Antisemitisme
is de
discriminerende
en
racistische
behandeling van
Joden
.
Het woord betekent letterlijk 'haat jegens
Semieten
.' Hiermee worden de Semitische volkeren, sprekers van
Semitische talen
, bedoeld. Met antisemitisme wordt echter specifiek gedoeld op haat jegens mensen met een joodse achtergrond.
[1]
Joden hebben in de geschiedenis dikwijls te maken gehad met vijandigheid en haat, varierend van discriminerende overheidsmaatregelen tot georganiseerde moordpartijen, zoals
pogroms
en de
Holocaust
.
Antisemitisme wordt onderscheiden van
anti-judaisme
, het afwijzen van de joodse
religie
of godsdienst, en
antizionisme
, het afwijzen van
zionisme
, de beweging die een Joodse staat nastreeft in het
Beloofde Land
. Het tegenovergestelde van antisemitisme is
filosemitisme
.
Term en definities
Eerste definities
De term 'antisemitisme' is voor het eerst gedocumenteerd in 1860 bij de joodse orientalist
Moritz Steinschneider
.
[2]
Het verschijnsel zelf is echter veel ouder dan de
19e eeuw
. Steinschneider gebruikte het woord in een kort stuk waarin hij zijn steun uitsprak voor een artikel van
Heymann Steinthal
, die zich kritisch had uitgelaten over een werk van de Franse
linguist
Ernest Renan
.
[3]
Renan had Semieten beschreven als volkeren met een neiging tot
monotheisme
, voortvloeiend uit gewelddadige en zelfzuchtige instincten.
[4]
Steinthal en Steinschneider bestreden dit concept omdat het gevaarlijke
essentialisme
ervan zou toelaten om Semieten weg te zetten als radicaal en onverbeterbaar anders.
[5]
Tussen 1870 en 1880 ging
Wilhelm Marr
de term gebruiken voor een openlijk anti-Joodse campagne, onder andere in zijn
Antisemitische Hefte
uit
1879
. Het overnemen van de wetenschappelijk klinkende term "Semiet" moest zijn onderneming objectiever doen lijken, maar zijn eigenlijke doelwit waren de Joden. In die tijd waren de Joden nog het enige Semitische volk dat prominent in Europa leefde. Van dat moment werd "antisemitisme" dus vereenzelvigd met "anti-Joods".
IHRA-werkdefinitie
In 2016 werd door de
International Holocaust Remembrance Alliance
(IHRA) een werkdefinitie van antisemitisme aangenomen, kortweg "
IHRA-definitie
".
[6]
Deze werd ontworpen door een coalitie van Joodse organisaties onder aanvoering van het
American Jewish Committee
(AJC).
[7]
De definitie werd aangenomen door de landen die lid zijn van de IHRA, waaronder Nederland en Belgie.
[8]
De definitie zou als handleiding moeten dienen voor maatschappelijke monitors en autoriteiten die antisemitisme bestrijden.
[9]
[7]
Tegenstanders bekritiseren de IHRA-definitie vanwege de vage en onnauwkeurige formulering, en stellen dat Nederland deze niet zou moeten overnemen.
[10]
[11]
Jerusalem Declaration of Antisemitism
Zowel Joodse als niet-Joodse organisaties maken zich zorgen over
politisering
van het begrip antisemitisme. Zij stellen dat de IHRA-definitie zodanig is geformuleerd, dat deze gemakkelijk kan worden gebruikt om legitieme
kritiek op Israel
en het opkomen voor
Palestijnse rechten
gelijk te stellen met antisemitisme. Zij menen dat dit juist de mondiale strijd tegen het antisemitisme ondermijnt.
[12]
Naar aanleiding hiervan is een alternatieve definitie van antisemitisme ontwikkeld, de
Jerusalem Declaration on Antisemitism
(JDA) die in maart 2021 werd gepresenteerd en door meer dan 200 internationale wetenschappers is ondertekend.
[13]
Nexus Task Force
De
Nexus Task Force
, opgericht in november 2019, “analyseert kwesties op het snijvlak van Israel en antisemitisme”.
[14]
De groep publiceerde enkele basisdocumenten:
- Nexus Document
, getiteld "Understanding Antisemitism at its Nexus with Israel and Zionism",
[15]
en omschreven als "een hulpmiddel voor beleidsmakers en opinievormers voor het beoordelen van kwesties op het raakvlak van antisemitisme, Israel en zionisme";
- Guide to Identifying Antisemitism in Debates about Israel
.
[16]
Manifestaties
Antisemitisme kan voortkomen uit verschillende
ideologieen
, zoals fundamentalistisch
christendom
,
islam
,
nationalisme
,
racisme
,
nationaalsocialisme
en
fascisme
, waarbij Joden of het jodendom als religie als tegenstander, vijand of verwerpelijke religie gezien worden (bijvoorbeeld als vijand van Christus of Allah, vreemdeling, kapitalist, communist enzovoorts).
Antisemitisme is niet in alle gevallen een bewust gekozen politiek of religieus standpunt, maar kan ook voortkomen uit vooroordelen of denkfouten (
denkfout
fallacia consequentis
). Zo "concludeerde" de 19e-eeuwse Duitse componist
Richard Wagner
, die een fervent antisemiet was, dat wanneer hij iemand niet mocht, diegene dan "dus" een Jood moest zijn of toch anders minstens diens moeder een Jodin was.
[17]
Dit neemt niet weg dat Wagner uitvoeringen van eerste producties van nieuwe operacomposities uitgerekend aan Joodse dirigenten toevertrouwde: een van de vele paradoxen in de levensgeschiedenis van de componist.
Volgens sommigen
[18]
[19]
hangen antisemieten ook nogal eens allerlei
complottheorieen
aan, waarin dan aan Joden een veelal verborgen bepalende rol in "het wereldgebeuren" wordt toegedicht, of een streven naar wereldoverheersing. Vaak wordt daarbij geen onderscheid gemaakt tussen bijvoorbeeld
Joden
(als volk) en
joden
(als aanhangers van een religie) en bijvoorbeeld ook tussen Joden, het
zionisme
en de regering van Israel. Volgens
Michel Houellebecq
is het antisemitisme niets anders dan een complottheorie.
[20]
[21]
Een aantal gebeurtenissen in de wereld wordt ? op basis van vermeende indirecte bewijzen ? op negatieve wijze aan Joden of aan de staat Israel toegeschreven (de Jood of het Jodendom als
zondebok
), van de Russische revolutie tot de aanslag op de Twin Towers in New York op 11 september 2001.
[22]
Geschiedenis
Sentimenten van haat en afkeer jegens Joden, als vreemde minderheid, treden sinds de
Oudheid
in telkens andere vormen weer op.
[23]
Keizer Tiberius
verbande de Joden uit de stad Rome.
In het jaar
1096
, aan het begin van de
Eerste Kruistocht
, werden in Duitsland in verschillende steden Joodse gemeenschappen uitgemoord door groepen deelnemers aan de expeditie die afkomstig was uit het gewone volk, de zogenaamde
Volkskruistocht
. Het is een herhaaldelijk terugkerend verschijnsel in de geschiedenis. Eeuwenlang droegen de reacties op Joden een overwegend religieus karakter. Later viel de meeste nadruk op de economische trekken ? een voorbeeld van economische antisemitische maatregelen is het feit dat Joden in Nederland geen lid mochten zijn van de
gilden
, waardoor zij niet werden toegelaten in veel beroepen behorende tot de middenstand. Veel Joden zochten hun toevlucht tot beroepen die hun niet geweigerd werden, zoals ambulante handel, diamantslijperijen, financiele dienstverlening en handel/verhuur van vastgoed. Vooral de financiele dienstverlening (het uitlenen van geld) en de verhuur van woningen leidde tot het vooroordeel dat Joden gierig en op geld belust zouden zijn.
[24]
Joden worden afgeschilderd als perverse mensen die zich te goed zouden voelen voor handenarbeid en het economisch beter zouden hebben. In het Europese rechtssysteem golden Joden als vreemdelingen. Zij werden achtergesteld en zwaarder gestraft dan christenen. Opmerkelijk was het gebruik om Joden "
met honden te hangen
". Men hing een ter dood veroordeelde Jood omgekeerd aan de
galg
met naast hem twee
honden
. Wanneer het slachtoffer zich alsnog tot het
christendom
bekeerde
werd hij van de galg losgemaakt en, na een snelle
doop
en andere religieuze formaliteiten,
onthoofd
.
[25]
Later uitte Jodenhaat zich vooral als een sociaal verschijnsel en tegen het einde van de
19e eeuw
ontstond er zelfs een zogenaamd
biologische
motivering. Wanneer reacties op Joden een overwegend religieus karakter hebben, wordt er gesproken van
anti-judaisme
. Dit anti-judaisme wordt door sommigen als niet-antisemitisch gezien, maar anderen zien het als dekmantel voor antisemitisme.
[26]
Slechts op het ogenblik dat vanuit het sociaal darwinisme Jodendom als een ras en niet langer als religie werd beschouwd, werd
anti-judaisme
antisemitisme.
[27]
Het begrip antisemitisme werd door Marr voorgesteld in de context van een meer wetenschappelijke benaming voor het oudere Duitse woord
Judenhass
(Jodenhaat). Men moet deze "herbenoeming" niet interpreteren als een poging om het concept van Jodenhaat te elimineren of 'verbergen'. Anderzijds is juist het gebruik van deze nieuwere term nogal eens bekritiseerd omdat hierbij ook andere
Semieten
werden inbegrepen - maar dat is pas veel recenter.
Europees antisemitisme
Ofschoon de grote Romeinse wijsgeer en staatsman
Lucius Annaeus Seneca
(4 v.Chr. - 65 n.Chr.) de Joden neerzette als een "vervloekt ras" hebben de Romeinen het antisemitisme niet uitgevonden. Er zijn verslagen van de verdrijving van ongewenste Joden uit het oude Egypte. Ook zijn er verslagen van vijandige bejegening van Joden door Grieken (onder wie
Diodorus Siculus
(ca. 90 - 30 v.Chr.)).
Met het
Edict van Milaan
(313) werd de christelijke religie in het
Romeinse Rijk
voortaan toegelaten als "religio licita". Zij werd door keizer
Constantijn de Grote
meer en meer begunstigd. Omstreeks 394/395 werd het zelfs de staatsgodsdienst.
[28]
Voor de christenen was een einde aan perioden van geloofsvervolging gekomen. Het joodse geloof werd nu van toegelaten religie een "schandelijke sekte". Allerlei wetten werden uitgevaardigd die het de Joodse gemeenschap maatschappelijk en godsdienstig moeilijk maakten.
[29]
Anti-judaisme
Volgens enkele
kerkvaders
waren de overgebleven joden die geen christenen waren geworden "blind", omdat ze
Jezus
niet als de christus (
messias
) wilden erkennen. Daarnaast kwam de notie van "godsmoord" ("deicide") op: de joden hadden Jezus
gekruisigd
en dus
God
vermoord (uitgaande dat Jezus God is volgens de leer van de
drie-eenheid
). De Kerk had met Christus voor God
de plaats van het Joodse Volk ingenomen
. Het Nieuwe Testament (Verbond) had het Oude Testament (Verbond) afgelost. Deze theologische stellingname wordt anti-judaisme genoemd. Van vele kerkvaders zijn wel anti-judaistische teksten te vinden in hun werken (zo bv bij Ambrosius, Hilarius van Poitiers, Eusebius van Caesarea, Johannes Chrysostomus). Hun leer werd gemeengoed bij een groot deel van de
clerus
.
[30]
Tijdens de middeleeuwen (tot ver erna eigenlijk) werden Joden het slachtoffer van
pogroms
die uitbraken na kerkdiensten bv op Goede Vrijdag, als het lijden en sterven van Jezus Christus in de kerken werd herdacht.
Een ander fenomeen was het
bloedsprookje
. Als een kind werd vermist, of dood gevonden, werden Joden ervan beschuldigd dat kind gedood te hebben om het bloed dat zij nodig zouden hebben gehad voor hun rituelen. De op wraak uit zijnde menigte kwam dan in een Joodse wijk verhaal halen, "Hep" schreeuwend (Hierosolyma est perdita! Jeruzalem is verloren!). Vanaf 1144 (Norwich) tot het eind van de 15e eeuw werden alleen al door deze praktijk 50 Joodse gemeenschappen in Europa uitgeroeid.
[31]
In Europa zijn Joden onder andere slachtoffer van haat geworden door hun vermeende hebzucht. Na het jaar 1000 werden de economische mogelijkheden in West-Europa zeer gunstig, zodat talloze Joden uit het Nabije Oosten zich er gingen vestigen. Christenen mochten door het
woekerverbod
geen
rente
vragen voor geld dat zij uitleenden. Joden mochten dat onder anderen wel, op grond van
Deuteronomium
23:20-21. Daarom konden Joden
bankier
worden, die ondernemers een beginkapitaal konden leveren. Vanwege afkomst en huwelijken konden zij beschikken over netwerken. De rijke Joodse bankiers waren echter uitzonderingen: verreweg de meeste Europese Joden waren armlastig, vooral de Joden uit Oost-Europa.
[32]
Tijdens de Middeleeuwen (en erna) moesten de Joden in Europa spitsroeden lopen, waren zij eigenlijk vogelvrij. De pausen van Rome ? hoewel kinderen van hun tijd ? boden door hun "constitutiones pro judaeis" weliswaar formele bescherming: het recht op godsdienstvrijheid en het recht op leven (bv
Calixtus II
(zijn meer dan 20 maal herbevestigde
bul
Sicut Judaeis
(geen geweld tegen joden, geen gedwongen doopsels) en
Clemens VI
). Maar dit waren juridische teksten, waarvan de opvolging door clerus en volk door hun vele bijkomende bepalingen zeer gehinderd werd. Zij moesten dan ook vaak herhaald worden. Ook waren er pausen die anti-Joodse maatregelen namen (bijvoorbeeld
Johannes XII
,
Honorius III
,
Gregorius IX
en
Paulus IV
).
[33]
Vanaf de middeleeuwen komen antisemitische motieven in de beeldende kunst en literatuur regelmatig voor. Vaak werden Joden spottend of opzettelijk obsceen afgebeeld, dikwijls in combinatie met een
varken
, een voor joden onrein dier. In tientallen van origine rooms-katholieke kerkgebouwen in met name
Duitsland
, waaronder de
Dom van Keulen
, zijn sculpturen (zoals
waterspuwers
) met dergelijke motieven aangebracht. In de
21e eeuw
is hierover een brede discussie gaande: moeten deze beeldjes e.d. worden verwijderd, afgedekt, verplaatst naar een museum, of, als deel van het historisch erfgoed, ter plaatse aanwezig blijven? En in dat laatste geval: wat moet de begeleidende tekst worden, die ter verduidelijking, en als teken van afkeer van het antisemitisme, op een informatiepaneel wordt getoond?
Wat de Rooms-Katholieke kerk betreft zou het tot 28 oktober 1965 duren tot het tot een door paus Paulus VI ondertekende Concilieverklaring (
Nostra Ætate
van het
Tweede Vaticaans Concilie
) zou komen, die theologisch een eind maakte aan het anti-judaisme. Sindsdien is een dialoog en samenwerking op gang gekomen tussen deze kerk en vertegenwoordigers van het jodendom (bv de
International Catholic-Jewish Liaison Committee
(sinds 1971)).
Spanje en Portugal
In
1492
viel het
koninkrijk Granada
. Hierna werd op 31 maart 1492 door het koningspaar
Ferdinand II van Aragon
en
Isabella I van Castilie
het
Edict van Verbanning
afgekondigd dat de gedwongen emigratie of bekering van alle Joden in Spanje behelsde. Ongeveer 40.000 van de 80.000 in Spanje levende Joden emigreerden.
[34]
Zij vertrokken voornamelijk naar
Portugal
,
Marokko
en
Italie
.
Veel Joden die bleven bekeerden zich tot het christendom en lieten zich dopen. Deze Joden werden
conversos
(
bekeerlingen
) genoemd, maar werden door de
Spaanse Inquisitie
in de gaten gehouden. Verdenkingen dat zij de Joodse religie bleven praktiseren kwamen vaak voor, met name in de periode van 1478 tot 1530.
In Portugal werd de inquisitie in
1536
ingevoerd. Ook hier werden de bekeerde Joden vervolgd.
Aan het begin van de
16e eeuw
vertrokken vele Spaanse en Portugese Joden naar
Amsterdam
. In
1700
telde de stad Amsterdam 10.000 Joodse inwoners, waarvan een groot deel van Spaanse of Portugese afkomst was.
Duitsland en Oostenrijk
Voorafgaand aan de
Eerste Kruistocht
werden in 1096 duizenden Joden in
Rijnlandse
steden vermoord, omdat kruisvaarders (Duitsers en Fransen (Oost- en West-Franken), Lagelanders en Engelsen) meenden reeds daar de strijd tegen de 'ongelovigen' te moeten beginnen alvorens de "
Saracenen
" in het
Heilige Land
te beoorlogen.
[35]
Deze zogeheten
Duitse kruistocht van 1096
ging de geschiedenis in als de eerste grote
Jodenvervolging
.
Luther
Vanaf de 16e eeuw kreeg het
Lutheranisme
in Duitsland grote aanhang.
Maarten Luther
stond in het begin niet negatief tegenover de Joden. In 1523 benadrukte hij in
Daß Jesus ein Geborner Jude Sei
dat Jezus van Joodse afkomst was; hij wees hierin geweld tegen Joden af. In 1543 schreef hij echter het pamflet
Von den Juden und iren Lugen
waarin hij zeven maatregelen tegen de Joden voorstelde, varierend van het in brand steken van synagogen, scholen en huizen van Joden tot het opleggen van dwangarbeid. In tegenstelling tot de nazi's ging het Luther niet om het Joodse volk als wel om het Joodse geloof. Doel van Luther was hun bekering tot het christendom.
[36]
Nationaalsocialistisch antisemitisme
Antisemieten die zich minder aangetrokken voelden tot de Germaanse mystiek, zoals
Georg Ritter von Schonerer
, de Oostenrijkse
antikatholieke
, Joden hatende en
anti-Habsburgse
nationalist
, en de antisemitische burgemeester van
Wenen
,
Karl Lueger
, verwierpen de mystieke en sektarische bijeenkomsten en gingen meer voor de 'massabewegingen'. Na het Duitse verlies in de
Eerste Wereldoorlog
ontstonden veel antisemitische clubs. De bekendste waren de Beierse
Thule-Gesellschaft
, de
Deutsche Arbeiterpartei
en de
Deutsche Sozialistische Partei
. Ook in het dagelijks leven bestond er in Duitsland en Oostenrijk, vooral sinds het midden van de
19e eeuw
, een wijd verbreid antisemitisme. Zie voor een voorbeeld met betrekking tot het
toerisme
bijvoorbeeld onder
Borkum
.
[37]
Adolf Hitler
sloot zich in september
1919
aan bij de Deutsche Arbeiterpartei en verwierp het sektarische karakter dat de club tot dan toe kenmerkte en maakte er onder de naam Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (
NSDAP
) een massabeweging van. Hitlers antisemitisme en nationalisme week niet af van dat van Lanz of Schonerer, maar de manier waarop Hitler zijn boodschap 'aan de man bracht', namelijk via goed georganiseerde en voorbereide toespraken, maakte hem populair. Hitler begreep de mogelijkheden van de moderne
massamedia
zoals
kranten
,
radio
en
film
. Door een goed geoliede
propagandamachine
bewerkte hij de Duitse bevolking en werd populair. Van een minuscuul sektarisch clubje groeide de NSDAP snel uit tot een massapartij met afdelingen in
Duitsland
en
Oostenrijk
.
Na de mislukte '
Bierkellerputsch
' (ook Hitlerputsch) in
1923
, werd Hitler tot een zeer korte gevangenisstraf veroordeeld (ter vergelijking: de hoofdmannen van de
Beierse Revolutie
van
1919
werden tot lange celstraffen veroordeeld of vermoord), die hij slechts gedeeltelijk uitzat. Hij gebruikte zijn gedwongen '
retraite
' om zijn ideeen te formuleren in
Mein Kampf
, de latere 'bijbel' van het
nationaalsocialisme
. De NSDAP werd weliswaar verboden, maar dook spoedig weer op onder een nieuwe naam.
Vanaf het einde van de jaren twintig (de NSDAP was toen weer de officiele naam) wonnen de nazi's steeds meer zetels in de
Rijksdag
en in
1933
werd Hitler door rijkspresident
Paul von Hindenburg
tot
rijkskanselier
benoemd.
Het nationaalsocialisme in
Duitsland
paste na de machtsovername van
Adolf Hitler
in
1933
het antisemitisme in zijn uiterste vorm toe. De Duitse Joden werden door de
Neurenberger wetten
(
1935
) tot rechteloze burgers. Joodse ondernemingen werden onteigend. De nazi's keerden zich ook tegen de plannen van zionisten om een Joodse staat in Palestina op te richten.
De discriminatie van Joden breidde zich tijdens de Duitse bezetting van een groot aantal Europese landen en een deel van de
Sovjet-Unie
ook tot die gebieden uit.
Shoah
Tussen
1942
en
1945
leidde zij tot de
moord
op ongeveer zes miljoen Europese Joden in onder andere
concentratiekampen
. Deze unieke genocide wordt vaak
Holocaust
(Grieks: brandoffer) genoemd. De Joden spreken over
Shoa
(Hebr.: catastrofe). Uniek omdat dit misdadig proces methodisch doordacht en als het ware industriematig werd uitgevoerd met de modernste middelen en op internationale schaal op een heel volk.
Op
20 januari
1942
werd, op uitnodiging van nazileider
Reinhard Heydrich
, een bijeenkomst gehouden van vijftien hoge
naziambtenaren
in de aan de
Wannsee
bij
Berlijn
gelegen
Villa Marlier
. De
Wannseeconferentie
. Zij overlegden daar over wat zij zagen als de "Endlosung der Judenfrage".
Frankrijk
De
Dreyfusaffaire
, het gesprek van de dag in het laat-negentiende-eeuwse Frankrijk, is een bekend voorbeeld van het Frans antisemitisme. Kapitein
Alfred Dreyfus
, een Joods-Frans legerofficier, werd er ten onrechte van beschuldigd informatie te hebben doorgespeeld aan het Duitse opperbevel. Dreyfus' veroordeling kwam niet zozeer doordat het (vervalste) bewijs tegen hem sprak, maar mede doordat hij Joods was. Bijkomend was het feit, dat hij uit de
Elzas
kwam en dat hij tot de
Alemannisch
-(
Duits
)-sprekende minderheid behoorde. Lange tijd zat Dreyfus vast in het strafkamp
Duivelseiland
voor de kust van
Frans-Guyana
(
Zuid-Amerika
). Later bleek een Hongaars-Franse officier,
Esterhazy
, achter de spionage te zitten en werd Dreyfus vrijgesproken. Hij kreeg eerherstel en werd bevorderd tot kolonel.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er Jodenvervolging in het bezette deel van Frankrijk en in
Vichy-Frankrijk
. Een berucht feit was in dit verband de door Franse, niet door Duitse, politiefunctionarissen uitgevoerde
Razzia van de Velodrome d'Hiver
te Parijs in juli
1942
.
In het begin van de 21e eeuw vonden in Frankrijk enkele moordzaken plaats waarbij antisemitisme een rol speelde. De
moord op Ilan Halimi
in 2006 maakte veel los in Frankrijk. De daders werden veroordeeld vanwege antisemitimse. Op 23 maart 2018 werd de 85-jarige holocaust-overlevende Mireille Knoll vermoord in haar appartement in Parijs. Ook in deze zaak werden de daders veroordeeld vanwege antisemitisme. Dit was niet het geval bij de moord op Sarah Halimi in 2017, hoewel er wel sterke aanwijzingen in die richting waren.
Ook bij enkele aanslagen werden Joodse doelen aangevallen zoals bij de aanval op een Joodse supermarkt in Parijs op 8 januari 2015, waar de dader Amedy Coulibaly vier mensen dood schoot. Eerder, op 19 maart 2012 schoot de 23-jarige Mohammed Merah bij de Joodse Ozar Hatorah-school in Toulouse drie Joodse kinderen dood.
Nederland
In Nederland werden na de
Eerste Wereldoorlog
een aantal kleine autoritaire politieke partijen opgericht, maar zij waren eerder
fascistisch
dan nationaalsocialistisch of antisemitisch. Initiatieven om
extreemrechtse
en antisemitische partijen op te richten werden zeker na de crisis van
1929
genomen, maar deze partijtjes bleken eendagsvliegen die geen politieke macht verwierven.
Voor en tijdens de
Tweede Wereldoorlog
was het antisemitisme in Nederland geconcentreerd in de
NSB
van
Anton Mussert
. Deze politieke partij groeide tijdens de Tweede Wereldoorlog van 32.000 leden in 1940 naar ruim 100.000 leden in 1943. De
Nationaal-Socialistische Nederlandsche Arbeiderspartij
(NSNAP) die in
1931
werd opgericht, was nog veel antisemitischer dan de NSB.
[38]
Ernst Herman ridder van Rappard
, de leider van de NSNAP, richtte zich geheel op de NSDAP van Hitler en ook op diens antisemitisme. Bijzonder antisemitisch was ook het
Zwart Front
van
Arnold Meijer
. Meijer richtte zich echter meer op
Mussolini
dan op
Hitler
.
Ook na de Tweede Wereldoorlog komen in Nederland antisemitische incidenten voor. Meestal betreft dit de verspreiding van geschriften met antisemitische passages, of leuzen die worden geroepen tijdens demonstraties gericht tegen de staat Israel. Zo worden de geschriften van
Lucas en Jenny Goeree
door betrokkenen als beledigend en antisemitisch ervaren.
[39]
Neonazistische
groeperingen onderhouden
websites
met antisemitische teksten en er worden Joodse graven beklad en beschadigd. Ook komen incidenten voor waarbij groepen
moslimjongeren
rellen veroorzaken door het uiten van antisemitische en/of
antizionistische
leuzen.
[40]
Weduwe Rost van Tonningen
, bijgenaamd 'de Zwarte Weduwe', heeft met haar organisatie 'De Levensboom' bijgedragen aan het in stand houden van het Duits-nationalistische, maar ook antisemitische gedachtegoed.
[41]
Een organisatie die dergelijke ontwikkelingen in Nederland nauw volgt is het
CIDI
, het Centrum Informatie en Documentatie Israel. Ook de
Anne Frank Stichting
houdt zich ermee bezig.
Rusland
In het
Russische Keizerrijk
was de Jodenhaat bijzonder groot. Het motto van het Keizerrijk was "Autocratie, Orthodoxie en Volkskarakter" en dat betekende de onderdrukking van etnische en religieuze minderheden. Aan het einde van de 19de eeuw waren er ongeveer 1400 discriminerende wettelijke bepalingen die de rechten van de vijf miljoen Russische Joden belemmerden.
[42]
Joden waren wettelijk verplicht om in 15 provincies in het hedendaagse
Oekraine
,
Wit-Rusland
,
Litouwen
en
Polen
te wonen en dit geoorloofde woongebied heette de "Paal". Voor sommige Joden werd een uitzondering gemaakt. Er waren ook Joden in
Siberie
, maar die waren daar als straf naartoe verbannen.
[42]
Het was verboden voor Joden om land te bezitten; werken als ambtenaar en officier te worden in het leger.
[42]
Nog een voorbeeld van het antisemitisme in het Tsarenrijk was de
Bejlis-affaire
. Bij tegenvallers - zoals de
Russisch-Japanse Oorlog
en de
Revolutie van 1905
- richtte de bevolking zich tegen de Joden.
De wettelijke discriminatie van Joden werd afgeschaft door de
Voorlopige Regering
na de
Februarirevolutie van 1917
.
De bolsjewieken leken aanvankelijk het beter met de Joden voor te hebben, en relatief veel Joden sloten zich aan bij de communistische partij. De bekendste van hen was
Leon Trotski
. Trotski was van Joodse afkomst, maar niet religieus en hij meende dat de joodse religie vanzelf zou verdwijnen, eens het socialisme (communisme) volledig gerealiseerd was. Na de
Oktoberrevolutie
van 1917 werd de Joodse religie onderdrukt door de
bolsjewistische
communisten
. Tussen 1921 en 1925 werden ongeveer 800 synagogen gesloten door de communisten.
[43]
In april 1921 werden de eerste synagogen gesloten en dat gebeurde in
Vitebsk
. De plaatselijke Joden protesteerden tegen de sluiting door de gebouwen te bezetten om daar gebedsdiensten te houden. Hierop werden de synagogen aangevallen door de communisten, waarbij tientallen Joodse gelovigen vermoord werden. De communisten riepen: "Dood Smouzen!".
[43]
Tijdens het
Joodse Nieuwjaar
in 1921 werd er een showproces georganiseerd door de communisten tegen het Jodendom, waarbij de Joodse religie werd veroordeeld.
[43]
Volgens een Russisch onderzoek uit 1920 dat pas na de val van de
Sovjet-Unie
werd geopenbaard waren er meer dan 150.000 gerapporteerde sterfgevallen onder Joden tijdens de
Russische Revolutie
en
Russische Burgeroorlog
.
[44]
Voornamelijk de
monarchistische
Witten
hielden grootschalige dodelijke Jodenvervolgingen.
Jozef Stalin
stelde zich aan het eind van zijn leven openlijk antisemitisch op. Een aantal onschuldige etnisch Joodse artsen werd bijvoorbeeld slachtoffer van zijn waanidee dat zij een aanslag zouden beramen (
Dokterscomplot
). Dat er in de naziconcentratiekampen vooral veel Joden vermoord zijn, werd in de Sovjet-geschiedschrijving nauwelijks vermeld. Ook in de latere Sovjet-Unie was het voor Joden moeilijk carriere te maken, hoewel officieel discriminatie verboden was. Na de val van het communisme bloeide het antisemitisme weer op. Niet alleen onder de gewone bevolking, maar ook onder politici en academici.
[45]
Arabisch en islamitisch antisemitisme
In de Arabische en islamitische wereld hadden joden en christenen van oudsher een achtergestelde positie ten opzichte van moslims. Sinds de
8e eeuw
werd het
dhimmi
-systeem gebruikt dat de positie van joden en christenen regelde. Het woord 'dhimmi' stamt van het Arabische
ahl adh-dhimma
. Dhimmi's werd bescherming van het leven verleend (onder meer wanneer vijandige legers een gebied binnentrokken), het recht om in aangewezen locaties te wonen, hun eigen godsdienst uit te oefenen, te werken en handel te drijven. Dhimmi's waren verschoond van militaire dienst en hoefden zich niet te houden aan islamitisch-religieuze verplichtingen. Zij moesten dan wel een extra belasting (
djizja
) betalen en landbelastingen die de (moslim)autoriteiten hieven. Tevens werden zij onderworpen aan allerlei andere beperkingen in vergelijking tot moslims en de islam. Als laatste staat schafte het
Ottomaanse rijk
het dhimmi-systeem in
1908
in zijn geheel af, nadat reeds in 1856 met het
Hatt-i Humayun
een volledige gelijkberechtiging van niet-moslims in het vooruitzicht was gesteld.
[46]
In de islamitische wereld vermengde traditionele Jodenhaat zich in de twintigste eeuw met het modern Europese antisemitisme.
[47]
Terwijl men anti-Joodse motieven en
bloedsprookjes
rechtstreeks uit Europa importeerde, kweekten islamitische leiders ook lokaal een afkeer jegens de zionisten en hun pogingen om zich tijdens het
Britse mandaat voor Palestina
in eigen land zelfstandig te maken.
[47]
Deze leiders riepen reeds in de jaren
twintig
rechtstreeks op om de Joden te doden. De
grootmoefti
Amin al-Hoesseini
zocht in zijn verzet tegen het Britse bestuur en de Joodse immigratie in Palestina steun bij
nazi-Duitsland
. Hij verbleef tijdens de
Tweede Wereldoorlog
in Berlijn en verzorgde daarvandaan antisemitische radio-uitzendingen.
Pogroms kwamen ook in de islamitische wereld voor. Bij het
pogrom van Safed
werden ongeveer 500 Joden om het leven gebracht. De stad
Safed
in
Palestina
was al eerder het toneel geweest van pogroms. Andere plaatsen waar pogroms voorkwamen waren
Hebron
in 1929,
Shiraz
in
Iran
,
Fez
in
Marokko
en de
pogroms in Irak
in 1941.
Ook ver na de Tweede Wereldoorlog kende de islamitische wereld uitingen van antisemitisme: op 24 april 1961 tijdens het proces tegen
Adolf Eichmann
publiceerde de Jordaanse krant
Jerusalem Times
- de stad was toen nog deels in Jordaanse handen - een open brief aan Eichmann waarin men stelde dat hij de mensheid een "zegen" had bewezen en dat zijn werk te zijner tijd zou worden afgemaakt.
[48]
[49]
De Iraanse president
Mahmoud Ahmadinejad
heeft bij herhaling de Holocaust ontkend.
[50]
De door Palestijnen rond 2005 opgerichte
BDS-beweging
(waarin de afkorting 'BDS' staat voor
Boycott, Divestment and Sanctions
) zegt op te komen voor de rechten van het
Palestijnse
volk. In januari 2019 noemde de Canadese premier
Justin Trudeau
de BDS-beweging anti-semitisch
[51]
, In mei van dat jaar nam de Duitse
bondsdag
een motie aan waarin stond: ?De argumentatiestructuur en methodes die de BDS-beweging gebruikt zijn antisemitisch."
[52]
In november 2020 noemde de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken
Mike Pompeo
de organisatie antisemitisch.
[53]
Opleving van antisemitisme in de 21e eeuw
Na de definitieve ondergang van nazi-Duitsland, de uitvoerige berichtgeving over de Holocaust in de media, alsmede de oprichting van een Joodse staat, hadden de Joden gehoopt dat de discriminatie jegens hen teruggedrongen zou zijn.
[54]
Toch is dat niet het geval, mede vanwege de wijze van oprichting van de Joodse staat. Met name het Midden-Oosten, waar het antisemitisme als zodanig niet als misdaad wordt erkend en zelfs openlijk door fundamentalistische haatpredikers wordt gepredikt,
[55]
[56]
maar ook Europa, toont sinds de Tweede Wereldoorlog een toename
[57]
van antisemitische incidenten.
In 2013 en 2014 kwam volgens de Anti-Defamation League antisemitisme het meest voor in Oost-Europa en in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De ADL stelt dat een kwart van de wereldbevolking gelooft in antisemitische stereotypen
[58]
Nederland
In Nederland concludeerden de
Universiteit Leiden
en de
Anne Frank Stichting
, in hun
Monitor Racisme en Extremisme
, dat het antisemitisme in Nederland in
2002
was toegenomen ten opzichte van het jaar daarvoor. Het onderzoek was gebaseerd op gegevens van de politie en het
Openbaar Ministerie
.
In de nacht van 2 op 3 februari 2009 werd het Sinai Centrum, een Joodse instelling voor geestelijke gezondheidszorg, in Amstelveen beschoten.
[59]
[60]
Volgens directeur
Ronny Naftaniel
van het CIDI markeerde dit een "volgende fase van de Jodenhaat in Nederland".
Sinds het
Conflict in de Gazastrook
van 2008-2009 is in Nederland het aantal antisemitische incidenten zoals schelden, bedreigen en geweld toegenomen. In januari 2009 zouden er volgens voorlopige cijfers van het CIDI al evenveel antisemitische incidenten zijn geweest als in heel 2007 en deze zouden ook veel ernstiger van aard zijn.
[61]
Naftaniel:
"Als antisemieten over een pistool beschikken gaat dat een stap verder dan het maken van een brandbom. Dat is ook erg, maar dat kan iedereen."
Het aantal antisemitische incidenten steeg met een vergelijkbare snelheid als tijdens de
Israelisch-Libanese Oorlog
in 2006 tussen Israel en
Hezbollah
in Libanon, toen het aantal gerapporteerde uitingen van Jodenhaat met 64 procent zou zijn toegenomen.
[62]
[63]
Naar aanleiding van een uitzending van het
NTR
-programma
Onbevoegd Gezag
in maart 2013, waarin Turkse jongeren schokkende antisemitische uitlatingen doen, moest een Turkse buurtvrijwilliger als verrader onderduiken nadat hij op televisie het antisemitisme onder Turkse jongeren aan de orde stelde.
[64]
Naar aanleiding van deze kwestie drong het
Simon Wiesenthalcentrum
bij de Nederlandse overheid aan op maatregelen.
[65]
In maart 2018, voorafgaand aan de
gemeenteraadsverkiezingen
, tekenden
lijsttrekkers
en vertegenwoordigers van vrijwel alle politieke partijen in Amsterdam die op basis van de prognoses kans maakten op het raadslidmaatschap het
Joods akkoord
. Zij spraken zich hierin uit tegen antisemitisme en tegen jegens Joden gericht geweld.
[66]
De CIDI Monitor Antisemitische Incidenten van 2020 liet zien dat er in de periode 2010-2020 gemiddeld 127,6 incidenten p.j. waren. Piekjaren waren 2010 (124), 2014 (171), 2019 (181). Meldingen van online-incidenten waren er in 2017 (24), in 2018 (95) en in 2019 (127). Volgens het CIDI werden lang niet alle incidenten gemeld. Veel Joodse Nederlanders droegen gewoon geen uiterlijke kenmerken meer (bv Keppeltje).
[67]
Op 1 april 2021 is de
Nationaal Coordinator Antisemitismebestrijding
gestart. In navolging van de aanstelling van een coordinator antisemitismebestrijding binnen de Europese Commissie en in andere EU-lidstaten, hebben toenmalige Kamerleden Yesilgoz-Zegerius (VVD) en Segers (CU) een initiatiefnota
[68]
ingediend voor het aanstellen van een nationale coordinator. Het werk van de NCAB is vastgelegd in het
Werkplan Antisemitismebestrijding 2022-2025
.
In de Nederlandstalige
jeugdliteratuur
komt antisemitisme en stereotiepe beeldvorming over Joden frequent voor. Na de Tweede Wereldoorlog is dit minder openlijk geworden, maar cliches zoals Joden die christenen haten, blijven in de 21e eeuw onverminderd aanwezig.
[69]
"Nieuw antisemitisme"
In de zeventiger jaren kwam de controversiele term
nieuw antisemitisme
in zwang als vormen van kritiek en vijandigheid jegens Israel.
[70]
Meer specifiek werd het in twijfel trekken van de legitimiteit van de Joodse staat ? aangeduid als 'delegitimering van Israel' ? onder dit begrip geplaatst. In 1973 gebruikte de Israelische minister
Abba Eban
de term 'nieuw antisemitisme' in een speech voor het American Jewish Congress om antizionisme gelijk te stellen met antisemitisme. Begin 21ste eeuw, na het mislukken van het
vredesproces
rond de Oslo-akkoorden en het uitbreken van de
Tweede Intifada
, verscheen er een vloed aan artikelen en boeken over 'nieuw antisemitisme'. Het centrale thema was antizionisme en de belastering van Israel.
[71]
Gevolgen en achtergronden
Volgens het
Comite de coordination des organisations juives de Belgique
(CCOJB) leidt antisemitisme ertoe dat veel Joden niet in het openbaar voor hun afkomst of joodse religie durven uit te komen.
[72]
[73]
Vooroordelen
Antisemitisme is vaak gebaseerd op angst, voortvloeiend uit
vooroordelen
. De vooroordelen kunnen onder andere economisch, religieus, politiek of (biologisch-)racistisch gekleurd zijn en bijvoorbeeld worden geuit middels impertinente opmerkingen.
- Economische vooroordelen zijn vaak gebaseerd op het argument dat Joden financiele macht zouden bezitten. Zij zouden alle banken bezitten en zouden hun neus ophalen voor handenarbeid. De oorzaak van het relatief hoge aantal Joden in de financiele markt lag er echter in dat de Joden in grote delen van Europa van de meeste beroepen werden uitgesloten. Tegenover een klein percentage succesvolle Joden stonden grote aantallen Joden die generatie op generatie in bittere armoede leefden.
[74]
Dergelijke vooroordelen worden overigens ook vaak gebruikt tegen Chinezen (als de 'Joden' van Zuidoost-Azie) door Indonesiers, Vietnamezen en Thailanders.
[75]
- Christelijke religieuze vooroordelen zijn onder andere gebaseerd op de vermeende vijandige houding van Joden tegenover Jezus Christus en de eerste christenen. Dit speelde in de middeleeuwen sterk, maar komt nu minder voor. In de jaren 80 van de 20e eeuw kwam de familie
Goeree
nog met deze mening in het nieuws.
[76]
- Politieke vooroordelen zijn in het verleden onder andere gebaseerd op de stelling dat Joden eropuit zouden zijn de hele wereld te overheersen, onder andere gebaseerd op de
Protocollen van de wijzen van Sion
, ook al is dat uiteindelijk een vervalsing gebleken.
[77]
- Biologisch-racistische vooroordelen komen voort uit het denkbeeld dat de Joden minderwaardige mensen zouden zijn, en zijn gebaseerd op foutieve interpretaties van de genetica (
Mendel
), en pseudowetenschap. Dit kwam met name in Duitsland en Oostenrijk in de 19e en begin 20e eeuw voor. Men betoogde dat men Joden moest beletten zich voort te planten omdat ze het ras zouden 'degenereren'. Dit soort theorieen leidden uiteindelijk tot de excessen van het Derde Rijk.
- Ook allerlei andere vooroordelen werden of worden Joden voor de voeten geworpen. In de Middeleeuwen beweerde men bijvoorbeeld dat Joden de
pest
veroorzaakten. Dit zou af te leiden zijn uit het feit dat zij niet besmet raakten. De werkelijke reden bleek echter hun grotere mate van hygiene, waardoor ze minder in contact kwamen met besmette vlooien en zich vaker ontsmetten.
Externe links
Literatuur
- (
en
)
Lewis, B.
;
1973
:
Semites and Anti-Semites
.
- (
nl
)
Horst, P. van der
;
2006
:
De mythe van het Joodse kannibalisme
.
- (
en
)
George Gruen
;
1988
:
The Other Refugees: Jews of the Arab World
, The Jerusalem Letter, Jerusalem Center for Public Affairs, June 1, 1988.IHRA werkdefinitie
- (
de
)
Schild, W.
;
1997
:
Die Geschichte der Gerichtsbarkeit
, Nikol Verlagsgesellschaft (Sonderausgabe), Hamburg,
ISBN 3-930656-74-4
.
Noten en Referenties
- ↑
Wat is het jodendom?
.
NPO Kennis
. Geraadpleegd op
7 juni 2023
.
- ↑
Moritz Steinschneider
(1860),
Hebraische Bibliographie. Blatter fur neuere und altere Literatur des Judenthums
, vol. III, nr. 13, blz. 16 -
Lees op Google Books
:
"Hoe meer het glanzende, dialectische en stilistische talent van Renan de lezer met zich meevoert, hoe groter de noodzaak om de consequenties, of juister de inconsequenties van zijn antisemitische vooroordelen te onthullen - die uiteindelijk ook niet zonder specifieke bijstelling konden blijven (zie hier blz. 336)."
- ↑
Heymann Steinthal
, "Zur Charakteristik der semitischen Volker. Auf Anlaß von E. Renan, Nouvelles considerations sur le caractere general des peuples semitiques (...)", in:
Zeitschrift fur Volkerpsychologie und Sprachwissenschaft
(ZfVS) 1/1860, blz. 330
- ↑
Ernest Renan
, "Nouvelles considerations sur le caractere general des peuples semitiques et en particulier sur leur tendance au monotheisme", in:
Journal asiatique ou Recueil de Memoires, d’extraits et de notices relatifs a l’histoire, a la philosophie, aux langues et a la litterature des peuples orientaux
, februari-maart 1859, blz. 214-282 en april-mei 1859, blz. 417-450
- ↑
Celine Trautmann-Waller
(2008),
Du ≪ caractere des peuples semitiques ≫ a une ≪ science de la mythologie hebraique ≫ (Ernest Renan, Heymann Steinthal, Ignac Goldziher)
",
Revue Germanique Internationale
, nr. 7, blz. 169-184
- ↑
Adoption of a Working Definition of Antisemitism
[dode link]
.
IHRA Fact Sheet, 31 mei 2016
- ↑
a
b
AJC Disappointed by OSCE Failure to Adopt Antisemitism Definition
. AJC, 9 dec 2016.
"AJC, the global Jewish advocacy organization, was instrumental in developing the definition [...] The definition is an educational tool and guide for civil society monitors and government authorities to help them better understand the problem and how to combat it."
- ↑
About the IHRA working definition of antisemitism
. IHRA, Engelse tekst + landen
- ↑
About the IHRA Working Definition of Antisemitism
. ADL (feb 2021 bekeken).
"The IHRA Definition is an important tool for education and guidance on antisemitism. ... The definition should not be viewed as a substitute or replacement for existing laws. It is not a "charging authority.""
- ↑
IHRA-definitie, waarom Nederland hem niet moet overnemen
. Een Ander Joods Geluid, 12 sep 2018
- ↑
Thirty-nine words about antisemitism are splitting the Jewish community
. Arno Rosenfeld, The Forward, 26 jan 2021
- ↑
Internationale Joodse verklaring over BDS, Nederlandse versie
.
EAJG, 21 juli 2018.
De Engelse oproep
.
"De strijd voor Palestijnse rechten gelijk stellen aan antisemitisme ondermijnt zowel de Palestijnse roep om vrijheid, gerechtigheid en gelijkheid als de mondiale strijd tegen het antisemitisme."
- ↑
(
en
)
Jerusalem Declaration on Antisemitism
.
Gearchiveerd
op
5 oktober 2023
. Geraadpleegd op
9 januari 2024
.
- ↑
(
en
)
Nexus Task Force
.
Nexus Task Force
.
Gearchiveerd
op
17 januari 2023
. Geraadpleegd op
9 januari 2024
.
- ↑
(
en
)
The Nexus Document. Understanding Antisemitism At Its Nexus With Israel And Zionism
. Nexus Task Force.
Gearchiveerd
op
16 maart 2021
. Geraadpleegd op
9 januari 2024
.
- ↑
(
en
)
Guide to Identifying Antisemitism in Debates about Israel
. Nexus Task Force.
Gearchiveerd
op
30 december 2023
.
- ↑
Jacob Katz
Richard Wagner - Vorbote des Antisemitismus
, uitg. Judischer Verlag Athenaum Konigstein/Ts. (1985)
ISBN 3-7610-8374-2
- ↑
Bijvoorbeeld
The Jewish conspiracy exposed
, thejewishconspiracyexposed.wordpress.com, Website vol met complottheorieen over vermeende Joodse macht (inmiddels opgeheven)
- ↑
Blame the Jews
, WorldNetDaily, 26 december 2003
- ↑
(
en
)
Scare Tactics: Michel Houellebecq Defends His Controversial New Book
The Paris Review, 2 januari 2015, Sylvain Bourmeau
- ↑
Ik schrijf niet vanuit angst
NRC, 10 januari 2015, Sylvain Bourmeau
- ↑
Jews did 9/11
,
CNN
op YouTube, 2007
- ↑
(
en
)
Encyclopedia Judaica, The Old Hatred of the Jews
- ↑
Schut, E.
(1995) "De Joodse gemeenschap in de stad Groningen, 1689-1796". Assen: Van Gorcum, p. 25.
- ↑
Schild (1997), p. 66
- ↑
Vrije Encyclopedie van het Conflict Israel - Palestina over anti-judaisme
- ↑
rassenpolitiek
skepsis
- ↑
August Franzen
(1966).
Kerkgeschiedenis in kort bestek
. Uitgeverij Helmond (oorspronkelijke uitg.: Herder Verlag, Freiburg im Breisgau), pp. 54-62.
- ↑
Pinchas Lapide
.
De laatste drie pausen en de joden
. W. de Haan, Hilversum, 1967, pp. 44-46.
- ↑
Pinchas Lapide, o.c. blz. 41-42
- ↑
Pinchas Lapide, o.c. blz. 72-76
- ↑
Oostjoodse vluchtelingen en migranten 1881-1993
- ↑
Pinchas Lapide, o.c. blz.72-81
- ↑
Kamen, Henry
(1999)
The Spanish Inquisition. A Historical Revision
, pp 29-31. Yale.
- ↑
Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993-2002) s.v. "elfde eeuw. §2.1.5 De Investituurstrijd". Microsoft Corporation/Het Spectrum.
- ↑
Brecht, Martin
(1987)
Die Erhaltung der Kirche 1532-1546
. Calwer Verlag
- ↑
Bajohr, Frank
, 2003. "Unser Hotel ist judenfrei": Bader-Antisemitismus im 19. und 20. Jahrhundert. Frankfurt: Fischer Verlag.
ISBN 978-3-596-15796-9
- ↑
Zaal, Wim (1966)
De herstellers. Lotgevallen van de Nederlandse fascisten
.
Utrecht: Ambo.
- ↑
Strafvonnis in de zaak van het openbaar ministerie tegen J.J. Manschot
, 13 juni 1995.
- ↑
Werkstraf voor leus 'Joden aan het gas'
,
De Volkskrant
, 6 februari 2009
- ↑
Uitspraak Strafkamer Hoge Raad
, 27 oktober 1987, nr. 81755.
- ↑
a
b
c
Orlando Figes:
Tragedie van een volk: De Russische Revolutie 1891 - 1924
; 1996; tweede druk 2008; blz. 120 en 121.
- ↑
a
b
c
Orlando Figes:
Tragedie van een volk: De Russische Revolutie 1891 - 1924
; 1996; tweede druk 2008; blz. 921 en 922.
- ↑
Orlando Figes:
Tragedie van een volk: De Russische Revolutie 1891 - 1924
; 1996; tweede druk 2008; blz. 833 en 834.
- ↑
Antisemitism: A Historical Encyclopedia of Prejudice and Persecution
, Richard S. Levy, ABC-CLIO, Jan 1, 2005,
ISBN 9781851094394
- ↑
In het huis van de islam
, Henk Driessen (redactie), Camilla Adang, Uitgeverij SUN, tweede druk november 2001,
ISBN 90 6168 606 7
, blz. 238-239
- ↑
a
b
Kuntzel, Matthias
(2005)
Islamischer Antisemitismus und der 8. Mai
. Berlin
- ↑
Hannah Arendt
(1986),
Eichmann in Jerusalem
, Munchen, p 81.
- ↑
(
de
)
Matthias Kuntzel, Warum leugnet der Iran den Holocaust?
- ↑
*
"Holocaust comments spark outrage"
, BBC News, Accessed December 14, 2005.
- ↑
https://www.timesofisrael.com/trudeau-blasts-bds-movement-as-anti-semitic/
- ↑
Duitse parlement: organisatie BDS is antisemitisch
.
NRC
.
Gearchiveerd
op
3 november 2021
. Geraadpleegd op
19 mei 2021
.
- ↑
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/11/19/pompeo-internationale-bds-beweging-is-antisemitisch-a4020669
- ↑
Teaching the Holocaust: Educational Dimensions, Principles and Practice
(ed. Ian Davies), p.28-29; citaat:
Many teachers in religious education believe that developing the students' knowledge and understanding of Judaism may help to dislodge stereotypes [...]. They hope that in presenting a positive image of the people and their religious tradition, they may help to prevent some of the misunderstanding and thereby play a part in reducing antisemitism.
[1]
[2]
- ↑
The Legacy of Islamic Antisemitism: From Sacred Texts to Solemn History.
Ibn Warraq en Andrew G.Boston, 766 pag., Uitg. Prometheus Books, Reprint edition (June 5, 2008)
ISBN 1-59102-554-0
- ↑
MEMRI, Special Report - No. 11 November 1, 2002
- ↑
Report on Global Anti-Semitism, 5 January 2005, U.S. Department of State.
- ↑
Anti-Defamation League Global 100
- ↑
Elsevier.nl - Joods Sinai Centrum in Amstelveen beschoten
- ↑
nu.nl - Joods centrum in Amstelveen beschoten
. Gearchiveerd op
13 januari 2015
. Geraadpleegd op
6 januari 2015
.
- ↑
CIDI - Antisemitisme neemt juist fors toe
- ↑
Het CIDI hanteert een ruimere definitie van antisemitisme dan die in dit artikel wordt gegeven, waarbij ook bepaalde vormen van kritiek op Israel onder antisemitisme worden gerekend.
- ↑
Wat is antisemitisme?
, CIDI, bekeken 4 september 2010
- ↑
'Klokkenluider' geintimideerd en geisoleerd
,
De Telegraaf
, 26 april 2013
- ↑
'Nederlandse overheid reageert niet adequaat op antisemitisme'
,
NRC Handelsblad
, 15 maart 2013
- ↑
"
Amsterdam zegt JA! tegen Joodse gemeenschap. Politiek tekent Joods Akkoord
",
NIK
,
8 maart 2018
.
Gearchiveerd
op
18 september 2019
. Geraadpleegd op
20 maart 2018
.
- ↑
CIDI Monitor Antisemitische Incidenten 2020
. CIDI. Geraadpleegd op
5 december 2021
.
- ↑
D Ye?ilgoz-Zegerius, G.J.M. Segers
,
Initiatiefnota
(
13 maart 2019
). Geraadpleegd op
20 maart 2024
.
- ↑
Ewoud Sanders,
Met de paplepel. Beeldvorming over joden in Nederlandstalige jeugdverhalen, 1782-heden
, 2022.
ISBN 9789462499492
- ↑
The ‘new antisemitism’
Antony Lerman, Open Democracy, 29 sep 2015
- ↑
The Myth of the New Anti-Semitism.
Brian Klug, The Nation, 15 jan 2004.
"It goes like this: "Given the principle of self-determination for nations, the Jewish people have a right to their own state, like everyone else. To deny that right, especially if this means singling Jews out, is anti-Semitic."This argument assumes that Jews, or the Jewish people, constitute a nation in the relevant sense, the sense in which the principle of self-determination applies. But this question is no less a burning issue today?not least for Jews themselves?than it was in 1917, when the Conjoint Committee disputed it. (It has been disputed from the beginning of political Zionism in the late nineteenth century down to the present day.)"
- ↑
wayback.archive.org
-
Het is gevaarlijk om met een keppeltje op straat rond te lopen
, CCOJB, 4 januari 2008
- ↑
Joden voelen zich ontheemd in hun eigen Mokum
,
de Volkskrant
, 1 november 2003
- ↑
Simon Dubnow (1918),
History of the Jews in Russia and Poland
, Philadelphia
- ↑
Lynn Pan (1994),
Sons of the yellow emperor: a history of the Chinese diaspora
, Kodansha Globe
- ↑
OM bekijkt verboden artikel evangeliste Jenny Goeree
[dode link]
, 6-9-2001, uit het Algemeen Dagblad
- ↑
Wolfgang Benz (2007),
Die Protokolle der Weisen von Zion. Die Legende von der judischen Weltverschworung
, C. H. Beck, Munchen