Oros Athos
(
Grieks
?ρο? ?θω?, letterlijk:
Berg
Athos) is een
schiereiland
in het noordoosten van
Griekenland
, ten oosten van
Chalcidice
, in de Griekse landstreek
Macedonie
. Het schiereiland wordt bestuurd door de semiautonome staat
Autonome Monastieke Staat van de Heilige Berg
en omvat meerdere Orthodoxe kloosters daterend uit de tiende tot en met de zestiende eeuw. Het valt buiten het
btw-gebied van de Europese Unie
en er worden ook geen belastingen geheven. Het schiereiland valt onder het
Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel
(
Istanboel
).
Oros Athos is UNESCO-
werelderfgoed
.
[1]
Oros Athos ligt niet ver ten zuidoosten van
Thessaloniki
en ten zuidwesten van
Kavala
en het eiland
Thasos
. De
hoofdstad
en het bestuurlijke centrum van het schiereiland is
Karyes
. Dit ligt in het midden ervan, en is in de 9e eeuw na Christus gesticht. Het schiereiland heeft een oppervlakte van 335,63 km²,
[2]
is 45 km lang en 8 km breed. Op het zuidelijkste punt van het schiereiland bevindt zich de 2033 meter hoge berg
Athos
.
De Byzantijnse keizer
Constantijn IX Monomachos
heeft in 1046 het bestaan van Oros Athos als monnikenstaat erkend en het voorschrift uitgevaardigd dat geen "baardlozen", dus geen vrouwen of jongeren het schiereiland mochten betreden. Ook is het verboden gebied voor alle vrouwelijke dieren. Toch zijn er, ondanks het verbod, poezen en kippen aanwezig. Katten worden gebruikt om de kloosters vrij van ongedierte te houden en de kippen zijn nodig voor de
eierdooiers
die gebruikt worden om iconen te schilderen.
Om op Oros Athos toegelaten te worden dient men in bezit te zijn van een pelgrimsvisum (diamonitiria). Voorts is het zo dat alleen personen van het mannelijke geslacht het schiereiland mogen betreden. Orthodoxe jongens mogen het onder begeleiding van hun vader betreden, maar ze mogen er niet overnachten voordat ze achttien jaar oud zijn.
Volgens de overleveringen zou Maria, de moeder van Christus, samen met de apostel Johannes op weg naar Cyprus zijn geweest toen een storm hen naar het schiereiland deed afdrijven. Eenmaal daar aangekomen zou zij de volgende woorden hebben gesproken : "Dit is voortaan mijn tuin en geen enkele andere vrouw zal hier ooit een voet zetten." Een andere visie is dat het voor de monniken een stuk makkelijker is om zich geheel op hun devotie te richten zonder de aanwezigheid van vrouwen. Ook vrouwelijke dieren zoals koeien, geiten, paarden en lastdieren zouden hen te veel afhouden van hun religieuze verplichtingen.
Mannelijke bezoekers kunnen het schiereiland alleen per schip bereiken. Aan de westkant gaat een kleine veerboot van
Ouranopolis
naar de haven van Dafni. De veerboot legt onderweg aan bij verschillende kloosters. Vanaf Dafni vertrekken bussen naar Karyes. Aan de oostkant vertrekt men met de veerboot vanaf
Ierissos
. Alle bezoekers moeten beschikken over een speciaal vierdaags visum, dat via het Oros Athos Consulaat in Thessaloniki kan worden aangevraagd en als "diamonitirion" (Grieks: διαμονητ?ριον) moet worden afgehaald in het Athosbureau in Ouranopolis. Per dag worden een beperkt aantal niet-orthodoxe bezoekers en ongeveer honderd orthodoxe pelgrims toegelaten. Voor vrouwelijke bezoekers is het alleen mogelijk om Athos op afstand te bezichtigen tijdens een boottocht rond het schiereiland.
Oros Athos heeft na de val van het
Byzantijnse rijk
in 1453 de daar gebruikte
Juliaanse kalender
aangehouden. Hierdoor loopt het dertien dagen achter op de
Gregoriaanse kalender
, de kalender die de rest van de wereld aanhoudt. Ook wordt de
Byzantijnse tijd
aangehouden, wat inhoudt dat het 'uur 0:00' is bij zonsondergang. Hierdoor ontstaat een tijdsverschil met de Griekse tijd van enkele uren.
Bij zonsopgang worden de monniken in veel kloosters gewekt door een monnik die met een houten hamer op een
simandron
(houten balk) slaat.
Op Oros Athos bevinden zich twintig
kloosters
van de
Orthodoxe Kerk
. Ieder klooster heeft zijn eigen
territorium
. Er zijn niet alleen
Grieks-orthodoxe kloosters
, er is ook een
Russisch-orthodox klooster
, een
Bulgaars-orthodox
en een
Servisch-orthodox- klooster
(
Hilandar
). Ook zijn er
skites
, dependances van kloosters, waar monniken wonen. Woonden er vroeger soms tienduizenden monniken op en rond de berg, in 2011 nog 1830. De kloosters waren vroeger alleen per schip of over smalle paden te bereiken, de laatste jaren zijn er (zand-)wegen aangelegd waarop gemotoriseerd verkeer rijdt. Dat heeft de natuur op het schiereiland geen goed gedaan. Oude pelgrimspaden raken overwoekerd.
Sommige kloosters zijn eeuwenoud, het laatste klooster is in de
zestiende eeuw
gesticht. Het oudste, nog bestaande klooster is het
Megisti Lavra
(963). Op het schiereiland wonen voornamelijk monniken, die hun leven volledig proberen te wijden aan God. De berg der stilte is voor hen de ideale plaats voor het leven in eenzaamheid en ascese. Verder wonen of verblijven er naast monniken, bouwvakkers, landarbeiders, politieagenten en onderzoekers. Oros Athos staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO en krijgt ook subsidie van de EU, voor herstel- en restauratiewerkzaamheden. Naast de kloosters zijn er ook kleine geloofsgemeenschappen (skites) waar monniken leven. Verder leven er monniken als kluizenaar, soms in grotten of spelonken. De bekendste skite is
Agia Anna
op de zuidwestkust.
De soevereine kloosters, in volgorde van de athonitische-hierarchie. Het grondgebied van de kloosters vormt tevens de geografische indeling.
- Megisti Lavraklooster
- Vatopediklooster
- Ivironklooster
- Hilandarklooster
- Dionysiouklooster
- Koutouloumousiouklooster
- Pantokratorosklooster
- Xiropotamouklooster
- Zografouklooster
- Dochiariouklooster
- Karakalouklooster
- Filotheouklooster
- Simonopetraklooster
- Agiou Pavlouklooster
- Stavronitikaklooster
- Xenofontosklooster
- Osiou Grigoriouklooster
- Esfigmenouklooster
- Agiou Panteleimonosklooster
- Konstamonitouklooster
Er zijn 12 officiele
skites
, sommige zijn zo groot als een dorp.
- Agia Anna
Αγ?α? ?ννα?, behoort bij het Megisti Lavra klooster.
- Kafsokalyvion
of Agias Triados Καυσοκαλυβ?ων of Αγ?α? Τρι?δο? behoort bij het Megisti Lavra klooster.
- Timiou Prodromou
Τιμ?ου Προδρ?μου, behoort bij het Megisti Lavra klooster, Roemeens.
- Agiou Andrea
Αγ?ου Ανδρ?α, behoort bij het Vatopediou klooster. (Ook bekend als Saray (Σαρ?ι)
- Agiou Dimitriou
Αγ?ου Δημητρ?ου behoort bij het Vatopediou klooster.
- Timiou Prodromou Iviron
Τιμ?ου Προδρ?μου Ιβ?ρων behoort bij het Iviron klooster.
- Agiou Panteleimonos
Αγ?ου Παντελε?μονο?, behoort bij het Koutloumousiou klooster.
- Profiti Ilia
Προφ?τη Ηλ?α, behoort bij het Pantokratoros klooster.
- Nea Skitiof
theotokou Ν?α Σκ?τη of Θεοτ?κου, behoort bij het Agiou Pavlou klooster.
- Lakkoskiti
of Agiou Dimitriou tou Lakkou Λακκοσκ?τη of Αγ?ου Δημητρ?ου του Λ?κκου, behoort bij het Agiou Pavlou klooster. (Roemeens)
- Evangelismou tis Theotokou
Ευαγγελισμο? τη? Θεοτ?κου, Behoort bij het Xenophontos klooster.
- Bogoroditsa
Βογορ?διτσα, Богородица, behoort bij het Agiou Panteleimonos klooster. (Russisch)
De kloosters op Oros Athos zijn kenmerkend voor de Byzantijnse kloosterarchitectuur. Elk klooster heeft een uniek karakter omdat in de Byzantijnse architectuur voor het uiterlijk van kloosters geen vastgesteld
typicon
bestond, daar waar zo’n schriftelijk typicon wel voor het gebruik van de kloosters bestond. Allerlei afwisseling in aangebrachte bovenverdiepingen op muurkappen die al bestonden, aan- en uitbouw, en afwisseling in bouwmaterialen, verbergen diverse bouwfasen en ontwerpen. Desondanks kent deze Byzantijnse stijl wel degelijk gemeenschappelijke kenmerken. Zo is altijd veel aandacht besteed aan het
katholikon
. De buitenkant van het katholikon, oftewel de vrijstaande kerk, heeft doorgaans een representatief uiterlijk, waardoor deze een duidelijk contrast heeft ten opzichte van de omliggende gebouwen. Een ander kenmerk betreffen de zware
donjons
(pyrgos). Deze golden zowel als verdedigingswerk als schuilplaats en werden veelal op een hoog punt gebouwd, dicht bij de toegangspoort. Daarnaast bezitten Byzantijnse kloosters vaak een
lutra
(badhuis), een grafkapel, een infirmerie en een
trapeza
(eetzaal) welke laatste soms bestond uit een vrijstaand gebouw met een beschilderd interieur.
[3]
Het schiereiland dankt zijn naam aan zijn berg "Athos", die op het zuidelijk deel van het schiereiland ligt en een hoogte van 2.033 meter heeft. Volgens de
Griekse mythologie
is de berg ontstaan door een gevecht tussen
Athos
en
Poseidon
. Een van beiden wierp een enorme rots naar de ander, die op het schiereiland terechtkwam, wat de berg Athos vormde.
Vitruvius
vermeldt een bijzonder voorstel van
Dinocrates
aan
Alexander de Grote
.
[4]
De uit
Rhodos
afkomstige architect wilde de ganse berg omvormen tot de beeltenis van een man (Alexander), met in zijn linkerhand een uitgestrekte stad en in zijn rechterhand een grote schaal waarin alle bergstromen zich zouden verzamelen om vandaar in de zee te storten. Nog volgens Vitruvius was Alexander ingenomen met het plan maar zag hij ervan af omdat hij de grond niet vruchtbaar genoeg achtte om een stad te onderhouden.
Op de bergtop staat een kapel, een redelijk zware voettocht voert vanaf de waterkant naar boven. Een groot deel van het jaar ligt er sneeuw op de top.
- August Thiry - Ketters op de Heilige Berg - literaire Athosgids in het reisboek Grieks Vuur - Leuven, Davidsfonds, 2001.
- Koert ter Veen - Athos; monnikeneiland - Soesterberg, Aspekt, 2001.
Bronnen, noten en/of referenties
|