Kawelu
(li Indonesia
terwelu
)
[1]
no sambua gaurifo si tola mamaenu ono (li Indonesia
mamalia
) si tefabobo ba
famili
Leporidae
, ba tesondra ba zi oya nahia ba gulidano. Oroma ia hulo de'u sebua, irege irugi ndrofi 1912 to'olo lafaogo gawelu faoma te'u bakha
ordo
Rodentia
. Bahiza lasondra ira ere biologi wa ara me fona goto nifotoi
evolusi
no fabali gawelu moroi ba de'u, irege te'u tefabobo ba
ordo
Rodentia
ba kawelu tefabobo ba
ordo
Lagomorpha
.
So dombua
famili
bakha ba ordo
Lagomorpha
andre:
Ochtonidae
(tefabobo khonia duma-dumania spesies
Pika
si tola fawikho) ba
Leporidae
, heza tefabobo
famili
gawelu. Eluahania kawelu tenga toi sageu gaurifo, bahiza no amarahua mato ha'uga
genus
gaurifo, khonia bakha so nifotoi
terwelu
sauri ba ndru'u (
genus
Lepus
), simano goi nifotoi
kelinci
(
genus
Oryctolagus
) sasese lafaliaro niha (asese goi lafofolo ia tobali
ndriwo
), ba nifotoi
kelinci Sumatera
(
genus
Nesolagus
). Faigi tou zanandrosa ba doi gawelu.
Me fona auri gaurifo andre ba
Afrika
ba ba
Eropa
. La'ohe dania gawelu ira niha Eropa ba nahia bo'o heza moi ira mukoli, irege muzawili gawelu ba zi sagoro ulidano, tora-tora gawelu si tola tobali
urifo
. Kawelu ni'uri andre so nibali'o aya-aya dodo (li Inggris
pet
), ba so goi nifofolo tobali o (nagole ndriwo). Ba li Inggris to'olo lafotoi gawelu ni'uri andre
rabbit
ma zui
european rabbit
, ba gawelu sauri ba ndru'u lafotoi
hare
.
Lo la'ila niha wa so gawelu ba Indonesia. Bahiza ba ndrofi 1972 tesondra so gawelu ba hulo Sumatera nibe'e toi
Nesolagus netscheri
(li Indonesia
kelinci Sumatera
).
Kawelu fondrege ebua boto ba gulidano lafotoi ia
continental giant
ba labali'o ia urifo nifofolo. Fa'anaunia 132 cm ba fa'abuania 22,2 kg.
[2]
Fehede kawelu tewawalo moroi ba li Indonesia
terwelu
. Sindruhunia aurifo nifotoi
terwelu
andro (
genus
Lupus
) fabo'o ia moroi ba nifotoi
kelinci
(
genus
Oryctolagus
awo
Nesolagus
). Abolo ebua mboto ba abolo anau wiso
terwelu
moroi ba
kelinci
, ba auri ira ba dano zamosana, tenga simane
kelinci
sauri bakha ba ngawa (li Indonesia
grup
). Baero da'o mo'ono
terwelu
ba ndru'u,
kelinci
mo'ono ia bakha ba dogi dano. Lo goi tola lafaliaro
terwelu
niha ba nomo, bahiza
kelinci
tola tobali urifo, he tobali aya-aya dodo (li Inggris
pet
) ma zui tobali o (lafofolo, nagolenia tobali
ndriwo
).
He?a'ae fabo'o
terwelu
moroi ba
kelinci
, to'olo wa na la?ao
kelinci
niha ba li Indonesia ba ni?ao dodora tenga ha
kelinci
bahiza goi
terwelu
. Boro da'o tatotoi mano kawelu ba li Niha he nifotoi
kelinci
ba he goi nifotoi
terwelu
. Tora-tora me lo ta'ila na so gaurifo kawelu ba
Dano Niha
.
Fehede
kelinci
ba li Indonesia tehalo moroi ba li
Belanda
konijntje
.
[3]
Sindruhunia nifotoi
konijntje
andre ha kawelu nifaliaro niha (
urifo
), he tobali aya-aya dodo (li Inggris
pet
) ba he goi tobali boro go (lafofolo tobali nagole
ndriwo
). Kawelu sauri ba ndru'u lafotoi ia
haas
ba li
Belanda
ma
terwelu
ba li Indonesia. Na omasi ita tawawalo wehede
konijntje
andro ba li Niha, ba sabolo faudu wanotoi ya'ia ba li Niha
kanikhe
(abolo fakhili ia ba wamoligo li
Belanda
andro) ba tenga
kelinci
. Ba li Jerman latotoi ia
Kaninchen
[4]
(fagolo ?a'a wehedera li Belanda), irege na lafaudugo ia ba li Niha tobali
kanikhe
.
So dombua ngawalo gawelu, ya'ia da'o kawelu sauri ba ndru'u (
lepus curpaesums
) ba kawelu nifaliaro niha (
Oryctolagus cuniculus
ma asese latotoi ia
kelinci Eropa
).
Na lafaigi moroi ba mbunia, tesondra gawelu sadogo-dogo bu ba kawelu sanau bu, la'a-la'ania aruzo-ruzo. Ba ginoto wa'okafu (li Indonesia
musim dingin
) bu saruzo-ruzo andre tobali ohawu-hawu.
Ba Indonesia tesondra ha sambalo gawelu, ya'ia da'o
kelinci Sumatera
(
Nesolagus netscheri
). Auri ia ba gatua ba hili hulo
Sumatera
. Fa'anau mbotonia so ba zi 40 cm. La'a-la'a mbunia aruzo-ruzo.
So goi nifotoi
kelinci Jawa
ma
terwelu India
(
Lepus nigricollis
). Tesondra ia ba gatua ba
Jawa Barat
, bunia araido-raido, i'onia aito, ba fa'abuania so ba zi 4 kg.
- Fa'anau wa'auri: 5?10 fakhe
- Dofi tola mo'ono: 1?3 fakhe
- Fa'ara wa'abeto: 28?35 ngaluo (so goi ba zi 29?31 ngaluo)
- Dofi atua: 4?10 wa?a
- Dofi tola faro'a: 6?12 wa?a
- Inoto tola faro'a zui aefa wo'ono: samigu aefa fabali nono moroi ba mbagi zusu
- Siklus
wo'ono: tola irugi 5 kali abeto ba mo'ono ba zi dofi
- Siklus
wa'elowu: so ba zi dua migu
- Periode estrus
: 11?15 ngaluo
- Inoto mangadulo (
ovulasi
): alua ba ngaluo faro'a (9?13 za aefa faro'a)
- Inoto tola alau (
fertilitas
): 1?2 za aefa faro'a
- Fa'oya nono: 4?10 rozi (sito'olonia ba 6?8 rozi)
- Fa'oya ndro: 40 ml/kg wa'abua mbotonia
La'ohe gawelu ba dano
Jawa
ira niha
Belanda
me 1835. Ba ginoto da'o oya lafaliaro gawelu niha tobali aya-aya dodo (li Inggris
pet
).
Ba Indonesia tola mubagi dua gawelu nifaliaro niha. So nifaliaro tobali aya-aya dodo (li Inggris
pet
) ba so goi nifaliaro tobali boro go (lafofolo tobali
ndriwo
). So ato zamaliaro gawelu ba
Lembang
,
Jawa Barat
. La'amawa gawelu andre tobali aya-aya dodo (li Inggris
pet
), si toroinia labali'o boro go. Tehongo
Lembang
andre me ato niha simanga nagole gawelu. Ba Lembang, ba
Sumedang
ba ba
Kabupaten Bogor
oya lafamawa niha
sate
gawelu.
- ↑
Sindruhunia ba li Indonesia aurifo nifotoi
terwelu
fabo'o ia moroi ba nifotoi
kelinci
. Faigi waosato Toi kawelu ba wombaso famotokhi ya'ia.
- ↑
Jack Crone (6 April 2015).
"Bigs bunny! Darius the world's biggest rabbit who weighs almost four stone faces competition from another giant rival... his son Jeff"
.
- ↑
konijntje
, wordsense.eu.
(Li Inggris)
- ↑
Kaninchen
, duden.de.
(Li Jerman)