oktober)
- Zwem naar Klein Bonaire
- San Nicolas (Sinterklaas) (5 dec)
- Koninkrijksdag
(15 dec)
- Bari (december)
- Kerst (25/26 dec)
Bonaire kent een zelfbouwtraditie: architectuur zonder architecten. Dit ook op andere Caribische eilanden voorkomend fenomeen, zorgt dat vooral de woningproductie door zelfbouw tot stand komt. Van oudsher kon een jonge man pas trouwplannen maken als hij een woning gebouwd had. Bij zelfbouw heeft de bewoner alles in eigen handen: aankoop van materiaal, inhuren van bouwarbeiders en het sturen van het bouwproces. Het beschikbare budget bepaalt het verloop van de bouw. De zelfbouwer is opdrachtgever, ontwerper, aannemer en eigenaar/bewoner.
[43]
:17
Dhr. F. Booi maakt onderscheid in een zevental woningtypes (lezing over Inheemse Architectuur, 1984):
[43]
:17
- 1. Kas di Bara (knoekhuis of slavenhuis)
- 2. Kas di Hadrei (galerijhuis)
- 3. Kas di Kabes (zolderhuis)
- 4. Kas di Hala (vleugelhuis)
- 5. Kas di Kaha (dooshuis)
- 6. Kas di Porchi (portiekhuis)
- 7. Kas di Hanchi (ganghuis)
Zie voor een lijst van monumenten op Bonaire
deze lijst
.
Naast de slavenhuisjes, vuurtorens en bepaalde monumentale woningen staan op deze lijst Fort Oranje en de overheidsgebouwen aan Plasa Reina Wilhelmina in Kralendijk.
In 1868 en 1870 werd een groot gedeelte van de overheidsgronden geveild en verkocht. Het betrof vijf kavels voor bosbouw en veeteelt en negen kavels voor zoutexploitatie. De kopers van die grote kavels waren voornamelijk welgestelde particulieren uit Curacao, succesvolle kooplieden, die niet van plan waren op hun plantages te gaan wonen.
Er is op Bonaire geen sprake van echte plantages. Het klimaat en de bodemgesteldheid zijn op Bonaire niet zo gunstig voor fruit- en groenteteelt van enige omvang. Alleen zoutwinning is economisch aantrekkelijk. Verder werd op enkele “plantages” gedaan aan aloe-teelt (laatste uitvoer in 1973), verbouw van mais (door de droogte was er niet elk jaar voldoende oogst), branden van houtskool en veeteelt (voornamelijk geiten, export voor het laatst in 1970).
In het begin van de 20e eeuw was de middenklasse op Bonaire ook in staat plantageterreinen te kopen.
Op Curacao diende het landhuis als het hoofdhuis van een plantage, waar de eigenaar woonde. In de directe omgeving waren er bijgebouwen, schuren, stallen en koralen. Daaromheen bevonden zich de
slavenwoningen
.
Op Bonaire werden de plantagewoningen de buitenhuizen van de eigenaren waar ze in de weekenden verbleven. Vaak was gedurende de week een
opzichter
(vito) die toezicht hield op de werkzaamheden op de plantage.
Tot landhuizen kunnen op Bonaire de volgende gebouwen worden gerekend:
- opzichtershuizen bij de zoutplantages Rode, Oranje en Witte pan
- Santa Barbara
- Bolivia
- Jatu Bacu
- Guatemala
- Bakuna
- Washikemba
- Watapana
- Mentor
- Landhuis Karpata
- Huis bij Slagbaai
[43]
:19
Zie voor een lijst van beelden en sculpturen op Bonaire
deze lijst
.
Qua oppervlakte is Bonaire met 288 km² groter dan Aruba met 180 km², maar veel kleiner dan de 444 km² van Curacao. Met het kleinste aantal inwoners en minder verstedelijking heeft Bonaire verhoudingsgewijs meer natuurgebied. Aan de westkust bevinden zich de meeste strandjes en duik- en snorkellocaties. De noord- en oostkust is ruwer en heeft voornamelijk steenstranden. In het noordwesten bevindt zich het beschermde natuurpark, dat met 5643 hectare het grootste Nationaal Park van Caribisch Nederland is. Het park bestaat uit berggebieden, cactus- en bomenbos, zandduinen, strand, mangroven en salinas (zoutmeren).
Al het mangrovewoud op Bonaire is beschermd. Het is de kraamkamer van ontelbare vissen en zeewezens en een beschermende barriere voor onder meer het koraal. Er zijn drie kleuren mangrove: mangel pretu (
Avicennia germinans
) zwarte mangrove, mangel blanku (
Laguncularia racemosa
) witte mangrove en mangel tam (
Rhizophora mangle
) rode mangrove. De Stichting Nationale Parken Bonaire (STINAPA) die ook het Bonaire National Marine Park beheert is met name verantwoordelijk voor de bescherming van Bonaires flora en fauna.
[44]
De flora van Bonaire kenmerkt zich naast de beschermde mangrovewouden, vooral door soorten van de
cactusfamilie
. Cactussen (cacti) zijn alom aanwezig op het eiland. De vruchten van de cactus zijn een voedingsbron voor veel dieren, zoals vogels, vleermuizen en reptielen. Toch staan ook de cactussen onder druk van urbanisatie en wilde geiten en vallen ze onder de natuurbescherming. Eeuwenoude cactusbomen mogen bijvoorbeeld niet zomaar gekapt worden.
De
kadushi
,
Cereus repandus
, (apple cactus),
kadushi di pushi
,
Pilosocereus lanuginosus
, (candelabra/candle cactus),
kadushi Breba
,
Subpilocereus repandus
,
datu/yatu
,
Ritterocereus griseus
worden traditioneel gebruikt voor soep. Maar ook als omheining van tuinen. In het Nederlands worden al deze varianten zuilcactus genoemd.
De
Melocactus macracanthos
(melon cactus) is op Bonaire bekend als de
milon di seru
,
bushi
en
kabes di Indjan
. Andere soorten zijn de
Opuntia
en
Brassavola nodosa
. De
Orchis
van de familie van de
Brassavola
komt op alle drie de
ABC-eilanden
voor.
Er is op vele delen van het eiland een gebrek aan biodiversiteit qua bomen.
Dividivi
wetenschappelijke naam
Libidibia coriaria
werd vroeger
Caesalpinia coriaria
genoemd. De
Vachellia
boom
genaamd
Vachellia tortuosa
is aangepast aan het droge klimaat. Andere lokale boomsoorten zijn: palu di Boneiru (
Casearia tremula
), palu di Lele (
Randia aculeata
), brasia (
Haematoxylon brasiletto
), koubati (
Zanthoxylum monophylum
), mafobari of mushiobari (
Guapira pacurero
), marihuri (
Manihot carthaginensis
), palu di kolebra of dakawa (
Maytenus tetragona
) en de
Amyris ignea
.
[44]
De kibrahacha (
Tabebula billbergil
) is een van de meest weelderig bloeiende bomen op Bonaire. In de regenachtige periode draagt deze boom knalgele bloemen. Deze boom heeft haar naam gekregen vanwege haar harde houtsoort. Het hout is zo hard dat de bijl (hacha) erop breekt (kibra).
[24]
:35
De kalbas (
Crescentia cujete
) is een Caribische vleermuizenboom met takken die alle kanten op groeien. Van de vruchten (kalebassen) worden sambaballen (maraka's) gemaakt. Op Bonaire wordt van het vruchtvlees stroop tegen verkoudheid gemaakt. De pitten worden verwerkt tot de lekkernij 'karabobo'. Het vruchtvlees wordt ook bij een hond ingewreven als deze last heeft van teken.
[24]
:33
De palu de sia kora (
Bursera simaruba
) is de rode zadelboom (West Indian birch) die opvalt door zijn gladde rode stam. In Midden- en Zuid-Amerika wordt deze boom ook wel el Indio desnudo, de naakte Indiaan, genoemd. Vroeger werden van het zachte hout ezelzadels gemaakt. Er bestaat op Bonaire ook een witte zadelboom (
Bursera bonairensis
)
[24]
:47
Beschermde boomsoorten zijn: fofoti (
Conocarpus erectus
); hoba (
Spondias mombin
); palu di taki (
Geoffroea spinosa
). Bijzonder kwetsbaar zijn: wayaka (
Guaiacum officinale
); kalabari (
Zanthoxylum flavum
); wayaka shimaron (
Guaiacum sanctum
). Met uitsterven bedreigd is de kabana (
Sabal lougheediana
), de sabal-palm die alleen op Bonaire voorkomt.
[44]
Een van oudsher belangrijk landbouwproduct is de
maishi chikitu
(
sorghum
), een maissoort uit Afrika die goed bestand is tegen droogte. Bonaire kent diverse varianten zoals:
ricia
;
danki shon
;
shete siman
;
dayochi
. Het is het hoofdbestanddeel voor de basisgerechten
funchi
en
tutu
.
In de bomen hangen soms planten die tussen de takken en de schaduw leven. Teku (
Bromelia humilis
), Teku di palu (
Tillandsia flexuosa
), Orkidia blanku (
Brassavola nodosa
), Banana di mondi (
Myrmecophila humboldtii
).
[44]
Vlak bij zee zijn er planten die goed tegen het zoute water bestand zijn. Banana di ref (Sea spinach) is een klein plantje die grote oppervlakten kan bedekken. Ze lijken op rolronde vetplantjes in de kleuren groen tot roodachtig en met paarse bloemetjes.
[24]
:27
Bonaire kenmerkt zich door de wilde ezels en geiten die er los rondlopen. Net als de semi-wilde honden op het eiland hebben deze dieren echter bijna geen functie meer. Al deze dieren komen niet van oorsprong voor op het eiland en vormen een serieuze bedreiging voor de biodiversiteit van de flora op het eiland. De schade aan de aanplant en de
natuurlijke vegetatie
leidt tot bodemerosie en vervolgens zelfs tot afspoeling naar zee.
Vanwege de vele verkeersongelukken en overig overlast die de ezels veroorzaakten was er begin 21ste eeuw op het eiland een beleid om de ezels te vangen, castreren en af te maken, totdat DNA-onderzoek in 2014 uitwees dat de Boneriaanse ezel overeenkomt met het Nubische ezelras dat met uitsterven bedreigd wordt. De fauna van Bonaire kenmerkt zich verder door een beperkt aantal
zoogdieren
. Er leven in het wild diverse soorten
vleermuizen
als de
Leptonycteris curasoae
en
Glossophaga longirostris
.
Bonaire heeft 208 soorten
vogels
als de
geelvleugelamazone
, het
suikerdiefje
, de
rode flamingo
en de
maisparkiet
.
Reptielen
van Bonaire zijn onder meer de
Cnemidphorus murinus
; een soort
renhagedis
, de
groene zeeschildpad
,
anolissen
en de
groene leguaan
.
Anolis bonairensis
is een soort van de familie van de
anolissen
komt alleen op Bonaire voor.
Alle
zeeschildpadden
zijn beschermd. Bonaire heeft vier van de laatste zeven overgebleven zeeschildpaddensoorten in de wereld in haar wateren: De Green sea turtle; Leatherback turtle; Hawksbill turtle; Loggerhead turtle.
De zee rond Bonaire telt ongeveer 350 soorten
vissen
. Het
koraalrif
van Bonaire bestaat uit ongeveer 60 soorten koraal als
Montastraea annularis
. Alle
papegaaivissen
,
haaien
en
roggen
zijn beschermd.
De Stichting Nationale Parken Bonaire (STINAPA Bonaire) is een non-gouvernementele organisatie die verantwoordelijk is voor het beheer van de nationale parken op Bonaire in Caribisch Nederland.
- Vissen
-
Trunkfish
-
Trumpetfish
-
Baloonfish
-
Parrotfish
De hele Noordpunt van Bonaire is beschermd natuurgebied, het Washington Slagbaai Nationaal Park. Het park, 6000 hectare groot, is in 1969 ingesteld als eerste natuurpark van de Nederlandse Antillen. Het herbergt een scala aan leefgebieden, waaronder de duinen bij de boca's (inhammen) aan de noordkust, de salinas (zoutmeren), de pos (bronnen) en de berggebieden. Het park is rijk aan
vogels
en andere dieren, met name
hagedissen
en
leguanen
. Het gehele park, inclusief alle salinas, is internationaal erkend als belangrijk watergebied in het kader van de
Conventie van Ramsar
. Ook vanuit cultuurhistorisch oogpunt is het park van grote betekenis, onder andere vanwege de plantages en de historie van Slagbaai.
Bij de ingang van het park is het
Bonaire Museum
ingericht. Vanaf de entree zijn enkele wandelingen uitgezet. Het park is goed toegankelijk met de auto en mountainbikers zijn ook welkom.
Bonaire National Marine Park is een wettelijk beschermd onderwaterpark dat het hele eiland en Klein Bonaire omringt.
Het park is in 1979 ontstaan door onder andere steun van het
Wereld Natuur Fonds
en wordt beheerd door de Stichting Nationale Parken Bonaire (STINAPA Bonaire). Voor de kust ligt het eiland
Klein Bonaire
. Er zijn circa zestig
duikplaatsen
. Het natuurpark behoort tot de mooiste duiklocaties ter wereld.
Voor de kust bij Kralendijk ligt het eiland Klein Bonaire. Het eiland is 700 hectare groot, geheel vlak en slechts begroeid met kleine struiken en cactussen. Op het eiland komen zeker 76 plantensoorten en circa 55 diersoorten voor. Het is omgeven met een koraalrif. De stranden aan de noord- en westkant zijn de belangrijkste nestplaatsen voor
zeeschildpadden
.
Op het eiland liggen ook enkele salinas of zoutmeren. Hierin
foerageren
rode flamingo
's; Bonaire heeft een van de grootste flamingo-populaties ter wereld. Om deze reden en vanwege de ongerepte
koraalriffen
en de neststranden voor zeeschildpadden, wordt het eiland beschermd als watergebied van internationaal belang door de
Conventie van Ramsar
.
Met de groei van het duiktoerisme op Bonaire wilden projectontwikkelaars op Klein Bonaire hotels bouwen. Vlak voor de eeuwwisseling werd het eiland met hulp van Nederland, het
Wereld Natuur Fonds
en andere natuurbeschermers door het
eilandgebied
Bonaire aangekocht en veiliggesteld. Sinds 2001 is Klein Bonaire een wettelijk beschermd natuurgebied. Het eiland is per boot bereikbaar voor duikers, snorkelaars en dagjesmensen.
Het
Lac
is een ondiepe
lagune
in het zuidoosten van Bonaire. Het gebied van 700 hectare is omzoomd met
mangroven
. Lac maakt deel uit van het beschermde onderwaterpark en is aangewezen als watergebied van internationale importantie in het kader van de
Conventie van Ramsar
.
De baai is uniek vanwege het voorkomen van zeegras en mangrove. Een deel van de mangroven is door de beperkte toegankelijkheid vrijwel ongestoord en daarmee van belang als rustgebied voor vogelsoorten. Lac is een belangrijke rustplaats en broedgebied voor tal van vogels en mariene ongewervelden, waaronder de
koninginneschelp
ofwel de Karko. Vroeger kwam dit schelpdier hier in grote hoeveelheden voor, maar door
overbevissing
is de populatie grotendeels uitgeroeid. Het gebied heeft een kraamkamerfunctie voor rifvissen en is het voedselgebied voor de
groene zeeschildpad
.
Het Pekelmeer en het flamingoreservaat (800 hectare) maken deel uit van het grote watergebied in het zuidwesten van het eiland. In dit gebied wordt nog steeds zout gewonnen. Het is ook het belangrijkste voedsel en leefgebied voor de flamingo. Een mooi samengaan van
economie
en
ecologie
. In deze omgeving bevinden zich, afhankelijk van het seizoen, tussen de 2000 en 7000
flamingo’s
. Het flamingoreservaat is de belangrijkste broedplaats voor de flamingo in het zuidelijk
Caribisch gebied
. De totale populatie die migreert tussen Bonaire en Zuid-Amerika wordt geschat op 20.000 exemplaren. De flamingo stelt bijzondere eisen aan zijn omgeving (waterkwaliteit, rust) en is zeer gevoelig voor verstoringen. Het Pekelmeer en het flamingo reservaat zijn aangewezen als watergebied van internationale betekenis volgens de
Conventie van Ramsar
. Bonaire zal de flamingo, het
symbool
van het eiland, actief blijven beschermen. De vogels krijgen ruimte en rust.
Salinas zijn zoutmeren of inhammen die door een dam van dood koraal zijn afgesloten van de zee. Ze hebben een belangrijke functie doordat ze zorgen voor de opvang en filtratie van (regen)water. Zo wordt voorkomen dat voedingsstoffen en gronddeeltjes het rif in spoelen en daar tot schade aan de koralen leiden. Deze functie is vooral cruciaal bij hevige regenval. Salinas zijn verder een belangrijk voedselgebied voor tal van watervogels. Slagbaai, Gotomeer,
Pekelmeer
en de salinas op
Klein Bonaire
zijn watergebieden van internationale betekenis in het kader van de
Conventie van Ramsar
.
Bonaire heeft vele tientallen grotten. Als geologische verschijningsvorm geven ze een beeld van de oudste geschiedenis van het eiland. Op diverse plaatsen zijn grotten voorzien van
rotstekeningen
, aangebracht door de oorspronkelijke Indiaanse bewoners van Bonaire. Sommige grotten bieden woonruimte aan
vleermuizen
of aan de blinde
Typhlatia garnaal
. Vleermuizen vervullen een nuttige functie in het
ecosysteem
: ze vangen grote hoeveelheden
insecten
(waaronder muggen) of dragen zorg voor de bestuiving van bloemen, waaronder die van
cactussen
. De grootste bedreiging voor vleermuizen vormt de vernietiging of verstoring van hun verblijfplaatsen.
Bonaire is gelegen op de
Caribische Plaat
, een
tektonische plaat
die wordt begrensd door vier andere tektonische platen; de
Noord-Amerikaanse
,
Cocos-
,
Nazca
en
Zuid-Amerikaanse Plaat
. Bonaire als eiland is gevormd in het
Tertiair
, toen de Caribische plaatgrens (de
vulkaanboog
die de
Caribische
eilanden in het oosten van het gebied vormde) zich oostwaarts verplaatste.
De
gesteenten
die op Bonaire voorkomen zijn van
sedimentaire
en
vulkanische
oorsprong.
[45]
De sedimentaire gesteenten dateren uit het
Krijt
(~90-100 miljoen jaar geleden (
Ma
)) en het
Mioceen
(~5 Ma).
Bonaire staat internationaal vooral bekend om haar watersporten, zoals het
surfen
(windsurfen en kitesurfen), de
zeilsport
, de
vissport
en met name de
duiksport
. Volgens
PADI
is Bonaire, voor Malta en Bali, de nummer 1-bestemming voor
shore diving
.
[46]
Al meer dan 55 jaar organiseert Bonaire jaarlijks een zeilregatta.
Andere populaire sporten op het eiland zijn
voetbal
,
volleybal
en
honkbal
. De voetbalfederatie is lid van
CONCACAF
en de volleybalfederatie is lid van CAZOVA (
Caribbean Zonal Volleyball Association
). De honkbalteams spelen in de Caribische Little league en Pony league. Bonaire staat ook in de ranking van de Table Tennis National association.
De karatebond van sensei Peter Silberie is lid van de WKF (
World Karate Federation
) en levert met regelmaat regionale medaillewinnaars af.
Veel sportclubs spelen in de inter-eilandelijke A-B-C-competitie (Aruba-Bonaire-Curacao) en/of in de regionale competitie van het Caribisch gebied, Midden-Amerika en Zuid-Amerika.
De duiksport is de grootste toeristische trekpleister van het eiland. Bonaire National Marine Park heeft een wettelijk beschermd onderwaterpark met meer dan 80 duiklocaties dat het hele eiland inclusief Klein Bonaire omringt. De meeste duiklocaties zijn vanaf de kust bereikbaar, waardoor Bonaire beschouwd wordt als de nummer 1 shoredive-locatie in de wereld.
[47]
De befaamde Amerikaanse onderwatermilieuactivist
Captain Don
heeft in de jaren 60 en 70 een cruciale pioniersrol gespeeld in het ontwikkelen van de duiksport op Bonaire.
[48]
[49]
[50]
[51]
Voor Bonaire als duiklokatie is verder van groot belang geweest de inzet van huisarts Dick van der Vaart, die een cursus volgde bij het Duik Medisch Centrum van de Marine in Den Helder, en door wiens bemiddeling het eiland de beschikking kreeg over een decompressietank.
[52]
Indebon (
Instituto di Deporte Boneriano
) is het sportinstituut van Bonaire en een afdeling die onder de Directie Samenleving en Zorg valt. Zij zijn verantwoordelijk voor het bevorderen van sport en beweging op Bonaire en het onderhoud van verschillende sportvelden. Onder andere: 'Stadion van Playa', 'Elion Flores Stadion', 'Mini veld Sylvio
Chio
Semeleer', 'Jossy Boekhoudt Ballpark', en 'Little League Ballpark Julio Angela'.
[53]
De 'Koninklijke Marine in het Caribisch gebied', of 'Commandement der Zeemacht in het Caribisch Gebied', is het deel van de Nederlandse
Koninklijke Marine
, dat in het
Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden
opereert.
De marine is gevestigd op twee plekken op het eiland
Curacao
, een op
Aruba
en een op
Sint Maarten
en ondersteunt de civiele autoriteiten van Bonaire.
Zij treden onder meer op tegen
drugstransporten
, illegale visserij en milieudelicten. Ook ondersteunen ze bij
reddingsacties op zee
en bieden noodhulp bij
orkanen
en andere calamiteiten. De marine heeft regelmatig oefeningen op Bonaire.
[54]
- Dolfijn FM
Magazine
, gratis weekblad (Nederlands)
Enkele (lokale) radio-omroepen en televisie-uitzendingen zijn Nederlandstalig.
- Radiokanalen
- Trans World Radio 800AM/89.5FM (8 verschillende talen)
- Mega Hit FM 101.1 (Nederlands/Engels)
- Dolfijn FM
97.5 (Nederlands)
- Bon FM 102.7 (Papiaments)
- LineaRecta
was de dagelijkse actualiteitenuitzending van
Radio Nederland Wereldomroep
speciaal voor de Antillen en Aruba. Dit programma werd maandag tot en met vrijdag uitgezonden tussen 8.15 en 8.45 uur op Mega Hit FM
- NPO Radio 1, 2, 3, 4 en 5 (via internet te beluisteren)
- Televisiekanalen
- NOS tv (Boneriaanse zender in het Papiaments met veel cultuur))
- TeleCuracao (Papiaments)
- TV11 (Bonairiaans kanaal in het Papiaments, maar gevestigd op Curacao)
- Kanalen van de NPO, waaronder
NPO 1
, 2, 3 en
BVN
(Niet vrij te verkrijgen, maar te ontvangen via kabeltelevisie)
- Venezolaanse kanalen (gratis)
- verdere Amerikaanse kanalen (Via satelliet, niet gratis)
- Kanal 24 (niet gratis)
- B-onair TV
- Satellietbedrijven
Bonaire heeft een goed 4G netwerk en veel publieke wifi hotspots. Er zijn drie internet providers:
- Flamingo TV
- TELBO
- Digicel
Veel sociale en commerciele communicatie gaat via Facebook. Particulieren en kleine ondernemers hebben meestal geen budget voor websites en overleggen of promoten via diverse veelgebruikte Facebook-pagina's.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
a
b
Caribisch Nederland; bevolkingsontwikkeling, geboorte, sterfte en migratie
.
StatLine
.
Centraal Bureau voor de Statistiek
(
28 april 2022
). Geraadpleegd op
28 januari 2024
.
- ↑
Aantal inwoners van Caribisch Nederland
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), geraadpleegd op 27 november 2020
- ↑
Elly A.
,
Bonaire's History ? InfoBonaire
.
- ↑
(
es
)
Seco, Manuel
(2012).
Estudios de linguistica espanola: homenaje a Manuel Seco
. Universidad de Alicante.
ISBN 978-84-9717-183-0
.
Gearchiveerd
op
6 juni 2023
.
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
Wij zijn Bonaire
.
rijksdienstcn.com
(
12 mei 2021
).
Gearchiveerd
op
29 november 2022
. Geraadpleegd op
7 december 2022
.
- ↑
Bevolking Caribisch Nederland in 2022 met bijna 1,7 duizend toegenomen
.
CBS
(
17 april 2023
). Geraadpleegd op
7 juni 2023
.
- ↑
(
en
)
Centraal Bureau voor Statistiek van de Nederlandse Antillen.
- ↑
Oostindie, Gert,
Antiliaans erfgoed (deel 1) Toen en nu
, Leiden University Press (2021),
ISBN 9789087283551
- ↑
Tycho de Feijter
,
De internationale expansie van China: China in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden
. jstor.org. Geraadpleegd op
29 november 2022
.
- ↑
Caribisch Nederland; kerkelijke gezindte, persoonskenmerken
.
opendata.cbs.nl
(
27 september 2022
). Geraadpleegd op
14 december 2022
.
- ↑
Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken
.
opendata.cbs.nl
(
27 september 2022
). Geraadpleegd op
14 december 2022
.
- ↑
CBS Statline
.
opendata.cbs.nl
. Geraadpleegd op
10 mei 2022
.
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
m
n
o
p
q
r
s
t
u
v
w
Centraal Bureau voor de Statistiek,
Bonaire, bevolkingscijfers per buurt
, 2020.
Gearchiveerd
op 5 april 2023.
- ↑
Luchthaven Bonaire 4e grootste van Nederland
, Koninkrijk.nu, 3 februari 2020.
Gearchiveerd
op 30 november 2022.
- ↑
Groei toerisme Bonaire en Saba in 2019
.
CBS
(
21 april 2020
).
Gearchiveerd
op
15 augustus 2020
. Geraadpleegd op
22 april 2020
.
- ↑
a
b
c
d
Situatieanalyse kinderen en jongeren in Caribisch Nederland
.
UNICEF
p. 60 (2019). Geraadpleegd op
22 maart 2023
.
- ↑
Ombudsman: 'Armoedebeleid voor ouderen in Caribisch Nederland moet prioriteit krijgen'
.
nationaleombudsman.nl
(
10 september 2019
).
Gearchiveerd
op
30 november 2022
.
- ↑
Het maakt uit waar je wieg heeft gestaan
(pdf).
nationaleombudsman.nl
(
8 september 2020
).
Gearchiveerd
op
4 april 2023
.
- ↑
Evaluatie onderwijszorg in Caribisch Nederland
.
oberon.eu
(
1 juni 2022
).
Gearchiveerd
op
19 december 2022
. Geraadpleegd op
19 december 2022
.
- ↑
Caribische kinderen van de rekening
.
nationaleombudsman.nl
(
7 april 2022
).
Gearchiveerd
op
4 april 2023
.
- ↑
Consumentenbond Bonaire start rechtszaak tegen Nederlandse Staat om armoede
.
nos.nl
(
13 december 2022
).
Gearchiveerd
op
19 december 2022
. Geraadpleegd op
19 december 2022
.
- ↑
Overzicht gezondheidsprojecten
(pdf).
ZonMw
. Geraadpleegd op
6 april 2023
.
- ↑
Gezondheidszorg op de BES-eilanden. Eveline Dokter, Joost Zaat. Ned Tijdschr Geneeskd. 2016;160:C3121
- ↑
a
b
c
d
e
'Nos mata- i palunan', B.de Boer, 1996, Stichting dierenbescherming Curacao,
ISBN 99904-0-182-9
- ↑
Linkels, Harald
, "
Bonaire heeft nieuw bestuurscollege
",
bonaire.nu
,
8 april 2019
. Geraadpleegd op
9 april 2019
.
- ↑
Gedeputeerde Den Heyer houdt politiek voor gezien
.
Bonaire.nu
(
9 juli 2022
).
Gearchiveerd
op
10 augustus 2022
. Geraadpleegd op
9 juli 2022
.
- ↑
Factsheet: Situatieanalyse kinderen en jongeren in Caribisch Nederland
.
UNICEF
(2019).
Gearchiveerd
op
22 maart 2023
. Geraadpleegd op
22 maart 2023
.
- ↑
a
b
Rapporten scholen en instellingen op Bonaire
.
onderwijsinspectie.nl
.
Gearchiveerd
op
26 oktober 2022
. Geraadpleegd op
29 november 2022
.
- ↑
Caribisch Nederland; bevolking hoogstbehaald onderwijsniveau en -richting
.
opendata.cbs.nl
(
13 juli 2021
). Geraadpleegd op
14 december 2022
.
- ↑
HONDERD jaar geleden opende eerste katholieke school op Bonaire zijn poorten
.
Amigoe di Curacao
. Delpher (
4 januari 1956
).
- ↑
a
b
Evaluatie onderwijszorg in Caribisch Nederland
.
oberon.eu
(
1 juni 2022
).
Gearchiveerd
op
2 februari 2023
. Geraadpleegd op
4 april 2023
.
- ↑
Website KES
.
Gearchiveerd
op 5 april 2023.
- ↑
a
b
Caribisch NL; leerlingen in het po, vo en mbo
.
opendata.cbs.nl
(
15 maart 2022
). Geraadpleegd op
14 december 2022
.
- ↑
Stichting Openbaar Onderwijs Bonaire
.
stichtingoob.com
.
Gearchiveerd
op
23 maart 2023
.
- ↑
Ons team
.
bsdepelikaan.com
.
Gearchiveerd
op
5 februari 2023
.
- ↑
Bon Bini oftewel: Welkom op de website van Scholengemeenschap Bonaire
.
sgbonaire.com
.
- ↑
Alle scholen en instituten
.
kibrahacha.org
.
- ↑
Kibrahacha
.
rijksdienstcn.com
.
Gearchiveerd
op
5 februari 2023
.
- ↑
Een social marketing onderzoek onder ouders met kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar op Bonaire. OLB, PZ en JOGG. Kralendijk, 2022.
- ↑
Cuisine
.
bonaireisland.com
. Geraadpleegd op
1 februari 2023
.
- ↑
Brass Boer Bonaire uitgeroepen tot beste restaurant in Caribisch gebied
.
reisbizz.nl
(
28 juli 2022
).
Gearchiveerd
op
1 februari 2023
. Geraadpleegd op
1 februari 2023
.
- ↑
Ontdek Tambu
.
splika.nl
. Gearchiveerd op
7 december 2022
. Geraadpleegd op
7 december 2022
.
- ↑
a
b
c
Oleana, R.
(
6 september 2010
).
Sin kosecha no tin simadan. Kuadro maneho di kultura Boneiru. Beleidsnota cultuur Bonaire
(pdf). banboneirubek.com, Kralendijk.
Gearchiveerd
op
5 april 2023
. Geraadpleegd op
9 mei 2023
.
- ↑
a
b
c
d
STINAPA Bonaire National Parks Foundation, Bonaire's Protected trees and plants, Fits-a-pocket-guide. 2022
- ↑
(
en
)
Geologie van Bonaire op WashingtonparkBonaire.org
- ↑
(
en
)
Danielle Schofield
,
The 10 Best Shore Diving Destinations
.
blog.padi.com
(
19 januari 2022
).
Gearchiveerd
op
16 december 2022
. Geraadpleegd op
16 december 2022
.
- ↑
(
en
)
Danielle Schofield
,
The 10 Best Shore Diving Destinations
.
blog.padi.com
(
19 januari 2022
).
Gearchiveerd
op
15 maart 2023
. Geraadpleegd op
2 mei 2023
.
- ↑
(
en
)
Gallant, Jeffrey J. Hay
,
STEWART, Don, Capt.
(
21 maart 2017
). Gearchiveerd op
18 januari 2021
. Geraadpleegd op
2 mei 2023
.
- ↑
(
en
)
O'Keefe, Tim
,
Don Stewart, The Man Who Made Bonaire Famous
(
26 november 2010
).
Gearchiveerd
op
2 mei 2023
. Geraadpleegd op
2 mei 2023
.
- ↑
(
en
)
Fine, John Christopher
,
Dondi Creator Irwin Hasen’s Final Interview
.
Observer
(
17 maart 2015
).
Gearchiveerd
op
2 mei 2023
. Geraadpleegd op
2 mei 2023
.
- ↑
(
en
)
CIDOT
,
The International Scuba Diving Hall of Fame in the Cayman Islands
.
Your Holiday, Your Cayman | Best Tropical Getaway in the Caribbean
.
Gearchiveerd
op
2 mei 2023
. Geraadpleegd op
2 mei 2023
.
- ↑
Het verhaal van dokter Van der Vaart en de decompressietank op Bonaire
.
bonaire.nu
(
9 april 2023
). Geraadpleegd op
9 juli 2023
.
- ↑
Sport (Indebon)
.
bonairegov.com
.
Gearchiveerd
op
16 december 2022
. Geraadpleegd op
16 december 2022
.
- ↑
Commandement der Zeemacht Caribisch gebied
.
defensie.nl
. Geraadpleegd op
31 oktober 2023
.
|