Het
bisdom Roermond
(
Latijn
:
Dioecesis Ruremundensis
) is een van de zeven
rooms-katholieke
bisdommen
in de
Nederlandse kerkprovincie
. Het bisdom staat ook bekend als het bisdom Limburg, niet te verwarren met het
Duitse
bisdom Limburg
in
Hessen
.
Het gebied van en rond de huidige provincie Limburg, toentertijd onderdeel van de
Romeinse
provincie
Germania Inferior
, maakte wellicht al in de 3e en 4e eeuw kennis met het christelijk geloof vanuit het naburige
Rijnland
. Deze eerste kerstening was hoogstwaarschijnlijk oppervlakkig en zal vooral in de stedelijke nederzettingen plaatsgevonden hebben. Volgens de overlevering vormde vanaf ongeveer 320 de
Civitas Tungrorum
(met als hoofdstad het huidige
Tongeren
, tegenwoordig in
Belgie
) een zelfstandig bisdom. De eerst-bekende bisschop was de later als
heilige
vereerde
Maternus
,
bisschop van Trier
en
Keulen
en tevens beschouwd als eerste
bisschop van Tongeren
. Een andere bekende bisschop was
Servatius
, die de bisschopszetel eind 4e eeuw naar
Maastricht
zou hebben verplaatst, waar hij volgens
Gregorius van Tours
ook begraven werd.
Het overgrote deel van de bevolking, vooral op het platteland, bleef 'heidens' en vereerde waarschijnlijk naast 'geimporteerde' Romeinse goden vooral de goden van de Germaans-Keltische mythologie. Dit bleef waarschijnlijk ook zo in de roerige overgangstijd van het Romeinse rijk naar het
Frankische Rijk
. Spaarzame bewijzen van vroeg-middeleeuws christendom in deze regio zijn diverse aardewerkvondsten met christelijke motieven en een vijftal
grafstenen met christelijke symbolen
uit de 5e en 6e eeuw, die in en om de
Sint-Servaasbasiliek
in Maastricht zijn gevonden.
[2]
Een diepergaande kerstening vond pas plaats vanaf de
6e eeuw
, toen diverse missiebisschoppen met zekerheid in Maastricht zetelden (vanaf
Domitianus
). Andere bekende
bisschoppen van Maastricht
waren de kerkenbouwers
Monulfus
en
Gondulfus
, de vooral in Vlaanderen actieve
Amandus
, en de uit de lokale adel stammende
Lambertus
(6e, 7e en 8e eeuw). Volgens de (Luikse) overlevering zou
Hubertus
de zetel naar
Luik
verplaatst hebben, nadat Lambertus (bisschop van 701-727) daar vermoord was en die plaats steeds meer bedevaarders aantrok. Vanaf de
10e eeuw
zetelden de bisschoppen met zekerheid in Luik.
In het huidige Noord- en Midden-Limburg missioneerden in de 8e eeuw
Wiro
en
Plechelmus
en
Willibrordus
. Ze stichtten de
Abdij van Susteren
en een
kerk
en klooster in
Sint Odilienberg
, die als christelijke centra op het platteland fungeerden. Dit gebied behoorde vanaf de 10e eeuw eveneens tot het bisdom Luik, met uitzondering van een gedeelte in het noorden dat de
aartsbisschop van Keulen
toebehoorde.
Roermond wordt in de
Annales Rodenses
voor het eerst genoemd in 1130. Het was toen een bezitting van het naburige klooster in St.-Odilienberg. Een eeuw later werd er in Roermond een cistercienzervrouwenklooster gesticht (
Munsterabdij
).
Instelling van het eerste Bisdom Roermond (1559)
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Roermond bleef tot het bisdom Luik horen tot aan de
reformatie
van de 16e eeuw. In 1559 ging de toenmalige machthebber van de Nederlanden,
Filips II van Spanje
, onder invloed van de politieke situatie (zie
Bourgondische Kreits
) over tot reorganisatie van de oude bisdommen. Een aantal gebiedsdelen van het huidige Limburg, met name de Luikse gebieden en enkele Keulse delen, gingen tot een nieuw bisdom behoren: Roermond. Dit (eerste) bisdom Roermond werd opgericht op 12 mei 1559 bij de publicatie van de Pauselijke bul
Super Universas
. Dit nieuwe bisdom ging niet behoren tot het tot aartsbisdom verheven
bisdom Utrecht
maar werd een onderdeel van de kerkprovincie
aartsbisdom Mechelen
. De eerste bisschop was
Wilhelmus Lindanus
(oftewel Willem van der Lindt). Het bisdom bestond uit een lappendeken aan gebiedsdelen voornamelijk bestaande uit
Spaans Gelre
en het
Land van Valkenburg
, steeds doorkruist door gebieden die bleven toebehoren aan het bisdom Luik en het bisdom Keulen.
Op 29 november 1801 werd dit bisdom Roermond opgeheven onder invloed van de
Franse bezetter
die streefde naar grotere en meer overzichtelijke bestuurseenheden. Het grootste deel van het bisdom werd weer bij het
bisdom Luik
gevoegd. Het gedeelte van het bisdom dat deel uitmaakte van het
Bataafs Gemenebest
werd toegevoegd aan het
apostolisch vicariaat Grave-Nijmegen
, dat in 1853 deel ging uitmaken van het opnieuw ingestelde
bisdom 's-Hertogenbosch
.
Instelling van het apostolisch vicariaat Limburg (1840)
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Deze situatie duurde voort onder het
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
. Vanwege de verdeling van Limburg tussen Nederland en Belgie na de
Belgische Opstand
van 1830 en het
Verdrag van Londen (1839)
was het noodzakelijk geworden om in de nieuwe Nederlandse provincie Limburg een eigen kerkelijk bestuur in te richten. Dat gebeurde op 18 december 1840 met de instelling van het apostolisch vicariaat Limburg, dat geografisch samenviel met de nieuwe provincie.
In 1853, met het
herstel van de bisschoppelijke hierarchie in Nederland
, werd het mogelijk om weer in heel Nederland bisdommen op te richten. Zo werd het vicariaat Limburg na dertien jaar herdoopt tot het (tweede) bisdom Roermond, ditmaal als onderdeel van de heropgerichte
kerkprovincie
aartsbisdom Utrecht
.
Zo werd de oude zetel van Roermond uit 1559 (die stand had gehouden tot 1801) hersteld en kon de Sint-Christoffelkerk in Roermond haar functie van
kathedraal
(bisschopskerk) na 52 jaar weer terugkrijgen, een functie die deze kerk sinds 1661 vervulde.
Door de voortschrijdende secularisatie is het kerkbezoek in het bisdom Roermond sterk verminderd. Gingen er in 2010 gemiddeld nog 59.300 Limburgers wekelijks ter kerke, in 2016 waren dat er nog 36.832, in 2022 nog maar 19.500.
[3]
[4]
Ook het aantal kerken neemt gestaag af.
[5]
. Tussen 1992 en 2023 sloten 75 kerken.
[4]
Kerksluitingen deden zich vooral voor in naoorlogse uitbreidingswijken van steden. Dorpskerken werden zoveel mogelijk ontzien in verband met hun bindende rol binnen de dorpsgemeenschappen. Het aantal parochies bedroeg in 2016 nog 302, bediend door 145 priesters, 37 diakens en 4 pastoraal werkers.
[3]
De meeste parochies werken samen in parochiefederaties, waarvan er anno 2023 circa vijftig zijn.
[4]
In verband met het verminderde kerkbezoek heeft het bisdom in recente jaren verschillende reorganisaties moeten doorvoeren. Het aantal
dekenaten
is in de laatste paar jaren teruggebracht van 24 naar 13. Zo fuseerden in 2008 de dekenaten Venray en Gennep, werden in 2009 en 2010 de dekenaten Meerssen en Brunssum opgeheven en fuseerden in 2012 de dekenaten Helden en Horst. De overgebleven dekenaten in het bisdom Roermond zijn in alfabetische volgorde: Gulpen, Heerlen, Horst, Kerkrade, Maastricht, Roermond, Schinnen, Sittard, Susteren, Thorn, Venlo, Venray en Weert.
[6]
Overigens is het aantal dekenaten in het bisdom Roermond nog steeds groter dan in alle andere Nederlandse bisdommen bij elkaar.
Verder kampte het bisdom met een begrotingstekort door teruglopende inkomsten. Dit noopte bisschop mgr. Harrie Smeets ertoe in 2019 een kwart van het personeel van het bisdom te ontslaan en twee van de drie kantoorgebouwen te sluiten. Ook werden de diocesane pastorale dienst en de opleiding voor catechisten opgeheven.
[7]
Op 11 april 2014 erkende het bisdom dat de een jaar eerder overleden bisschop
Joannes Gijsen
tussen 1958 en 1961 twee minderjarige jongens misbruikte. Het was de eerste maal in de geschiedenis dat een klacht tegen een bisschop inzake
seksueel misbruik
door de katholieke kerk in Nederland gegrond verklaard werd. Bisschop Wiertz bood voor deze feiten zijn excuses aan de slachtoffers aan.
[8]
[9]
Bij vonnis van 18 april 2018 besloot de rechtbank Gelderland evenwel dat de oordelen
onzorgvuldig
tot stand waren gekomen.
[10]
De rechtbank liet zich niet uit over de schuld of onschuld van Gijsen. Wel wordt geconcludeerd dat in zijn zaken elementaire rechtsbeginselen zijn geschonden. Zo handelde de klachtencommissie in strijd met eigen regels, deed ze onvoldoende feitenonderzoek en ontbrak wederhoor. Een belangrijk verwijt van de rechtbank is dat de klachtencommissie genoegen heeft genomen met te karig bewijs. Een klacht tegen Gijsen werd gegrond verklaard omdat er ook een andere, onbewezen klacht tegen de oud-bisschop was. De rechtbank vindt dat niet genoeg reden om een eerder afgewezen klacht alsnog ‘aannemelijk’ te achten. Enkele citaten uit het vonnis:
"... deze gang van zaken is wel in strijd met het algemeen geldende rechtsbeginsel van hoor en wederhoor."
[4.38]
"Daarnaast geldt dat ieder redelijk denkend beoordelaar, die zich bij zijn beoordeling niet alleen laat leiden door zijn empathie en mededogen met de klager c.q. eiser, maar ook door de elementaire beginselen van een methodologisch verdedigbare redenering, behoort in te zien dat twee op zichzelf niet te bewijzen feiten, die niet eens relevant met elkaar in verband staan, samen nog steeds geen enkel bewijs opleveren. Het desbetreffende college heeft in deze twee uitspraken een onvruchtbare en ondeugdelijke kruisbestuiving gebezigd."
[4.48]
[11]
Omdat door het overlijden van de bisschop een rechtsgang voor eerherstel door de bisschop zelf niet meer mogelijk was, werd het proces aangespannen door de Stichting Sint Jan voor eerlijk proces. Deze stichting roept sinds 22 mei 2018 het bisdom op zijn verklaring over de gegrondverklaring van de klachten tegen wijlen mgr. Gijsen in te trekken.
[12]
In juli 2023 trad de in 2018 benoemde bisschop
Harrie Smeets
wegens ernstige ziekte terug. Omdat hij niet in staat was om zijn pastorale taken te vervullen besloot hij conform
canoniek recht
om de bisschopszetel als 'verhinderd' te verklaren.
[13]
Op 10 augustus 2023 verleende
paus Franciscus
hem ontslag als bisschop van Roermond, waarmee de bisschopszetel
vacant
werd.
[14]
Vicaris-generaal
Rene Maessen werd door het kathedraal kapittel benoemd tot
diocesaan administrator
.
[1]
Op 20 december 2023 overleed bisschop Smeets.
Het huidige (tweede) bisdom Roermond bestaat sinds 1853 en was toen onderdeel van het
herstel van de bisschoppelijke hierarchie
in Nederland. De omvang van het bisdom komt overeen met de grens van de
provincie
Limburg
. Een nipte meerderheid van de Limburgse bevolking is katholiek, hoewel het aantal katholieken afneemt en slechts een klein deel van de katholieken kerkgaand is (zie
Kerncijfers
). Het bisdom bestaat uit dertien
dekenaten
en ruim 300
parochies
. Het exacte aantal parochies is anno 2024 vanwege de vele fusies, parochieclusters en andere samenwerkingsverbanden moeilijk vast te stellen.
De
kathedraal
van het bisdom is de
Sint-Christoffelkathedraal
in
Roermond
en de verjaardag van de wijding van de kathedraal wordt gevierd op
3 september
.
Maria, de Onbevlekt Ontvangene
is de patrones van het bisdom. De
priesteropleiding
van het bisdom wordt gegeven aan het
Grootseminarie Rolduc
in
Kerkrade
.
Het dagelijks bestuur van het bisdom wordt gevormd door de bisdomstaf, bestaande uit de bisschop (vacant), de
hulpbisschop
(
Everard de Jong
) en hun medewerkers. Het
kathedraal kapittel
is het belangrijkste adviesorgaan van het bisdom. Binnen de organisatie werkt een
priesterraad
als senaat van de bisschop. Deze priesterraad bestaat uit de hulpbisschop, de
vicaris-generaal
(
Rene Maessen
), de bisschoppelijke
vicarissen
en de rector van het groot-
seminarie
. De hoogste lekenfunctie binnen het bisdom is die van algemeen econoom.
In 2008 bedroeg het aantal katholieken 817.000 (72,8% van de bevolking), 2% minder dan een jaar eerder. Ook het kerkbezoek nam verder af naar 36.640 kerkgangers op zondag. Dat is 3,3% van de Limburgse bevolking.
[15]
In het bisdom Limburg loopt het aantal gelovigen harder terug dan in andere delen van het land. Per eind 2009 was 70% van de bevolking katholiek, 3% minder dan een jaar eerder, ook het aantal kerkgangers op zondag loopt steeds verder terug en bedroeg voor het jaar 2009 36.050 (3,2%). Eind 2012 waren er in het bisdom nog 700.000 katholieken. Het aantal kerkgangers op zondag bedroeg in dat jaar 27.300.
[3]
Eind 2018 waren er nog 612.000 (54,5 %) katholieken. Het aantal kerkgangers op zondag was circa 20.500 (1,8 %) .
[16]
Kloosters en bezinningscentra in het bisdom Roermond
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
De volgende kloosters en bezinningscentra bevinden zich in het bisdom:
[17]
- Abdij Sint-Benedictusberg
,
Mamelis
bij
Vaals
(Benedictijnen)
- Abdij Lilbosch
,
Echt
(Trappisten)
- De Beyart
("
Broeders van Maastricht
"),
Klooster van de Zusters Onder de Bogen
en
Katholiek Evangelisatiecentrum De Kommel
, alle drie te Maastricht
- Bezinningshuis Regina Carmeli,
Sittard
(moederhuis van de
Karmelietessen van het Goddelijk Hart van Jezus
)
- Priorij Regina Pacis
,
Valkenburg
- Priorij Nazareth,
Tegelen
- Missiehuis St. Michael
,
Heilig Hartklooster
en
Heilige Geestklooster
, alle drie in
Steyl
- Arnold Janssenklooster
,
Wahlwiller
- Klooster Sterre der Zee,
Brunssum
- Sint-Elisabethklooster
,
Heythuysen
- Foyer de Charite Marthe Robin,
Thorn
- Focolarebeweging
- Opus Dei
- Religieuze Familie Het Werk
- Gemeenschap Emmanuel
- Geloof en Licht
- Katholieke Charismatische Vernieuwing
(KCV)
- Legioen van Maria
- Neokatechemunale Weg
- Gemeenschap Sant'Egidio
- Vormingscentrum SMA (
Societeit voor Afrikaanse Missien
)
- Cursillo
- R.K.
Marriage Encounter
Heiligen en gedenkdagen in het bisdom Roermond
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
- H.
Gerlachus
, kluizenaar (5 januari,
vrije gedachtenis
)
- H. Pater
Karel Houben
(5 januari, vrije gedachtenis)
- HH.
Wiro
,
Plechelmus
en
Otger
, missionarissen (8 mei, vrije gedachtenis)
- H.
Servatius
, eerste bisschop van Maastricht (+384) (13 mei, feest)
- Alle HH.
Bisschoppen van Maastricht
(15 mei, vrije gedachtenis)
- Verjaardag van de wijding van de kathedraal (3 september,
feest
)
- H.
Gregorius de Grote
, paus en kerkleraar (4 september,
verplichte gedachtenis
)
- H.
Lambertus
, bisschop en martelaar (17 september, vrije gedachtenis)
- O.L. Vrouw, Sterre der Zee
(10 oktober, vrije gedachtenis)
- H.
Hubertus
, bisschop (3 november, vrije gedachtenis)
- Onbevlekte Ontvangenis van Maria
(8 december,
hoogfeest
)
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
a
b
Mgr. Rene Maessen benoemd tot diocesaan administrator
Nieuwsbericht Bisdom Roermond d.d. 10 augustus 2023
- ↑
Regis de la Haye
(2015): 'Kerk en cultuur in de Vroege Middeleeuwen'. In: Paul Tummers e.a. (red.),
Limburg. Een geschiedenis. Deel 1 (tot 1500)
, p. 188.
LGOG
, Maastricht.
ISBN 9789081960229
.
- ↑
a
b
c
Kerncijfers per 31 december 2017
Bisdom Roermond
- ↑
a
b
c
Serge Sekhuis
,
'In tientallen kerken in Limburg komen per weekend nog maar 25 gelovigen: parochies moeten nadenken over sluiting'
, in:
De Limburger
, 18 oktober 2023.
- ↑
Bisdom Roermond
, www.bisdom-roermond.nl
- ↑
Dekenatenkaart
op website
bisdom-roermond.org
.
- ↑
IVH, Nederlands bisdom ontslaat kwart personeel, Kerk&Leven, 30 oktober 2019
- ↑
Bisdom Roermond erkent misbruik door bisschop Jo Gijsen
, Elsevier, 11 april 2014.
Gearchiveerd
op 3 maart 2016.
- ↑
Persverklaring inzake mgr. Gijsen
website bisdom Roermond d.d. 11 april 2014
- ↑
Klachtencommissie seksueel misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk heeft onzorgvuldig gehandeld
.
www.rechtspraak.nl
. Geraadpleegd op
29 maart 2021
.
- ↑
Rechtbank Gelderland
,
ECLI:NL:RBGEL:2018:1743, Rechtbank Gelderland, C/05/325253 / HA ZA 17-432
.
uitspraken.rechtspraak.nl
(
18 april 2018
). Geraadpleegd op
31 maart 2021
.
- ↑
Stichting Sint Jan voor eerlijk proces - Home
.
stichtingsintjanvooreerlijkproces.nl
. Geraadpleegd op
29 maart 2021
.
- ↑
Bisschopszetel van Roermond ‘verhinderd’
Nieuwsbericht Bisdom Roermond d.d. 7 juli 2023;
Gearchiveerd
- ↑
(
en
)
Resignation of bishop of Roermond, Netherlands
Resignations and Appointments, 10.08.2023, Holy See Press Office
- ↑
Kerncijfers 2008
[dode link]
uit de kerkelijke statistiek van het Rooms-Katholiek Kerkgenootschap in Nederland
- ↑
Kerncijfers Rooms-Katholieke Kerk 2018, september 2019
.
Gearchiveerd
op 31 maart 2022.
- ↑
Bezinningscentra
, www.bisdom-roermond.nl
|