Nepal
(in et
Nepalees
: ?????), offisjeel de
Federale Demokratiese Reppubliek Nepal
[1]
is een laand in
Zuud-Azie
. Et hef ne oppervlakte van 147.181?km
2
en der wont ongevear 27 miljoen leu. Et ligt in de
Himalajaboargen
, in et noorden tegen
Sjina
en vuur de rest in eklemd tusken
India
. De heuwdstad en grotste stad is
Katmandoe
.
Et boargachtige noorden van Nepal hef achte van de tiene
hoogste boargen van de wearld
. Den hoogsten boarg, de
Mount Everest
(in et Nepalees
Sagarm?th?,
eskrewen as ???????) is der doar enen van is. Der zeent mear as 240 toppe heuger as 6000 meter. Et zudelike deel,
Terai
, is vruchtboar en vochtig.
Ongevear 81,3% van de leu is
Hindoestaans
, et heugste antal van alle laanden. Vanoet et verleden is der 9%
Boeddhisties
. Wiedters is 4%
Mohameddaans
, 3,1%
Kiranties
en 1,4%
Kristelik
. Ongevear 0,4% van de leu doot der an
animisme
.
[2]
Een groot deel van de leu, vuural dee in de boargen wont, rekkent zikzelf mangs Hindoestaans en mangs Bhoeddisties, umdet beaide geleuwe ruumte vuur mekoar loat.
[3]
Van
1768
tot
2008
was Nepal ne
monarchie
oonder de
Shah-familie
. Doarvuur warren et verskeaidene losse stoatjes, tot at
Prithvi Narayan Shah
ze bie mekoar kreeg. Noa den tien joar doerenden
Nepalesen Borgeroorlog
en wekkenlange protesten van alle politieke metbeslissers, kom der ne 12-peuntenofspraak.
[4]
Bie de verkiezingen van den
28sten mei
2008
wor massaal stemd tegen de monarchie en vuur ne
federale reppubliek
met meardere politieke partiejen. Et blif nog aait lastig um der an te wennen, mer de 12-peuntenofspraak heuld tot non too staand.
Nepal is een
ontwikkelingslaand
woer as de leu weainig verdeent. In
2014
steund et op de
Volkontwikkelingsindex
op plaatse 145 van de 187 laanden. Volle inwonners hebt slim honger en leawt in oarmood. Toch hef et laand redelik wat tradte vuuroet emaakt, umdet de regearing zik der op hef vaste betten um et laand vuur
2022
et steampel
minst oontwikkelde laand
oet te wisken.
[5]
Den laandsnaam hef denzelfden oorsproonk as den naam van et
Newar
-volk. De woare "Nep?l", "New?r", "New?l" en "Nep?r" zeent allemoal vorme van etzelfde woard, mer dan met iets nen aanderen klaank. Nepal zol oet et
Sanskriet
stammen en de deftige vorm wean. Newar is de wat volksere variaant oet et
Prakriet
. In
Tistung
, een dal op et westen van Katmandoe, veunden gelearden een opskrift oet 512, woerin as et zinneke "groten an de Nepals" steet. Doarmet zol verwezen worden an beaide et volk en et laand.
Et woard "Newar" as verwiezing noar "Inwonner van Nepal" wor vuur et eerste broekt in een geskrift oet
1654
in Katmandoe. Den
Italiaansen
Jezuiet
Ippolito Desideri
(
1684
-
1733
), den as in
1721
noar Nepal treuk, skreef at de inwonners van Nepal Newars heten. Der word wal es beweard at "Nepal" ne versanskriesering van "Newar" is, of det "Newar" nen niejeren vorm van "Nepal" is.
Ne aandere verkloaring zeg at de waorde "Newar" en "Newari" volkse oetsproaken zeent, dee as komt van de verbasting van P noar V/W en L noar R.
In oetsproake word de leste konsonaant vortloaten en den kleenker verlengd: "New?" vuur New?r ofNew?l en "Nep?" vuur Nep?l.
Volgens volksverhalen kom der nen Hindoestaansen healigen "Ne" in et Katmandoedal wonnen. Ne beskoarmden et dal ("pala" in de
Pali
-sproake).
Veundste oet de
steentied
teunt an at der al 11.000 joar leu in de Nepal-strekke woont. Et laand word al neumd in verskeaidene heuwdstukke van de Hindoestaanse geskriften, de
Veda's
. Volgens Gopal Vansawali warren de eerste intrekkers in et gebeed de
Gopalen
, woernoa as achtereen de Mahispala en de
Kirati
kommen. Disse Tibet-Burmese leu leawden noar verluudt der 2500 joar eleden. Der is liekewel gin arkeologies bewies vuur en et ennigste de'w der van weet, is in later tieden dale skrewen.
Zo'n 500 vuur
Kristus
warren der verskeadene kleane konninkriekskes en stamme in et zuden. Oet ene van disse hearsende families kom den preens
Siddhartha Gautam
?(meestal skatt tusken
563
?
483
vK), den as later zinnen titel der achterhen deed um een sober leawen te volgen. Hee wor bekeand as de
Buddha
?("Den Ontwaakten" or "Den Verlichten"). Et word annommen at den zeuwenden Kirata-konning,
Jitedasti
, um dee tied regearen deed.
Tegen 250 vK kommen de zudelike strekken oonder besteur van et
Maurianenriek
in et hudige Noord-
India
. Et wor nen belangrieken stoat oonder et
Goeptariek
in et
veerde joarhoonderd
.
Der is oardig wat dale skrewen oawer et konninkriek Nepal duur den bekeanden Sjinesen Boeddhistiesen pelgrimsmonnik
Xuanzang
, roond et joar
645
CE.?Der is volle oawer et verleden van Nepal in de steender van et Katmandoedal graveerd.
Verskeaidene hoonderden joaren gungen der oawerhen en Nepal wesselden van et ene riek in et aandere. Oeteandelik in et
elfde joarhoonderd
kom Nepal oonder et
Tjaloekiariek
, oet zudelik India. Dee drungen et Hindoeisme der duur, woerduur as et Boeddhistiese laand slim veraanderden.
Middeleeuwen
bewark
Vuur in et
12de joarhoonderd
, kommen der leaiders op oet et zuden, woervan as den achternaam op et Sanskriete achterplaksel
malla
eandigden ("worstelder"). Disse konningen regearden de volgende 200 joar, woernoa as et konninkriek in mear as 20 stoatjes oet mekoar vol. Achterin et
14de joarhoonderd
kom der ne nieje Malla-familie op in et Katmandoedal, woermet as een groot deel van et hudige midden van Nepal wier bie mekaar kom. In
1482
wor et laand op edeeld in dree konninkrieken:
Katmandoe
,
Patan
en
Bhaktapoer
.
Laandbeskriewing
bewark
Nepal is 800 kilometer laank en 200 kilometer breed. Et word meestal indeeld in dree eardriekskeundige strekken: Boargen, Heuwels en
Terai
. Disse ekologiese streppels loop van et oosten noar et westen en wordt vertikaal duursneden duur de grote rivieren van Nepal, dee as van et noorden noar et zuden streumt.
De Terai in et zuden zeent de leeglaandvlaktes, op de greanze met India. Ze heurt bie et noordelike reandke van de
Indus-Gangesvlakte
. Ze zeent oetsletten en voodt duur dree grote Himalayarivieren: de
Kosi
, de
Narayani
en de
Karnali
. Wiedters gef et ook nog kleandere riveren die oet de eeuwige sneeliene komt. Disse strekke hef een
subtropies
tot
tropies klimaat
.
De Heuwelstrekke (
Pahad
) lig oonder de hoge boargen. De toppe van disse strekke ligt tusken de 800 en 4000 meter hoogte. Ze goat geleadelik oawer van subtropies klimaat oonder de 1200 meter noar
alpklimaat
boawen de 3600 meter. De boargketten de
Mahabharat
vormet de zuudgreanze van disse strekke, met ofwesselend subtropiese rivierdalen en "heuwels" tot an de noordgreanze. In de dalen hiervan wont de meeste leu.
De Boargen (
Himal
), dee deel zeent van de grote
Himalaja
, vormet et noorden van Nepal. Hier lignt de heugste boargen van de weareld, woeroonder de 8848 meter hoge
Mount Everest
op de greanze met
Sjina
. Der zeent nog zeuwen aandere boargen heuger as 8000 meter in Nepal:?
Lhotse
,?
Makalu
,?
Cho Oyu
,?
Kanchenjunga
,?
Dhaulagiri
,?
Annapurna
?and?
Manaslu
.
Nepal hef vief klimaatstrekken, dee met de heugte met veraandert. Oonder de 1200 meter is et (sub)tropies, tusken 1200 en 2400 meter is der een gemoatigd klimaat, tusken 2400 en 2600 meter een koold klimaat, tusken 3600 en 4400 meter een subarkties klimaat en boawen de 4400 meter een arkties klimaat.
Nepal hef vief seizoenen:
zommer
,
monsoen
,
hoarfst
,
weenter
en
vuurjoar
. De Himalaya heuld de koolde weenterweend van Midden-Azie tegen en vormet de greanze vuur de monsoenweend. Et laand was vroger dichtbegroaid, mer oontbossing in alle strekken hef der vuur zorget at ofbrokkeling, verskoewing en ofkalving van de leafumgewingen een groot probleem is worden.
Boargbeklimmers komt gearne noar Nepal um de hoge en oetdagende toppe, zo as de Mount Everest. Den is lechter vanof de Nepalese kaante te beklimmen.
Duurdet et Indiase wearelddeel en et Euraziatiese tegen mekoar op klappern in de
Paleogeentied
(en rechtevoort nog aait), ontsteund de
Himalaja
en et
Tibetaanse Hooglaand
. Nepal lig pal in dit botsingsgebeed.
De Indiase plate skof met 50 mm per joar alverdan noordeliker in verhoolding met Azie. A'j de grotte van de eardblukke noagoat, is det beheurlik rap; ongevear twee moal zo rap as de snelheid woermet as de neagels van een meanske groait. Den dikken Indiasen korst dok oonder de verhooldingswies meender stoarken Tibetaansen korst, woerduur as de Himalaja op edrok word.
Oet een oonderzeuk in
2014
bleek at der duursneewies um de 750/140 en 870/350 joar ne grote
eardbewing
in oost Nepal keump. Een oonderzeuk oet
2015
teunden ne terugslag van 700 joar an tusken eardbewingen. Et oonderzeuk beweart ook at der duur tektoniesen drukoawerdracht een verbaand is tusken de
eardbewing van 1934
en den van
2015
. Ze volget een vast eardbewingspatroon.
Leafumgewing
bewark
Duur de grote heugteverskillen zeent der in Nepal verskillende leafwearlden, van
Tropies groslaand
an de greanze met
India
tot
tropies woold
en
konifeerwoolden
in et Heuweldeel, tot gemengd woold op de flaanken van de Himalaja, tot
gros
- en lege buskes tot rotsen en ies op de heugste toppe.
Op de leegste stukke lig et
Groslaand van Terai-Duar
. Dee sloett an op et
Suptropiese Himalajabos
, wat tusken de 500 en 1000 meter heugte vuurkeump. Tusken 1000 en 2000 meter heugte tref iej
Subtropies noaldbos
.
A'j nog heuger komt, wor et klimaat van oost noar west verdeeld duur de
Gandaki
-rivier. Op et oosten is et vaker reagenachtig en der leaft mear deers en plaanten. Et westen is dreuger en meender soortriek.
Vanof 1500 tot 3000 meter word et gemoatigd bosriek: de
Oostelike
en
Westelike Himalajawoolden
. Duur mekoar geeldt: wo heuger a'j komt, wo dunner de begroaiing.
Nepal is opdeeld in 14 zones en 75 distrikten, bie mekoar zat in vief ontwikkelingsstrekken. Elk distrikt hef een vast distriktsheuwd den as toozut op noaleawing van de wet en oetvoering van de regearingstaken. De vief strekken en veerteen zones zeent:
Nepal is de leste twentig joar besteurlik onmeundig rap veraanderd. Tot an
1990
was Nepal ne absolute monarchie. In det joar veulden zik
Keunink Birendra
slim oonder druk zat duur ne
kommunistiese volksbeweaging
. Hee stemden in met ne grootskoalige politieke hervorming, duur der ne
parlementeare monarchie
van te maken. Den keunink was dan stoatsheuwd en den premier regearingsheuwd.
Nepal har twee
kamers
, met een
Hoes van Ofveardigden
(de
Pratinidhi Sabha
) en den
Nasjonalen Road
(de
Rastriya Sabha
). Et Hoes van Ofveardigden har 205 leden dee as rechtstreeks duur et volk ekeuzen warren. Den Nasjonalen Road har 60 leden: 10 dee anwezen warren duur den keunink, 35 dee ekeuzen warren duur et Hoes van Ofveardigden en de aandere 15 dee ekeuzen warren duur nen kiesroad van steaden en doarpe. De regeartied kon vief joar doeren, mer ook duur den keunink vuurtieds of ekapt worden. Alle Nepalezen van 18 joar en eulder meugen stemmen.
Et oetvoerende hoes, et
kabinet
, besteund oet den keunink en de Ministerroad. Denne wat de meeste stemmen in de verkiezingen kreeg, wor dan premier. et kabinet wor ekeuzen duur den keunink, den as zik leut roadgewen duur den premier. Regearingen heulden et nooit lange vol, duur interne instorting of duur groondwettelike opheffing duur den keunink op anroaden van den premier. Gin ene regearing seend
1991
heuld et langer as twee joar oet.
Ne politieke beweaging in
april
2006
brachten veraandering in et laandsbesteur. Der wor ne tiedelike groondwet oetdacht, woerbie as den keunink al zinne macht inleaweren mos. Noa vreadesoawerleg met
Maoistiese
rebellen wor der een tiedelik Hoes van Ofveardigden op ericht met Maoistiese leden. Et antal zetels in et parlemeant wor opheugnd noar 330. In
2007
kom de Maoistiese
Vereanigde Kommunistiese Partieje van Nepal
bie de tiedelike Nepalese regearing.
Eand 2007 skreef de tiedelike regearing een vuurstel oet um van Nepal nen federalen republiek te maken, met nen presideant as stoatsheuwd. Op
10 april
2008
steunden de Maoisten boawenan, mer neet met ne seempele mearderheaid.
[6]
Et nieje parlemeant nom den niejen wet met ne grote mearderheaid an stemmen an. Keunink
Gyanendra
har 15 deage um zin paleis in sentraal Katmandoe oet te goan.
Op den
26sten juni
van
2008
verkloarden premier
Girija Prasad Koirala
, den as seend
januwoari
2007
stoatsheuwd was, det he zol oftreaden op den dag at den eersten presideant van et laand ekeuzen zol wean. De eerste kiesronde was op
19 juli
2008
. Hieroet kom
Parmanand Jha
as winner noar vuurten, mer ginene van de kandidoaten kreeg alle neudige 298 stemmen bie mekoar. Doarumme wor der et volgende joar wier estemd.
Ram Baran Yadav
van de
Nepalese Kongrespartieje
versleug Maoist
Ram Raja Prasad Singh
met 308 van de 590 stemmen.
[7]
Noa den zinne inzwearing as presideant op
23 juli
2008, gavven Koirala zinnen baan op.
Op den
15den augustus
van 2008 wor den Maoistiesen leader
Prachanda
(
Pushpa Kamal Dahal
) ekeuzen as eersten presideant van Nepal. Mer op
4 mei
2009
treud Dahal al wier of weagens anhooldende steggelderieje oawer et ontsloan van nen leagerleader. Seend dee tied steet et laand in tweestried, met as belangriekste disterpeunt of de vrogere Maoistiese strieders, et Volksbevriedingsleager, bie in het leager van et laand opnommen worden mut.
[8]
Noa Dahal wor Jhala Nath Khanal van et CPN (UML) as presideant ekeuzen. Mer den mos ook wier oftreaden, umdet he de vreadesbesprekkingen en et groondwetskriewen neet gangshoolden kon. In
augustus
2011
wor den Maoist Babu Ram Bhattarai den doarden presideant, noa nen verkiezingsroonde.
[9]
Op 24 mei 2012 gavven den tweeden presideant Krishna Sitaula zinnen baan op
[10]
Op den
27sten mei
2012
lukten et den Vergoaring neet um met nen niejen groondwet te kommen. Presideant Baburam Bhattarai kondigden in nen nasjonaal oet ezeunden toosproak nieje stemroondes an: "Wie kont nich aans as teruwgoan noar et volk en doaroet nen neien road te zeuken um oonzen groondwet te skrieven." Ene van de grotste knelpeunten was de vroage of de Nepalese lidstoaten indeeld worden mut noar et volk wat der leaft.
[11]
Nepal is ene van de weanige Aziatiese laanden dee as der den
doodstraf
achterhen edoan hebt.
[12]
en et eerste laand wat
homohuweliken
toolot.
[13]