Alpes Poeninae
is de
Latijnse
naam van een voormalige
Romeinse provincie
in de
Alpen
. De provincie Alpes Poeninae was de derde en laatste van de drie miniprovincies die de Alpen rijk waren, samen met
Alpes Cottiae
en
Alpes Maritimae
. Van de drie lag Alpes Poeninae het verst verwijderd van de
Middellandse Zee
.
De volledige naam, onder het
Romeinse Keizerrijk
, was
Alpes Graiae et Poeninae
. Immers,
keizer Claudius
voegde het weinig bevolkte gebied van de
Grajische Alpen
toe aan het gebied van de
Penninische Alpen
, kennelijk om eenzelfde administratieve controle te hebben over de
Grote Sint-Bernhardpas
en de
Kleine Sint-Bernhardpas
[1]
[2]
. Voor beide bergpassen vertrokken de Romeinen steeds vanuit
Augusta Praetoria Salassorum
of
Aosta
, een van de weinig versterkte Romeinse steden in het Alpengebied.
bergprovincie Alpes Graiae et Poeninae
Vanuit Italiaans standpunt: links de
Grajische Alpen
en rechts de
Penninische Alpen
, gescheiden door
Val Ferret
- De Alpes Graiae, de Grajische Alpen, liggen vandaag op Frans en Italiaans grondgebied. Met de kleine Sint-Bernhardpas was het voor de Romeinen de doorgang van Aosta, oude hoofdplaats van de
Salassi
westwaarts naar het land van de
Ceutrones
(vandaag
Savoie
) in
Gallia
. De hoofdplaats van Alpes Graiae was
Darantasia
, vandaag
Moutiers
in Frankrijk.
- De Alpes Poeninae, de Penninische Alpen, liggen vandaag op Zwitsers en Italiaans grondgebied. Met de grote Sint-Bernhardpas was het voor de Romeinen de doorgang door het oude gebied van de Salassi noordwaarts door de Alpen, naar de hoofdplaats van de provincie Alpes Poeninae, namelijk de stad
Forum Claudii Vallensium
(vandaag
Martigny
in het Zwitserse kanton
Wallis
).
Anders dan de andere twee miniprovincies was Alpes Graiae et Poeninae niet van strategisch belang. Waar de andere twee werden veroverd om een landroute naar
Gallie
veilig te stellen, werd deze provincie veroverd omdat ze
in de weg lag
. Ook het grondgebied interesseerde de Romeinen niet, enkel de bergpassen, voor zover ze tijdens de zomermaanden toegankelijk waren voor karren
[3]
. Volgens
Titus Livius
woonden er 4 belangrijke stammen op het grondgebied der Alpes Poeninae: de Veragres, Sedunes, Nantuates en de 4de
[4]
[5]
. is onbekend. Livius beschreef de inwoners als
half-Germaans
.
Toen
Tiberius
en
Drusus
in
15 v.Chr.
de hele Alpen bij het Romeinse Rijk voegden, zagen beide veldheren de provincie als een doorgang naar
Raetia
, het huidige Oost-Zwitserland. Daarom werden de 4 stammen eerst bestuurlijk bij die provincie gerekend. Toch behielden de stammen een verregaande vorm van autonomie, wat zeer ongewoon was voor de Romeinen.
Rond
47
stichtte
Claudius
de Romeinse kolonie
Forum Claudii Vallensium
, nabij het Keltische Octodurus. Die kolonie werd de hoofdstad van de provincie Alpes Poeninae. Rond die datum werden de 4 stammen ook bijeengevoegd tot 1 grote stam: de
Civitas vallensis
. Vallensis was een plaatselijk naam.
De echte datum van de stichting van de aparte provincie Alpes Poeninae en afscheiding van Raetia blijft onduidelijk. Er zijn namelijk geen documenten teruggevonden die daarover handelen. Meestal wordt het jaar
47
genomen, aangezien toen de hoofdstad werd gesticht. Anderen denken dat die splitsing er pas in de 2de helft van de
2e eeuw
is gekomen.
Op de plaats waar nu
Martigny
ligt, lag de plaats
Forum Claudii Vallensium
. Het gebied werd door de
Kelten
beinvloed, in het Keltisch heette het Octoduros. Van deze oude stad zijn nu nog delen in en rond de
Fondation Gianadda
terug te vinden.
De naam van deze provincie is een etymologisch mysterie. Waar
Alpes
vandaan komt is duidelijk: de provincie lag namelijk in de
Alpen
, waarvan de
Latijnse
naam
Alpes
was. Over Poeninae bestaat er echter grote onzekerheid. Zelfs in de oudheid werd daarover gediscussieerd. Er zijn twee plausibele hypotheses:
- Volgens Le grand
Gaffiot
, een bekend Frans woordenboek voor Latijn heeft de naam te maken met
poenicus
, deze naam gaven de Romeinen aan de Feniciers. De regio zou die naam hebben gekregen omdat
Hannibal
tijdens de
Tweede Punische Oorlog
op deze plaats door de Alpen trok, maar
Titus Livius
weerspreekt dit.
- De andere hypothese zegt dat
poeninae
afkomstig is van de Keltische god Penn. Die god had een relatief grote aanhang in deze regio en had een heiligdom op de
Grote Sint-Bernhardpas
.
Beide wegen door de Alpen bifurceerden in
Aosta
, vanuit Rome bekeken.
Restanten van Romeinse verblijfplaats in de Kleine Sint-Bernhardpas
De eerste weg liep westwaarts over de kleine Sint-Bernhardpas, Latijn:
Iter per Alpes Graias
en was de verbinding tussen de Romeinse steden Milaan en Vienne
[6]
[7]
. De belangrijkste etappen waren:
- Mediolanum
of
Milaan
- Eporedia
of
Ivrea
- Vitricium
of
Verres
- Augusta Praetoria Salassorum
of Aosta. De weg richting Kleine Sint-Bernhardpas vertrok vanuit een poort in de westmuur van de stad, genaamd
Porta Decumana
[8]
.
- Ariolica
of
La Thuile
- Kleine Sint-Bernhardpas of
Alpis Graia
. Hier zijn restanten te vinden van een Romeinse
mansio
of verblijfplaats voor reizigers
[9]
.
- Bergintrum
of
Bourg-Saint-Maurice
- Axima
of
Aime
- Darantasia
of
Moutiers
- Ad Publicanos
, gelegen bij
Albertville
Van hieruit ging de weg ofwel via
Lemnicum
of
Chambery
over
Augmentum
of
Aoste
naar
Vienna
of
Vienne
; ofwel noordwaarts naar
Argentoratum
of
Straatsburg
.
Romeinse resten van weg bij Martigny, de provinciale hoofdstad. Weinig delen van de besproken weg waren aangelegd met stenen.
De tweede weg liep noordwaarts over de grote Sint-Bernhardpas, Latijn:
Iter per Alpes Poeninas
en was de verbinding tussen de Romeinse steden Milaan en Straatsburg
[10]
. De belangrijkste etappen waren:
- Mediolanum
of Milaan
- Eporedia
of Ivrea
- Vitricium
of Verres
- Augusta Praetoria Salassorum
of Aosta. De weg richting Grote Sint-Bernhardpas vertrok vanuit de grote poort in de noordelijke muur van de stadswallen, namelijk de
Porta Principalis Sinistra
.
- Eudracinum
of
Etroubles
- Grote Sint-Bernhardpas of
Summus Poeninus
.
- Octodurus
of
Forum Claudii Vallensium
of Martigny
- Tarnaiae
of
Massongex
- Penneloci
of
Villeneuve
- Viviscum
of
Vevey
- Augusta Raurica
of
Kaiseraugst
- Argentoratum
of
Straatsburg
Deze kaart geeft aan hoe de Romeinse provincie Alpes Graiae et Poeninae ten onder ging door
Bourgondische
verovering.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Deze beide namen zijn van latere datum, uit de Middeleeuwen.
- ↑
(
fr
)
Les Alpes: Epoque Romaine
.
Historisch Woordenboek van Zwitserland
(juli 2013).
Gearchiveerd
op
22 mei 2019
.
- ↑
(
en
)
Linttot, Andrew
(1996).
The Cambrigde Ancient History
. Cambridge University press, Cambridge, "Volume X The Augustan Empire", pp. 169.
ISBN 0-521-26430-8
.
- ↑
Mogelijks de Salassi uit de huidige
Valle d'Aosta
.
- ↑
(
fr
)
Gaffiot
, Felix
,
Salassi
.
Dictionnaire Latin-Francais
(1934).
Gearchiveerd
op
18 januari 2021
.
- ↑
(
la
)
Parthey, G.
,
Pinder M.
(1848).
Itinerarium Antonini Avgvsti et Hierosolymitanvm ex libris manuscriptis ediderunt
. Berolini, "Italia Gallia", pp. 164-165.
- ↑
(
fr
)
Bertrandy, Francois
,
La Savoie a l'epoque romaine
.
Gearchiveerd
op
3 maart 2016
.
- ↑
(
it
)
Le Porte
.
Sito ufficiale della Regione Autonoma Valle d'Aosta
. Regione Autonoma
Valle d'Aosta
.
Gearchiveerd
op
2 december 2019
.
- ↑
(
fr
)
Alpis Graia: Archeologie sans frontieres au Col du Petit-Saint-Bernard
. Alpes Latines Cooperation Transfrontaliere (2006).
Gearchiveerd
op
5 maart 2016
.
- ↑
(
la
)
Parthey, G.
,
Pinder M.
(1848).
Itinerarium Antonini Avgvsti et Hierosolymitanvm ex libris manuscriptis ediderunt
. Berolini, "Helvetia Gallia Germania Italia", pp. 166-167.