Sana'a
Jemen
Amministrazzjoni
Stat sovran	Jemen
Isem uffi?jali	?????
Ismijiet ori?inali	?????
?eografija
Koordinati	15°21′N 44°12′E  /  15.35°N 44.2°E  / 15.35; 44.2 Koordinati: 15°21′N 44°12′E  /  15.35°N 44.2°E  / 15.35; 44.2
Sana'a Sana'a (Yemen)
Superfi?jenti	3,450±1 kilometru kwadru
Għoli	2,150 mu 2,253 m
Fruntieri ma'	Governorat ta' Sana'a
Demografija
Popolazzjoni	2,957,000 abitanti  (2015)
Unitajiet domesti?i	254,866
Informazzjoni oħra
Kodi?i tat-telefon	01
?ona tal-Ħin	UTC+3
bliet ?emellati	Amman , Konya , Ankara , Tehran , Dushanbeu Bagdad
sanaacity.com

Sana'a (bl- Għarbi : ????????, ?an??? [s??n?aː?], bl-Għarbi tal- Jemen : [?s??n??]; bil-lingwa antika tan-Nofsinhar tal-Arabja: ???????? ?n?w ), spelluta wkoll Sanaa jew Sana , hija l- belt kapitali u l-ikbar belt tal-Jemen u l-belt kapitali tal-Governorat ta' Sana'a. Il-belt mhijiex parti mill-Governorat, i?da tifforma d-distrett amministrattiv separat ta' ?Am?nat al-???imah (???????? ???????????). Skont il-kostituzzjoni tal-Jemen, Sana'a hija l-belt kapitali tal-pajji?, għalkemm is-sede tal-gvern tal-Jemen ?iet ittrasferita lejn Aden , l-eks belt kapitali tan-Nofsinhar tal-Jemen wara l-okkupazzjoni tal- Houthi . ^[1] Aden ?iet iddikjarat bħala l-belt kapitali temporanja mill-President ta' dak i?-?mien Abdrabbuh Mansur Hadi f'Marzu 2015. ^[2]

F'elevazzjoni ta' 2,300 metru (7,500 pied), ^[3] Sana'a hija waħda mill-ogħla bliet kapitali fid- dinja u tinsab qrib il-Muntanji Sarawat ta' Jabal An-Nabi Shu'ayb u Jabal Tiyal, li jitqiesu bħala l-ogħla muntanji fil- Peni?ola tal-Arabja u wħud mill-ogħla fir-re?jun. Sana'a għandha popolazzjoni ta' bejn wieħed u ieħor 3,292,497 ruħ (fl-2023), u b'hekk hija l-ikbar belt fil-Jemen. ^[4] Mill-2020, i?-?ona urbana l-kbira ta' Sana'a fiha madwar 10 % tal-popolazzjoni totali tal-Jemen. ^[5]

I?-?entru Storiku ta' Sana'a, li huwa Sit ta' Wirt Dinji tal- UNESCO , għandu karattru arkitettoniku distintiv, espress l-iktar permezz tal-binjiet b'diversi sulari li huma m?ejna b'disinni ?eometri?i . ^[6] Fil-kunflitt li faqqa' fl-2015, xi splussivi laqtu l-binjiet protetti ta?-?entru storiku tal-belt. ^{[7] [8]} Il- Moskea ta' Al Saleh , l-ikbar f'waħda f'Sana'a, tinsab fil-periferiji tan-Nofsinhar tal-belt.

Sana'a ilha tiffa??ja kri?i serja tal-ilma, ^[9] u l-ilma qed jittieħed mill-akwifer tal-belt tliet darbiet iktar malajr mi?-?mien meħtie? biex jer?a' jimtela. Huwa mbassar li l-belt se tispi??a mingħajr ilma għall-ħabta tal-2030, u b'hekk se ssir l-ewwel belt kapitali nazzjonali fid-dinja mingħajr ilma. L-a??ess għall-ilma tajjeb għax-xorb huwa limitat ħafna f'Sana'a, u hemm problemi serji marbuta mal-kwalita tal-ilma. ^[10]

Storja [ immodifika | immodifika s-sors ]

Perjodu tal-qedem [ immodifika | immodifika s-sors ]

Skont ir- reli?jonijiet Abrami?i popolari, Sana'a ?iet stabbilita taħt il-muntanji ta' Jabal Nuqum minn Shem, iben Noe, wara mewt missieru.

L-isem Sana'a x'aktarx li ori?ina mill-għerq Sabajku ?n? , li jfisser "iffortifikata sew". L-isem ?ie attestat f'kitbiet Sabaj?i antiki, l-iktar tas-seklu 3 Q.K ., bħala ?n?w . Illum il-?urnata, etimolo?ija folkloristika popolari ssostni li l-isem Sana'a jirreferi għall-"e??ellenza tas- snajja' u tal- arti?janat tal-belt (x'aktarx mill-forma femminili tal-a??ettiv Għarbi a?na? )".

L-istoriku Għarbi tas-seklu 10 al-Hamdani kiteb li l-isem antik ta' Sana'a kien Az?l , li ma ?iex irre?istrat f'xi kitba Sabajka kontemporanja. L-isem "Azal" ?ie kkollegat ma' Uzal, iben Qahtan, proneputi ta' Shem, fil-?rajjiet Bibbli?i tal-Ktieb tal-?enesi.

Al-Hamdani kiteb li Sana'a ?iet iffortifikata bil-ħitan mis-Sabaj?i taħt il-mexxej tagħhom Sha'r Awtar , li jingħad li bena wkoll il-Palazz ta' Ghumdan fil-belt. Minħabba l-po?izzjoni tagħha, Sana'a ntu?at bħala ?entru urban għat-tribujiet tal-madwar tar-re?jun u bħala nukleu tal-kummer? re?jonali fin-Nofsinhar tal-Arabja. Kienet ippo?izzjonata f'salib it-toroq bejn ?ew? rotot kummer?jali antiki ewlenin li kienu jikkollegaw lil Ma'rib fil-Lvant mal- Baħar l-Aħmar fil-Punent.

B'mod xieraq tassew għal belt li isimha jfisser "iffortifikata sew", milli jidher Sana'a kienet ?entru militari importanti taħt is-Sabaj?i. Dawn u?awha bħala ba?i għall-ispedizzjonijiet tagħhom kontra r-renju ta' Himyar iktar fin-Nofsinhar, u diversi kitbiet imnaqqxa "jħabbru ritorn trijonfanti lejn Sana'a mill-gwerer". Sana'a tissemma f'dan it-tinqix kemm bħala belt ( hgr ) kif ukoll bħala ma?ram ( m?rm ), li skont A. F. L. Beeston jindika "post li l-a??ess għalih huwa pprojbit jew ristrett, kemm għal ra?unijiet reli?ju?i kif ukoll għal ra?unijiet oħra". Il-kitbiet Sabaj?i jsemmu wkoll il-Palazz ta' Ghumdan b'ismu.

Meta r-Re Yousef Athar (jew Dhu Nuwas), l-aħħar wieħed fost ir-rejiet ta' Himyar, kien fil-poter, Sana'a kienet ukoll il-belt kapitali tal-vi?irejiet ta' Aksum . Skont tradizzjoni ta' iktar 'il quddiem, il-konkwistatur tal- Abissinja Abrahah bena knisja Kristjana f'Sana'a.

Perjodu I?lamiku [ immodifika | immodifika s-sors ]

Minn ?mien Muħammed (għall-ħabta tas-622 W.K .) sal-istabbiliment ta' sottostati indipendenti f'bosta partijiet tal-Kaliffat I?lamiku tal-Jemen, Sana'a ppersistiet bħala s-sede tal-governanza. Id-deputat tal-Kaliff kien jieħu ħsieb l-affarijiet tat-tliet Mikhlaf tal-Jemen: Mikhlaf Sana?a, Mikhlaf al-Janad, u Mikhlaf Hadhramaut. Il-belt ta' Sana'a regolarment baqgħet tikseb status importanti, u l-istati kollha tal-Jemen kienu jikkompetu biex jikkontrollawha.

Imam Al-Shafi'i , il-?urista I?lamiku tas-seklu 8 u l-fundatur tal-iskola tal-?urisprudenza ta' Shafi'i, ?ar Sana'a diversi drabi. Huwa faħħar il-belt, u kiteb La budda min ?an??? , jew "Sana'a ta' min wieħed jaraha". Fis-sekli 9-10, il-Yem jisseparaw minn xulxin, mingħajr demel, mingħajr irwejjaħ jintnu, minħabba l-konkos iebes (x'aktarx tajn u ?if?iegħa) u mergħat fini u postijiet nodfa għall-mixi". Iktar 'il quddiem fis-seklu 10, il-?eografu Persjan Ibn Rustah kiteb dwar Sana'a: "Hija l-belt tal-Jemen ? ma te?istix ... belt ikbar, iktar popolata jew iktar għanja, ta' ori?ini iktar nobbli jew b'ikel iktar bnin minnha".

Fl-1062 Sana'a ttieħdet mid-dinastija Sulayhid immexxija minn Ali al-Sulayhi u martu, ir-re?ina popolari Asma . Huwa għamilha l-belt kapitali tar-renju relattivament ?għir tiegħu, li kien jinkludi wkoll il-Muntanji Haraz. Is-Sulayhid kienu allinjati mal-Kaliffat Fatimid tal-E?ittu ta' Ismaili li kien ixaqleb lejn il-Musulmani, iktar milli mal-Kaliffat Abbasid ibba?at f' Bagdad segwit mill-bi??a l-kbira tal-Arabja. Al-Sulayhi rrenja għal madwar 20 sena i?da ?ie assassinat mir-rivali lokali prin?ipali tiegħu, in-Najahidi bba?ati f' Zabid . Wara mewtu, bint al-Sulayhi, Arwa al-Sulayhi , wirtet it-tron. Hija rtirat minn Sana'a, u ttrasferiet il-kapitali tas-Sulayhid lejn Jibla , fejn irrenjat il-bi??a l-kbira tal-Jemen mill-1067 sal-1138. Minħabba t-tluq tas-Sulayhid, id-dinastija Hamdanida ħadet il-kontroll ta' Sana'a. Bħas-Sulayhid, il-Hamdanidi kienu favur il-Kaliffat ta' Ismaili.

Fl-1173 Saladin, is-sultan Ajjubid tal-E?ittu, bagħat lil ħuh Turan-Shah fuq spedizzjoni biex jaħkem il-Jemen. L-Ajjubidi kisbu l-kontroll ta' Sana'a fl-1175 u għaqdu d-diversi stati tribali tal-Jemen, għajr għall-muntanji tat-Tramuntana kkontrollati mill-imam ta' Zaydi, f'entita waħda. L-Ajjubidi qelbu l-lealta reli?ju?a uffi?jali tal-pajji? favur l-Abbasidi Musulmani Sunniti . Matul ir-renju tal-emir Ajjubid Tughtekin ibn Ayyub, il-belt sarilha bosta titjib. Dawn kienu jinkludu l-inkorporazzjoni tal-artijiet bil-?onna fix-xatt tal-Punent tas-Sa'ilah, magħrufa bħala Bustan al-Sultan, fejn l-Ajjubidi bnew wieħed mill-palazzi tagħhom. Madankollu, il-kontroll tal-Ajjubidi fuq Sana'a qatt ma kien konsistenti ħafna, u e?er?itaw awtorita diretta fuq il-belt okka?jonalment biss. Minflok, huma għa?lu lil Ta'izz bħala l-kapitali tagħhom filwaqt li Aden kienet il-belt prin?ipali tagħhom fejn kien ji?i prodott l-introjtu.

Filwaqt li r-Rasulidi kkontrollaw il-bi??a l-kbira tal-Jemen, segwiti mis-su??essuri tagħhom it-Tahiridi, Sana'a fil-bi??a l-kbira baqgħet fl-orbita politika tal-imam ta' Zaydi mill-1323 sal-1454 u l-barra mit-tmexxija tal-ewwel ?ew? dinastiji. Il-Mamluk waslu fil-Jemen fl-1517.

Perjodu Ottoman [ immodifika | immodifika s-sors ]

L- Imperu Ottoman daħal fil-Jemen fl-1538 meta Suleiman il-Kbir kien is-sultan. Taħt it-tmexxija militari ta' Ozdemir Pasha , l-Ottomani ħakmu lil Sana'a fl-1547. Bl-approvazzjoni tal-Ottomani, il-kaptana Ewropej ibba?ati fil-bliet portwali tal-Jemen, Aden u Mocha , kienu j?uru Sana'a biex jibqgħu jgawdu privile??i u kapitulazzjonijiet spe?jali għall-kummer? tagħhom. Fl-1602, l-imam lokali ta' Zaydi mmexxija minn Imam al-Mu'ayyad re?għu asserixxu l-kontroll tagħhom fuq l-inħawi, u obbligaw lit-truppi Ottomani jitilqu fl-1629. Għalkemm l-Ottomani ħarbu matul ir-renju ta' al-Mu'ayyad, il-prede?essur tiegħu al-Mansur al-Qasim di?a kien dgħajjef ferm lill-armata Ottomana f'Sana'a u fil-Jemen. B'hekk, il-kummer?janti Ewropej tilfu l-privile??i kollha li kellhom.

L-imam ta' Zaydi baqgħu jmexxu f'Sana'a sa nofs is-seklu 19 meta l-Ottomani re?għu varaw il-kampanja militari tagħhom biex jikkontrollaw ir-re?jun. Fl-1835, it-truppi Ottomani waslu mal-kosta tal-Jemen taparsi kienu t-truppi ta' Muhammad Ali tal-E?ittu. Ma rnexxilhomx jaħtfu lil Sana'a qabel l-1872 meta t-truppi tagħhom immexxija minn Ahmed Muhtar Pasha daħlu fil-belt. L-Imperu Ottoman stabbilixxa r-riformi ta' Tanzimat fit-territorji kollha taħt il-governanza tiegħu.

F'Sana'a, l-ippjanar tal-belt beda għall-ewwel darba, inbnew toroq ?odda, u ?ew stabbiliti skejjel u sptarijiet ?odda. Ir-riformi ddaħħlu malajr mill-Ottomani sabiex isaħħu l-kontroll tagħhom ta' Sana?a ħalli jkunu jistgħu jikkompetu mat-tkabbir tal-E?ittu, mal-influwenza Brittanika f'Aden u mal-influwenza Taljana u Fran?i?a imperjali tul il-kosta tas- Somalja , b'mod partikolari fil-bliet ta' Djibouti u Berbera. Minkejja dan, ir-riformi tal-immodernizzar f'Sana'a xorta waħda kienu limitati ħafna.

Perjodu tat-Tramuntana tal-Jemen [ immodifika | immodifika s-sors ]

Fl-1904, kif battiet l-influwenza Ottomana fil-Jemen, l-imam Yahya tal-imam ta' Zaydi ħa l-poter f'Sana'a. Bit-tir li ji?gura l-indipendenza tat-Tramuntana tal-Jemen, Yahya vara politika ta' i?olament, u evita l- politika internazzjonali u tad-dinja Għarbija, u ħadha qatta' bla ħabel kontra l-movimenti liberali li bdew jinbtu, filwaqt li ma kkontribwiex għall-i?vilupp tal-infrastruttura f'Sana'a u f'inħawi oħra, u għalaq l-iskola Ottomana tal-bniet. Bħala konsegwenza tal-mi?uri ta' Yahya, kulma jmur Sana'a saret ?entru tal-organizzazzjonijiet kontra l-gvern u tar-rewwixti intellettwali.

Fis-snin 30 tas-seklu 20, fe??ew diversi organizzazzjonijiet ta' oppo?izzjoni jew li bdew jitolbu r-riforma tal-imam ta' Zaydi fil-belt, b'mod partikolari Fatat al-Fulayhi, grupp ta' diversi studju?i Musulmani tal-Jemen ibba?ati fil-Madrasa ta' Fulayhi f'Sana'a, u Hait al-Nidal ("il-Kumitat tat-Taqbida"). Sal-1936, il-bi??a l-kbira tal-mexxejja ta' dawn il-movimenti ntefgħu l-ħabs. Fl-1941, grupp ieħor ibba?at fil-belt, Shabab al-Amr bil-Maruf wal-Nahian al-Munkar, appella għal nahda ("rinaxximent") fil-pajji? kif ukoll għall-istabbiliment ta' parlament, bl-I?lam bħala strument ta' rinaxximent fil-Jemen. Yahya fil-bi??a l-kbira għakkes lil Shabab u l-ma??oranza tal-mexxejja tiegħu ?ew ?ustizzjati wara li ibnu, l-Imam Ahmad, wiret il-poter fl-1948. Dik is-sena, Sana'a ?iet sostitwita ma' Ta'izz bħala l-kapitali wara li nbniet ir-residenza l-?dida ta' Ahmad hemmhekk. Il-bi??a l-kbira tal-uffi??ji tal-gvern ?ew ittrasferiti wkoll. Ftit snin wara, il-bi??a l-kbira tal-popolazzjoni Lhudija tal-belt emigrat lejn I?rael.

Ahmad beda pro?ess ta' liberalizzazzjoni ekonomika u politika gradwali, i?da sal-1961 f'Sana'a bdew ife??u dimostrazzjonijiet u rvelli kbar li bdew jitolbu għal riformi u għal bidla iktar malajr. L-uffi?jali pro-Repubblikani fil-militar tat-Tramuntana tal-Jemen li kienu jissimpatizzaw ma' Gamal Abdel Nasser tal-gvern tal-E?ittu u mal-politiki tal-Pan-Arabja, għamlu kolp ta' stat u għelbu l-gvern tal-imam f'Settembru 1962, ?imgħa wara l- mewt ta' Ahmad. B'hekk, ir-rwol ta' Sana'a bħala l-kapitali re?a' ?ie stabbilit. L- Arabja Sawdija opponiet dan l-i?vilupp u appo??at b'mod attiv lit-tribujiet rurali tat-Tramuntana tal-Jemen, u għawwiet partijiet kbar tal-pajji? kontra l-abitanti urbani u fil-bi??a l-kbira pro-Repubblikani ta' Sana'a. Il-Gwerra ?ivili tat-Tramuntana tal-Jemen irri?ultat fil-qerda ta' xi partijiet mill-wirt antik tal-belt u baqgħet għaddejja sal-1968, meta ntlaħaq qbil bejn ir-Repubblikani u l-Irjalisti, u ?iet stabbilita sistema presidenzjali. In-nuqqas ta' stabbilta f'Sana'a kompliet minħabba l-kolpi ta' stat u l-assassinji politi?i kontinwi, sakemm is-sitwazzjoni stabbilizzat fil-pajji? fl-aħħar tas-snin 70 tas-seklu 20.

Il-pro?etti tal-immodernizzar tal-gvern il-?did bidlu l-bixra ta' Sana'a: inbniet il- Pjazza Tahrir il-?dida fejn qabel kien hemm l-artijiet tal-palazz tal-imam, u nbnew binjiet ?odda fit-Tramuntana u fil-Majjistral tal-belt. Dan ?ie akkumpanjat mill-qerda ta' diversi daħliet ta?-?entru storiku tal-belt, kif ukoll ta' sezzjonijiet tal-ħitan ta' madwarha.

Wara tmiem il-gwerra ?ivili fl-1970, Sana'a bdiet tikber 'il barra. Dan kien perjodu ta' prosperita fil-Jemen, parzjalment minħabba l-migrazzjoni qawwija ta' ħaddiema tal-Jemen lejn l-istati tal-Golf, li bdew jibagħtu l-flus lura lejn art twelidhom. Għall-ewwel, il-bi??a l-kbira tal-i?vilupp il-?did kien ikkon?entrat madwar i?-?oni ?entrali bħal al-Tahrir, i?-?entru modern; Bi'r al-Azab, il-kwartier Ottoman; u Bab al-Yaman, id-daħla antika tan-Nofsinhar. Madankollu, f'qasir ?mien l-i?vilupp mexa lejn il-periferiji tal-belt, fejn influss ta' immigranti mill-kampanja stabbilew vi?inati ?odda. ?ew? ?oni b'mod partikolari esperjenzaw tkabbir kbir matul dan il-perjodu: l-ewwel, i?-?ona tul Triq Taizz fin-Nofsinhar, u t-tieni, ?ona usa' fin-naħa tal-Punent tal-belt, bejn Bi'r al-Azab u t-triq il-?dida msejħa Sittin. Triq ?dida madwar il-belt, li nbniet fis-snin 70 tas-seklu 20 fuq rakkomandazzjoni tal-Programm għall-I?vilupp tan- Nazzjonijiet Uniti , ħe??et l-ispekulazzjoni tal-art u kompliet tikkontribwixxi għat-tkabbir rapidu ta' Sana'a.

I?-?oni l-?odda ta' Sana'a kienu fi?ikament differenti mill-kwartieri ta?-?entru storiku tal-belt. Ħafna mi?-?ittadini tal-Jemen li wettqu migrazzjoni lejn l-istati tal-Golf kienu ħadmu fil-kostruzzjoni, fejn saru midħla sew tat-tekniki E?izzjani u tal-Punent. Meta re?għu lura l-Jemen, ?abu magħhom dawk it-tekniki. Il-kostruzzjonijiet il-?odda kienu jikkonsistu minn blokok residenzjali tal-konkos, b'diversi twieqi u ti?jin tal-?ibs, b'konfigurazzjoni b'għamla ta' grilja. Il-fa?ilitajiet tagħhom, inklu? l-indipendenza mill-familji esti?i u l-possibbilta li jkollhom karozza , attiraw bosta familji mi?-?entru storiku, u bosta minnhom marru jgħixu fid-distretti l-?odda. Sadanittant, i?-?entru storiku, b'toroq mhux pavimentati, b'sistema batuta tad-drena??, b'nuqqas ta' sistemi tal-ilma, u bl-iskart (mill-u?u ta' prodotti manifatturati, li kulma jmur beda jsir iktar komuni), beda jsir dejjem iktar mhux attraenti għar-residenti. Fis-snin 70 tas-seklu 20 seħħ di?astru ? tpo??ew pajpijiet tal-ilma biex l-ilma jitwassal lejn i?-?entru storiku, i?da l-ippumpjar tal-ilma ma ħadimx sew, u ammonti kbar tal-ilma tal-pjan spi??aw faru fi?-?entru storiku. Dan xekkel l-istabbilta tal-pedamenti tal-binjiet u wassal biex bosta djar ?edew.

Seklu 21 [ immodifika | immodifika s-sors ]

Wara l-unifikazzjoni tal-Jemen, Sana'a ?iet idde?injata bħala l-belt kapitali tar-Repubblika l-?dida tal-Jemen. Tospita l-palazz presidenzjali, il-parlament, il-qorti suprema, u l-ministeri tal-gvern tal-pajji?. L-ikbar sors ta' impjiegi huwa pprovdut mis-servizz ta?-?ivil tal-gvern. Minħabba l-immigrazzjoni rurali enormi, Sana'a kibret ferm 'il barra mi?-?entru storiku, i?da dan ħoloq pi? kbir fuq l-infrastruttura sotto?viluppata tal-belt u fuq is-servizzi muni?ipali, b'mod partikolari l-ilma.

Sana'a ntgħa?let bħala l-Kapitali Kulturali Għarbija tal-2004 mil- Lega Għarbija . Fl-2008 tlestiet il-Moskea ta' Al Saleh li tesa' iktar minn 40,000 ruħ.

Fl-2011, Sana'a, bħala l-belt kapitali tal-Jemen, kienet i?-?entru tar-Rivoluzzjoni tal-Jemen fejn tneħħa l-President Ali Abdullah Saleh . Bejn Mejju u Novembru, fil-belt fe?? ħafna ?lied, u seħħet dik li saret magħrufa bħala l-Battalja ta' Sana'a tal-2011.

Fil-21 ta' Mejju 2012, f'Sana'a seħħ attakk suwi?ida b'bomba, li kkaw?a l-mewt ta' 120 suldat.

Fil-23 ta' Jannar 2013, attakk mill-ajru bi dron, qrib il-villa?? ta' Al-Masna'ah qatel ?ew? ?ivili, skont rapport maħru? minn Radhya Al-Mutawakel u Abdulrasheed Al-Faqih u l-Open Societies Foundations.

Kontroll tal-Houthi (mill-2014 sal-pre?ent) [ immodifika | immodifika s-sors ]

Fil-21 ta' Settembru 2014, matul ir-rewwixta tal-Houthi, il-Houthi ħatfu l-kontroll ta' Sana'a.

Fit-12 ta' ?unju 2015, l-Arabja Sawdija mexxiet attakki mill-ajru kontra r-ribelli Xiiti u l-alleati tagħhom fil-Jemen u nqerdu djar stori?i f'nofs il-belt kapitali, filwaqt li diversi siti stori?i tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ?arrbu ħsarat estensivi.

Fit-8 ta' Ottubru 2016, l-Arabja Sawdija wettqet attakki mill-ajru kontra sala f'Sana'a fejn kien qed isir funeral. Inqatlu mill-inqas 140 ruħ u ndarbu madwar 600 ruħ. Wara li inizjalment ?aħdet li kienet il-moħħ wara l-attakk, it-Tim Kon?unt ta' Valutazzjoni tal-In?identi tal-Koalizzjoni ammetta li kien ibbumbardja s-sala, i?da sostna li dan l-attakk kien ?ball ikkaw?at minn informazzjoni ?baljata.

F'Mejju 2017, skont il-Kumitat Internazzjonali tas-Salib l-Aħmar, faqqgħet il-marda tal- kolera li qatlet 115-il ruħ u mardet lil 8,500 ruħ. Fl-aħħar tal-2017, Battalja oħra ta' Sana'a faqqgħet bejn il-Houthi u l-qawwiet li kienu leali lejn l-eks President Saleh li kien inqatel.

Fis-17 ta' Mejju 2022, l-ewwel titjira kummer?jali f'sitt snin telqet mill-Ajruport Internazzjonali ta' Sana'a bħala parti minn tregwa ta' 60 jum innegozjata min-Nazzjonijiet Uniti bejn il-Houthi u l-gvern rikonoxxut internazzjonalment fix-xahar ta' qabel.

Sit ta' Wirt Dinji [ immodifika | immodifika s-sors ]

I?-?entru Storiku ta' Sana'a ?ie dde?injat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1986. ^[6]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ?ie rrikonoxxut abba?i ta' tliet kriterji tal-għa?la tal-UNESCO: il- kriterju (iv) "E?empju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsa?? arkitettoniku jew teknolo?iku li joħro? fid-dieher stadju/i sinifikanti fl- istorja tal- bniedem "; il- kriterju (v) "E?empju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' u?u tal-art jew ta' u?u tal-baħar, li jirrappre?enta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, spe?jalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli"; u l- kriterju (vi) "Asso?jazzjoni diretta jew tan?ibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artisti?i jew letterarji ta' valur universali straordinarju". ^[6]

?eografija [ immodifika | immodifika s-sors ]

Sana'a tinsab fi pjanura bl-istess isem, Haql Sana'a, li tinsab f'iktar minn 2,200 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar. Il-pjanura hija twila madwar 50-60 kilometru mit-Tramuntana għan-Nofsinhar u wiesgħa madwar 25 kilometru mil-Lvant għall-Punent, fl-inħawi tat-Tramuntana ta' Sana'a, u kemxejn idjaq iktar lejn in-Nofsinhar. Lejn il-Lvant u l-Punent, il-pjanura ta' Sana'a hija kkonfinata bl-irdumijiet u bil-muntanji, b' wadi ne?lin minnhom. Il-parti tat-Tramuntana tal-inħawi xxaqleb kemxejn 'il fuq lejn id-distrett ta' Arhab, li storikament kien magħruf bħala al-Khashab . Id-drena?? tal-bi??a l-kbira tal-pjanura ta' Sana'a jsir bis-saħħa ta' Wadi al-Kharid, li tnixxi lejn it-Tramuntana, mir-rokna tal-Grigal tal-pjanura, lejn al-Jawf, li huwa wadi wiesa' bi drena?? lejn il-parti tal-Lvant tal-artijiet għoljin tal-Jemen. Il-parti tan-Nofsinhar tal-pjanura tinsab bejn al-Kharid u Wadi Siham, li tnixxi lejn il-Lbi? lejn it-Tihama tal-Jemen.

Sana'a tinsab fl-idjaq parti tal-pjanura, bejn Jabal Nuqum fil-Lvant u l-għoljiet ta' qabel Jabal An-Nabi Shu'ayb, l-ogħla muntanja tal-Jemen, fil-Punent. Il-qu??ata tal-muntanja tinsab 25 kilometru (16-il mil) fil-Punent ta' Sana'a. Minħabba l-po?izzjoni tagħha, bil-belt bejn il-muntanji fil-Lvant u fil-Punent, il-bi??a l-kbira tat-tkabbir ta' Sana'a fl-aħħar de?ennji sar tul assi mit-Tramuntana għan-Nofsinhar.

Jabal Nuqum hija għolja madwar 500 metru (1,600 pied) 'il fuq minn Sana'a. Skont il- kittieb tas-seklu 10 Al-Hamdani, fil-muntanja kien hemm minjiera tal- ħadid , għalkemm ma te?isti l-ebda tra??a tagħha llum il-?urnata; huwa jsemmi wkoll tip partikolari ta' oni?i minn Nuqum. Muhammad ibn Zakariya al-Razi ddeskriva diga f'Nuqum; i?da l-po?izzjoni tagħha mhix magħrufa. X'aktarx li din id-diga kienet isservi biex tiddevja l-ilmijiet li kienu jin?lu mix-xaqliba tal-Punent tal-muntanja u ji?i evitat l-għargħar fil-belt ta' Sana'a. Għargħar simili nafu li seħħ fis-692 W.K., qabel ma nbniet id-diga, u jingħad li qered uħud mid-djar ta' Sana'a. Minkejja l-prossimita tagħha għall-belt, milli jidher Jabal Nuqum ma ?ietx iffortifikata qabel l-1607, meta nbena forti bħala punt ta' osservazzjoni u ta' twissija f'ka? ta' attakk potenzjali. Il-fortizza muntanju?a prin?ipali matul il- Medju Evu kienet Jabal Barash, iktar lejn il-Lvant.

Partijiet mill-pjanura ta' Sana'a fihom sinjali ta' attivita vulkanika relattivament re?enti ( ?eolo?ikament ), b'koni vulkani?i u meded antiki bil- lava . ?ona partikolari fejn hemm dawn is-sinjali tinsab lejn it-Tramuntana, fit-triq lejn Qa al-Bawn, il-pjanura li jmiss lejn it-Tramuntana, fl-inħawi ta' 'Amran u Raydah. Ir-rotta moderna bejn i?-?ew? pjanuri tgħaddi lejn il-Punent ta' Jabal Din, qu??ata vulkanika li timmarka l-ogħla punt bejn i?-?ew? pjanuri, għalkemm fil-Medju Evu r-rotta prin?ipali kienet tgħaddi lejn il-Lvant tal-muntanja.

Arkitettura [ immodifika | immodifika s-sors ]

I?-?entru storiku ta' Sana'a huwa rinomat għad-djar vertikali tiegħu qishom torrijiet sa għoli ta' 8 sulari, li tipikament kienu nbnew bil-?ebel u bil-brikks moħmija. Il-bibien u t-twieqi huma m?ejna b'borduri u b'fetħiet tal-?ibs. Tradizzjonalment kienu jintu?aw minn famija esti?a waħda, u kienu ji?diedu sulari ?odda meta l-ulied subien kienu ji??ew?u u kien ikollhom it-tfal tagħhom. Xi kultant kienu jinbnew ukoll binjiet ?odda fl-art ta' biswithom. Il-pjan terran tipikament kien jintu?a għall-ħ?in tal-qmuħ u għall- annimali . Il-bi??a l-kbira tal-familji ma għadhomx i?ommu l-qmuħ jew l-annimali tagħhom hemmhekk, u għalhekk bosta sidien tad-djar stabbilew ħwienet minflok fil-pjan terran. Dan spiss iwassal għal kunflitti mal-ispetturi tal-binjiet, peress li suppost din il-prassi hija pprojbita mil- li?i . Sadanittant, is-sular ta' fuq nett, magħruf bħala mafraj , jintu?a bħala t-tieni kamra tar-ri?evimenti u fiha ji?u ospitati sessjonijiet ta' waranofsinhar fejn l-ir?iel joqogħdu jomogħdu i?- qat .

Id-djar vertikali għadhom jinbnew f'Sana'a, spiss bl-u?u ta' materjali moderni; sikwit jinbnew bil-blokok tal-konkos u b'"disinni" dekorattivi tal-brikks u tal-?ebel qishom bizzilla. Dawn id-djar vertikali "neotradizzjonali" jinsabu fid-distretti l-?odda kif ukoll fi?-?entru storiku.

Madankollu, il-bi??a l-kbira tar-residenzi l-?odda li nbnew f'Sana'a, ju?aw stili arkitettoni?i iktar ?odda. L-i?jed komuni huma l-"vilel ?odda", li huma djar baxxi mdawrin bi?-?nut; dawn huma komuni l-iktar fin-Nofsinhar u fil-Punent tal-belt. Stil arkitettoniku prin?ipali ieħor huma d-djar i?-?għar bi "stil E?izzjan", li normalment ikunu mibnija bil-konkos rinfurzat. Dawn jinstabu l-iktar fit-Tramuntana u fil-Lvant ta' Sana'a.

Referenzi [ immodifika | immodifika s-sors ]

1. ^ "dpa news - Yemen's embattled president declares southern base temporary capital" . web.archive.org . 2015-07-11. Arkivjat mill-ori?inal fl-2015-07-11 . Mi?bur 2023-12-17 . Manutenzjoni CS1: BOT: url-ori?inali status mhux magħruf ( link )
2. ^ "Yemen has new 'temporary capital' ? DW ? 03/21/2015" . dw.com (bl-Ingli?) . Mi?bur 2023-12-17 .
3. ^ McLaughlin, Daniel (2008). "3: Sana?a". Yemen . Bradt Travel Guides. p. 67. ISBN 978-1-8416-2212-5 .
4. ^ "Sanaa Population 2023" . worldpopulationreview.com . Mi?bur 2023-12-17 .
5. ^ "Sana'a City Profile" (PDF) . web.archive.org . Arkivjat mill-ori?inal fl-2021-04-14. Manutenzjoni CS1: BOT: url-ori?inali status mhux magħruf ( link )
6. ^ ^{a b ?} Centre, UNESCO World Heritage. "Old City of Sana'a" . UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingli?) . Mi?bur 2023-12-17 .
7. ^ "Conservation of the Old Walled City of Sana'a, Republic of Yemen" . web.mit.edu . Mi?bur 2023-12-17 .
8. ^ Anna Hestler; Jo-Ann Spilling (2010). Yemen . Marshall Cavendish. p. 16. ISBN 978-0-7614-4850-1 .
9. ^ "Yemen facing water shortage crisis" (bl-Ingli?) . Mi?bur 2023-12-17 .
10. ^ Al-Hamdi, Mohamed I (2000). Competition for Scarce Groundwater in the Sana'a Plain, Yemen. A Study of the Incentive Systems for Urban and Agricultural Water Use . Taylor & Francis. pp. 1?8. ISBN 90-5410-426-0 .